ΜΠΟΡΟΥΜΕ Ν’ ΑΝΤΕΞΟΥΜΕ ΤΟΣΕΣ ΚΑΚΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ;
Συνέντευξη με την Κατερίνα Μάτσα, διευθύντρια έρευνας ειδήσεων και πληροφοριών στο Pew Research Center. Βρέθηκε στην Αθήνα για το Διεθνές Forum Δημοσιογραφίας του iMEdD.
“Η αποφυγή των ειδήσεων έχει γίνει ένα κρίσιμο ζήτημα στη βιομηχανία των μέσων ενημέρωσης παγκοσμίως, με τo Digital Report του Reuters Institute να αποκαλύπτει ότι το 39% των ανθρώπων αισθάνονται καταβεβλημένοι από τον αδυσώπητο κυκεώνα των ειδήσεων.” Αυτό είναι ένα κομμάτι της περιγραφής ενός από τα πάνελ που έγινε στο Διεθνές Forum Δημοσιογραφίας του iMEdD (εδώ μπορείτε να δείτε το βίντεο). Εκεί συζητήθηκε ένα από τα κορυφαία ζητήματα αυτή τη στιγμή στη δημοσιογραφία: τι θα κάνουμε με όλες αυτές τις αρνητικές ειδήσεις που δημοσιεύουμε; Τις αντέχει άραγε το κοινό;
Συντονίστρια του πάνελ ήταν η Κατερίνα Μάτσα. Είναι διευθύντρια έρευνας ειδήσεων και πληροφοριών στο Pew Research Center, με εξειδίκευση στις ειδησεογραφικές συνήθειες και στάσεις των Αμερικανών και των Ευρωπαίων. Ειδικεύεται στην επίδραση της τεχνολογίας και της πολιτικής στο ειδησεογραφικό και ενημερωτικό τοπίο, καθώς και στη χρήση πολλαπλών μεθοδολογιών, συμπεριλαμβανομένων μεθόδων έρευνας, ανάλυσης περιεχομένου και υπολογιστικής επιστήμης.
Έχοντας ερευνήσει τον τρόπο που καταναλώνει ειδήσεις το κοινό είναι και η κατάλληλη να μας απαντήσει για το αν είναι πρόβλημα ή όχι που ο σύγχρονος άνθρωπος είναι συνεχώς εκτεθειμένος στην ενημέρωση και αν έχει συνηθίσει πια να είναι αντιμέτωπος με “άσχημες ειδήσεις”.
Ο τρόπος που καταναλώνει το κοινό πια ειδήσεις έχει αλλάξει. Από το σταθερό ραντεβού σε εφημερίδα, ραδιόφωνο και τηλεόραση στη διαρκή επαφή μ’ ένα breaking news μέσα από το διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να έχεις τα μέσα αλλά και το αναγνωστικό κοινό να ζει σ’ ένα καθεστώς διαρκούς στρες;
Έχεις απόλυτο δίκιο ότι το περιβάλλον των ειδήσεων έχει αλλάξει. Έχει γίνει πιο κατακερματισμένο, ψηφιακό, πολωμένο και πλέον οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει πάροχος πληροφοριών.
Αυτό έχει αρκετές επιπτώσεις. Εν μέσω αυτής της ραγδαίας τεχνολογικής προόδου, οι άνθρωποι είναι συνεχώς συνδεδεμένοι ψηφιακά με τον κόσμο. Λαμβάνουν παθητικά και τυχαία ειδήσεις, ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν αναζητούν πλέον ειδήσεις και πληροφορίες, αλλά συχνά βομβαρδίζονται από αυτές, και πολλές από αυτές είναι «αρνητικές» – π.χ. πόλεμοι, πυροβολισμοί, τραγωδίες, πολιτικές αναταραχές, φυσικές καταστροφές. Πολλοί άνθρωποι κατακλύζονται στην πραγματικότητα από την ποσότητα των ειδήσεων – ειδικά των πολιτικών ειδήσεων. Έτσι, οι αναγνώστες ανττης υπερφόρτωσης και κούρασης.
Είναι περισσότερες οι “αρνητικές ειδήσεις” σε σχέση με παλιά ή απλά έχουμε πιο εύκολη πρόσβαση στην πληροφορία εξαιτίας του διαδικτύου;
Αυτό είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί. Στην έρευνά μας, δεν έχουμε δει τεράστια διαφορά στα θέματα για τα οποία οι άνθρωποι καταναλώνουν ειδήσεις τα τελευταία 20 χρόνια. Ωστόσο, είναι πραγματικά δύσκολο να εκτιμηθεί ο αντίκτυπος που έχει μια είδηση στους ανθρώπους: η ταυτότητα, οι πολιτικές θέσεις, η μορφή με την οποία λαμβάνει κάποιος τις ειδήσεις, οι σχέσεις που έχουν οι άνθρωποι με τους δημοσιογράφους – όλα αυτά παίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αξιολογούν τις πληροφορίες.
Από τα ευρήματα που έχετε θεωρείτε ότι το γεγονός των εκατοντάδων καναλιών ενημέρωσης έχει σαν αποτέλεσμα και ένα καλύτερα ενημερωμένο κοινό;
Επέτρεψε μου να σε προκαλέσω: Τι συνιστά ένα «καλύτερα ενημερωμένο» κοινό; Υπάρχει μια ποικιλία απόψεων και κριτηρίων σχετικά με το τι ορίζει έναν καλά ενημερωμένο πολίτη. Και αυτές οι απόψεις συχνά επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από προσωπικές προκαταλήψεις, ταυτότητες και υποθέσεις.
Είναι αλήθεια όμως, είναι σχεδόν σαν οι άνθρωποι να στέκονται σε ένα ποτάμι πληροφοριών που δεν σταματά ποτέ να ρέει. Και μέσα σε αυτό το ποτάμι, υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη πληροφοριών, από σκληρές ειδήσεις έως ψυχαγωγία, προσωπικές αλληλεπιδράσεις και ατελείωτα άλλα είδη περιεχομένου, με ευρέως ποικίλα επίπεδα ποιότητας πληροφοριών.
Εν ολίγοις, ναι, υπάρχει σίγουρα περισσότερη επιλογή και αφθονία πληροφοριών. Τώρα, τι είναι αυτές οι πληροφορίες, αν είναι καλές ή κακές, αν βοηθούν τους ανθρώπους να λαμβάνουν αποφάσεις ή όχι, εξαρτάται από πολλά πράγματα. Και για να βοηθήσω με ένα παράδειγμα, στις ΗΠΑ οι Δημοκρατικοί και οι Ρεπουμπλικάνοι έχουν πολύ ισχυρές απόψεις για τα μέσα ενημέρωσης τόσο ως θεσμό όσο και ως μεμονωμένους ειδησεογραφικούς οργανισμούς. Σε αυτήν την περίπτωση, βλέπουμε συνεχώς την υποστήριξη και την έγκριση των Ρεπουμπλικάνων για τους βασικούς ρόλους των μέσων ενημέρωσης να καταρρέουν και να δυσπιστούν σε οποιεσδήποτε ειδήσεις και πληροφορίες προέρχονται από πηγές με τις οποίες δεν συμφωνούν και αντίστροφα αυτό ισχύει για τους Δημοκρατικούς. Δεν αφορά απαραίτητα το καθαυτό κομμάτι των ειδήσεων, αλλά ποιος το παραδίδει και πώς.
Η συνεχής επαφή με “αρνητικές ειδήσεις” προκαλεί μια απάθεια; Για παράδειγμα ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει γίνει πια ένα μέρος της καθημερινότητάς μας και δεν μας προκαλεί εντύπωση ένας ακόμα βομβαρδισμός.
Μπορούμε να συζητήσουμε αν πρόκειται για απάθεια, κανονικοποίηση, κόπωση ή όλα αυτά μαζί. Τα δεδομένα μας δείχνουν μείωση της κατανάλωσης ειδήσεων συνολικά. Οι άνθρωποι λένε ότι αισθάνονται κουρασμένοι και καταβεβλημένοι και η υπερβολική έκθεση σε συγκεκριμένες ιστορίες θα μπορούσε να οδηγήσει σε κανονικοποίηση των όρων που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε γεγονότα και δρώντες.
Είναι δύσκολο να αποδοθεί οποιαδήποτε αιτιώδης σχέση μεταξύ της έκθεσης στις ειδήσεις και της απάθειας. Για παράδειγμα, η πρόσφατη προσέλευση στις εκλογές στις ΗΠΑ ήταν πρωτοφανώς υψηλή τα τελευταία χρόνια. Από την άλλη πλευρά, είναι αλήθεια ότι η πιο πρόσφατη προσέλευση στις ευρωπαϊκές εκλογές ήταν πολύ χαμηλή. Φυσικά υπάρχουν πολλοί λόγοι πέραν της κατανάλωσης ειδήσεων. Επομένως, πρέπει να περιμένουμε και να δούμε πού θα κατασταλάξουν τα πράγματα.
Ένα ακόμη πράγμα που πρέπει να προσθέσουμε: Ορισμένες ειδήσεις έχουν διαφορετικό αντίκτυπο στους ανθρώπους από άλλα είδη ειδήσεων. Για παράδειγμα, αφού μιλάμε για αρνητικές ειδήσεις, μελετάμε τις τοπικές ειδήσεις για την εγκληματικότητα. Δεδομένου του παλιού κλισέ της δημοσιογραφίας ότι «αν έχει αίμα, πουλάει», θέλαμε να κατανοήσουμε τον αντίκτυπο των ειδήσεων για την εγκληματικότητα στους ανθρώπους και τα δεδομένα μας δείχνουν ότι πολλοί βιώνουν αρνητικά συναισθήματα αφού καταναλώσουν τοπικές ειδήσεις για την εγκληματικότητα. Λένε ότι τουλάχιστον μερικές φορές αισθάνονται ανησυχία ή θυμό για το τι συμβαίνει αφού το δουν ή το ακούσουν. Και υπάρχει μια σαφής σύνδεση μεταξύ της ποσότητας των τοπικών ειδήσεων για την εγκληματικότητα που λαμβάνουν οι άνθρωποι και της δικής τους αίσθησης ασφάλειας.
Οι Αμερικανοί που καταναλώνουν πιο συχνά τοπικές ειδήσεις για την εγκληματικότητα (ανεξάρτητα από την πηγή) είναι επίσης πιο πιθανό να πουν ότι ανησυχούν για το έγκλημα στην κοινότητά τους που επηρεάζει αυτούς ή την οικογένειά τους.
Αρκετός κόσμος έχει σταματήσει να ενημερώνεται γενικά επειδή δεν θεωρεί ότι είναι πολύ επίπονο το να καταναλώνει όλες αυτές τις αρνητικές ειδήσεις. Πώς πρέπει να απαντήσει η δημοσιογραφία σε αυτό ώστε να τους φέρει πάλι πίσω;
Δεν μπορώ να μιλήσω για συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή στρατηγικές που πρέπει να ακολουθήσουν οι ειδησεογραφικοί οργανισμοί – αν και ελπίζω οι ομιλητές του iMedD να το έκαναν. Θέλω όμως να τονίσω το εξής: Το κοινό έχει υψηλές απαιτήσεις από τους δημοσιογράφους. Όταν ρωτάμε ποιος έχει την μεγαλύτερη ευθύνη για, π.χ., τη μείωση της παραπληροφόρησης, τα μέσα ενημέρωσης είναι η κορυφαία απάντηση.
Και στις ΗΠΑ, οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να πουν ότι οι δημοσιογράφοι κάνουν κακή δουλειά στην ακριβή αναφορά των ειδήσεων, στον έλεγχο των εκλεγμένων ηγετών, στο να δίνουν φωνή σε αυτούς που δεν έχουν και στη διαχείριση ή διόρθωση της παραπληροφόρησης. Κάποια από αυτά ισχύουν για τα μέσα ενημέρωσης γενικότερα – ειδικά για τα εθνικά μέσα ενημέρωσης.
Εδώ θέλω να σημειώσω πώς ξέρω ότι μιλήσαμε για απάθεια και εξάντληση από τις ειδήσεις, αλλά υπάρχει μεγάλη αύξηση των ειδήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι λαμβάνουν ειδήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήρθε για να μείνει. Σε μόλις τέσσερα χρόνια, το ποσοστό των ενηλίκων που λένε ότι λαμβάνουν τακτικά ειδήσεις από το TikTok έχει αυξηθεί περίπου πενταπλάσια, από 3% το 2020 σε 17% το 2024. Οι νέοι ενήλικες ξεχωρίζουν επίσης όταν πρόκειται να στραφούν στο TikTok για ειδήσεις. Σήμερα, το 39% των ενηλίκων κάτω των 30 ετών λένε ότι λαμβάνουν τακτικά ειδήσεις εκεί, σε σύγκριση με πολύ μικρότερα ποσοστά μεγαλύτερων ενηλίκων.
Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι χρήστες βλέπουν μοναδικές ειδήσεις – περίπου το ένα τρίτο των καταναλωτών ειδήσεων TikTok στις ΗΠΑ λένε ότι βλέπουν ειδήσεις εκεί που δεν θα έβλεπαν αλλού. Οι άνθρωποι λένε επίσης ότι εκτιμούν το γεγονός ότι οι ειδήσεις που λαμβάνουν από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι έγκαιρες και βολικές. Όχι ότι όλοι θα λαμβάνουν μόνο ειδήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στο μέλλον, αλλά είναι σίγουρα ένα μέρος του τοπίου των μέσων ενημέρωσης που δεν πρόκειται να εξαφανιστεί σύντομα.
Υπάρχουν συγκεκριμένες δημογραφικές ομάδες που είναι πιο ευάλωτες στις αρνητικές επιπτώσεις της έκθεσης σε άσχημες ειδήσεις;
Υπάρχουν δημογραφικές και πολιτικές διαφορές, αλλά επιτρέψτε μου να επισημάνω ότι δεν αφορά απαραίτητα τις αρνητικές ειδήσεις, αυτό έχει να κάνει γενικά με το πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την πληροφόρηση. Επιτρέψτε μου να επισημάνω τις κυριότερες:
Πόλωση και κατανάλωση ειδήσεων. Η δουλειά μας για την πόλωση των μέσων ενημέρωσης δείχνει ένα αυξανόμενο κομματικό χάσμα στις προτιμήσεις πηγών ειδήσεων, τα επίπεδα εμπιστοσύνης και τις αντιλήψεις για την αξιοπιστία των μέσων ενημέρωσης. Οι Ρεπουμπλικάνοι και οι Δημοκρατικοί συχνά έλκονται προς διαφορετικά μέσα ενημέρωσης που ευθυγραμμίζονται με τις πολιτικές τους απόψεις, γεγονός που σε ορισμένες περιπτώσεις ενισχύει τις υπάρχουσες προκαταλήψεις και τα ιδεολογικά «echo chambers». Αυτό το χάσμα είναι εμφανές, για παράδειγμα, στη διαφωνία σχετικά με τον ελεγκτικό ρόλο των μέσων ενημέρωσης, τον χειρισμό ζητημάτων όπως η πανδημία COVID-19 και τον γενικό σκεπτικισμό απέναντι σε μέσα ενημέρωσης που χαρακτηρίζονται ως «mainstream» από αντίπαλες κομματικές ομάδες.
Ηλικία. Ένα βασικό μοτίβο είναι ότι οι νεότεροι άνθρωποι καταναλώνουν και αλληλεπιδρούν με τις ειδήσεις με πολύ διαφορετικούς τρόπους από τις παλαιότερες γενιές. Είναι λιγότερο πιθανό να παρακολουθούν τις ειδήσεις (κάτι που μπορεί να αλλάξει καθώς μεγαλώνουν) και όταν τις καταναλώνουν, είναι πολύ πιο πιθανό να είναι ψηφιακές – μέσω ιστοσελίδων αλλά και μέσω μέσων κοινωνική
Τέλος, έχουμε δει στη δουλειά μας ότι η ψηφιακή παιδεία συνδέεται στενά με την αναγνώριση της παραπληροφόρησης. Και κατά κάποιο τρόπο βγάζει νόημα, σωστά; Οι νεότεροι άνθρωποι γεννήθηκαν σε αυτήν την τεχνολογία, γνωρίζουν τα μέσα και τα έξω, τις συντομεύσεις και τις κόκκινες σημαίες. Οι μεγαλύτεροι αντιμετωπίζουν περισσότερες προκλήσεις σε αυτό το θέμα.
