ΕΛΕΝΑ ΜΑΥΡΙΔΟΥ: “ΖΟΥΜΕ ΣΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΤΟΞΙΚΗΣ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑΣ”

Γεμάτη αισιοδοξία και αποφασιστικότητα, η Έλενα Μαυρίδου σκηνοθετεί μια παράσταση γεμάτη θεατρικότητα και ρυθμό. Αλληγορίες και σαρκασμός με μουσική, τραγούδια, χορό και ασφαλώς τις υπέροχες ενδυματολογικές εικαστικές παρεμβάσεις του Πάρι Μέξη.
Η Έλενα Μαυρίδου έχει διανύσει αποστάσεις καλλιτεχνικές και προσωπικές, μακρές και γεμάτες με όλα όσα η ζωή επιφυλάσσει: χαρές, λύπες, γυρίσματα, ανατροπές και εκπλήξεις. Όλα τα χωρά και τα μετουσιώνει συν τω χρόνω σε προσωπικές νίκες και καλλιτεχνικά ρίσκα γεμάτα ενδιαφέρον και άποψη.

Πώς επιλέξατε να σκηνοθετήσετε το έργο «Ο τελευταίος Ασπροκόρακας»;

Μου το πρότεινε η Κατερίνα Διακουμοπούλου, η οποία είναι η δραματολόγος του θεάτρου μας -του Θεάτρου Χώρος- και έχουμε μια υπέροχη συνεργασία εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Το Θέατρο Χώρος είναι μια εταιρεία που αποτελείται από έναν σταθερό πυρήνα συνεργατών και ανεβάζουμε διάφορες παραστάσεις. Κάποια στιγμή, σε μια αναζήτηση που κάναμε για να βρούμε ένα ελληνικό έργο, εντοπίσαμε το συγκεκριμένο. Το διάβασα, με ενθουσίασε η σκέψη να το ανεβάσουμε και έτσι το προτείναμε στο Εθνικό.

Γιατί σας κέντρισε τόσο πολύ το ενδιαφέρον αυτό το έργο;

Το πρώτο πράγμα που μου δημιούργησε όταν το διάβασα, ήταν ότι με ξεκούρασε και με διασκέδασε. Ο συγγραφέας του Αλέξης Σολομός βγάζει φοβερό χιούμορ και σαρκασμό σε αυτό το έργο, που έρεαν αβίαστα σε βαθμό δεν ήθελα να το αφήσω από τα χέρια μου! Γελούσα καθώς το διάβαζα και με έκανε να αισθάνομαι χαρούμενη, άρα ήταν μία πρώτη καλή οργανική σχέση. Επίσης, καταλάβαινα ότι πρόκειται για ένα πάρα πολύ ωραίο έργο, το οποίο ουσιαστικά γράφτηκε μετά την Κατοχή.

Είναι μία σαρκαστική κωμωδία, ορόσημο για την υποκρισία της μεγαλοαστικής τάξης, της ελληνικής «αγίας οικογένειας». Καυτηριάζει κοινωνικά σύνολα που θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο από άλλα σύνολα ανθρώπων. Μου άρεσε, επίσης, το γεγονός ότι ο Αλέξης Σολομός, που ήταν ένας φοβερός μεταφραστής και σκηνοθέτης, είχε κάνει πάρα πολλές σκηνοθεσίες στο Εθνικό Θέατρο και δεν είχε ανέβει άλλη φορά, από τότε. Το έργο γράφτηκε το 1943, έπειτα από αίτημα του Κάρολου Κουν, που το σκηνοθέτησε έναν χρόνο αργότερα για το Θέατρο Τέχνης. Ήταν μια πολύ δύσκολη εποχή, με τα πάντα διαλυμένα.

Τι σημαίνει, αλήθεια, μεγαλοαστική ελληνική τάξη;

Όταν μιλάμε για την Ελλάδα, είναι κάποιες οικογένειες οι οποίες έχουν ένα ένδοξο παρελθόν στο οποίο πατάνε επάνω -και αυτό είναι που μου άρεσε πάρα πολύ σε αυτό το έργο. Οι Ασπροκόρακες είναι οι τελευταίοι μιας ένδοξης ελληνικής οικογένειας, οι οποίοι έχουν έναν πρόγονο, τον Ευστάθιο Ασπροκόρακα, έναν βιολόγο που ανακάλυψε μια μύγα με πέντε πόδια και γι’ αυτό ήταν σπουδαίος και τρανός. Έχουν μάλιστα ένα οικόσημο και ένα άγαλμα του Ευστάθιου. Η οικογένεια λοιπόν έχει πατήσει πάνω σε αυτό το αφήγημα για την ενδοξότητα των προγόνων της και προορίζει τον μικρότερο γιο της, τον Νικηφόρο, να γίνει βιολόγος και να συνεχίσει το έργο του Ευστάθιου. Εκείνος όμως αρνείται να συνεχίσει την παράδοση της οικογένειας, επειδή είναι ερωτευμένος με τη Ρόζα, μια κοπέλα η οποία δουλεύει σε ένα κέντρο αμφιβόλου ηθικής, όπως το αποκαλούν οι Ασπροκόρακες, που απαγορεύουν αυτόν τον έρωτα.

‘Αρα τους ειρωνεύεστε και εσείς…

Εγώ προσεγγίζω την παράσταση με μια διάθεση αλληγορίας, χρησιμοποιώντας κυριολεκτικά τη λέξη ανθρωποφαγία, παίζοντας δηλαδή με αυτό μέσα από στοιχεία της μαύρης κωμωδίας, που έχει να κάνει με κρέατα, με πτώματα, τέτοια πράγματα. Πρόκειται δηλαδή για μια σπαρταριστή κωμωδία ενώ συγχρόνως έχει μέσα το στοιχείο του σαρκασμού, που σχολιάζει την αγριότητα και την ωμότητα που έχουμε ο ένας απέναντι στον άλλον και το πώς οικογένειες, ομάδες και συντεχνίες ανθρώπων προσπαθούν να αποδείξουν η μία στην άλλη πόσο καλύτεροι είναι. Και αυτό ξεκινάει από τη φοβερή τοξικότητα που δημιουργούμε όλοι μας στον εαυτό μας ότι το αφήγημα των προγόνων μου είναι τόσο ένδοξο, που πρέπει και εγώ με έναν τρόπο να ανταποκριθώ. Ο πρόγονος μπορεί να είναι από ένας πραγματικά χρήσιμος άνθρωπος στην κοινωνία, μέχρι ένας παππούς που ήταν πολύ αυταρχικός και εγώ οφείλω να αντεπεξέλθω αντίστοιχα. Οι νεότερες γενιές λοιπόν λυγίζουν κάτω από το βάρος αυτής της ηθικής υποχρέωσης να τα καταφέρουν.

Αν «ανοίξουμε» αυτό το θέμα πέρα από το ένδοξο παρελθόν, είναι πολλά αυτά για τα οποία «ψωνίζονται» οι άνθρωποι

Ακριβώς, ακούς πολύ συχνά συγκρίσεις γονέων για το πόσο καλύτερα είναι τα παιδιά τους -από το σχολείο μέχρι το ποδόσφαιρο. Σε μια εποχή μάλιστα που ο ανταγωνισμός είναι μεγάλος όπως και η ταχύτητα, η κοινωνία γίνεται όλο και πιο απαιτητική. Τα παιδιά μαθαίνουν πλέον να γράφουν σχεδόν από το νηπιαγωγείο και τα κατακλύζουμε με ένα σωρό δραστηριότητες. Δεν τα αφήνουμε να βαρεθούν στιγμή! Για μένα, η δημιουργία συχνά γεννιέται μέσα από μια στιγμή που δεν ξέρεις τι να κάνεις. Οι νεότεροι αναγκάζονται όλο και περισσότερο να ανταπεξέλθουν στα θέλω των μεγαλύτερων και των καιρών.

Ως γονείς σήμερα, αγχωνόμαστε να γεμίζουμε διαρκώς τον χρόνο των παιδιών μας…

Πολλές φορές μάλιστα, από τη μεγάλη μας αγάπη και προστασία για τα παιδιά, προκειμένου να γεμίσουμε τον χρόνο και να τους δώσουμε πορεία στη ζωή, γινόμαστε οι διασκεδαστές τους, αντί να γινόμαστε άνθρωποι που είμαστε δίπλα τους ως γονείς. Φυσικά ένας γονιός που ασχολείται με το παιδί του είναι προτιμότερος από έναν γονιό που δεν ασχολείται, υπάρχει όμως ένα όριο.

Σήμερα ζούμε άλλωστε και στη δικτατορία της εικόνας, του φαίνεσθαι

Βέβαια, ζούμε στη δικτατορία μιας τοξικής τελειότητας. Κάτι που δεν υπάρχει στην ανθρώπινη φύση, δεν μπορεί ο άνθρωπος να είναι τέλειος παντού, στο σπίτι του, στον χώρο του, στο κρεβάτι του, στην τουαλέτα. Τα social media μάς έχουν κάνει τρομερό κακό. Υπάρχει μεγάλη πίεση να γίνεις κοινωνικά αποδεκτός, σε μία εποχή που προβάλλει έντονα την εικόνα και το ότι όλοι οι άλλοι είναι καλύτεροι από σένα. Αυτό δυστυχώς δηλητηριάζει τις ψυχές των ανθρώπων, τους απαγορεύει να αγαπάνε το λάθος τους, το ευάλωτο, τη ρωγμή. Όταν μάλιστα μιλάμε για τα νέα παιδιά, αυτό είναι καταστροφικό. Είναι ένα σύστημα που σε τραβάει μέσα του και ο μόνος τρόπος να υπάρχεις, είναι να συνεχίσεις να τρέχεις. Έχεις αγωνία να κάνεις κάτι κάθε δευτερόλεπτο, έτσι ώστε να ορίζεις την ύπαρξή σου και αυτό είναι πολύ τοξικό. Οδηγεί τον άνθρωπο σε απόγνωση, γιατί κάποτε έρχεται και η κούραση. Ξεχνάμε ότι κάποια στιγμή θέλουμε απλώς να σταθούμε και να υπάρξουμε.

Για να περάσουμε πάλι στο θέατρο, θα ήθελα να μιλήσουμε για το χιούμορ και το πόσο στιγματισμένο είναι. Καλό και ποιοτικό θέατρο θεωρείται το δράμα. Δεν ισχύει αυτό;

Στο θέμα με το χιούμορ και τις καλές κωμωδίες υπάρχουν διάφορα ζητήματα. Το πώς παίρνεις ένα παλιό κείμενο και το φέρνεις στο σήμερα είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο, γιατί σε πολλές περιπτώσεις δεν γίνεται εύκολα. Δηλαδή το να πάρεις έναν Αριστοφάνη και να μπορέσεις να γελάσεις με τα αστεία που γράφτηκαν τότε, είναι αδύνατον, γιατί απλά δεν είναι πια αστεία. Αφορούσαν την κοινωνικοπολιτική κατάσταση μιας άλλης εποχής. Άρα για εμάς, με έναν τρόπο, αποτελούν μουσειακό υλικό. Όταν το εκσυγχρονίζεις, περνάει πρώτα μέσα από τον νου για να γελάσεις και είναι λίγο πιο φλεγματικό.

Το καθαρό αστείο, που έχει μέσα ένα άξεστο στοιχείο το οποίο περνάει κατευθείαν μέσα από το στομάχι σου και ξεκαρδίζεσαι, είναι μία γλώσσα η οποία θέλει μελέτη, σπουδή και επανάληψη. Θέλει να ασχοληθείς σαν να παραδίδεις διαρκώς στον εαυτό σου τη σκυτάλη από κάτι άλλο και αυτό με τον χρόνο ωριμάζει. Χρειάζεται επίσης καλούς ηθοποιούς -που έχουμε βέβαια πολλούς και εξαιρετικούς. Κάτι που δεν έχουμε είναι πολλά σύγχρονα κείμενα μιας καθαρής κωμωδίας για τη σκηνή. Στον κινηματογράφο είναι αλλιώς τα πράγματα, στην Αμερική έχουν μία παράδοση η οποία κρατάει από τη γενιά των κλόουν, από τις μάσκες -τα έχουν μελετήσει αυτά πάρα πολύ καλά. Εμείς κάποτε είχαμε τα μπουλούκια, που είχαν κάποια εξαιρετικά στοιχεία τα οποία πέρασαν στις ελληνικές ταινίες και αργότερα στην επιθεώρηση. Αυτό όμως δεν έγινε σχολή.

Πώς γίνεται μια καλή κωμωδία;

Η κωμωδία πρέπει να έχει καλή ρυθμολογία και να «χτυπήσει» είτε τον νου σου είτε το στομάχι σου. Με αυτό τον τρόπο ανταποκρίνεται ο θεατής -είτε με το λεπτό, έξυπνο χιούμορ είτε με αυτό που «χτυπάει» εσωτερικά κέντρα σου και καθιστά μονόδρομο το να γελάσεις. Αυτά λοιπόν είναι πράγματα που θέλουν μελέτη, δεν προκύπτουν έτσι εύκολα σε μια παράσταση. Το χιούμορ θέλει και κώδικα. Εμείς δουλέψαμε πάρα πολύ με τους ηθοποιούς προκειμένου να συναντηθούμε όλοι μαζί σε έναν κόσμο -και αυτό έγινε τώρα, όχι από την αρχή. Αρχικά δουλέψαμε μάσκα, μετά κλόουν, μετά ελεύθερο λεκτικό αυτοσχεδιασμό. Αυτές είναι τελείως διαφορετικές τεχνικές η μία από την άλλη, οι οποίες αν αρχίσεις και τις γνωρίζεις καλά, μετά συγκλίνουν κάπου.

Ο ηθοποιός μετά αφήνει τη φαντασία του και το ένστικτό του ελεύθερα, δημιουργεί με τους συναδέλφους του μια ρυθμολογία κωμωδίας και το ένα πράγμα φέρνει το άλλο. Η κωμωδία είναι για δυνατούς παίκτες. Στον «Τελευταίο Ασπροκόρακα» δανείζομαι επίσης στοιχεία και από το μιούζικαλ, από ένα μαύρο καμπαρέ εποχής, από ένα σωματικό θέατρο και φτιάχνουμε έναν δικό μας κόσμο, που να είναι σε επαφή με το κείμενο αλλά να μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτό και στο σήμερα. Επίσης δουλέψαμε εξαιρετικά με τον Πάρι Μέξη στα σκηνικά και τα κοστούμια και τον Γιώργο Μαυρίδη, ο οποίος είναι αδελφός μου και είναι ένας εξαιρετικός μουσικός. Έχει γράψει μια μουσική, η οποία είναι σαν να έρχεται από κάπου αλλού, σαν να είναι αυθεντικό υλικό μιας άλλης εποχής κάπου, κάποτε. Eπιπλέον, ο Περικλής Μαθιέλης που είναι συνεργάτης μου πολλά χρόνια, δημιούργησε φωτισμό δύο χώρων – το σπίτι και το κέντρο, με ιδιαίτερα ατμοσφαιρική αύρα και σουρεαλιστικές απομονώσεις φωτός. Ο Αλέκος Μπουρελιάς και η ομάδα του έφτιαξαν υπέροχες γκροτέσκ μάσκες για την παράσταση.

Άρα όλο αυτό που φτιάξατε αποτελεί μια… αληθινή αγωγή της ψυχής δηλαδή ψυχαγωγία

Βεβαίως, θέλουμε να τον ψυχαγωγήσουμε τον κόσμο. Θέλουμε να δει πολύ ωραίες εικόνες, να γελάσει, να διασκεδάσει, να σκεφτεί, κυρίως όμως να περάσει καλά. Είναι ένα έργο, το οποίο θα δείξει αν θα νικήσει η σκληρή πραγματικότητα και η ωμότητα γύρω μας ή αν η αγάπη θα τα καταφέρει. Αν μέσα σε αυτό το σκοτάδι θα μπορέσει η αγάπη να ξεχυθεί σαν ελπίδα και να νικήσει. Υπάρχει και ένας ρομαντισμός μέσα στα πράγματα.

Σε αυτή την πολλαπλή και διαφορετική συνθήκη στην οποία βάζετε τους ηθοποιούς μπορούν αυτοί να ανταπεξέλθουν ή είναι πολύ δύσκολο και ίσως κάποιος δεν το αντέχει;

Είναι όντως κάτι απαιτητικό. Η ομάδα αυτή όμως έχει εξαιρετικούς ηθοποιούς, οι οποίοι έχουν και χιούμορ και καλή σχέση με τη γλώσσα, κάποιοι έχουν περισσότερη εμπειρία, κάποιοι λιγότερη, όλοι τους όμως είναι «θηρία». Τους βλέπω και τους χαίρομαι, προτείνουν και οι ίδιοι εξαιρετικές ιδέες. Έχουν πολύ μεγάλη δύναμη, τους αγαπώ πολύ και τους θαυμάζω.