ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΠΟΥ ΕΙΔΑΜΕ ΣΤΙΣ ΝΥΧΤΕΣ ΠΡΕΜΙΕΡΑΣ

Οι φετινές Νύχτες Πρεμιέρας ήταν με τον τρόπο τους ένα στοίχημα: Με νέες ημερομηνίες ακόμα πιο βαθιά στο φθινόπωρο (και άρα όχι πλέον αυτομάτως το «ραντεβού της επιστροφής από τις διακοπές») και με μια διαχείριση τίτλων που έπρεπε να λάβει υπόψην της την όχι και τόσο πλούσια χρονιά τίτλων που ερχόταν –κυρίως– από τις Κάννες.

Με την προφανή εξαίρεση του Decision to Leave, που άνοιξε και το φεστιβάλ, οι Κάννες είχαν μια περίεργη συλλογή τίτλων να προσφέρουν, ξεχωριστό ανάμεσά τους το φοβερό ΕΟ του Γέρζι Σκολιμόφσκι, ένα ελεύθερο ριμέικ του Au Hasard Balthazar του Μπρεσόν, όπου ένας γάιδαρος ταξιδεύει σε διάφορες γωνίες της σημερινής Πολωνίας. Όμως από τις Κάννες έλειψαν οι αληθινά μεγάλοι τίτλοι φέτος κι αυτό φάνηκε και στις Νύχτες.

Επιπλέον, η απώλεια κάποιων τίτλων-ταμάμ σίγουρα δε βοήθησε στο σχηματισμό του προγράμματος: Ταινίες όπως το Triangle of Sadness του Ρούμπεν Έστλουντ ή το Three Thousand Years of Longing του Τζορτζ Μίλερ ή και το Athena του Ρομέν Γαβρά θα ταίριαζαν ιδανικά στη διοργάνωση. Ενώ περισσότερο από όλα, η πλήρως αψυχολόγητη κυκλοφορία-κάψιμο του Crimes of the Future του Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ μια τυχαία Τετάρτη, λίγες μέρες πριν το φεστιβάλ, όχι μόνο έφαγε από τις Νύχτες μια ταινία ιδανική για το ακροατήριό τους (και μια ταινία, μάλιστα, γυρισμένη και στην Αθήνα!), αλλά καταδίκασε και το ίδιο το φιλμ σε πλήρη απαξίωση από το κοινό– σίγουρα δε θα γινόταν ποτέ εμπορικό μεγαθήριο, αλλά ένα δυνατό λανσάρισμα στις Νύχτες θα βοηθούσε πολύ περισσότερο.

Με όλα αυτά δεδομένα, όπως φυσικά και την απουσία πολλών οσκαρικών παιχτών που χρονικά οι Νύχτες τους πέφτουν υπερβολικά νωρίς για ελληνική πρεμιέρα, το φεστιβάλ με έναν μαγικό τρόπο κατάφερε όχι μόνο να γεμίσει ένα αξιόμαχο πρόγραμμα, αλλά να φέρει και πάλι κόσμο στις αίθουσες– από φέτος ξανά, αποκλειστικά κλειστές: Τους δύο Δαναούς, το Τριανόν, αλλά και την τριπλέτα Ιντεάλ-Άστυ-Άστορ στο κέντρο, που ελπίζουμε να παραμείνει και μελλοντικά και πάνω στην οποία να χτιστεί κι ένα μεγαλύτερο φεστιβαλικό hub.

Οι Κάννες ακόμα και δίχως πολλούς κράχτες είχαν πολλές ταινίες να δώσουν, είδαμε πολλές επιλογές από το Λοκάρνο, ενώ στο πρόγραμμα έδωσαν ώθηση ακόμα και κάποιες πραγματικά σπουδαίες ταινίες από τη Βενετία (που συνήθως έπεφτε υπερβολικά αργά σε σχέση με τις Νύχτες για να προλάβουν να έχουν ταινίες από εκεί): Το Banshees of Inisherin του Μάρτιν ΜακΝτόνα και το All the Beauty and the Bloodshed της Λόρα Πόιτρας, δηλαδή οι ταινίες που κέρδισαν το Χρυσό Λιοντάρι και τα βραβεία Σεναρίου και Α’ Ανδρικού Ρόλου στη Βενετία. Πραγματικά, καθόλου άσχημα.

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ‘70ς

Ωστόσο, η κίνηση-κλειδί ήταν άλλη: Το μεγάλο αφιέρωμα στα αμερικάνικα ‘70s ήταν από εκείνες τις «σπάστε το γυαλί σε περίπτωση ανάγκης» ιδέες, μια συλλογή κατά βάση πασίγνωστων ταινιών γεμάτες τεράστιους σταρ του αμερικάνικου σινεμά. Δεν είναι απαραίτητα σινεμά-πρόταση, όμως το New Hollywood αποτελεί πράγματι καθοριστικό κεφάλαιο στην εξέλιξη του σινεμά και ως τέτοιο έχει οπωσδήποτε θέση στη φεστιβαλική συζήτηση, αλλά πάνω από όλα στη φεστιβαλική απόλαυση: Δεν έχεις κάθε μέρα την ευκαιρία να δεις στη μεγάλη οθόνη τόσες πολλές από τις κυριολεκτικά καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.

Προσωπικά είδα το 1/3 του συγκεκριμένου αφιερώματος και, καθώς υπήρχε ανταπόκριση κόσμου σε όσες προβολές έτυχε να βρεθώ, νομίζω δε θα ήταν κακή ιδέα ακόμα κι αν το ξαναβλέπαμε στη διάρκεια του χειμώνα ως μια εβδομάδα ‘70s σινεμά σε διοργάνωση των Νυχτών.

Από τις καθηλωτικές σεκάνς καταδίωξης του French Connection με τον Φρίντκιν να κάνει αριστοτεχνική χρήση του κάθε χώρου, μέχρι την πνιγηρή απόγνωση ενός ζοφερού κόσμου στο άφοβο νουάρ Night Moves με έναν όπως πάντα σπουδαίο Τζιν Χάκμαν. Κι από τις τροχιές των σωμάτων στην αδιέξοδη καθημερινότητα επιβίωσης μιας γειτονιάς του Λος Άντζελες στο Killer of Sheep μέχρι το βιτριολικό χιούμορ και τον συναισθηματικό επαναπροσδιορισμό μπανάλ εννοιών μέσα από ένα επιθετικά κατάμαυρο σκηνικό στο τολμηρά απολαυστικό A New Leaf της Ελέιν Μέι.

Από τον Νονό ως τον Ταξιτζή. Από την μαγική ώρα του Days of Heaven του Τέρενς Μάλικ μέχρι την κινηματογραφική συλλογικότητα του αξεπέραστου Nashville του Ρόμπερτ Όλτμαν. Κι από την ορμητική βία του Deliverance μέχρι το δυσθεώρητο ταξικό όραμα του Heaven’s Gate που έκλεισε την περίοδο του New Hollywood με εκκωφαντικό τρόπο. Η διαλογή ταινιών (κυρίως σπουδαίων, πασίγνωστων φιλμ αλλά δίχως να λείπουν και κάποιες πιο απρόσμενες επιλογές) αλλά κι εμπειρία της θέασης αυτών των σκηνών, των προσώπων, των εικόνων στη μεγάλη οθόνη, ως συλλογική εμπειρία, είναι κάτι το ανεκτίμητο. Από τις σπουδαίες κινηματογραφικές στιγμές της χρονιάς.

ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΡΕΜΙΕΡΕΣ

Ας πιάσουμε όμως τώρα κάποιους μεγάλους νέους τίτλους, τις ταινίες που αναμένεται να συζητηθούν και στις διάρκεια της χρονιάς και τις είδαμε εδώ πρώτη φορά στην Ελλάδα. Το Banshees of Inisherin βρίσκει τον Μάρτιν ΜακΝτόνα πίσω στα πάτρια ιρλανδικά εδάφη με μια συμβολικότατη ιστορία εποχής δύο φίλων που έξαφνα βρίσκονται στα μαχαίρια, με την κόντρα τους να φτάνει στα άκρα. Ο ΜακΝτόνα αφήνει κατά μέρους τις #απόψεις για την φυλετικά έκρυθμη κατάσταση στις ΗΠΑ και εστιάζει σε κάτι πολύ πιο οικείο– θεματικά αλλά και σε επίπεδο μεγέθους.

Η ταινία διαδραματίζεται στην ουσία σε ένα φυσικό παραθαλάσσιο σκηνικό και τρία πετρόκτιστα, με ένα καστ 3-4 ατόμων σε μια διαρκή μεταξύ τους ένταση, που παίρνει τη μορφή μιας απλουστευτικής μεν, δυνατής δε συμβολικής διάστασης περί του εμφυλίου που μαίνεται στην ηπειρωτική χώρα, ακριβώς απέναντι. (Τις κανονιές τις ακούμε αλλά οι εχθροπραξίες ποτέ δεν φαίνονται.) Οι φίλοι βρίζονται και βρίσκονται στα μαχαίρια επί δυο ώρες, με μια κλιμάκωση σοκαριστική όσο και συναισθηματική. Ο Κόλιν Φάρελ είναι ιδιαίτερα καλός (και πότε δεν είναι, εξάλλου), αλλά ακόμα κι αν τελικά δεν πρόκεται για κάτι αληθινά τρίσβαθο, πρόκειται για το είδος της πνευματώδους αλλά και τραχιάς τραγικωμωδίας, γεμάτη πίκρα, χιούμορ και καρδιά, που θα παρακολουθούσαμε για ώρες.

Αν το Banshees πήρε Σενάριο και Ανδρικό Ρόλο στη Βενετία, είναι τελικά λογικό που το Χρυσό Λιοντάρι πήγε σε ένα φιλμ ακόμα καλύτερο, σίγουρα πιο πολυεπίπεδο, και τελικά συγκλονιστικό. Για το All the Beauty & the Bloodshed είπαμε πολύ περισσότερα, αλλά και μας είπε πολύ περισσότερα η πολυβραβευμένη δημιουργός, Λόρα Πόιτρας. Ένα φιλμ που παίρνοντας ως σημείο εκκίνησης τον ακτιβιστικό αγώνα της φωτογράφου Ναν Γκόλντιν απέναντι στην οικογένεια Σάκλερ της Purdue Pharma, ενώνει πολιτικό αγώνα, προσωπικές αναμνήσεις, και τελικά την Ιστορία ενός ολόκληρου καλλιτεχνικού ρεύματος των ΗΠΑ.

Η Πόιτρας (βραβευμένη με Όσκαρ για το CitizenFour με τον Έντουαρντ Σνόουντεν) πετυχαίνει μια συγκλονιστική ισορροπία, με το ντοκιμαντέρ της να μην παραμένει ποτέ μόνο ένα ευθύγραμμο πράγμα. Αλλά να αγκαλιάζει δεκαετίες απώλειας και αντίστασης μέσα από το προσωπικό πορτρέτο μιας θρυλικής καλλιτέχνη, και πάντα υπό το πρίσμα ενός θαυμαστού ακτιβιστικού αγώνα.

Από τη Βενετία έρχεται και το Master Gardener του Πολ Σρέιντερ, ο οποίος ύστερα από δύο σπουδαία φιλμ (το First Reformed με τον Ίθαν Χοκ και το Card Counter με τον Όσκαρ Άιζακ) κλείνει αυτή την κατά μία έννοια τριλογία του, με την ιστορία ενός μοναχικού, λιγομίλητου αρχικηπουρού (Τζόελ Έτζερτον) που φυσικά κουβαλάει το τραύμα ενός ένοχου μυστικού που τον κρατά μακριά από την εξιλέωση. Ο Σρέιντερ κάνει τα ίδια κόλπα με τις προηγούμενες ταινίες, ακολουθεί τα μοτίβα, κάτι που δεν είναι κακό σε καμία περίπτωση– απλά αυτή τη φορά η συνταγή μοιάζει λιγότερο απεγνωσμένη ή οργισμένη από κάθε άλλη φορά, με αποκορύφωμα ένα φινάλε που Θα Γεννήσει Συζητήσεις (αν φυσικά το δουν άνθρωποι το φιλμ). Όχι η πιο δυνατή στιγμή του Σρέιντερ.

Όσο για τους σημαντικότερους τίτλους από τις Κάννες, έχουμε ήδη μιλήσει για αρκετούς εξ αυτών από τον Μάιο. To Decision to Leave του Παρκ Τσαν-γουκ μας κόλλησε την καρδιά στην πλάτη και το σαγόνι στο πάτωμα, το More Than Ever με τη Βίκι Κριπς και τον Γκασπάρ Ουλιέλ στον τελευταίο του ρόλο (για μια γυναίκα με ανίατη ασθένεια που ταξιδεύει κάπου μακριά για να έρθει σε επαφή με τη φύση) είναι μια τρομερά συγκινητική ταινία πάνω στη σωματική εμπειρία της ύπαρξης και στο βάρος των κοινών αναμνήσεων, και το ΕΟ του Γέρζι Σκολιμόφσκι είναι ένα απερίγραπτο αλλά μαγευτικό ταξίδι στη σύγχρονη Πολωνία μέσα από τα μάτια ενός γαϊδαράκου– Μπρεσόν σε EDM διασκευή.

Ξεχωρίζουμε ακόμα το Armageddon Time του Τζέιμς Γκρέι, μια απολύτως προσωπική ιστορία ενηλικίωσης που αφήνει πολλά κενά όμως διαθέτει μια συνταρακτική ερμηνεία β’ ρόλου από τον Τζέρεμι Στρονγκ του Succession, και το γλυκύτατο παραμύθι εποχής L’ Envol από τον Πιέτρο Μαρτσέλο που γύρισε το αριστουργηματικό Martin Eden. Για όλα τα παραπάνω διαβάζετε περισσότερες λέξεις εδώ.

Δεν καταφέραμε να δούμε κάποιες από τις avant premiere του επόμενου διαστήματος όπως το Bros με τον Μπίλι Άιχνερ ή το The Menu του Μαρκ Μάιλοντ (του Succession) για το οποίο ακούσαμε θετικότατες αντιδράσεις πάντως. Είδαμε όμως και απογοητευτήκαμε από το Medusa Deluxe, μια ταινία για ένα μυστήριο φόνου στα παρασκήνια ενός διαγωνισμού κομμωτικής, που ακούγεται απολαυστικά ντελιριακό όμως στην πραγματικότητα είναι στυλιστικά μονότονο με κάποιες αισθητικές εκλάμψεις. Γυρισμένο σε ψευδο-μονοπλάνο για κάποιο λόγο, το φιλμ στριμώχνει ιδέες και χαρακτήρες μέσα σε τεχνητές φιλμικές περιοχές ώστε να εξυπηρετήσει μια αχρείαστη σκηνοθετική επιλογή που σπάνια δικαιώνει.

Μεγαλύτερη πάντως φεστιβαλική απογοήτευση είναι η ταινία λήξης του φεστιβάλ, το πολυτραγουδισμένο από τις Κάννες Close του Λούκας Ντοντ (του Girl). Η ταινία, που στη διάρκεια των Καννών συζητιόταν στα πηγαδάκια ως λίγο-πολύ σίγουρος Χρυσός Φοίνικας, περιορίστηκε τελικά στο μεγάλο βραβείο της επιτροπής (ξεκάθαρα συμβιβαστικό). Μια θαυμαστά ξεχωριστή ιστορία παιδικής αγάπης και τρυφερότητας, γυρισμένη με το αναμφίβολα ταλαντούχο χέρι του Ντον, μετατρέπεται έξαφνα και παντελώς αψυχολόγητα σε μια παντελώς γενικόλογη ιστορία απώλειας κατά το β’ μισό του φιλμ που στην ουσία δεν έχει να πει απολύτως τίποτα πέρα από το να προσφέρει μια ευκολία συγκίνησης και συναισθηματικού εκβιασμού.

Μια ταινία χωρίς στόχο ή οπτική γωνία, αποτελούμενη από λυρικά κάδρα ομορφιάς και ταραχής, φτιαγμένη σαν από πρόγραμμα δημιουργίας Φεστιβαλικού Σινεμά. Το φιλμ θα κυκλοφορήσει σύντομα στις αίθουσες, θα έχει ενδιαφέρον πώς θα το αντιμετωπίσει το κοινό. (Στις Κάννες επικρατούσε ένα γενικός ενθουσιασμός σε όλα τα επίπεδα, για λόγο που πραγματικά μου διαφεύγει.)

ΤΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟ

Όπως κάθε χρόνο, οι Νύχτες φροντίζουν να συνθέσουν ένα Διαγωνιστικό τμήμα αποτελούμενο από ταινίες νέων δημιουργών, που έρχονται από όλα τα φεστιβάλ του κόσμου και εκφράζοντας όσο το δυνατόν διαφορετικές φωνές. Μια εμφανέστατη τάση που κυριάρχησε φέτος ήταν η ιστορία ενηλικίωσης, εκφρασμένη με εντελώς διαφορετικές αισθητικές επιλογές και δημιουργώντας έτσι μια ενδιαφέρουσα συνολική πρόταση.

Το Falcon Lake συνδέει την εμπειρία του πρώτου έρωτα με το στυλιζάρισμα μιας χαμηλών τόνων ταινίας φαντασμάτων, κάτι σαν τον τρόμο της πρώτης παθιασμένης ταραχής. Συμπαθές. Αντίστοιχα, το The Quiet Girl κάνει χρήση μιας λιτής κινηματογραφικής φόρμας για να αφηγηθεί την ιστορία ενός νεαρού κοριτσιού που περνά το πρώτο του καλοκαίρι με τους ανάδοχους γονείς στην ιρλανδική ύπαιθρο, πριν ανακαλύψει ένα μυστικό που θα ταράξει τα θεμέλια κάθε σχέσης. Υπαινικτικό, χτίζει προς ένα πολύ συγκινητικό φινάλε.

Σε αυτό το χώρο κινείται και το πολυσυζητημένο ήδη στο εξωτερικό Aftersun με τον Πολ Μέσκαλ του Normal People, όπου μια γυναίκα θυμάται τις διακοπές που πέρασε μικρή με τον απομακρυσμένο, χωρισμένο πατέρα της. Ένα όμορφο ντεμπούτο γεμάτο σιγουριά που επιχειρεί να χτίσει μια ιστορία ενηλικίωσης γύρω από μια σχέση κομμένη και χαμένη στο χρόνο. Το πρόσφατο ελληνικό Σελήνη, 66 Ερωτήσεις παίζει πολύ πιο περίτεχνα με τη φόρμα και με τα κάθε λογής κινηματογραφικά υλικά, καθώς τελικά το Aftersun παραμένει αρκετά πιο συμβατικό από ό,τι ίσως θα ήθελε, όμως ακόμα και έτσι παραμένει μια συναισθηματικά ανοιχτή ιστορία πάνω στην εισβολή του χρόνου στις απομακρυσμένες αναμνήσεις-βιώματα.

Καλύτερο από όλα αυτά τα παρεμφερούς θεματικής φιλμ, ήταν όμως και το ιδιαιτέρως απαιτητικό Astrakan, για ένα 12χρονο αγόρι που μεγαλώνει με ανάδοχη οικογένεια στη γαλλική επαρχία. Ο συντηρητισμός, θρησκευτικός και κοινωνικός, περικυκλώνει το αγόρι που μοιάζει να χάνεται όλο και πιο βαθιά στα δεσμά μιας κατάστασης αδιέξοδης, με ένστικτα μνήμης, επιβίωσης, πάθους και ωμής αγριότητας να γίνονται ένα μέσα του πριν ξετυλιχθούν στον ιμπρεσιονιστικό επίλογο-έκρηξη. Ένα εκπληκτικό πορτρέτο εφηβικής μοναξιάς και βουβής απόγνωσης, μια ταινία που δυστυχώς έχει περάσει σχετικά απαρατήρητη από φεστιβαλικό κύκλωμα– μπράβο στις Νύχτες που της έδωσαν μια θέση στο Διαγωνιστικό τους.

Το καλύτερο όμως φιλμ ήταν το Μπλε Καφτάνι, ένα εντυπωσιακής στιβαρότητας δράμα για έναν ράφτη σε μια παραδοσιακή συνοικία του Μαρόκου που παραμένοντας πιστός στην επαγγελματική του παράδοση, πραγματοποιεί την ίδια στιγμή τη ριζοσπαστικότερη επανάσταση όλων, καθώς τα αισθήματά του για έναν άλλο άντρα αρχίζουν να βγαίνουν στην επιφάνεια. Πώς θα αντιδράσεις η σύζυγός του; Ένα δράμα που παίρνει παντελώς διαφορετική φορά από ό,τι νομίζεις διαβάζοντας αυτή την περιγραφή, το Καφτάνι εντοπίζει τη σύνδεση χειροπιαστού και παθιασμένου, παράδοσης και ανατροπής, λέγοντας μια κλασικής δομής ιστορία με τα πιο κλασικά υλικά. Κρύβοντας όμως στις ραφές της βελονιές μεγαλείου.

Κέρδισε δικαιολογημένα βραβείο κοινού αλλά και το βραβείο της ένωσης κριτικών– μια σπάνια συνύπαρξη που όμως λέει πολλά για το φιλμ. Στο τέλος της προβολής οι πάντες γύρω μου έμοιαζαν συναισθηματικά αδειασμένοι, αγκαλιάζονταν τρυφερά, κοιτάζονταν με αγάπη. Ένα σπάνιο vibe που ελπίζουμε να συναντήσουμε και κατά την έξοδο της ταινίας στη διάρκεια της σεζόν. Σημειώστε τον τίτλο της.

Τα μεγάλα βραβεία του διαγωνιστικού πήγαν στην Επιστροφή στη Σεούλ (Χρυσή Αθηνά), στο Joyland (Σενάριο) και στο 1976 (Σκηνοθεσία). Δεν καταφέραμε να παρακολουθήσουμε 4 από τις ταινίες του Διαγωνιστικού, οι 3 εξ αυτών πήραν βραβείο– έπρεπε να παίξουμε κι ένα Τζόκερ μετά, για το καλό. Το ευχάριστο νέο είναι ότι θα τις δούμε στις αίθουσες τη νέα σεζόν.

Το μεγάλο βραβείο στο διαγωνιστικό τμήμα ντοκιμαντέρ πήγε στο All the Beauty and the Bloodshed, το οποίο καλύψαμε παραπάνω, και στο τμήμα ταινιών μικρού μήκους στο 5μμ Παραλία, για το οποίο είχαμε γράψει περισσότερα από τη Δράμα.

Ασφαλείς επιλογές και τα δύο, αλλά αναμφίβολα εξαιρετικές και απολύτως δικαιολογημένες.

Το επόμενο μεγάλο ραντεβού του σινεμά δίνεται τώρα σε λιγότερο από ένα μήνα, αρχές Νοεμβρίου στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Το οποίο όπως ήδη ανακοινώθηκε, θα κάνει έναρξή με το πολυαναμενόμενο Fabelmans του Στίβεν Σπίλμπεργκ, ήδη οσκαρικό φαβορί.

Τα υπόλοιπα θα τα λέμε από εκεί. Προς το παρόν, η γεύση με την οποία μας αφήνουν οι Νύχτες είναι ζεστή. Ίσως όχι η πιο εντυπωσιακή χρονιά τίτλων και πρωτοκλασάτων ονομάτων, όμως γυρίσαμε για τα καλά στην αίθουσα και καθόλου δεν το μετανιώσαμε. Ευχόμαστε αυτή να είναι μια τάση που θα συνεχιστεί και τις επόμενες εβδομάδες, κατά την κυκλοφορία μερικών εξαιρετικών ταινιών σαν το Drive My Car και το Decision to Leave.

Οι 28ες Νύχτες Πρεμιέρας πραγματοποιήθηκαν 28 Σεπτεμβρίου ως 9 Οκτωβρίου.