ΣΤΟΥΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΠΟΥ ΑΝΟΙΞΕ Ο ΚΩΣΤΑΣ ΤΣΟΚΛΗΣ
Ο ιστορικός τέχνης Τάκης Μαυρωτάς μιλάει στο Magazine για τη συλλεκτική έκδοση “Catalogue Raisonné 1953-2022” που περιλαμβάνει το σπουδαίο έργο του Κώστα Τσόκλη.
Ο σπουδαίος Έλληνας εικαστικός Κώστας Τσόκλης συναντά τον ακούραστο εαυτό του μέσα στις σελίδες μιας ιδιαίτερης συλλεκτικής έκδοσης, στην οποία προβάλλεται όλη η καλλιτεχνική του δημιουργία, από το 1953 μέχρι σήμερα.
Η συλλεκτική έκδοση “Catalogue Raisonné 1953-2022” που ήδη διατίθεται από τον Εκδοτικό Οίκο ΜΕΛΙΣΣΑ, δημιουργήθηκε “κάτω από την ομπρέλα” του Μουσείου Κώστα Τσόκλη και περιλαμβάνει όλους τους σταθμούς της 70χρονης διαδρομής ενός διεισδυτικού καλλιτέχνη, που όρισε ένα νέο κώδικα και ένα νέο λεξιλόγιο στην εικαστική δημιουργία.
“Παρότι έχω κάνει τόσα έργα, δεν έχω ξεστομίσει, δεν έχω πει ακόμη αυτά που θέλω να πω, συνεπώς προσπαθώ ακόμα! Αυτό με κρατάει!” έχει δηλώσει σε παλαιότερη συνέντευξή του ο σπουδαίος Έλληνας εικαστικός, που στα 92 του χρόνια παραμένει ακάματος “εργάτης της τέχνης”.
Η έκδοση “Catalogue Raisonné” φέρει την επιμελητική υπογραφή της Χρυσάνθης Κουτσουράκη, διευθύντριας του Μουσείου Κώστα Τσόκλη και περιλαμβάνει μία σπάνια εξομολογητική συνομιλία τους, η οποία ρίχνει φως στις μύχιες σκέψεις του καλλιτέχνη.
Ο 550 σελίδων κατάλογος, που περιλαμβάνει εικόνες από 990 έργα του Τσόκλη, είναι χωρισμένος σε δύο μέρη. Το πρώτο μέρος περιέχει ένα ή και περισσότερα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα της κάθε περιόδου της πορείας του Κώστα Τσόκλη. Έτσι οι λάτρεις του έργου του Τσόκλη, αλλά και οι φιλότεχνοι εν γένει, μπορούν να περιδιαβούν συνοπτικά τους εικαστικούς δρόμους που εκείνος ακολούθησε και τα μονοπάτια που χάραξε.
Το δεύτερο μέρος περιέχει εικόνες έργων που βασίστηκαν στις πρώτες δημιουργίες και που, στην πλειονότητά τους, βρίσκονται στην κατοχή συλλεκτών. Υπάρχει και ένα τρίτο μέρος αυτού του “Catalogue Raisonné”, που είναι ηλεκτρονικό και περιλαμβάνει το σύνολο των δημιουργημάτων του, όπου κατέστη δυνατόν να εντοπιστούν.
Ο ιστορικός τέχνης και υπεύθυνος των εικαστικών προγραμμάτων του Ιδρύματος Θεοχαράκη, Τάκης Μαυρωτάς, που προλογίζει με ευαισθησία τη συλλεκτική έκδοση, μίλησε στο MAGAZINE για τον τολμηρό και ευρηματικό Κώστα Τσόκλη, αλλά και για το όραμα πίσω από την εν λόγω έκδοση:
Η τέχνη δεν είναι για να κάνει τον άνθρωπο πιο δυστυχισμένο, αλλά για να τον λυτρώνει
“Για έναν τέτοιο πολυδαιδαλώδη και ευφάνταστο δημιουργό με τόσους διαφορετικούς άξονες θεματικούς στην πορεία του, ήταν ανάγκη να υπάρξει ένας κατάλογος, μία σύνοψη της πολυετούς δουλειάς του.
Ήταν επιθυμία του Κώστα Τσόκλη να δει συγκεντρωμένο το σύνολο του έργου του· ένα έργο που εδώ και 70 χρόνια ορίζει μία τομή στην εξέλιξη της σύγχρονης τέχνης, αφού ο Κώστας Τσόκλης είναι ένας από τους πιο σημαντικούς πρωτεργάτες της. Ο κατάλογος “Catalogue Raisonné” του Τσόκλη ξεκινάει με τα έργα από την εποχή που ήταν μαθητής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών έχοντας ως καθηγητή του τον κορυφαίο Έλληνα ζωγράφο, Γιάννη Μόραλη. Η πρώτη περίοδος του ζωγράφου είναι παραστατική και αποκαλύπτει τη δύναμή του στο σχέδιο και στο χρώμα.
Ο Τσόκλης μετά την αποφοίτηση του φεύγει από την Αθήνα και εγκαθίσταται στην Ρώμη εκεί έρχεται αντιμέτωπος με τις πρωτοποριακές εκφράσεις της σύγχρονης τέχνης και αναζητά έναν νέο τρόπο έκφρασης. Ετσι από τις αφαιρετικές ζωγραφικές συνθέσεις – και αφού ο Τσόκλης μετά από την Ιταλία φτάνει στη Γαλλία – οδηγείται σε ένα ευφάνταστο κόσμο δημιουργικής έκφρασης αφού εκείνος με τα αντικείμενά του ορίζει έναν άλλο κόσμο αισθήσεων, μέσα στο χώρο”.
Αναφέροντας ότι επί τριάντα χρόνια μελετά και απολαμβάνει το έργο του Τσόκλη, ο κ. Μαυρωτάς συνεχίζει λέγοντας: “Έτσι φτάνουμε στις εκατό βρύσες που στάζουν σε εκατό κουβάδες (1983) και μεταγενέστερα στην “Κιβωτό” (1991), έργα που πραγματικά δίνουν ένα άλλο στίγμα σε αυτή την ίδια την έκφραση της τέχνης.
Ας μην ξεχνάμε ότι ήταν και εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Μπιενάλε της Βενετίας και εκεί παρουσιάζει το “Το καμακωμένο ψάρι” (1985), δηλαδή την προβολή πάνω στη ζωγραφισμένη επιφάνεια, όπου το ψάρι σπαρταράει γιατί βρίσκεται τραυματισμένο από το μεγάλο επιθετικό καμάκι, αλλά δεν πεθαίνει”.
Ο ίδιος ο Τσόκλης έχει πει για το συγκεκριμένο έργο: “Πήρα έναν πίνακα και ζωγράφισα επάνω του με μαυρόασπρους τόνους τη σιλουέτα του ψαριού και πάνω σ’αυτήν, πρόβαλα τη σπαράζουσα εικόνα του, φροντίζοντας ώστε, ζωγραφική και προβολή να συμπίπτουν. Συνδέοντας πάλι και πάλι, την ολιγόλεπτη βιντεογραφημένη εικόνα, δημιούργησα την αίσθηση μιας συνεχούς αγωνίας, ενός θανάτου που ποτέ δεν επέρχεται.
Έμπηξα στη ζωγραφική μου και ένα σιδερένιο καμάκι, δημιουργώντας την εντύπωση στον θεατή, ότι το κέντρο του σπαραγμού του ψαριού ήταν το μέρος που το καμάκι το είχε χτυπήσει. Έτσι τόνιζα συγχρόνως, πλαστικά και την τρίτη διάσταση. Όταν είδα όλα αυτά τα παράταιρα στοιχεία που είχα χρησιμοποιήσει να λειτουργούν σαν μια αδιάσπαστη ενότητα, κατάλαβα πως είχα πετύχει. Ο δρόμος για μια άλλη μορφή τέχνης, είχε ανοιχτεί.”
Η αέναη αναμέτρηση με το νέο
Ο Τσόκλης πάντα αναμετριέται με κάτι νέο; “Ο Τσόκλης γίνεται ο εκφραστής της αποκαλούμενης ‘ζωντανής ζωγραφικής’ και δίνει ένα μεγάλο στίγμα σε νέες μορφές έκφρασης. Συνεχίζει μετά με το ατελείωτο φτερούγισμα των καναρινιών, τα οποία βρίσκονται εγκλωβισμένα αναζητώντας και επιδιώκοντας να κερδίσουν την ελευθερία τους. Ναι, ο Τσόκλης είναι τολμηρός και ευρηματικός. Ναι, ο Τσόκλης πάντα να αναμετριέται με κάτι νέο” αναφέρει ο κ. Μαυρωτάς:
Και συνεχίζει: “Δεν είναι συμπτωματικό το γεγονός ότι πολλές φορές δραπέτευσε από τα όρια της επιφάνειας, άλλοτε με τις πέτρες και τα φεγγάρια του, δημιουργώντας άλλες αισθήσεις, και άλλες φορές τολμά κάτι πολύ πιο μεγαλεπήβολο. Μνημειακές εγκαταστάσεις! Για τις “Αντανακλάσεις” (2006) στην Τήνο, πήρε ένα ολόκληρο χωριό για να δημιουργήσει τη δική του παρέμβαση και να μας φέρνει αντιμέτωπους με την αξία της ζωής, την αυτογνωσία και την πολυτιμότητά της.
Στην Σπιναλόγκα με το έργο του “Tsoclis, εσύ ο τελευταίος λεπρός”, μετέτρεψε όλο το νησί σε έργο τέχνης, εκφράζοντας την ίδια αγωνία για τη ζωή και τον θάνατο. Εκεί δεν είδαμε τον ίδιο τον Τσόκλη (στην περφόρμανς “Ο ήχος των βημάτων μου”) να πατάει πάνω στο χοντρό αλάτι σε κυκλικές στροφές, σαν η ζωή να μην έχει τέλος και αυτή η στροφή να είναι ένας κύκλος αυτογνωσίας;
Η τέχνη είναι αχάριστη. Συνήθως γινόμαστε δούλοι της και τότε αυτή, αντίθετα με τις επιδιώξεις μας, μας περιφρονεί. Έτσι όμως, και τη χαστουκίσεις, την προσβάλλεις, τρέχει πίσω σου.
Ναι, ο Τσόκλης πάντα είναι ένας καλλιτέχνης που αφενός ψάχνει την πλαστική του έκφραση με ένα νέο τρόπο και όρισε ένα νέο κώδικα ένα νέο λεξιλόγιο στην εικαστική δημιουργία – και αφετέρου τον ενδιαφέρει το νοηματικό βάθος, η νοηματική υπόσταση του κάθε έργου του. Όπως ο ίδιος δηλώνει: “Η μόνη μας ελπίδα είναι να δούμε ξανά την υπάρχουσα πραγματικότητα. Εάν δεν ξαναγίνουμε σαν ένα παιδί που με έκπληξη βλέπει τον κόσμο, δεν θα κάνουμε ποτέ πρωτοποριακή τέχνη“.
Για τη δομή της συλλεκτικής έκδοσης ο κ. Μαυρωτάς μάς λέει: “Η έκδοση χωρίζεται σε δύο μέρη, ξεκινώντας από τα πρώτα έργα της παραστατικής ζωγραφικής με το πορτραίτο της μητέρας του του πατέρα του της αδερφής του για να καταλήξουμε στις τελευταίες τοπογραφικές του προσεγγίσεις. που δεν είναι πια τα λυρικά τοπία τα φεγγάρια και τα λευκά βράχια, αλλά είναι σκοτεινόχρωμα τοπία, τοπία μέσα στη βροχή ή μέσα στο σκοτάδι.
Μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου και μέσα από το διαφωτιστικό λόγο της συνέντευξης που του πήρε η διευθύντρια του Μουσείου Τσόκλη, Χρυσάνθη Κουτσουράκη, μπορούμε να δούμε την μεγάλη πορεία αυτού του σημαντικού καλλιτέχνη, που με την ελευθερία του και τη δύναμη της πλαστικής του έκφρασης έχει επηρεάσει πολλούς άλλους καλλιτέχνες”.
Ένας καλλιτέχνης που αυτοσαρκάζεται και είναι καυστικός
Ρωτάμε τον κ. Μαυρωτά, που γνωρίζει τον Κώστα Τσόκλη πιο προσωπικά, ποια είναι τα στοιχεία της προσωπικότητάς του που ξεχωρίζουν. “Είναι ένας μεθοδικός, βαθυστόχαστος καλλιτέχνης, πολύ υπεύθυνος απέναντι στο έργο του και ακούραστος. Η τέχνη για τον Κώστα Τσόκλη είναι παρούσα 24 ώρες το εικοσιτετράωρο στο μυαλό του και τώρα στα 92 του εξακολουθεί να δουλεύει με την ίδια όρεξη που είχε και όταν ήταν νεότερος. Αυτό που το χαρακτηρίζει είναι η βαθιά πίστη του και αφοσίωση στον οραματικό του κόσμο. Στην έκφρασή του. Είναι ένας καλλιτέχνης που έχει μάθει να αγωνίζεται για το καλό, για την πρόοδο και για το πολιτιστικό μας παρόν. Είναι ένας καλλιτέχνης που έχει χιούμορ έχει την ευκολία να αυτοσαρκάζεται και να είναι καυστικός. Είναι, τέλος, πολύ απαιτητικός και με τους άλλους και με τον ίδιο του τον εαυτό.
Δεν είναι συμπτωματικό το γεγονός ότι εκείνος και η σύζυγός του Ελένη Τσόκλη – με τη βοήθεια της κόρης τους, Μάγιας – δημιούργησαν το μουσείο της Τήνου και χάρη στην υποδειγματική διεύθυνση της Χρυσάνθης Κουτσουράκη δημιούργησαν μία κυψέλη προβολής και προώθησης του έργου του. Με τη μεγάλη ευθύνη που τον διακρίνει απέναντι στην τέχνη έχει καταφέρει να γίνει το μουσείο ένας φάρος σύγχρονου πολιτισμού και παραλληλα μία πυξίδα για τους νέους δημιουργούς”.
Τέλος, ο ίδιος ο Τσόκλης εξομολογείται πώς θα ήθελε να τον θυμόμαστε: “Σε όσους καθρέφτες κι αν κοίταξα, πάντα τον εαυτό μου έβλεπα μέσα. Κάποτε μακιγιαρισμένο, άλλοτε γερασμένο ή τραυματισμένο, χαρούμενο ή λυπημένο, μα τον εαυτό μου. Και δεν μπορώ να πω πως πάντα μου αρέσει. Κι όμως, μ’ αυτό το πρόσωπο υποστηρίζω την ύπαρξή μου…
Θα ήθελα, στο τέλος, να με θυμάστε σαν έναν άνθρωπο που αιμορραγεί μπροστά σε γεγονότα, που δεν μπορεί να επηρεάσει, που κλαίει για ικανότητες που αχρηστεύονται, που θυμώνει δικαίως ή αδίκως μπροστά σε έναν κόσμο, που δεν κατανοεί και μ’ έναν Θεό, που δεν αναγνωρίζει, γιατί δεν έτυχε ποτέ να τον συναντήσει”.
