ΑΝΝΑ ΜΑΣΧΑ: “ΟΛΟΙ ΕΜΕΙΣ ΠΟΥΛΙΑ” ΔΙΝΟΥΜΕ ΕΝΑΝ ΙΕΡΟ ΟΡΚΟ ΕΠΑΓΡΥΠΝΗΣΗΣ

Υπάρχει ένα πράγμα πιο δυνατό από όλους τους στρατούς του κόσμου και αυτό είναι μια ιδέα που ανθίζει στο σωστό timing, τη σωστή στιγμή. Σίγουρα ο Βίκτωρ Ουγκώ είχε κάτι πολύ συγκεκριμένο στο μυαλό του διατυπώνοντας αυτή την άποψη πίσω στο 1800, όμως διαχρονικά υπάρχουν φορές που το timing παίζει έναν αναπάντεχα κομβικό ρόλο. 

Η επιλογή του ανεβάσματος της παράστασης “Όλοι εμείς πουλιά” του Λιβανο-Καναδού συγγραφέα, σκηνοθέτη και ηθοποιού Ουαζντί Μουαουάντ στη σκηνή “Νίκος Κούρκουλος” του Εθνικού Θεάτρου αυτό το διάστημα, είναι ένα τέτοιο timing και μας δίνει έξτρα λόγους να σκύψουμε με ενδιαφέρον πάνω από ένα βραβευμένο έργο, εντόνως πολιτικό, που διαδραματίζεται στην καρδιά της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης με τον συγγραφέα του να αναρωτιέται “γιατί πρέπει να είμαστε τόσο αγκιστρωμένοι στις χαμένες ταυτότητές μας;“.

Μια ερωτική ιστορία με φόντο το περιπεπλεγμένο χάος της Μέσης Ανατολής. Ο Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος σκηνοθετεί ένα έργο ανατριχιαστικά επίκαιρο, που πραγματεύεται την έννοια της ταυτότητας ως στοιχείο αυτοπροσδιορισμού, αλλά και ως κίνδυνο εγκλωβισμού μέσα σε δύσκαμπτα πλαίσια που μας έχουν επιβληθεί από την καταγωγή, τη θρησκεία, τις παραδόσεις, την οικογένεια και τον εαυτό μας. 

Η Άννα Μάσχα, μία από τις πιο έμπειρες ηθοποιούς της γενιάς της, ερμηνεύει τη “Νόρα”, ίσως την πιο κατακερματισμένη ηρωίδα του έργου “Όλοι εμείς πουλιά”. Ένας αξιόλογος θίασος ηθοποιών καλείται να θέσει σκληρά ερωτήματα και εμείς συναντήσαμε την ηθοποιό, για να “ακουμπήσουμε” τις σκέψεις του Μουαουάντ, ενός συγγραφέα ποτισμένου από γεννησιμιού του με τα διλήμματα που φέρνει ο πόλεμος. 

Τη συναντήσαμε σε ένα από τα μικρά γραφεία του Εθνικού Θεάτρου στο κτίριο Τσίλλερ, εντυπωσιακά στολισμένο για τις γιορτές. Εκεί σε μία πολύβουη κυψέλη ανθρώπων που κάνουν πρόβες, μαθαίνουν λόγια και εμβαθύνουν σε ήρωες καθημερινούς αλλά και εξωπραγματικούς, αποδομήσαμε το έργο του Μουαουάντ και τα… μυστικά του. Η ηθοποιός μοιάζει ήρεμη, εναρμονισμένη και ενθουσιασμένη με τον ρόλο της [και αφού αστειεύεται με έναν εργαζόμενο του Εθνικού για τα αδιέξοδα της τηλεοπτικής “Χάδως” στο “Προξενιό της Ιουλίας”] μας τοποθετεί στην υπόθεση της παράστασης.

Όλα ξεκινούν – για άλλη μία φορά – από την “αγία οικογένεια” και στη σκηνή βλέπουμε να ζωντανεύει μια σπαρακτική οικογενειακή κρίση, που αντικατοπτρίζει τη βία όλου του κόσμου και τις επώδυνες “ταυτότητες” που γίνονται φυλακή.

Εδώ τα “πουλιά” αναδύονται ως σύμβολα (αυτό)αναζήτησης και απελευθέρωσης. Οι ήρωες – τραγικοί μέσα στον μυωπικό αυτοπροσδιορισμό τους – προσπαθούν να φτερουγίσουν σαν πουλιά πάνω από το ισραηλινο-παλαιστινιακό τείχος. Γιατί όλοι πρέπει να μπορούμε να ζούμε σαν πουλιά· σαν πουλιά που φλογίζονται “από τον πόθο για το άλλο, το διαφορετικό, κι αυτός ο πόθος να είναι τόσο απόλυτος, τόσο απέραντος, τόσο πνευματικός…” όπως λέει ο Μουαουάντ, που έχει τον πόλεμο σχεδόν γραμμένο στο DNA του.

“Ολοι εμείς πουλιά” – Τα μυστικά αντηχούν, η αλήθεια φέρνει την ανατροπή 

Γεννημένος στο Λίβανο το 1968, ο Ουαζντί Μουαουάντ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του στα οκτώ του χρόνια εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου. Οι δρόμοι της εξορίας οδηγούν την οικογένειά του αρχικά στη Γαλλία, την οποία θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν το 1983, όταν δεν καταφέρνουν να ανανεώσουν την άδεια παραμονής τους, και στη συνέχεια στον Καναδά. Εκεί ο Μουαουάντ θα φοιτήσει στην Εθνική Σχολή Θεάτρου του Μόντρεαλ, γρήγορα θα ξεχωρίσει και θα κερδίσει διακρίσεις στον Καναδά αλλά και υποτροφίες και μετακλήσεις για να εργαστεί και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Από το 2016 διευθύνει το Theatre national de la Colline, στο Παρίσι και μάλιστα στην πρεμιέρα του “Tous des Oiseaux” το 2017, σε σκηνοθεσία του ίδιου στο “Théȃtre de la Colline”, την πρωτότυπη μουσική της παράστασης υπέγραψε η δική μας Ελένη Καραΐνδρου.

Όλες αυτές οι πληροφορίες είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου αναφορικά με την μελέτη και έρευνα που έγινε για να αποδοθεί θεατρικά -με ενσυναίσθηση και σεβασμό- αυτό το συγκεκριμένο έργο στο θεατρικό σανίδι. Η συζήτησή μας με την Άννα Μάσχα ξεκινά με τη σκιαγράφηση των ηρώων.

“Είναι η πρώτη φορά που ανεβαίνει το συγκεκριμένο έργο του Μουαουάντ στην Ελλάδα, και μάλιστα ανεβαίνει αυτό το διάστημα και σε πολλές χώρες της Ευρώπης, γιατί είναι εξαιρετικά επίκαιρο. Το έργο φαινομενικά ξεκινάει με μια ερωτική ιστορία ανάμεσα σε δύο νεαρούς φοιτητές, τον Γερμανοεβραίο Έιταν, και μια κοπέλα αραβικής καταγωγής, που είναι όμως Αμερικανίδα πολίτης, τη Γουαχίντα. Όταν ο νεαρός ανακοινώνει τη σχέση του στους γονείς του, εκείνοι είναι πάρα πολύ απρόθυμοι, έως εχθρικοί, στο να δεχτούν αυτή την ένωση, διότι οι Άραβες είναι ο εχθρός των Εβραίων. Η αφήγηση του έργου – τουλάχιστον στο πρώτο κομμάτι – δεν είναι καθόλου γραμμική. Μέσα από φλας μπακ και χρονικά άλματα συνειδητοποιούμε ότι ο νεαρός Έιταν, ανακαλύπτει ένα μυστικό της οικογένειας και πάει να το ξεδιαλύνει στο Ισραήλ, μαζί με την κοπέλα του. Εκεί πέφτει θύμα μιας τρομοκρατικής επίθεσης και βρίσκεται στο νοσοκομείο σε κώμα, γεγονός το οποίο αναγκάζει τους γονείς του να έρθουν από τη Γερμανία.

Στη συνάντηση παππούδων-γονέων έρχονται στο φως τα τραύματα, τα μυστικά και οι ιστορίες όλων αυτών των ανθρώπων που ήταν χρόνια θαμμένα. Έτσι αρχίζει και ξετυλίγεται το παιχνίδι με τις ταυτότητες. Τι σημαίνει είμαι Άραβας. Τι σημαίνει είμαι Εβραίος, Τι σημαίνει είμαι Γερμανός-Εβραίος του ανατολικού μπλοκ. Τι σημαίνει είμαι Ισραηλινός. Αλλά μπαίνουν υπό συζήτηση και όλες οι άλλες μας ταυτότητες. Τι σημαίνει είμαι μάνα, είμαι πατέρας. Και αναγκαστικά οι ήρωες θέτουν σε αμφισβήτηση όλες τις κατασκευασμένες τους ταυτότητες. Δυστυχώς η αλήθεια αποκαλύπτεται. Και λέω δυστυχώς, γιατί πάντα η αλήθεια όταν αποκαλύπτεται μπορεί να είναι ένα ξαλάφρωμα, αλλά πολύ συχνά φέρνει την καταστροφή. Και στο έργο μας, η αποκάλυψη της αλήθειας φέρνει την καταστροφή.”

Ποια είναι τα αδιέξοδα του δικού σας ρόλου. Πώς “παλεύει” με τις δικές τις ταυτότητες;

“Εγώ υποδύομαι την Νόρα, τη μητέρα του Εβραίου φοιτητή που ερωτεύεται την κοπέλα. Είναι μια γυναίκα Εβραία που έζησε όμως όλη της την παιδική και εφηβική ηλικία στην Ανατολική Γερμανία, δηλαδή στο κομμουνιστικό μπλοκ. Όπου ο πατέρας της δεν τους είχε αποκρύψει ότι είναι Εβραίοι, από φόβο και ντροπή. Κράτησε αυτό το μυστικό επειδή ήθελε να είναι κομμουνιστές, να μην έχουν άλλη ταυτότητα. Η Νόρα μαθαίνει ότι είναι Εβραία με πολύ βίαιο τρόπο στην εφηβεία και προσπαθεί να υιοθετήσει την εβραϊκή ταυτότητα σε αντίδραση προς τους γονείς της – και αντιδρώντας στην ουσία προς όλο αυτό το καταπιεστικό κομμουνιστικό καθεστώς.

Όταν γνωρίζει τον πατέρα του νεαρού Έιταν, τον Νταβίντ [ο οποίος έχει άλλη μια τραγική ιστορία πίσω του- μιας καταστροφής που του συνέβη στην εφηβική του ηλικία] πιάνεται από το γεγονός ότι είναι Εβραίος και τον παρουσιάζει στους γονείς της. Τους παρουσιάζει τον Εβραίο σύζυγο, αυτόν που θα παντρευτεί, και όπως λέει, είναι σαν να τους φτύνει στα μούτρα. Το κάνει σαν επίθεση. Χτίζει λοιπόν μια ζωή σχετικά δύσκολη και παράλογη, γιατί στην πραγματικότητα, όπως καταλαβαίνουμε, ούτε τους Άραβες θεωρεί εχθρούς η ίδια, ούτε είναι φανατική Εβραία, ούτε το Ισραήλ της λέει κάτι ως η γη της Επαγγελίας. Γιατί όλοι οι Εβραίοι θεωρούν ότι το Ισραήλ είναι η γη της επαγγελίας και ότι εκεί θέλουν να ξαναγυρίσουν. Για εκείνη δεν ισχύει απαραίτητα αυτό.

Ίσως επειδή είναι γυναίκα. Ίσως επειδή είναι η πιο κατακερματισμένη από όλους τους πρωταγωνιστές. Η Νόρα έχει τις πιο πολλές “ταυτότητες” και κάποια στιγμή τις αρνείται όλες. Και λέει ότι: δεν είμαι ούτε γυναίκα, ούτε καν άνθρωπος, ούτε μάνα, ούτε ψυχίατρος (γιατί είναι και ψυχίατρος στο επάγγελμα). Ούτε Γερμανίδα, ούτε Εβραία. Πάρα πολλοί ρόλοι. Πάρα πολλές ταυτότητες. Ο αγώνας αυτής της γυναίκας είναι να συντηρήσει τον κόσμο τον οποίο έφτιαξε και αναλώνεται σε αυτή την προσπάθεια να ισορροπήσει αυτά που δεν ισορροπούν πια. Της ξεφεύγουν μέσα από τα χέρια και στο τέλος δεν μπορεί να αποτρέψει την καταστροφή.” 

Η σκηνοθετική ματιά του Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου πώς σας καθοδήγησε σε αυτό τον ρόλο;

“Όλη η σκηνοθετική ματιά είναι πολύ εστιασμένη στους ηθοποιούς. Έχει να κάνει με μια λιτότητα στην έκφραση των πραγμάτων, που ακολουθεί το μονοπάτι που χαράσσει το ίδιο το έργο. Πρόκειται για ένα πολύ ιδιαίτερο έργο. Είναι ρεαλιστικό, αλλά ξαφνικά παρεμβάλλονται μονόλογοι τριών σελίδων! Όλοι οι ήρωες με τη σειρά τους έχουν από δυο-τρεις μονολόγους, κάτι που δεν το συναντάει πια κανείς σε σύγχρονα έργα. Έχουν κάτι το “παλαιό” αυτοί οι μονόλογοι, κάτι από παλιό θέατρο, από σαιξπηρικό θέατρο. Και αυτό ήταν μια πρόκληση για όλους μας. Δηλαδή νιώθεις μια ποίηση μέσα στο ρεαλισμό, ένα “μέγεθος” των ηρώων που συνδέονται με πολλά πράγματα, και που δεν τους αρκούν δυο λέξεις για να πουν αυτό που συμβαίνει μέσα τους και έξω τους. Η σκηνοθετική ματιά, λοιπόν, είναι η ίδια για όλους τους ρόλους. Δεν έχει κάποιος κάτι το ιδιαίτερο, ούτε προέρχεται κανείς από κάποιο άλλο σύμπαν. Είμαστε όλοι μέσα σε μια διαλεκτική, βασισμένοι σε μία ευθύτητα, αμεσότητα και λιτότητα.”

Τα ζητήματα της ταυτότητας και του αυτοπροσδιορισμού είναι διαχρονικά, αλλά ακόμα περισσότερο στις μέρες μας και λόγω της εισβολής στη Γάζα. Φαντάζομαι το έργο επιλέχθηκε λόγω επικαιρότητας.

“Είναι ένα περίεργο timing. Μας πρόλαβαν οι εξελίξεις! Το έργο είχε επιλεγεί από καιρό. Εγώ γνωρίζω τη συμμετοχή μου σε αυτό περίπου έναν χρόνο πριν. Και ξαφνικά ξεσπά ο πόλεμος στη Γάζα, ένας πόλεμος που κανένας δεν περίμενε. Βέβαια ποτέ δεν σταματάνε αυτά και κάθε μέρα διαβάζουμε ότι κάτι γίνεται. Δύο τρεις έποικοι σκότωσαν κάποιους Παλαιστίνιους. Κάποιοι Παλαιστίνιοι σκότωσαν δυο τρεις Ισραηλινούς. Συνέχεια συνέβαιναν αυτά, αλλά κάτι τέτοιου βεληνεκούς γεγονός είχε χρόνια να συμβεί.” 

Είδαμε και στον πόλεμο της Ουκρανίας εικόνες ερωτευμένων ζευγαριών από αντίπαλα στρατόπεδα να φωτογραφίζονται σε μία έκκληση για ειρήνη. Ο έρωτας σε αυτό το έργο είναι ένα όχημα αποκάλυψης της αλήθειας, αναμόρφωσης του ανθρώπου. Δρα σαν καταλύτης;

“Ο έρωτας στο “Όλοι εμείς πουλιά” είναι μόνο η αφορμή. Τελικά, όμως, δεν τη γλιτώνει ούτε ο έρωτας. Δεν τους ενώνει τους ανθρώπους. Το τέλος δεν είναι φωτεινό, από μία άποψη. Η αυλαία όμως πέφτει με μια υπόσχεση. Έναν όρκο επαγρύπνησης. Δηλαδή οι άνθρωποι “ξυπνούν” και συνειδητοποιούν ότι υπάρχουν πράγματα πέρα από αυτά που πιστεύουν. Και αφυπνίζονται. Οπότε υπό αυτό το πρίσμα μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει ένα ελπιδοφόρο μήνυμα, γιατί υπάρχει ένας όρκος αφύπνισης. Αλλά όχι αισιόδοξο και θετικό. Δεν υπάρχει happy end.”

Τα ζητήματα αυτοπροσδιορισμού και ταυτότητας είναι διαχρονικά σημαντικά, πώς τα αντιμετωπίζετε και ως μητέρα που καλείται -με κάποιο τρόπο- να παίξει και έναν καθοδηγητικό ρόλο.

“Υπάρχει αυτή η “τάση” – πώς να το πω, πρέπει να είμαστε και πολύ σαφείς και συγκεκριμένοι πλέον με τις λέξεις που χρησιμοποιούμε – αυτή η “κίνηση” να αυτοπροσδιορίζεται ο καθένας όπως θέλει, το οποίο εμένα με βρίσκει απολύτως σύμφωνη. Τώρα όταν έχεις ένα παιδί και βεβαίως εσύ έχεις μεγαλώσει σε παλαιότερες εποχές είναι πολύ δύσκολο να είσαι πάντα πολύ μοντέρνος. Γιατί γνωρίζεις τη σκληρότητα της κοινωνίας και του κόσμου που δεν προχωράει με τον ίδιο γρήγορο ρυθμό, με τον οποίο θα μπορούσε ενδεχομένως να προχωρήσει μια τέτοια “κίνηση” επαναστατική.

Βλέπεις ότι η υπόλοιπη κοινωνία δύσκολα μετακινείται προς την αλλαγή. Τα πράγματα αλλάζουν, αλλά πολύ αργά. Δηλαδή πιο γρήγορα θα μετακινηθεί η νομοθεσία, παρά η κοινωνία ολόκληρη. Οπότε είσαι πάντα σε μια τραμπάλα. Να αφήσεις το παιδί ελεύθερο να αποφασίσει και να πατάς σε αναμμένα κάρβουνα μήπως και αποφασίσει κάτι που θα του δημιουργήσει στη ζωή του τεράστιες δυσκολίες; Ή να επέμβεις; Μια καλή “απάντηση” είναι ότι θα είσαι στο πλευρό του. Εγώ θα είμαι στο πλευρό του παιδιού μου ό, τι κι αν αποφασίσει να είναι. Βέβαια έτσι θέλω να πιστεύω, γιατί υπάρχουν κάποιες ταυτότητες με τις οποίες δεν συμφωνώ. Αν τις επιλέξει πώς θα αντιδράσω; Η διαδικασία πάντως είναι μία πρόβα χωρίς παράσταση και χωρίς κείμενο. Αυτοσχεδιάζεις. Είναι μία τραμπάλα. Ένα work in progress.”

 

Αυτές τις ημέρες συζητείται το νομοσχέδιο για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών, μάθαμε και για τη ροζ ελληνική σημαία της εικαστικού Γεωργίας Λαλέ που αποσύρθηκε μετά από διαμαρτυρίες ότι προσβάλει ένα εθνικό σύμβολο. Η ελληνική κοινωνία είναι συντηρητική;

“Ναι, πιστεύω πως είναι. Στην συντριπτική της πλειοψηφία είναι συντηρητική. Η τέχνη κατά τη γνώμη μου οφείλει να πειράζει τα πάντα. Και ταυτόχρονα οφείλει να ξέρει ότι θα συναντήσει αντιδράσεις. Εννοείται πως ο δρόμος δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Πάντα κάποιοι καλλιτέχνες ήταν πολύ πιο μπροστά από την κοινωνία. Και ειδικά του χώρου αυτού, της ζωγραφικής, της μουσικής, και λιγότερο θεωρώ του θεάτρου. Οπότε και οι αντιδράσεις είναι σεβαστές. Από την άλλη, δεν πιστεύω ότι το συγκεκριμένο έργο τέχνης, η ροζ ελληνική σημαία, υπονομεύει το σύμβολο. Απλώς υπάρχει αυτή η προσήλωση σε ορισμένα ιδανικά. Τα οποία καλώς κάνουν, ενδεχομένως, και υπάρχουν. Δηλαδή όντως συνέβησαν επαναστάσεις για να φτάσουμε εμείς σήμερα να έχουμε αυτό το κράτος που έχουμε. Επαναστατικές πράξεις δηλαδή μας οδήγησαν σήμερα εδώ. Βλέπεις όμως ότι όταν κάποιος θίξει αυτά τα σύμβολα ή επιχειρήσει να πει κάτι άλλο μέσω αυτών των συμβόλων, όχι για να τα υπονομεύσει, για να τα αποκαθηλώσει, αρχίζει και ξεπηδά το μίσος. Δηλαδή κρύβεται από κάτω μίσος και μισαλλοδοξία και άρα προσπάθεια εξόντωσης “του άλλου”, που εκφράζει την αντίθετη άποψη. “

“Η ασφάλεια του ανήκειν είναι η προσωπική μας φυλακή” λέει μια φράση στο έργο.

“Η ασφάλεια του ανήκειν, που δεν μπορούμε να κάνουμε και χωρίς αυτήν, την αποζητάμε κιόλας. Θέλουμε να ανήκουμε, αλλά αυτό μπορεί να γίνει μια προσωπική φυλακή – το να ανήκεις σε μια ομάδα με ό,τι χαρακτηριστικά μπορεί να έχει αυτή. Γενικά νομίζω ανήκουμε σε πολλές ομάδες, έχουμε πολλές ταυτότητες, είμαστε γυναίκες, είμαστε δημοσιογράφοι, είμαστε ηθοποιοί, είμαστε Ελληνίδες… Κάποια στιγμή θα έρθεις σε σύγκρουση με το τι θέλει η ομάδα και το τι πραγματικά θέλεις εσύ. Και είναι πολύ δύσκολη η ισορροπία. “

Σε προσωπικό επίπεδο μια άλλη “ταυτότητα” σας δίνει και η τηλεόραση. Μετά το “Αυτή η νύχτα μένει”, ήρθε φέτος το “Προξενιό της Ιουλίας”, μια σειρά που ξεχωρίζει.

“Κοίταξε, δεν έχω κάνει και πολλή τηλεόραση. Καλόπεσα νομίζω. Πέρυσι συμμετείχα στη σειρά “Αυτή η νύχτα μένει”, που ήταν μία πολύ πρωτότυπη θεωρώ δουλειά, την οποία ερωτευτήκαμε. Κλαίγαμε με λυγμούς τις τελευταίες μέρες των γυρισμάτων. Την αγαπήσαμε πάρα πολύ. Ήταν μια πάρα πολύ ωραία παραγωγή, όπως και το “Προξενιό της Ιουλίας”. Δεν έχω παράπονο. Θεωρώ ότι είμαι τυχερή. Έχω πολύ φοβερούς συναδέλφους, και πολύ καλούς συνεργάτες. Προσαρμόστηκα και στα δεδομένα της τηλεόρασης. Κάθε σειρά είναι διαφορετική. Οι καθημερινές σειρές είναι εξοντωτικές, γιατί έχεις πάρα πολύ συχνά γυρίσματα και λίγο χρόνο, οπότε επιστρατεύεις άλλες δεξιότητες. Πρέπει να είσαι μονίμως σε εγρήγορση, μονίμως σε κατάσταση να προσαρμόσεις αμέσως πράγματα. Ενώ σε άλλες σειρές που μπορεί να σου δοθεί χρόνος να έχεις 15 μέρες για ένα επεισόδιο, εντάξει, εκεί παίρνεις τον χρόνο σου, κάνεις άλλου τύπου δουλειά. Όταν βγάζεις ενάμιση επεισόδιο σε δύο μέρες είναι πιο δύσκολο.

Ο τρόπος δουλειάς είναι για μένα ο ίδιος. Δηλαδή μελετάω και για το καθημερινό, όπως μελετάω και για την πρόβα. Απλά στο θέατρο παίρνεις τον χρόνο σου. Δεν βιάζεσαι να δείξεις αποτέλεσμα από την πρώτη μέρα. Όλοι οι ηθοποιοί θεωρώ ότι προτιμάμε το θέατρο γιατί εκεί η δουλειά του ηθοποιού είναι πολύ πιο συναρπαστική και κατά τη γνώμη μου απείρως δυσκολότερη και πιο εξοντωτική. Και δεν το συγκρίνω μόνο με την τηλεόραση, αλλά και με το σινεμά. Η δουλειά μπροστά στην κάμερα versus η δουλειά πάνω στη σκηνή. Εγώ κάπως έτσι το βλέπω. “

Όλοι οι ρόλοι (φανταζόμαστε) θέλουν τη μελέτη τους, αλλά το συγκεκριμένο έργο του Μουαουάντ είχε μία έξτρα πρόκληση να το μελετήσετε και ιστορικά; Πχ την εβραϊκή κουλτούρα, κάποια έθιμα.

“Βεβαίως, έγινε επισταμένη μελέτη. Ο Οδυσσέας συναντήθηκε και με τον ραβίνο της εβραϊκής κοινότητας στην Αθήνα. Ήταν επιβεβλημένο προκειμένου να κατανοήσουμε γιατί γίνονται κάποια πράγματα, την ιστορική τους σημασία και τα συναισθήματα πίσω από αυτά. Στο έργο, για παράδειγμα, υπάρχει μια ολόκληρη σκηνή όπου γιορτάζουν το Σέντερ. Είναι ένα τελετουργικό που εκτελείται από πολλές γενιές μιας οικογένειας, και περιλαμβάνει μια “επανάληψη” της ιστορίας της απελευθέρωσης των Ισραηλιτών από τη σκλαβιά στην αρχαία Αίγυπτο. Το Σέντερ, λοιπόν, έχει μια απίστευτη τελετουργία. Έχει διαδοχικά βήματα τα οποία έπρεπε να τα ξέρουμε. Δεν τα απεικονίσαμε φυσικά όλα μέσα στην παράσταση, γιατί η εν λόγω σκηνή ξεκινάει με μια έκρηξη από την αρχή της, οπότε το θέμα μετατοπίζεται σε άλλο σημείο, σε άλλη πίστα.

Ωστόσο, έπρεπε να γνωρίζουμε ποια είναι η σπουδαιότητα αυτού του δείπνου. Εγώ ανέλαβα ψάχνοντας στο ίντερνετ – γιατί μου αρέσουν αυτές οι έρευνες – να οργανώσω ένα πραγματικό σέντερ. Με όλα! Με το μαϊντανό που τρώνε και τον βουτάνε σε αλατισμένο νερό για να θυμίζει τα δάκρυα των προγόνων. Όλα συμβολίζουν κάτι. Είναι το πέρασμα της Ερυθράς Θάλασσας των Ισραηλιτών από την αιχμαλωσία της Αιγύπτου στην ελευθερία με το Μωυσή. Και είναι όλα τα βήματα, τα συμβολικά, αυτού του περάσματος. Οπότε έπρεπε οπωσδήποτε να έρθουμε σε επαφή με τους ανθρώπους που γνωρίζουν καλά αυτή την τελετουργία. 

Οι ήρωες, ειδικά ο Νταβίντ, ο άντρας της Νόρα, ο πατέρας του νεαρού, είναι πολύ πιστός Εβραίος. Είναι φανατικός. Από τη μία είναι ένας άνθρωπος προοδευτικός που, όπως λέει, δεν θέλει να αποκλείει ανθρώπους. Αλλά όταν έρχεται το θέμα στην εβραϊκή ταυτότητα και στην πιθανότητα ο γιος του να παντρευτεί μια Αράβισσα, γίνεται άτεγκτος.

Γιατί Εβραίοι είναι μόνο όσοι έχουν γεννηθεί από Εβραία μητέρα – το αντίθετο από εμάς που ο πατέρας είναι πιο σημαντικός, ακόμη και στο DNA. Μέσω ποιου γίνεσαι Εβραίος – λέει στον γιο του ο Νταβίντ – μέσω της μητέρας σου. Άρα η Αράβισσα θα σου γεννήσει Άραβες. Οπότε, βλέπεις, ότι έπρεπε να γνωρίζουμε κάποια πράγματα τι σημαίνουν. Μου άρεσε αυτή η έρευνα. Είμαι “καλή μαθήτρια” γενικώς, αλλά από πάντα συνάρπαζε η ιστορία των Εβραίων. Από μικρό παιδί. Ακόμα και από εκείνες τις πασχαλινές ταινίες που βλέπαμε – Ιησούς από τη Ναζαρέτ κλπ. Και ήρθε η στιγμή για αυτό τον ρόλο και την παράσταση να ψάξω πιο βαθιά.

Εγώ διαχωρίζω τους Εβραίους από τους Ισραηλινούς και επίσης είμαι σίγουρη – και το βλέπουμε – ότι και μέσα στο ίδιο το Ισραήλ υπάρχουν έντονες αντιδράσεις ενάντια στην εισβολή στη Γάζα. Στο πλαίσιο της έρευνας, πρόσφατα, είδα τυχαία ένα ντοκιμαντέρ, το οποίο γύρισε μία νεαρή γυναίκα από το Τελ Αβίβ. Το ντοκιμαντέρ ξεκινάει με την κοπέλα να λέει: ξεκίνησα από τη φιλελεύθερη και αριστερή μου πόλη, το Τελ Αβίβ, που το 60% βγάζει σοσιαλιστές για να πάω στα χωριά και τις πόλεις των εποίκων που το 60% ψηφίζει ακροδεξιά. Άρα και μέσα στο ίδιο το Ισραήλ υπάρχουν οι φωνές οι φιλελεύθερες – και οι Εβραίοι της διασποράς, κυρίως οι Εβραίοι της Αμερικής, βλέπουμε πώς αντιδρούν. Δεν είναι το ίδιο το κράτος του Ισραήλ με τους Εβραίους, με την “εβραϊκότητα” γενικώς. 

Και τα φαινόμενα της ανόδου της ακροδεξιάς θα πρέπει να μας κρατούν σε επαγρύπνηση…

“Είναι ένα φαινόμενο και αυτό δυστυχώς. Δεν ξέρω, δεν μπορώ να καταλάβω πώς γεννιούνται αυτές οι αντιλήψεις. Είναι η φτώχεια, η καταπίεση, ο αποκλεισμός; Πιστεύω ότι όλα αυτά παίζουν το ρόλο τους και θεωρώ ότι είναι κρίμα για το κράτος του Ισραήλ. Γιατί αν σκεφτούμε ότι σε εκείνη την ευρύτερη “γειτονιά” που βρίσκεται, αν δεν κάνω λάθος, είναι το μόνο δημοκρατικό κράτος, το οποίο έχει Βουλή και εκλέγει τους αντιπροσώπους του. Όλα τα άλλα κράτη γύρω γύρω είναι απολυταρχικά καθεστώτα. Συναγωνίζονται μεταξύ τους στη σκληρότητα και την απολυταρχία. Το Ιράν, η Σαουδική Αραβία, από τα πιο απολυταρχικά καθεστώτα όλου του πλανήτη. Και εκεί είναι το Ισραήλ το οποίο είναι δημοκρατικό, αλλά φανατίζεται. Θίγονται και τέτοια πράγματα μέσα στο έργο.

Κάποια στιγμή ο πατέρας του νεαρού Εϊτάν του μιλάει για τη μεταβίβαση του αίματος. Του λέει, αν σπάσεις τη συνέχεια οι Εβραίοι θα οδηγηθούμε στον αφανισμό. Μιλάει για τον φόβο του αφανισμού, ο οποίος υπάρχει στην ιστορία των Εβραίων από τα αρχαία τους χρόνια, αλλά κορυφώθηκε με το Ολοκαύτωμα. Ο τρόμος του αφανισμού, που ο πατέρας θεωρεί ότι έχει περάσει στα κύτταρά τους. Και ο γιος, ο οποίος σπουδάζει γενετική, του απαντάει ότι κανένας τέτοιος πόνος δεν εγγράφεται στα γονίδιά μας. Όλο το Άουσβιτς δεν καταγράφηκε -του λέει- ποτέ σε κανένα κύτταρο του πατέρα που σε γέννησε. Κανονικά, λέει, εμείς οι Εβραίοι δεν έπρεπε να κάνουμε αυτά που κάνουμε στους άλλους, έχοντας περάσει αυτά που έχουμε περάσει. Αλλά αυτό συμβαίνει συνήθως. Το θύμα της βίας γίνεται φορέας της και όχι το ανάποδο. Είναι ένα έργο που θέτει τρομερά ερωτήματα και πολύ επίκαιρα για να ταυτιστούν και αναρωτηθούν οι θεατές στο σήμερα.”

Γιατί όπως έχει πει σε συνέντευξή του ο συγγραφέας Ουαζντί Μουαουάντ, το θέατρο δεν είναι για να δίνει απαντήσεις αλλά για να προκαλεί, να ξυπνά, να αναρωτιέται, να ξεσηκώνει. Οχι για να εξηγεί ή έστω να καταδεικνύει.