ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΔΡΑΚΟΝΤΕΣ – ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΝΑΚΑΛΥΨΑΜΕ
Είδαμε την έκθεση "Hic sunt dracones (Εδώ υπάρχουν δράκοντες). Χαρτογραφώντας το άγνωστο: Ένα project του Rick Lowe", που συνιστά έναν εξαιρετικά γόνιμο διάλογο ανάμεσα στη σύγχρονη τέχνη και τις ιστορικές συλλογές του Μουσείου.
Τι μπορεί να συνδέει τον Rick Lowe, έναν σπουδαίο καλλιτέχνη από το Χιούστον της Αμερικής με ένα κέντημα από τη Νάξο, τα σχέδια του Νίκου-Γαβριήλ Πεντζίκη και σπάνιους πορτολάνους από τον 17ο και τον 18ο αιώνα;
Την απάντηση στο ερώτημα αυτό δίνει με τρόπο γλαφυρό η έκθεση “Hic sunt dracones (Εδώ υπάρχουν δράκοντες). Χαρτογραφώντας το άγνωστο: Ένα project του Rick Lowe”, που συνιστά έναν εξαιρετικά γόνιμο διάλογο ανάμεσα στη σύγχρονη τέχνη και τις ιστορικές συλλογές του Μουσείου.
Αυτοί οι διάλογοι – θυμίζω και την εξίσου ενδιαφέρουσα έκθεση στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης “Πικάσο και Αρχαιότητα”- είναι ό,τι πιο ενδιαφέρον μπορούμε να δούμε στους χώρους των Μουσείων, γιατί δημιουργούν μία νοερή γέφυρα πάνω από τους πολιτισμούς και τους αιώνες. Σ΄αυτή την «ενιαία παράδοση του πλανήτη που απλώνεται από την Ανατολή στη Δύση και από τον Βορρά στη Μεσημβρία» είχε άλλωστε αναφερθεί και ο Δημήτρης Πικιώνης στις σημειώσεις του για μια ομιλία του στην Ακαδημία Αθηνών.
Πρόκειται για μία έκθεση -δοκίμιο για να ξαναδούμε τι τελικά μπορεί να συσχετίσει τους διαφορετικούς πολιτισμούς
Ο Rick Lowe και οι επιμελητές Πολύνα Κοσμαδάκη και Γιώργος Τζιρτζιλάκης σε συνεργασία με την επιστημονική ομάδα του Μουσείου Μπενάκη, μπήκαν μέσα στα υπόγεια του Μουσείου και επέλεξαν έργα από το ιστορικό υλικό της μόνιμης συλλογής του δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό απροσδόκητες συνδέσεις και στρατηγικές αφήγησης του κόσμου – ιδιαίτερα των πιο σκοτεινών πτυχών του – και φαντασιακής σύλληψης νέων κοσμολογιών και διαδρομών.
Ποιος είναι ο Rick Lowe και γιατί ξεκίνησε να ζωγραφίζει στην Ελλάδα
Ο Aμερικανός καλλιτέχνης Rick Lowe σπούδασε ζωγραφική στο Columbus College στην Τζόρτζια και με την Τέχνη του προσπαθεί να κινητοποιήσει τον κοινωνικό μετασχηματισμό (όπως το περίφημο Project Raw Houses στο Χιούστον του Τέξας που θεωρείται σημαντικό παράδειγμα τέχνης κοινωνικής πρακτικής).
Ήταν τόσο στοχοπροσηλωμένος σε αυτά τα κοινωνικά project, που τελικά για πρώτη φορά ζωγράφισε στην Ελλάδα, όπου έγινε γνωστός από το Victoria Square Project (VSP), ένα «κοινωνικό γλυπτό» που εγκατέστησε το 2016 στην Πλατεία Βικτωρίας στην Αθήνα, σε συνεργασία με τη Μαρία Παπαδημητρίου, στο πλαίσιο της documenta 14.
Τον Rick Lowe τον ενδιαφέρει πολύ το άγνωστο, αυτό δηλαδή που δε θα δει κάποιος σε έναν χάρτη. Οι παλαιότεροι χαρτογράφοι στα ανεξερεύνητα εκεί σημεία του χάρτη έβαζαν άγρια θηρία, δράκοντες ή λιοντάρια για να δηλώσουν την άγνοιά τους. Αυτούς τους δράκοντες προσπαθεί να ανακαλύψει.
Είναι το μόνο έργο που παρέμεινε ενεργό μετά το τέλος της documenta 14, λειτουργώντας, με τον ποικίλο και διαρκή του προγραμματισμό, ως κόμβος πολιτιστικών ανταλλαγών και διαλόγου. Στη διάρκεια αυτών των επτά ετών, το VSP έχει αποτελέσει μοναδικό παράδειγμα έργου σύγχρονης τέχνης με απτή κοινωνική διάσταση, που βοηθά να διατηρηθούν και να αναπτυχθούν συνέργειες ανάμεσα σε καλλιτέχνες, σε πρόσφυγες, σε μετανάστες και σε τοπικές κοινότητες στην περιοχή.
Με αυτό το πρότζεκτ, ο Rick Lowe πρότεινε συστηματικά διάφορες πρακτικές δημιουργίας, εστιάζοντας σε διάφορα πεδία εμπλοκής με την καθημερινή ζωή και σε πολιτικά αιτήματα που συνδέονται με την ενσωμάτωση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, το πρόβλημα των αστέγων, την ξενοφοβία, την φυλετική και αστυνομική βία.
Χαρτογραφώντας το άγνωστο
Στην έκθεση αυτή, βλέπουμε 25 ζωγραφικά έργα του Rick Lowe και περισσότερα από 100 αντικείμενα των συλλογών του Μουσείου και των παραρτημάτων του. Όπως πολύ εύστοχα ανέφερε ο επιμελητής της έκθεσης Γιώργος Τζιρτζιλάκης στη συνέντευξη Τύπου που παραχωρήθηκε “πρόκειται για μία έκθεση -δοκίμιο για να ξαναδούμε τι τελικά μπορεί να συσχετίσει τους διαφορετικούς πολιτισμούς”.
Τα εντυπωσιακά ζωγραφικά ταμπλό του δίνουν την εντύπωση πως κινούνται στην επιφάνεια, όμως στην πραγματικότητα διαρθρώνονται ως χάρτες με στρώματα και σημάνσεις που είναι μεν αφηρημένα, αλλά ταυτόχρονα μοιάζουν να λειτουργούν ως ενδείκτες περιοχών, σχέσεων και κίνησης. “Τα έργα του Lowe κινούνται σε τρία επίπεδα, σε αυτό της χαρτογράφησης, της μετακίνησης και των κοσμολογιών”, σχολίασε ο κ. Τζιρτζιλάκης.
Και πραγματικά, παρατηρώντας κανείς τα έργα του, θα δει πως, ενώ από μακριά δίνουν την εντύπωση επιβλητικών έργων αφηρημένης Τέχνης, από κοντά είναι διακριτό το επίπεδο της χαρτογράφησης, όπου πραγματεύεται το «άγνωστο» και το «αθέατο» αναμειγνύοντας φόρμες της υλικής και της κοινωνικής χαρτογράφησης, της φαντασιακής και της ψυχικής. Ιδιαίτερα αισθητό και το επίπεδο της μετακίνησης, καθώς οι πίνακές του διακρίνονται από μία έντονη κίνηση που φανερώνουν από τις μεταναστευτικές ροές μέχρι και τις γειτονιές μιας πόλης που συγκεντρώνουν τον μεγαλύτερο πληθυσμό. Τρίτο και πιο εντυπωσιακό επίπεδο, αυτό των κοσμολογιών, όπου εκεί ο καλλιτέχνης κατασκευάζει ολόκληρους κόσμους και στήνει μία πολύ ενδιαφέρουσα διαλεκτική ανάμεσα στο γνωστό και το άγνωστο.
Όπως δήλωσε ο ίδιος ο Rick Lowe κατά τη ξενάγησή μας στα έργα του, τον ενδιαφέρει πολύ το άγνωστο, αυτό δηλαδή που δε θα δει κάποιος σε έναν χάρτη. Οι παλαιότεροι χαρτογράφοι στα ανεξερεύνητα εκεί σημεία του χάρτη έβαζαν άγρια θηρία, δράκοντες ή λιοντάρια για να δηλώσουν την άγνοιά τους. Αυτούς τους δράκοντες προσπαθεί να ανακαλύψει.
Οι συνθέσεις του δεν αντιπροσωπεύουν απλώς ενδεχόμενες διαδρομές, οικιστικές ενότητες και σύνορα, αλλά υποδεικνύουν δομές ισχύος, ταυτότητες και άλλες συνέπειες μίας αποεδαφικοποιημένης και κινούμενης κουλτούρας.
Η Ιθάκη και ένας διάλογος
Και βέβαια δε θα μπορούσε να απουσιάζει το πιο συμβολικό ποίημα για το ταξίδι, η καβαφική Ιθάκη. Η ποίηση του Καβάφη εμπνέει τον Lowe και μια σειρά από κολάζ, στα οποία ενσωματώνει στίχους της και αποτυπώνει συναισθήματα…
Είναι πραγματικά αξιοθαύμαστος ο διάλογος που ανοίγει με τις συλλογές του Μουσείου. Τα έργα του συνομιλούν θαυμάσια με τα πρώτα τοπογραφικά σχέδια της Αθήνας, με τα σχέδια του Απόστολου Δοξιάδη, με πορτολάνους, άτλαντες, κεντήματα και πυξίδες, ακόμη και με μία εντυπωσιακή σειρά σπάνιων παπουτσιών σύμβολα της μετακίνησης των ανθρώπων.
Μία έκθεση σχόλιο πάνω στις απεικονίσεις του αγνώστου, που είναι κομβικής σημασίας για το έργο του Rick Lowe. Δεδομένης της σύγχρονης συνθήκης, όπου τα πάντα (διαρκώς) καταγράφονται και ελέγχονται, οι χαρτογραφήσεις αυτές μπορούν να υποδείξουν έναν τρόπο να σκεφτούμε ξανά το σημείο που βρισκόμαστε και τι μπορούν να προσφέρουν η τέχνη και η σύγχρονη κουλτούρα, – ερωτήματα που βρίσκονται στην καρδιά της καλλιτεχνικής πρακτικής του Rick Lowe.
*O σχεδιασμός της έκθεσης έγινε από το αρχιτεκτονικό γραφείο AREA
