ΕΛΕΝΗ ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ: “ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΜΟΥ ΛΕΙΠΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΑΣ. ΛΕΙΠΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ”

Έφτασε η στιγμή για το δεύτερο ημερολογιακό ορόσημο του Σεπτέμβρη. Μέσα στην επωδυνότητα που κουβαλάει η μνήμη, αυτή η γειτνίαση, το σμίξιμο του άλγους, έχει μια παρηγορητική ισχύ, δημιουργεί μια αίσθηση συντροφιάς και κοινότητας στη διαχείριση των τραυματικών συμβάντων. Ο Παύλος Φύσσας δολοφονήθηκε στις 18 Σεπτέμβρη από τους χρυσαυγίτες, ο Ζακ Κωστόπουλος στις 21 Σεπτέμβρη από ιδιοκτήτες και αστυνομικούς σε μια αρένα κοινωνικού εκφασισμού.

Ένα έγκλημα απίστευτης βαναυσότητας, για το οποίο ενορχηστρώθηκε μια τρομακτική επιχείρηση συγκάλυψης κι ίσως μέχρι τότε δεν είχαμε διανοηθεί πόσο δηλητήριο μπορεί να ριχτεί πάνω σ’ ένα δολοφονημένο σώμα για να κρύψει το αίμα που έρεε. Δεν έφτανε η σκούπα που έπιασε ο κοσμηματοπώλης ατάραχος μετά το φονικό για να σκουπίσει το αίμα. Χρειαζόταν και η λάσπη που πρόθυμα πέταξαν οι κανίβαλοι της διπλανής πόρτας με την αβίαστη συνδρομή των αρχών και αρκετών media. Ας μάθουν, όμως, πέντε χρόνια μετά ότι όλη η λάσπη του κόσμου δε μπορεί να θαμπώσει την τόσο κρυστάλλινη, φωτεινή, γεμάτη μαχητικότητα και ευαισθησία, μνήμη του Ζακ, της Zackie, του Ζαχαρία. 

Δύσκολα πολύ πέρασαν τα πέντε χρόνια για όλους τους ανθρώπους που δε νιώθουν καλά σ’ ένα κοινωνικό περιβάλλον αδικίας και βαρβαρότητας. Για την οικογένεια του ακόμα πιο δύσκολα μιας κι η απουσία διατρέχει όλα τα κανάλια της καθημερινότητας τους, από τα οικογενειακά άλμπουμ μέχρι τη θάλασσα της Ιτέας. Κι όσο δεν προχωράει καμία πράξη ουσιαστικής απόδοσης ευθύνης, τόσο σκαλίζεται η πληγή. Ας συλλογιστούμε μόνο ότι πέντε χρόνια μετά όσοι συνέπραξαν στη δολοφονία του Ζακ, βρίσκονται σπίτι τους, οι αστυνομικοί στην υπηρεσία τους, όλοι αμετανόητοι, ενώ οι οικείοι του θύματος ετοιμάζονται για ένα ακόμα δικαστήριο, με λιγοστές προσδοκίες  ύστερα από τόσες ματαιώσεις αλλά και μια ασίγαστη βούληση να υπερασπιστούν το παιδί τους και τις ιδέες του. 

«Τα παιδιά μας πήραν αυτόν τον δρόμο. Σήμερα οι Μητέρες τα ακολουθούν. Αύριο θα είναι η σειρά ολόκληρου του λαού. Για να μην ξεχάσουμε, να μην συγχωρήσουμε, να μην υποκύψουμε» έλεγε η Εμπε δε Μποναφίνι, η ψυχή των «Μητέρων της πλατείας Μαΐου» στην Αργεντινή, περιγράφοντας πως μέσα από το θρήνο τους, οι μητέρες των εξαφανισμένων από της δικτατορίας του Βιντέλα, ανέλαβαν να συνεχίσουν τους αγώνες για ελευθερία και δημοκρατία των παιδιών τους. Το βλέπουμε κι εμείς εδώ, με θαυμασμό κι ευγνωμοσύνη, στη Μάγδα Φύσσα, στις μητέρες των θυμάτων των γυναικοκτονιών, στην Ελένη Κωστοπούλου.

Απαράμιλλα ευγενική φυσιογνωμία η κυρία Ελένη, με σπάνια ποιότητα, στοργική για κάθε πλάσμα που έχει ανάγκη. Δε σταμάτησε να γράφει, να μιλάει, να διεκδικεί σεβασμό στη μνήμη του παιδιού της, απονομή δικαιοσύνης για το έγκλημα αλλά και κοινωνική δικαίωση που είναι κάτι παραπάνω. Mια σκυτάλη που πήρε από τον Ζακ και την κρατάει σφιχτά όταν όλα τρέμουν σ’ έναν χορό αγριότητας γύρω μας, φυλαχτό και χρέος μαζί.

Κυρία Ελένη, βρισκόμαστε στην επέτειο των πέντε χρόνων από τη δολοφονία του Ζακ, πως τα βιώσατε;
Υπάρχει κάτι που δεν αλλάζει και το σκεφτόμαστε κάθε μέρα. Το παιδί μας έχει φύγει από τη ζωή. Δεν πρόκειται να το ξαναδούμε. Θα ζούμε με αυτή την απώλεια για την υπόλοιπη ζωή μας. Από κει και πέρα ότι δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα η διαδικασία σε δικαστικό επίπεδο για εμάς είναι ιδιαίτερα ψυχοφθόρο. Έχουμε μπροστά μας το Εφετείο το Δεκέμβρη, έχουμε κάποιες αγωγές που τρέχουν, ενώ για την αθώωση των αστυνομικών έχουμε προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Θα ήθελα να είχε κλείσει αυτός ο κύκλος, να μην είμαστε αναγκασμένοι πάλι να πάμε στο δικαστήριο, γιατί εκεί θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τους δολοφόνους και τους δικηγόρους τους, να τους κοιτάμε, να ακούμε τα ψέματα και τις συκοφαντίες που εκτοξεύουν και να υφιστάμεθα τον ποταπό τρόπο που έχουν επιλέξει να υπερασπιστούν τις βίαιες πράξεις τους. Μας πικραίνει πολύ. Ισχυρίζονται ακόμη ότι είναι αθώοι και ότι ο Ζαχαρίας ήταν «πρεζόνι» και «ληστής» – πράγματα που έχουν τεκμηριωμένα καταρριφθεί από τα στοιχεία και την πρωτόδικη απόφαση και άρα δεν θα έπρεπε να λέγονται. 

Είστε απογοητευμένη από την πρωτόδικη απόφαση και συνολικά από το πώς χειρίστηκαν οι αρχές το έγκλημα;
Δεν ήταν σωστή η κατηγορία που αποδόθηκε, δεν ερευνήθηκε το ρατσιστικό κίνητρο, δεν ερευνήθηκε αν αυτοί ήξεραν το Ζαχαρία ή αν τον αναγνώρισαν – για παράδειγμα ο μεσίτης στα social media χρησιμοποιούσε μειωτικούς και ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς για τον Ζαχαρία, δεν άνοιξαν τα κινητά τους για να αποκαλυφθούν οι συνομιλίες τους, δεν έψαξαν τον τύπο με το κίτρινο μπλουζάκι που έπαιξε σημαντικό ρόλο, ούτε το δικό του κινητό ανοίχτηκε. Τα στοιχεία που εισφέρθηκαν από ορισμένους αυτόπτες μάρτυρες δεν αξιολογήθηκαν. Θεωρώ πως το γεγονός ότι υπήρχε εμπλοκή της αστυνομίας ήταν καταλυτικό για να μην έχουμε πλήρη διαλεύκανση του εγκλήματος. Οι αιτήσεις τον δικηγόρων απορρίπτονταν σωρηδόν. Υπήρξε προσπάθεια συγκάλυψης και φάνηκε από την αρχή, αφού η αστυνομία δεν ασχολήθηκε σοβαρά με τη συλλογή στοιχείων. Οι αστυνομικοί έδωσαν πανομοιότυπες καταθέσεις μεταξύ τους, κάτι που υποδηλώνει την πρόθεση τους να καλύψει ο ένας τον άλλον. Σημειώθηκαν σοβαρές κωλυσιεργίες σε όλα τα στάδια. Με αποκορύφωμα ο μεσίτης που μπήκε φυλακή χωρίς αναστολή και χωρίς αναγνώριση ελαφρυντικών, να αποφυλακιστεί δύο μήνες μετά. Δεν το θεωρώ καθόλου δίκαιο. 

Ειπώθηκαν πολλές χυδαιότητες για τον Ζακ που επαναλήφθηκαν στο δικαστήριο από τους κατηγορουμένους και ανακυκλώνονται ενίοτε στα social media. Είναι επανατραυματικό για εσάς;
Νιώθω ότι μας έχουν προσβάλλει πολύ. Αυτό που κυρίως έχει σφηνωθεί στο μυαλό μου πιο έντονα είναι πως ισχυρίζονται ότι κάναμε αστική αγωγή, επειδή εκμεταλλευόμαστε το θάνατο του παιδιού μας για να αποκομίσουμε οικονομικά οφέλη. Είναι κατάπτυστο να το λες αυτό σε οποιονδήποτε έχει χάσει δικό του άνθρωπο από εγκληματική ενέργεια. Πρόκειται για μια νομικά κατοχυρωμένη διαδικασία που είναι κομμάτι της απόδοσης ευθύνης. Τα χρήματα δεν έπαιξαν ποτέ ρόλο στη ζωή μας. Είμαστε μια φτωχή οικογένεια ακριβώς επειδή δεν εκμεταλλευτήκαμε τίποτα για να πλουτίσουμε. Διεκδικούμε, όμως, οι δολοφόνοι του παιδιού μας να τιμωρηθούν με όλους τους τρόπους που προβλέπει ο νόμος. Ούτε τα ΜΜΕ φέρθηκαν καλά. Έβαλαν αισχρά επίθετα δίπλα στο όνομα του παιδιού μου. Ακόμα κι όταν αποδομήθηκαν όλα τα ψέματα, δε θυμάμαι κανένα μέσο να ζητά συγνώμη δημόσια. Ακόμα κάποιοι άνθρωποι φασιστικής νοοτροπίας αναμασούν τα ίδια αφηγήματα. 

Νιώθετε ότι η Πολιτεία αντιμετώπισε τη δολοφονία του Ζακ με την αποφασιστικότητα που της άρμοζε; Είχατε εσείς έστω και σε συμβολικό επίπεδο κάποια αρωγή από το κράτος;
Η Πολιτεία δεν είναι δίπλα μας με κανέναν τρόπο και γενικά δεν είναι δίπλα στα θύματα της βίας. Πέρα από μια απάντηση του Αλέξη Τσίπρα που ήταν τότε Πρωθυπουργός στο γράμμα μου και κάποιους εκπροσώπους κομμάτων που παρευρέθηκαν στο δικαστήριο, δεν είχαμε κάτι άλλο επίσημο. Ούτε συλλυπητήρια μας είπαν, ούτε μας ρώτησαν αν χρειαζόμαστε κάτι, ψυχολογική ή οικονομική στήριξη. Η οικονομική βοήθεια για να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε στα τεράστια δικαστικά έξοδα ήρθε από τον απλό κόσμο, τον αλληλέγγυο κόσμο που κάποιοι χλευάζουν, μάλλον γιατί οι ίδιοι έχουν ξεπέσει από την ανθρώπινη ιδιότητα τους. 

Τι σας παρακινεί τόσο καιρό να επιμείνετε στην προσπάθεια σας;
Με παρακίνησε αυτό που ζω κι αυτό που βλέπω γύρω μου, μια κοινωνία που αλλάζει ή που δεν την ήξερα καλά. Πίστευα πάντα ότι είμαστε φιλόξενος λαός, ότι καταλαβαίνουμε τη μετανάστευση και τη φτώχεια, το να μην έχεις που να πας, γιατί υπήρξαμε μετανάστες. Δήλωνα περήφανη που ήμουν Ελληνίδα όσο ζούσα στο εξωτερικό. Μετά τη δολοφονία του Ζαχαρία έχω αναθεωρήσει την άποψη μου. Η βία και ο ρατσισμός έχουν κατακλύσει την κοινωνία. Το κράτος και ο Τύπος δεν παροτρύνουν τους ανθρώπους να είναι συμπονετικοί, αντίθετα από ορισμένους ο λόγος που αρθρώνεται σπρώχνει τους ανθρώπους στο σκοταδισμό. Στο σχολείο τα παιδιά δε μαθαίνουν πώς να γίνουν καλοί άνθρωποι, να είναι συμπεριληπτικοί, να μη υποτιμούν και να μην αποκλείουν. Όλο αυτό το κλίμα δεν ωθεί τους ανθρώπους να σκεφτούν πιο βαθιά. Έχω μια ανιψιά που το παιδάκι της πάσχει από ένα σπάνιο σύνδρομο, το οποίο μεταξύ άλλων προκαλεί και νοητική υστέρηση. Όταν είδε το έγκλημα που έγινε εις βάρος του Αντώνη στο λιμάνι του Πειραιά, με πήρε τηλέφωνο και μου είπε «έτσι θα αντιμετωπίσουν και το δικό μου παιδί όταν μεγαλώσει;» Τι να πεις σ’ αυτή τη γυναίκα; Ότι η ελληνική κοινωνία θα προστατέψει το παιδί της; Εγώ δε μπορώ να της το πω.  

Το ισχυρό κίνημα που ξεπήδησε και παραμένει ενεργό, σας ενθαρρύνει; Απαλύνει καθόλου το αίσθημα μοναξιάς εξαιτίας της θεσμικής αδιαφορίας;
Εκτός από τον κόσμο της βίας και της λάσπης γνωρίσαμε κι έναν άλλον κόσμο, αλληλεγγύης, ενσυναίσθησης, ανθρωπιάς. Μας πλησίασαν, μας έστειλαν μηνύματα συμπαράστασης, βρεθήκαν κοντά μας στο δικαστήριο. Κάποιοι γνώριζαν το Ζαχαρία, κάποιοι τον έμαθαν μετά από τα γραπτά του. Όλοι εξέφρασαν το θαυμασμό τους κι εμένα αυτό μου δείχνει ότι το παιδί μου ζούσε σ’ ένα περιβάλλον αγάπης και καλοσύνης. Αυτό το κίνημα άλλωστε ήταν καθοριστικό για να μην αποσιωπηθεί η δολοφονία. Αν δεν υπήρχε, θα πέρναγε έτσι. Τώρα έχει πάρει διεθνή διάσταση. 

Έχετε αναπτύξει έναν ισχυρό δεσμό με άλλες οικογένειες που έχουν χάσει τα παιδιά τους από βίαιες ενέργειες, όπως η Μάγδα Φύσσα και ο Γιάννης Μάγγος. Είναι η εγγύτητα του πόνου που σας φέρνει κοντά;
Αισθανόμαστε ότι δεν είμαστε μόνοι. Με τη Μάγδα και το Γιάννη που είμαστε πιο κοντά, νιώθω ότι μας ενώνει η αγάπη που έχουμε ο ένας για τον άλλον, η αγάπη για τα παιδιά μας, ο αγώνας για το δίκαιο. Είναι κοινά. Όπως κοινή είναι και η αίσθηση απουσίας της Πολιτείας, η απαξίωση, το πλήγμα του φασισμού. Παίρνω κουράγιο από αυτούς τους ανθρώπους και θέλω να συμπορεύομαι μαζί τους. Τα παιδιά μας δολοφονήθηκαν επειδή δε σιώπησαν, επειδή σήκωσαν το ανάστημα τους, επειδή διεκδίκησαν πράγματα κι εμείς τα υπερασπιζόμαστε. 

Ο Ζακ ήταν ένα λατρεμένο μέλος της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, ένας άνθρωπος ταγμένος στην υπόθεση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αντλείτε δύναμη από το παράδειγμα του; Προσπαθείτε μ’ έναν τρόπο να διατηρήσετε ζωντανές τις ιδέες του;
Συμμερίζομαι τις απόψεις του και τον τρόπο που φερόταν στους ανθρώπους. Θέλω να θυμίζω τα λόγια του, να συνεχίσουμε κάπως τον αγώνα του γιατί ήταν πολύτιμος. Δε θα σταματούσε, οπότε το αντιλαμβάνομαι σαν δικό μας χρέος να συνεχίσουμε, να μην αφήσουμε κάθε ρατσιστή και κάθε φασίστα να πληγώνει όποιον δεν του αρέσει. 

Τα σχεδόν καθημερινά γεγονότα βίας και καταστροφής που ζούμε σε συνδυασμό με τα αποκαρδιωτικά αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών, ιδίως στο σκέλος της αναβαθμισμένης παρουσίας της ακροδεξιάς στη Βουλή, σας προκαλούν φόβο;
Απελπισία αισθάνομαι. Βλέπω διαρκώς την κατάσταση να χειροτερεύει. Οι άνθρωποι δεν ψηφίζουν πάντα με κριτήριο τι είναι καλό για το σύνολο, τι θα ωφελήσει την κοινωνία. Δεν ξέρω γιατί συμβαίνει, γιατί ο Έλληνας ψηφοφόρος κατέληξε να στηρίζει εγκληματίες, μορφώματα που προωθούν τη βία και το μίσος, που βλάπτουν ολόκληρες ομάδες εξαιτίας της εθνικότητας και της φυλής. Είναι ζήτημα και παιδείας και ενημέρωσης. Τα μηνύματα που διαχέονται στην κοινωνία έχουν δόλο και μνησικακία. Σε μια εκδήλωση κάποιος είπε ότι «όλοι κρύβουμε έναν ρατσιστή μέσα μας». Δεν το δέχομαι. Εγώ πιστεύω ότι μέσα μας έχουμε το καλό αλλά το πλαίσιο που ζούμε, μας επηρεάζει είτε θετικά, είτε αρνητικά. Πρέπει η Πολιτεία να επαναφέρει τον ανθρωπισμό και τη συμπόνια. Θέλει αλλαγή από πάνω προς τα κάτω. Αλλιώς θα έχουμε κι άλλα θύματα ρατσισμού. 

Τι σας λείπει περισσότερο από τον Ζακ;
Δε μου λείπει κάτι. Ολόκληρο το ήθελα, να είναι ολόκληρος εδώ. Λείπει από μένα σαν παιδί. Λείπει από την ελληνική κοινωνία. Ο Ζαχαρίας προσέφερε πολλά πράγματα, έδινε αγώνες, είχε πολλά να κάνει ακόμα. Θα ήθελα να είναι εδώ. Για την οικογένεια μας αλλά και για όλη την κοινωνία.