ΤΑ 10 ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ ΤΟΥ SOPRANOS

Το να χαρακτηρίσει κανείς επιδραστικό το Sopranos είναι περίπου σα να λέει πως Γιάννης Αντετοκούνμπο ήταν ο παίχτης των τελικών του περσινού ΝΒΑ: Προφανές ως γεγονός, τεχνικά πρόκειται για αλήθεια, αλλά ταυτόχρονα δυσθεώρητα μικρό ως φράση για να χωρέσει μέσα του κάτι το θρυλικό, που μόνο βλέποντάς το με τα μάτια σου ενώ συμβαίνει μπορείς να έχεις μια αληθινή εικόνα του μεγέθους.

Η παρουσία των Sopranos υπήρξε γεγονός σεισμικό. Ένα μαφιόζικο έπος και ταυτόχρονα οικογενειακό δράμα, υπήρξε ανανεωτής όχι μόνο και των δύο τηλεοπτικών ειδών, αλλά και θεμελιωτής αυτού που από αυτό το σημείο κι έπειτα θα καθιερωνόταν ως εποχή των τηλεοπτικών αντιηρώων. Στο γύρισμα της χιλιετίας, οι Sopranos του Ντέιβιντ Τσέις έβαλαν την τηλεόραση σε μια νέα τροχιά- δε θα πω καλύτερη, γιατί κάθε εποχή και κάθε τεχνοτροπία έχει το μεγαλείο της. Όμως μια εποχή οπωσδήποτε πλήρους, παγκόσμιας αναγνώρισης.

Το έκανε κοιτάζοντας ένας υπερ-βίαιο είδος μέσα από μια ονειρική σκοπιά, συχνά αυτο-ψυχαναλυτική. Αγκαλιάζοντας και ταυτόχρονα κρατώντας απόσταση από το κοινό της. Είναι σπάνιες οι στιγμές που ένα έργο της ποπ κουλτούρας καταφέρνει να γίνει τόσο αδιανόητα μαζική επιτυχία διατηρώντας κάτι απαράμιλλα ιδιοσυγκρασιακό την ίδια στιγμή, από την αρχή ως το τέλος.

Στο πέρασμα των χρόνων, καθώς γενιές θεατών το ανακαλύπτουν ως παλιό πλέον θησαυρό μιας περασμένης εποχής, και καθώς η κληρονομιά του παγιώνεται σε πολλαπλά επίπεδα, το Sopranos αποκτά για την τηλεόραση του 21ου αιώνα μια θέση κυριαρχική, ως απόλυτο σημείο αναφοράς. Περίπου όπως τα περισσότερα είδη επεισοδίων fantasy και sci-fi σειρών του τελευταίου μισού αιώνα αποτελούν λίγο ως πολύ ριμέικ ή homage σε κάποιο από τα επεισόδια του κλασικού Star Trek, έτσι κι η βαριά serialized τηλεόραση του 21ου αιώνα χρωστά τα περισσότερα από τα αναγνωρίσιμα κόλπα της στο Sopranos.

Τα θυμόμαστε τώρα όλα αυτά επειδή η ταινία-πρίκουελ, “Οι Άγιοι της Μαφίας”, κυκλοφορεί στα ελληνικά σινεμά δίνοντάς μας μια αφορμή να θυμηθούμε τα παλιά. Η ταινία δεν είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη, αλλά δεν πειράζει, γιατί θα έχουμε για πάντα αυτά τα επεισόδια. Μια καλή αφορμή για ένα ακόμα rewatch ή μια πρώτη βουτιά στον κόσμο της σειράς; Γιατί όχι. Κάθε αφορμή είναι αρκετή.

Αυτά είναι απλώς τα 10 καλύτερα επεισόδια ενός αριστουργηματικού σόου. (Ακολουθούν spoilers.)

10. I Dream of Jeannie Cusamano (Σεζόν 1, Επεισόδιο 13)

Ο Τόνι μαθαίνει την αλήθεια για τις συνομιλίες ανάμεσα στην μητέρα του και τον θείο του που είχαν ως αποτέλεσμα την απόπειρα ενάντια στη ζωή του. Στέλνει τη Δρ. Μέλφι εκτός πόλης, λέει την αλήθεια στο crew του για τη θεραπεία του, και ορμά στο νοσοκομείο όπου η μητέρα του, όλο και πιο παραδομένη στην άνοια, σχεδόν δολοφονείται από τον γιο της μέχρι που ένα (υποτιθέμενο) εγκεφαλικό είναι το μόνο που τη σώζει από τα χέρια του. Το σοκαριστικό φινάλε της 1ης σεζόν βάζει τις βάσεις για τα πολλά ακόμα που θα ακολουθήσουν (ή και θα ανατραπούν) δείχνοντας πως ο Τσέις κι η ομάδα του διαθέτουν πλήρη έλεγχο μιας φόρμας που επρόκειτο να υποσκάψουν όσο συχνά επρόκειτο να την αποθεώσουν. Ταυτόχρονα, μια αποστομωτική κορύφωση για τη σχέση του Τόνι με τη Λίβια που τοποθέτησε τη σειρά για τα καλά στη βάση της: Ναι, σε αυτή την ιστορία οικογένειας και «οικογένειας», ο μεγάλος κακός θα ήταν η ίδια η διαβολική μητέρα του Τόνι. Το ότι η σειρά μπόρεσε να επανακαθορίσει τον δραματικό της άξονα μετά τον θάνατο της Νάνσι Μαρσάντ μετά το τέλος της 2ης σεζόν, δείχνει απλώς πόσο απόλυτο έλεγχο του υλικού είχε ο Τσέις.

9. Whoever Did This (Σεζόν 4, Επεισόδιο 9)

Όταν νωρίτερα στη σειρά ο Ρίτσι Απρίλε συνάντησε το τέλος του με τρόπο εντελώς απρόσμενο (περισσότερα παρακάτω στη λίστα), δημιούργησε ένα κάποιο προηγούμενο. Οπωσδήποτε η προσμονή για τον νέο εμφανή Μεγάλο Αντίπαλο του Τόνι, τον Ράλφι Σιφαρέτο του Τζόι Παντολιάνο, θα ήταν να πεθάνει κι εκείνος προς το τέλος της δικής του σεζόν, της 3ης. Η πρώτη ανατροπή εδώ είναι ότι αυτό δεν συνέβη. Η δεύτερη είναι πως, παρότι ο Ράλφι βρήκε το θάνατό του από τα χέρια του Τόνι, ο λόγος και το timing δημιουργούν ένα νέο σοκ από μόνα τους. Χωρίς να έρχεται σε κάποια σημαντική στιγμή μες στη σεζόν (στο τέλος της, ας πούμε) και χωρίς να καταφθάνει ως κορύφωση κάποιας ιστορίας που χτίζει επιβλητικά προς κάποιο σοκ, ο Τόνι Σοπράνο απλώς… σκοτώνει… τον Ράλφι σε… ένα επεισόδιο της σειράς. Όταν μετά τη φωτιά στους στάβλους το άλογο Pie-Oh-My θα πρέπει να θανατωθεί, ο Τόνι κατηγορεί τον Ράλφι πως το έκανε για να πάρει τα λεφτά της ασφάλειας. Εκείνος το αρνείται όμως η διαφωνία τους έξαφνα, ωμά, σχεδόν καθόλου στιλιζαρισμένα, θα οδηγήσει στον εν ψυχρώ στραγγαλισμό. Ψυχρό, ιδιοφυές μες στο πόσο σχεδόν ολότελα μη αξιοσημείωτο είναι. Ένα εντελώς κρυφό σοκ, που μετέπειτα αποτέλεσε οδηγό για πολλές σειρές που επιχείρησαν παρόμοιου τύπου έξαφνους θανάτους.

8. Funhouse (Σεζόν 2, Επεισόδιο 13)

Μια τροφική δηλητηρίαση κάνει τον Τόνι να αρχίσει να βλέπει κάτι όνειρα, και σε αυτά τα όνειρα επιβεβαιώνεται αυτό που έκρυβε ως γνώση μόνο βαθιά στο υποσυνείδητό του: Πως ο Πούσι είναι καταδότης. Λίγο αργότερα, ο Πούσι θα κοιμηθεί με τα ψάρια. Μιλήσαμε για τη σχέση της σειράς με το όνειρο και με τα σύμβολα, έτσι κι αλλιώς η ίδια της η κεντρική ιδέα έχει να κάνει με αυτά που βρίσκονται πέρα από τον αυστηρά υλικό κόσμο. Ο μεγάλος, άνιωθος μαφιόζος θα πρέπει να σκαλίσει βαθιά μέσα του, να κατανοήσει τον εαυτό του, να αναρωτηθεί για τα συναισθήματά του, ώστε να μπορέσει να συνεχίσει να λειτουργεί. Έτσι, οι συχνές επισκέψεις της σειράς στον κόσμο του ονείρου πάντα έχουν κάτι το γνώριμο. Ακόμα κι αν οι φανς κατά κύριο λόγο πάντα αποζητούσαν τις πιο άμεσες και ρεαλιστικές σεναριακές εξελίξεις, ο Τσέις πάντα ήξερε πως το έργο του είναι τελικά μια απεικόνιση του υποσυνείδητου. Εδώ, τοποθετεί ένα μεγάλο όνειρο ως κεντρικό κλειδί πλοκής στο φινάλε της 2ης σεζόν, κι αυτό από μόνο του μια ανατροπή. (Μόλις ένα μήνα μετά, θα βλέπαμε και το ακόμα πιο εμβληματικό φινάλε-«όνειρο» της 4ης σεζόν της Buffy, το Restless.) Οι δύο αυτοί κόσμοι θα παρέμεναν άρρηκτα συνδεδεμένοι καθόλη τη διάρκεια της σειράς, μέχρι που στο κλασικό πια φινάλε η ίδια η πραγματικότητα αποτυπώνεται σαν την απότομη στιγμή του ξυπνήματος από έναν τέτοιο εφιάλτη, με το όνειρο να μένει στη μέση- αλλά την αίσθηση που αφήνει μέσα σου να είναι πάρα πολύ αληθινή.

7. Employee of the Month (Σεζόν 3, Επεισόδιο 4)

H Δρ. Μέλφι πέφτει θύμα βιασμού αλλά όταν ο θύτης απελευθερώνεται χάρη σε ένα κληρικό λάθος, ο πειρασμός να εξαπολύσει επάνω του τον Τόνι Σοπράνο για εκδίκηση είναι τεράστιος. Η Μέλφι ως ηθική πυξίδα της σειράς και το προσωπικό της ηθικό δίλημμα ως μια meta αντιστροφή του βλέμματος του θεατή πίσω προς τον εαυτό του. Είναι δεδομένο πως παρακολουθώντας τέτοιες ιστορίες ανεξέλεγκτων εγκληματιών στη θέση του ήρωα, ένα μέρος μας πάντα απολαμβάνει αυτό που συμβαίνει (γι’αυτό και το φινάλε τόσο του Sopranos οσο και του Shield είναι σπουδαία, γιατί με διαφορετικούς μεταξύ τους τρόπους, αρνούνται να προσφέρουν την εύκολη τιμωρία -και άρα για εμάς λύτρωση- που θα «αθώωνε» όλους μας για τη συμμετοχή μας στη δράση αυτών των τεράτων) και το Sopranos πάντα βρισκόταν σε διάλογο με τον εαυτό του και τη θέση του απέναντι στο κοινό (του). Εδώ παίζει ένα σκοτεινό παιχνίδι, φέρνοντάς μας στη θέση να απαιτήσουμε απευθείας μια («δικαιολογημένη!», λέμε στον εαυτό μας) εγκληματική πράξη από τον αντιήρωα Τόνι. Το σκέφτεται κι η Μέλφι. Όταν όμως τα ζυγίζει όλα, όταν ο Τόνι τη ρωτά αν θέλει να πει κάτι, εκείνη -η ηθική πυξίδα- κλείνει απλώς το επεισόδιο με ένα ξερό «Όχι». Μας βάζει όλους στη θέση μας.

6. Made in America (Σεζόν 6, Επεισόδιο 21)

Για το κλασικό φινάλε της σειράς έχουν γραφτεί εξαντλητικά πολλά πράγματα ανά τις εποχές (να και το δικό μου), αλλά το πραγματικά αξιοσημείωτο είναι πως, αφήνοντας πίσω τη φήμη του διχαστικού με ένα τρόπο που άλλα αντίστοιχα τηλεοπτικά φινάλε ποτέ δεν κατάφεραν τόσο απόλυτα, το τέλος του Sopranos έχει πάρει πια τη θέση του ανάμεσα στα κορυφαία όλων των εποχών.

Αντί να πούμε εμείς περισσότερα, ας δανειστούμε μερικά από τα λόγια του Ντέιβιντς Τσέις από την έκδοση The Sopranos: The Complete Book, όπου μίλησε για την πρόθεση πίσω από την τελευταία εικόνα της σειράς.

«Υπήρχαν τόσα περισσότερα που θα μπορούσαμε να αποδώσουμε έτσι, από ό,τι με μια εικόνα του Τόνι με το πρόσωπο μέσα σε ένα πιάτο onion rings και μια σφαίρα στο κεφάλι του. Ή, από την άλλη πλευρά, με το να είχε υπό τον έλεγχό του όλη τη μαφία της Νέας Υόρκης. Ο τρόπος που το βλέπω, είναι πως ο Τόνι Σοπράνο ήταν το alter ego του κόσμου. Με χαρά τον έβλεπαν να ληστεύει, να σκοτώνει, να κλέβει, να απατά. Τον υποστήριζαν. Και τότε, ξαφνικά, ήθελαν να τον δουν να τιμωρείται για όλα αυτά. Ήθελαν “δικαιοσύνη”. Ήθελαν να δουν τα μυαλά του απλωμένα στους τοίχους. Νομίζω πως είναι αηδιαστικό, για να είμαι ειλικρινής. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι πάντα ήθελαν αίμα. Απλά το θλιβερό για μένα ήταν πόσο πολύ ήθελαν το ΔΙΚΟ ΤΟΥ αίμα, μετά από οχτώ χρόνια στα οποία τον υποστήριζαν».

5. Long-Term Parking (Σεζόν 5, Επεισόδιο 12)

Αυτό Που Ξέραμε Ότι Έρχεται Επειδή Η Ντρέα ΝτιΜατέο Είχε Ανακοινωθεί Ως Μέλος Του Καστ Για Το Joey. Ναι, υπήρχε μια εποχή που κάτι τέτοιο σήμαινε βέβαιο spoiler, πριν τα τεράστια καστ που μπορεί να είναι απόντα ακόμα και για μισή σεζόν (βλέπε Lost, Game of Thrones). Ξέραμε ότι η Αντριάνα δεν είχε πολύ μέλλον μπροστά της, αλλά και πάλι, σε κάθε περίπτωση: Τι συγκλονιστική, γεμάτη σασπένς εκτέλεση μιας προδιαγεγραμμένης εξέλιξης, ήταν αυτή. Η Αντριάνα πληρώνει το απόλυτο τίμημα για ένα αδιέξοδο στο οποίο είχε βρεθεί και αποχωρεί ως, πιθανώς, το λιγότερο ένοχο πλάσμα που περπάτησε ποτέ σε αυτή τη σειρά. Το τέλος της παραμένει ένα από τα πιο νευρώδη, «δε-μπορώ-να-βλέπω-άλλο» επεισόδια που έχουμε δει ποτέ την τηλεόραση. Και μια ακόμα απόδειξη πως το Sopranos μπορούσε να εκτελέσει τέλεια κάθε είδος season-long κρεσέντου που βάζεις με το νου σου. Από οικογενειακά δράματα και ονειρικές αλληγορίες μέχρι ένα ανατρεπτικό μακελειό ή ένα απίστευτης έντασης γκανκστερικό θρίλερ. Ή και όλα αυτά μαζί.

4. The Knight in White Satin Armor (Σεζόν 2, Επεισόδιο 12)

H μεγάλη παράδοση των σοκαριστικών προτελευταίων επεισοδίων σεζόν για σειρές του ΗΒΟ έχει για σημαιοφόρο αυτό το ανατρεπτικό αριστούργημα όπου η Τζάνις σκοτώνει εν ψυχρώ τον Ρίτσι Απρίλε λίγο αφού εκείνος της έχει ρίξει γροθιά στο πρόσωπο. Δεν υπάρχει θεατής της σειράς που θα ξεχάσει ποτέ το σοκ της στιγμής, όχι απλώς επειδή ο φόνος έρχεται εντελώς έξαφνα, αλλά κυρίως επειδή τον διέπραξε η Τζάνις. Η μεγαλύτερη απορία του Τζάκι καθώς ψυχορραγούσε θα πρέπει να ήταν «ήταν δυνατόν να μην με σκοτώνει ο Τόνι Σοπράνο;» Πίσω από αυτό τον φαινομενικά άδοξο θάνατο υπάρχει ένας αφηγηματικός θρίαμβος πάνω στον οποίο η 2η σεζόν (ίσως η καλύτερη όλης της σειράς) συναντά το απόγειό της.

3. Pine Barrens (Σεζόν 3, Επεισόδιο 11)

Το θρυλικό επεισόδιο με τον Ρώσο στο χιόνι. Όπως γράφει και το Complete Book που αναφέραμε και παραπάνω, «μέρος Deliverance, μέρος Abbott and Costello Meet the Russian, μέρος Blair Witch Project, και όλο Sopranos, το επεισόδιο είναι μια σπουδή πάνω στο πώς η καλή τηλεόραση είναι συχνά προϊόν καλού σχεδιασμού αλλά και ευχάριστων ατυχημάτων». Ένα βαθύτατα αστείο, ανάλαφρα υπαρξιακό επεισόδιο που -όπως κάθε τι γνήσια Sopranos- μοιάζει με καρτούν εφιάλτη όσο και με κάτι αναγνωρίσιμα δραματικό.

«Ο Τιμ βαν Πάτεν είχε ένα όνειρο για τον Πόλι και τον Κρίστοφερ να χάνονται στο δάσος. Ξέρεις, δυο τύποι από την πόλη, να περπατάνε γύρω-γύρω στο δάσος», θυμάται ο Ντέιβιντ Τσέις. Ο παραγωγός Τέρενς Γουίντερ του είπε πως «αν δεν πας στο γραφείο του Ντέιβιντ να του πεις αυτή την ιδέα, θα την κλέψω και θα πάω να το κάνω μόνος μου».

Όσο για την πιο συχνή ερώτηση, δηλαδή το τι απέγινε ο Ρώσος; Μαντεύει κανείς πια πως ο Τσέις έχει κι εδώ έτοιμη μια έξαλλη απάντηση. «Πυροβόλησαν έναν τύπο. Ποιος ξέρει πού πήγε; Ποιος νοιάζεται για έναν Ρώσο; Αυτό έχει κάνει το Χόλιγουντ στην Αμερική. Πρέπει να έχουμε κλείσιμο σε κάθε μικρό πράγμα; Δεν υπάρχει καθόλου μυστήριο στον κόσμο; Α, και by the way, εγώ ξέρω πού είναι ο Ρώσος. Αλλά δεν θα το πω ποτέ γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι θα τσαντιστούν».

2. College (Σεζόν 1, Επεισόδιο 5)

Ο Τόνι Σοπράνο πηγαίνει την κόρη του να επισκεφθεί τα υποψήφια Πανεπιστήμια στα οποία θα φοιτήσει του χρόνου. Στη διαδρομή συναντά έναν παλιό μαφιόζο που έγινε μάρτυρας κατηγορίας κατά της φαμίλιας και μπήκε σε πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων. Στο μεταξύ πίσω στο σπίτι, η Καρμέλα δέχεται επίσκεψη από τον πατέρα Φιλ, σε μια βραδιά γεμάτη πειρασμούς και για τους δύο. To αγαπημένο επεισόδιο του ίδιου του Τσέις κρύβει μέσα του όλο το απόσταγμα της σειράς, πάνω στην σύγκρουση των δύο κόσμων του Τόνι και το πώς, νομοτελειακά, ο κόσμος αυτός είναι τελικά ένας κι αδιαίτερος. Καθόλη τη διάρκεια του γεμάτου σασπένς επεισοδίου, ο Τόνι προσπαθεί να ισορροπήσει. (Υπάρχει μια σκηνή που καταδιώκει τον καταδότη και πρέπει κυριολεκτικά να διαλέξει τι διαδρομή θα ακολουθήσει.) Την ίδια ώρα η Καρμέλα εξομολογείται στον Φιλ όλα εκείνα για τα οποία αισθάνεται ένοχη, όμως τελικά δεν υποκύπτει στις ζωώδεις ορμές της, την ίδια ώρα που ο Τόνι υποκύπτει στις δικές του. Για να το πούμε αλλιώς: Προκειμένου μια σειρά να οδηγηθεί στο τέλειο φινάλε (και το Sopranos διαθέτει ένα από αυτά) πρέπει να νωρίτερα να έχει υπάρξει ένα αληθινά σπουδαίο εκκίνησης, που δεν χρειάζεται απαραίτητα να είναι το πρώτο επεισόδιο, αλλά κάποιο, κάπου στην πορεία, που οι θεματικοί άξονες της σειράς κλικάρουν απόλυτα και τα πάντα κινούνται σε φουλ ρυθμό. Το Sopranos, έχει το College.

1. Whitecaps (Σεζόν 4, Επεισόδιο 13)

Εκεί το συγκλονιστικά θεατρικό φινάλε όπου φαινομενικά κάθε παραμικρό καταπιεσμένο συναίσθημα έρχεται στην επιφάνεια με ορμητικό τρόπο, δίχως ούτε ο Τόνι ούτε η Καρμέλα να μοιάζουν να ελέγχουν τους εαυτούς τους και η σειρά να βγάζει στη βιτρίνα την πιο απολαυστική της πτυχή: Αυτήν του οικογενειακού κωμικού δράματος (αν υπάρχει κάτι τέτοιο). Μόνο που εδώ κάθε τι που έχει περάσει ανείπωτο, κάθε μικρή σατιρική λεπτομέρεια, κάθε παραμερισμένη ενοχή που έχει γίνει αιχμηρό βίωμα, όλα, τα πάντα, μπλέκονται σε έναν ερμηνευτικό τυφώνα οργής καθώς Τόνι και Καρμέλα βλέπουν μια μικρή διαφωνία να χτίζει προς κάτι το σαρωτικό. Γκαντολφίνι και Φάλκο καθηλώνουν, όχι απλά λόγω της ερμηνευτικής τους ωμότητας, αλλά και της ακρίβειας: Μόνο δύο εξαιρετικοί ηθοποιοί με πολυετή απόλυτο έλεγχο δύο πολυεπίπεδων ηρώων, θα μπορούσαν να τους φέρουν τόσο κοντά στην καταστροφή, τόσο δίπλα στην υπέρβαση, αφήνοντάς τους να σιγοβράζουν για μια ώρα σε ένα καζάνι έντασης. Ένα πλήρως ανταποδοτικό επεισόδιο, που μόνο στην πιο καλοφτιαγμένη serialized τηλεόραση μπορούμε ποτέ να απολαύσουμε.

Η ταινία “Οι Άγιοι της Μαφίας” προβάλλεται στις αίθουσες. Η σειρά The Sopranos είναι διαθέσιμη στο Vodafone TV.