Η ΑΛΕΞΙΑ ΚΑΛΤΣΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΑΡΗΣ ΜΠΑΛΗΣ ΣΤΟ ΝΑΡΚΟΠΕΔΙΟ ΤΟΥ… ΠΟΘΟΥ

Μια επίσκεψη στο μυαλό της Μπλανς Ντιμπουά, στις διογκώσεις και τις φαντασιώσεις της τραυματισμένης της ύπαρξης, θα επιδιώξει να κάνει ο Δημήτρης Καραντζάς στο θρυλικό έργο του Τενεσί Ούλιαμς, «Λεωφορείο ο Πόθος» με όχημά του δύο εξαιρετικούς ηθοποιούς, την Αλεξία Καλτσίκη που θα ερμηνεύσει τον εμβληματικό ρόλο της Μπλανς Ντιμπουά και τον Άρη Μπαλή στον ρόλο Στάνλεϊ Κοβάλσκι.

Με την Αλεξία Καλτσίκη και τον Άρη Μπαλή συναντηθήκαμε στο θέατρο Προσκήνιο, όπου και θα ανέβει η παράσταση από τις 8 Νοεμβρίου και είχαμε μία πολύ διαφωτιστική συζήτηση γύρω από το εκρηκτικό αυτό ζευγάρι η αντιπαράθεση του οποίου ενσαρκώνει τη σύγκρουση μεταξύ του παλιού κόσμου του Νότου και του νέου, σκληρού και βίαιου κόσμου της μεταπολεμικής Αμερικής.

Η Μπλανς, ο Στάνλεϊ και η επιθυμία

Ο Άρης Μπαλής ξεκινά την κουβέντα μας λέγοντας πως όσο βουτάς μέσα στο έργο αυτό αντικρίζεις κάτι χειμαρρώδες και βλέπεις ότι σιγά σιγά πώς η “μυθολογία” που κουβαλά αρχίζει να αποκαθηλώνεται, μπαίνεις σε ένα βάθος αποκαλυπτικό. Και αυτό έχει να κάνει φυσικά και με την οπτική του Δημήτρη του Καραντζά, με το πώς έχει διαβάσει το έργο και με τη συνδιαλλαγή του με όλους τους συντελεστές. Το τι προσφέρει και καταθέτει ο καθένας μας ως ρόλος δημιουργεί κάτι πολύ ρευστό και έχει ταρακουνήσει κάποιες βεβαιότητες που είναι καθηλωμένες στο συλλογικό φαντασιακό σε σχέση με το Λεωφορείο ο Πόθος”.

Η Αλεξία Καλτσίκη προσθέτει “στα αγγλικά το έργο λέγεται Α street car named Desire, όπου το “Desire” δεν είναι μόνο ο πόθος, αλλά η επιθυμία.
O πόθος σαν λέξη έχει κάτι ερωτικό μέσα της, ενώ ξ επιθυμία είναι μια πιο ήπια λέξη, αλλά εμπεριέχει μια τεράστια βεντάλια πραγμάτων. Διάβαζα στις επιστολές του Τενεσί Ουίλιαμς, πως στην αρχή είχε ξεκινήσει να γράφει το έργο αυτό για μια γυναίκα που κάθεται σε μια καρέκλα και περιμένει κάποιον να έρθει, που ποτέ δεν έρχεται, και κοιτάει το φεγγαρόφωτο.

Όταν συνειδητοποίησε ότι το έργο θα έχει να κάνει με την επιθυμία και το όνομά του θα είναι Α street car named Desire – ο τίτλος αφορά ένα τραμ με το όνομα Desire περνούσε από τη συνοικία που ζούσε ο ίδιος στη Νέα Ορλεάνη – σταμάτησε να γράφει για δύο μήνες. Δεν άντεχε τον τρόμο που του δημιούργησε αυτή η συνειδητοποίηση πως το έργο θα λέγεται Desire”.

Και συνεχίζει: “Ο Ουίλιαμς στο έργο αυτό συνομιλεί με τα στερεότυπα της εποχής του, φέρνει στο σανίδι πολύ προκλητικά κοινωνικά θέματα, μιλά για τη θέση της γυναίκας, την κακοποίηση, την ομοφυλοφιλία, την ανεξαρτησία. Την ίδια στιγμή ο πυρήνας του παραμένει ένα ρευστό τοπίο το οποίο κινεί και το ίδιο το έργο.

Πολλές φορές σκέφτομαι αυτήν τη “μυθολογία” που αναφέρθηκε ο Άρης. Γιατί και η Μπλανς και ο Στάνλεϊ κουβαλούν αυτή την “κατάρα” και του Μάρλον Μπράντο και της Βίβιαν Λι και του Ηλία Καζάν. Είναι ένα ευλογημένο και “καταραμένο” έργο, που δημιούργησε ένα καινούργιο τοπίο στη θεατρική σκηνή της Αμερικής και της Ευρώπης.

Kαι το λέω αυτό γιατί το θέατρο του 19ου αιώνα, το σύγχρονο Θέατρο των καταστάσεων οδηγεί στον ψυχισμό σου προς τα κάπου. Στο “Λεωφορείο ο Πόθος” ισχύει κάτι πάρα πολύ ενδιάμεσο. Ενώ υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία όπου μια γυναίκα πηγαίνει να μείνει σ ένα άθλιο σπίτι, την ίδια στιγμή νιώθεις ότι πρέπει να βουτήξει σε καταστάσεις που θα ανοίξουν το υποσυνείδητο”.

Ο Άρης Μπαλής σημειώνει: “ο Τενεσί Ουίλιαμς στις σκηνικές οδηγίες δημιουργεί περιβάλλοντα τα οποία κινούνται σε ένα επίπεδο φαντασίας και υποσυνείδητου. Βλέπεις δηλαδή πως γίνεται κάτι άλλο πέρα από αυτό το πραγματολογικό που συμβαίνει. Το έργο είναι εντυπωσιακό το πόσο χειρουργικά γραμμένο είναι, αλλά και το τόσο προσωπικό. Αυτό το προσωπικό το απαιτεί και από τον ηθοποιό, θέλει να είναι εξαρχής ανοιχτός να βουτήξει κάπου.

Ένα βίαιο τοπίο, συμβολισμοί και άμυνες

Αυτό που μου περιγράφετε είναι σαν να πηγαίνετε στον ψυχαναλυτή…
Ο Άρης Μπαλής συμφωνεί και η Αλεξία Καλτσίκη αναρωτιέται “πώς όμως θα δημιουργηθεί το πλαίσιο ώστε να μπορέσει να υπάρξει αυτή η διαδρομή και πώς αυτό θα μεταμορφωθεί σε σκηνικό υλικό; Με γοητεύουν αφάνταστα κάποια “παιχνίδια” που λαμβάνουν χώρα, πολλές φορές τον τελευταίο καιρό το νιώθω ότι όλο αυτό έχει τη λειτουργία ενός ονείρου. Ας πούμε λέει η Μπλανς πως “Πήρα ένα λεωφορείο για να πάω να πάρω ένα άλλο λεωφορείο που λέγεται Πόθος, μετά να ανέβω σε αυτό που λέγεται Νεκροταφεία και μετά να φτάσω στα Ηλύσια Πεδία”. Είναι σαν να περιγράφει τη διαδρομή της ενηλικίωσης…

Σε όλο αυτό το τοπίο ποιος ο ρόλος του Στάνλεϊ;
Ο Άρης Μπαλής λέει πως: “Το έργο έχει μια ταξικότητα που είναι ισχυρή: η Μπλανς είναι εκπρόσωπος μιας παλιάς τάξης πραγμάτων, ο Στάνλεϊ είναι ένας μετανάστης δεύτερης γενιάς που πολέμησε για την Αμερική. Έχει γυρίσει μόλις από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με πολλά τραύματα και κάπως σε αυτό το αμερικανικό όνειρο τα πράγματα πάνε καλά. Συμβολίζει τη νέα εποχή που είναι έτοιμη να τα σαρώσει όλα. Έχει πιο πραγματιστική αντίληψη για τη ζωή. Όμως και αυτός και η Μπλανς έχουν τραύματα. Αυτό είναι το κοινό τους σημείο.

Η Αλεξία Καλτσίκη παίρνει τη σκυτάλη λέγοντας “και είναι βίαιοι με έναν άλλο τρόπο. Το πιο υγιές πρόσωπο είναι η Στέλλα. Ο Στάνλεϊ με την Μπλανς μοιάζουν, έχουν τραύματα τα οποία τα διαχειρίζονται και μέσω βίας ισχυρά”.

Και ο Άρης Μπαλής συνεχίζει: “σκέψου ότι το Μπελ Ρεβ που ζούσαν παλιά η Στέλλα και η Μπλανς ήταν μια φυτεία και λίγα χρόνια πιο πριν σίγουρα είχαν δούλους νέγρους στη δούλεψή τους. Την εποχή εκείνη ο θεσμός της δουλείας έχει αρχίσει και εκπίπτει, γιατί πλέον επικρατούσαν άλλες οι κοινωνικές και οικονομικές επιταγές.

Ο Στάνλεϊ στην προηγούμενη συνθήκη δε θα είχε χώρο, τώρα όμως του δίνεται η ψευδαίσθηση ονείρου και επιτυχίας, του ανοίγονται προοπτικές και τις αρπάζει.

Δύο χαρακτηριστικά του Στάνλεϊ ήταν δεδομένα για τους θεατές της εποχής και τον καθορίζουν. Το ένα ότι ήταν μετανάστης Πολωνός δεύτερης γενιάς και το ότι έχει πολεμήσει στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο δουλεύοντας σε ναρκοπέδια. Έχει περάσει τη νεότητά του απενεργοποιώντας νάρκες.

Δεν είναι απλώς ένας μάτσο τύπος, είναι ένα υποκείμενο το οποίο έχει υποστεί τρόμο, πληγές, ρατσισμό. Τον ρατσισμό όλο τον μεταμόρφωσε σε ένα σπίτι, ένα αμάξι, μια σύντροφο, ένα ραδιόφωνο. Όσο μικροαστικά και αν ακούγονται αυτά, για τον ίδιο είναι υπέροχα. Βγήκε νικητής από στρατιωτικές επιχειρήσεις ακραίου ρίσκου και δεν επιτρέπει στον εαυτό του να χάσει.

Στο ναρκοπέδιο της… Μπλανς

Και Μπλανς δε θα μπορούσε να παρομοιαστεί με μία νάρκη;

“Ξεκάθαρα” λέει η Αλεξία Καλτσίκη. “Και είναι κι αυτή ένα αντιφατικό πρόσωπο, καθώς είναι μία γυναίκα που έχει απεκδυθεί την τάξη της. Τη φωνάζουνε, λόκα, τρελή. Είναι ένα πρόσωπο από τη φύση του “κουνημένο”.

Είναι τόσο επιτακτικό το θέμα της επιβίωσης που φέρνει στο προσκήνιο ο Στάνλεϊ, που δεν υπάρχει κενός χώρος και ελεύθερος χρόνος για τέχνη και για σκέψη. Και αυτό είναι κάτι που είναι πολύ έντονο σε αυτή τη νέα εποχή. Τι σημαίνει επιτυχημένος πλέον; Σημαίνει αυτός που φέρνει λεφτά, που έχει το σπίτι του, τη γυναίκα του, το παιδί του. Ο Στάνλεϊ είναι αυτός που μπορεί να επιβιώσει και από την άλλη η Μπλανς ψάχνει το πώς θα το κάνει.
Είναι αυτή η σύγκρουση που υπάρχει μέσα στην ανθρώπινη φύση: από τη μια το ζωικό ένστικτο της επιβίωσης και από την άλλη η ανάγκη για κάτι άλλο, το οποίο δεν είναι υλικό”.

Ποια είναι τελικά η Μπλανς;

“Την Μπλανς τη βλέπω σαν ένα λευκό χαρτί που κουβαλάει όλα αυτά, αλλά που είναι πολυμορφικό. Στο έργο αναγκαστικά για να επιβιώσει αλλάζει τρόπους, στάσεις, μορφές. Τα ρούχα και η εμφάνισή της είναι οι πανοπλίες επιβίωσής της, οι άμυνές της. Γι’ αυτό και όταν αυτά καταρρέουν καταρρέει, έχει μια ανικανότητα ζωής. Μερικές φορές σκέφτομαι πως αν είχε ασχοληθεί με το θέατρο μπορεί να είχε σωθεί.”, αναφέρει η Αλεξία Καλτσίκη…

Τι είναι αυτό που οπλίζει τους δύο αυτούς ήρωες με θυμό;

“Έχω την αίσθηση πως όταν ο Στάνλεϊ κινδυνεύει να χάσει αυτά που νομίζει πως έχει και θέλει, όλα λειτουργούν εχθρικά” λέει η Αλεξία Καλτσίκη και ο Άρης Μπαλής συμπληρώνει “ναι, είναι σαν να είσαι μονίμως σε μια στάση ζώου που είναι έτοιμο να επιτεθεί και μετράει τον αντίπαλο. Ένα νευρικό σύστημα που λέει να κάτσω πίσω ή να πάω μπροστά;”

Η Αλεξία Καλτσίκη αναφέρει πως “η Μπλανς είναι ένα πλάσμα που βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης αναζητώντας ασφάλεια και τελικά φτάνει στη σπηλιά του λύκου. Και κάποιος που ήδη βρίσκεται μέσα στην καταιγίδα και κινδυνεύει από κεραυνούς είναι λίγο εκτός ορίων. Γι΄ αυτό και η ψυχική και η πραγματική της κατάσταση είναι μη διαχειρίσιμη.

“Πάντως είναι φοβερό πως ο Τένεσι Ουίλιαμς έβαλε αυτούς τους δύο ανθρώπους, να ζουν σε ένα πολύ μικρό σπίτι” λέει ο Άρης Μπαλής.

Και η καλοσύνη των ξένων;

Η Αλεξία Καλτσίκη λέει “εμένα η φράση αυτή με πηγαίνει στην ανεπάρκεια και το βαθύ τραύμα της οικογένειας”. Και ο Άρης Μπαλής προσθέτει “αυτή η φράση με ενοχλεί. Πέρα από την οικογένεια καθεαυτό, του ποιοι μας γέννησαν και ποιοι μας μεγάλωσαν για κάποια χρόνια, είναι και οι οικογένειες που δημιουργείς εσύ στη ζωή σου. Μου φαίνεται ότι ένας άνθρωπος ο οποίος έχει στη ζωή του δομήσει κάτι το οποίο τον προστατεύει, έχει μια οικογένεια και δε θα έλεγε ποτέ αυτή τη φράση”.

Η Αλεξία Καλτσίκη προσθέτει “το τι είναι πραγματικά οικείο και τι είναι ξένο ανατρέπεται διαρκώς. Η καλοσύνη που μπορεί να νιώσεις από κάποιον ξένο έχει να κάνει με το ανθρώπινο είδος που προσωπικά πιστεύω πως από τη φύση του έχει μέσα του το καλό. Ο ξένος είναι κάποιος που “δεν σε βλέπει”. Συνήθως όταν σε δει, δε θέλει να σε ξαναδεί. Και εμείς οι ίδιοι τρομάζουμε όταν δούμε ποιος είναι στην πραγματικότητα ο εαυτός μας.

Το θέμα της ευγένειας είναι σημαντικό. Όταν είσαι εκτεθειμένος, το οτιδήποτε μπορεί να σου δώσει παρηγοριά και το οτιδήποτε μπορεί να σε καταρρακώσει. Οπότε μια κακία που μπορεί παλιότερα να μπορούσες να τη διαχειριστείς, ή ένα στραβωμένο καλημέρα μπορεί να σε τσακίσει.
Όταν η Μπλανς ας πούμε, ζητάει κομπλιμέντα, δε ζητάει να της πουν ότι είναι ωραία. Ζητάει να δει την καλή πρόθεση του άλλου, την ευγένεια δηλαδή ως θέση απέναντι στη ζωή.

Αυτό το το λεωφορείο ο Πόθος πάει προς το φως ή προς το νεκροταφείο, όπως λέγεται στην παράσταση; Πώς το νιώθετε;
Ο Άρης Μπαλής απαντά: “Νομίζω ότι αν δεν πας νεκροταφείο, φως δεν βλέπεις…”

Και η Aλεξία Καλτσίκη συνεχίζει: “Νιώθω όπως ακριβως λέει το μότο από τους Αδελφούς Καραμαζώφ: Αλήθεια σας λέω: αν του σιταριού ο σπόρος πέσει στη γή και δεν πεθάνει, μένει ένας μονάχος σπόρος· αν όμως πεθάνει, κάνει άφθονο καρπό” Και επειδή μου αρέσει και η μουσική του: Αμήν αμήν λέγω υμίν, εάν μή ο κόκκος του σίτου πεσών εις την γήν αποθάνη, αυτός μόνος μένει· εάν δε αποθάνει, πολύν καρπόν φέρει
(Κατα Ιωάννην Ευαγγέλιο, κεφ.12,εδ.24)

Όταν φωτίζεται κάτι πάρα πολύ, φωτίζονται τα πάντα. Δε σημαίνει, όμως, πάντα ότι το φως είναι καλό, έχει έναν τρόμο μέσα του. Όλα στο έργο έχουν διπλές αναγνώσεις. Η Μπλανς τρελαίνεται και την πηγαίνουν στο τρελοκομείο. Δεν θα μπορούσε να κάνει κάτι άλλο. Ουσιαστικά είναι το τρελοκομείο έναντι του πτωχοκομείου. Οπότε το τρελοκομείο ίσως είναι καλύτερο για την Μπλανς που εκεί μπορεί να ζήσει στις ψευδαισθήσεις της πολύ πιο εύκολα από ότι στη μιζέρια”.

Και ο Στάνλεϊ ζει σε μία ψευδαίσθηση, απλώς αυτή είναι κοινωνικά αποδεκτή.

“Αυτό έχει να κάνει με το πως έχει συγκροτηθεί η αρρενωπότητα μέσα στους αιώνες και φέρει την αποδοχή ότι έτσι είναι τα πράγματα” σημειώνει ο Άρης Μπαλής

Και η Αλεξία Καλτσίκη λέει “Συνήθως στα μαθήματα που κάνω λέω ότι άλλο ειλικρίνεια, άλλο αλήθεια.Η αλήθεια δε φοβάται την επινόηση. Οι μεγαλύτερες αλήθειες έχουν μεταδοθεί στην ανθρωπότητα μέσα από μύθους και παραβολές που δεν είναι ψέματα, είναι επινοήσεις που αναδεικνύουν και φωτίζουν αλήθειες. Η τέχνη είναι μια επινόηση. Οπότε γι αυτό, όταν διάβασα το “Λεωφορείο ο Πόθος”, λάτρεψα την Μπλανς. Γιατί δεν μπορείς να καταλάβεις τι είναι αλήθεια και από ένα σημείο και μετά στο έργο βουτάει αναγκαστικά στον κόσμο της επινόησης.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Μετάφραση: Αντώνης Γαλέος
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Καραντζάς
Σκηνικό: Μαρία Πανουργιά
Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη
Κίνηση: Τάσος Καραχάλιος
Μουσική: Γιώργος Ραμαντάνης
Φωτισμοί: Δημήτρης Κασιμάτης
Βοηθός σκηνοθέτη: Παναγιώτης Γκιζώτης
Βοηθοί σκηνογράφου: Σοφία Θεοδωράκη, Μαρία Σταθοπούλου

ΔΙΑΝΟΜΗ
Μπλανς Ντιμπουά: Αλεξία Καλτσίκη
Στάνλεϊ Κοβάλσκι: Άρης Μπαλής
Στέλλα Κοβάλσκι: Δήμητρα Βλαγκοπούλου
Μιτς: Βασίλης Μαγουλιώτης
Στιβ: Γιάννης Κόραβος
Ευνίκη: Ιωάννα Ραμπαούνη