ΑΡΗΣ ΜΠΙΝΙΑΡΗΣ: ΕΙΧΑ ΑΝΑΓΚΗ ΑΥΤΟ ΤΟ “ΠΕΤΑΓΜΑ” ΜΕ ΤΟΥΣ ΟΡΝΙΘΕΣ

Ο Άρης Μπινιάρης επιστρέφει στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου και μετά τους «Πέρσες» και τον «Προμηθέα Δεσμώτη» καταπιάνεται πρώτη φορά με την αρχαία κωμωδία επιχειρώντας το δικό του “πέταγμα” την Παρασκευή 9 και το Σάββατο 10 Αυγούστου με τους “Όρνιθες” του Αριστοφάνη.

Έχοντας στο πλευρό του τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο και τον Γιώργο Χρυσοστόμου στους ρόλους του Πεισθέταιρου και του Ευελπίδη και με μία πλειάδα εξαιρετικών ηθοποιών (Μιχάλης Βαλάσογλου, Στέλιος Ιακωβίδης, Θανάσης Ισιδώρου, Τάσος Κορκός, Κώστας Κορωναίος, Σοφία Κουλέρα, Αυγουστίνος Κούμουλος, Μαρία Κυρώζη, Ερρίκος Μηλιάρης, Μάριος Παναγιώτου, Κυριάκος Σαλής, Αλεξία Σαπρανίδου, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Ειρήνη Τσέλλου), θα προσπαθήσουν να ιδρύσουν τη δική τους ιδανική πολιτεία στους αιθέρες μακριά από τους ανθρώπους.

Συναντηθήκαμε κοντά στο θέατρο Κιβωτός, λίγο πριν την πρόβα της παράστασης. Ήταν ευδιάθετος και γεμάτος όρεξη να μιλήσει για τη νέα γι΄αυτόν αυτή δραματουργική περιοχή της αρχαίας κωμωδίας που πλέον έχει μπει στο στόχαστρό του, καθώς σιγά σιγά κλείνει ένας μεγάλος δυστοπικός κύκλος με έργα σκοτεινά (Προμηθέας, Η Φάρμα των Ζώων, Η Άνοδος του Αρτούρο Ούι, Σαλό)

“Δεν έχω ξανακάνει αρχαία ελληνική κωμωδία και με γοητεύει πολύ να ανιχνεύω περιοχές που ενδεχομένως μπορεί να είναι πιο δύσβατες για μένα. Οι “Ορνιθες” έχουν αυτήν τη συγκλονιστική πλοκή, στην οποία οι δύο βασικοί ήρωες του έργου, ο Ευελπίδης και ο Πεισθαίτερος, μην αντέχοντας την κοινωνία στην οποία ζουν, φεύγουν για να αναζητήσουν κάτι καλύτερο. Και τελικά δημιουργούν έναν συμβολικό ενδιάμεσο τόπο, κάπου ανάμεσα στον ουρανό και στη γη, που κρύβει πολλούς συμβολισμούς” μου λέει εξηγώντας μου τι τον γοητεύει.

Η δυσκολία της κωμωδίας για τον Άρη Μπινιάρη

Τι σε δυσκόλεψε περισσότερο; Ρωτώ γιατί η κωμωδία έχει τελείως διαφορετικούς κανόνες…

Διαβάζοντας τους Όρνιθες” βρήκα πολλά σημεία για τα οποία κλήθηκα να πάρω αποφάσεις. Το κείμενο έχει μέσα του πολλά στοιχεία και πρόσωπα της εποχής με τα οποία είναι δύσκολο να συνδεθεί ο σημερινός θεατής. Έπρεπε λοιπόν είτε να τα αλλάξουμε είτε να τα επικαιροποιήσουμε με κάποιον τρόπο.

Μαζί με την Έλενα Τριανταφυλλοπούλου -που μαζί κάναμε τις διασκευές των κειμένων του “Προμηθέα”, της “Φάρμας των Ζώων”, του “Αρτούρο Ούι” και του “Σαλό”- προσπαθήσαμε να αναγνωρίσουμε τα σύμβολα και τις αρχετυπικές καταστάσεις που κρύβονταν πίσω από τα πρόσωπα.

Δυσκολευτήκαμε πολύ η αλήθεια, κάναμε κάποιες τροποποιήσεις, επινοήσαμε κάποια πράγματα, έχουμε διασκευάσει μεγάλο κομμάτι του έργου, διατηρώντας ταυτόχρονα ακέραιο τον μύθο και τον δραματουργικό άξονα του έργου.

Δώσε μας ένα στοιχείο…

Πατήσαμε πάνω σε μία πολύ ενδιαφέρουσα πληροφορία ότι ο Αριστοφάνης έχει ασπαστεί τον Ορφισμό. Η Ορφική λατρεία υπάρχει έντονα μέσα στο έργο: το κομμάτι με την κοσμογονία, με τη γέννηση του κόσμου μέσα από το αυγό, δείχνει πως ο Αριστοφάνης ενδεχομένως να το είχε μπολιάσει με αυτήν.

Επίσης, ο κόσμος των πουλιών αντλεί στοιχεία από το τελετουργικό της Ορφικής λατρείας. Για παράδειγμα το κομμάτι της μεταμόρφωσης: ότι δηλαδή οι άνθρωποι για να μεταβούν σε μια άλλη κατάσταση, χρειάζεται να περάσουν μέσα από μια μεταμορφωτική διαδικασία. Πολλές φορές αυτό είχε να κάνει και με τον ζωομορφισμό, με τον συντονισμό των δυνάμεών τους με αυτές των ζώων, ώστε να αλλάξει η οπτική τους απέναντι στον κόσμο.

Και ο Πεισθέταιρος και ο Ευελπίδης κάνουν τη μετάβαση στον νέο κόσμο. Οι σκηνές που εμφανίζονται με φτερά, αποτελεί ένα μεγάλο αίνιγμα. Είναι τα φτερά των πουλιών; Τι άλλο θα μπορούσε να είναι αυτό; Ποια κατάσταση θα έβγαζε νόημα;
Αυτές οι ερωτήσεις μάς απασχόλησαν και άρχισαν να ξεκλειδώνουν κάποια πράγματα, να τα εξηγούν και να τα χρωματίζουν με έναν τρόπο που μας άρεσε.

Τι αφήνουν πίσω τους οι δύο ήρωες;

Αφήνουν μια πόλη με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπου δεν υπάρχει δικαιοσύνη και ευτυχία, μόνο κορεσμός και εκμετάλλευση. Εμείς στην πόλη αυτή δώσαμε και κάποια χαρακτηριστικά από την καθημερινότητά μας, προσπαθώντας παράλληλα να διατηρήσουμε ατόφια την ποιητικότητα και την ονειροφαντασία των πουλιών. Γιατί όλο αυτό έχει ένα… “πέταγμα” μέσα του.

Ένα πέταγμα και μία συνάντηση σε κάτι που μας ανυψώνει

Μετά την τριλογία που έκανες για τον φασισμό και την καταπίεση, το “πέταγμα” αυτό νιώθω πως σχετίζεται και με σένα προσωπικά;

Ίσως υποσυνείδητα… Με το Σαλό ολοκληρώθηκε ένας κύκλος πολύ χρήσιμος, γόνιμος και δύσκολος. Και τώρα ακολουθούν πολύ ωραία οι “Όρνιθες”. Ήταν και μια δικιά μου ανάγκη αυτό το “πέταγμα”, αυτό το κομμάτι δηλαδή της τελετουργίας της ζωής, το τι σημαίνει να αφήνω τα βάρη πίσω μου, για να πάω σε κάτι πιο ψηλά, σε κάτι που έχει τα χαρακτηριστικά του ουρανού. Είχα ανάγκη να “συναντηθούμε” σε κάτι που μας περιβάλλει και μας ανυψώνει.

Αυτό το πέταγμα τώρα, θα είναι επίσης σκοτεινό;

Έχει το σκοτάδι ενός δάσους και της φύσης και αυτό προκαλεί ένα δέος. Μας απασχολεί το πώς θα μπορέσουμε να διατηρήσουμε τη θερμοκρασία “ζεστή” μέσα σε κάτι το οποίο μοιάζει ανοίκειο. Πώς ήταν ας πούμε ο κόσμος των πρώτων ανθρώπων ή πως συνεχίζει να είναι η ανθρωπότητα.

Το σκοτεινό κομμάτι -αυτό που σκοτώνει, αποδομεί και καταστρέφει- είναι σίγουρα πιο έντονο, όμως έχει μία πιο βραχυπρόθεσμη λειτουργία. Ταυτόχρονα, ενεργοποιείται ένας ισχυρός επουλωτικός μηχανισμός. Βλέπεις δηλαδή πως οι κοινωνίες προσπαθούν να ιδρύσουν συλλογικότητες, πασχίζουν για μία μετάβαση.

Είμαι φύσει αισιόδοξος άνθρωπος. Και δε θεωρώ απαισιόδοξο το να ασχολείται κάποιος με το σκοτάδι. Ίσα ίσα η επαφή με αυτό σε συμφιλιώνει μαζί του, γιατί ανιχνεύεις μια περιοχή την οποία θα μπορείς να αποφύγεις, γιατί πια τη γνωρίζεις. Πρέπει να ανιχνεύσει κάποιος τη δυστοπία, για να μην την επιλέξει τελικά.
Γενικά τα επόμενα χρόνια θέλω να εξερευνήσω δραματουργικές περιοχές με τις οποίες δεν έχω ασχοληθεί μέχρι τώρα.

Οι πολιτικοί που βρίσκονται στην κοινωνία των πουλιών;

Και μέσα στους θεούς, καθώς υπάρχει αυτό το κομμάτι της εξουσίας, αλλά και μέσα από τα πρόσωπα που έρχονται προσπαθώντας επιτήδεια να αποκομίσουν κάτι.

Είναι πολιτική παράσταση πιστεύεις αυτή;

Δεν μπορώ να απαντήσω μονολεκτικά. Είναι μεγάλη κουβέντα το τι είναι πολιτικό. Θα το διατύπωνα αλλιώς, πως στα έργα αυτά υπάρχουν ταυτόχρονα σαν ομόκεντροι κύκλοι ο υπαρξιακός προβληματισμός και αγωνία και ο κοινωνικός προβληματισμός. Όλα αυτά είναι πολιτικά μ έναν τρόπο.

Αυτή είναι η γοητεία των μεγάλων έργων, είναι τόσο ανοιχτά που σε καλούν σ΄ ένα πολύ προσωπικό ταξίδι και ταυτόχρονα επιχειρούν και μία ευρύτερη αναγωγή στην κοινωνία που ζούμε σήμερα. Μπορείς να κάνεις φιλοσοφικούς ή ψυχαναλυτικούς συνειρμούς. Μ αρέσει να μπορεί να προσλάβει τα νοήματα του έργου ο θεατής, ανάλογα με τη στιγμή που βρίσκεται.

Ανιχνεύοντας την ποίηση και το αλληγορικό στοιχείο

Για σένα τι είναι λοιπόν οι Όρνιθες; Ποιες είναι οι αναγωγές που κάνεις εσύ ο ίδιος;

Θα ακουστεί λίγο παράξενο, αλλά τώρα το ανακαλύπτω, γιατί όσο και να διαβάσεις ένα έργο και όσο και να το μελετήσεις μόνος σου, όλα αλλάζουν όταν “πας” στην πρόβα, όταν αυτό επιβεβαιώνεται στη δράση, με τους ανθρώπους, τα σώματα, τις φωνές και τους ήχους.

Ξέρω σίγουρα πως με συγκινεί η έννοια της μετάβασης, δηλαδή ότι φεύγω από κάτι δυσλειτουργικό, που μου προκαλεί δυσφορία και επιλέγω να έρθω σε επαφή με κάτι φυσικό, με την ποίηση, με το συλλογικό τραγούδισμα, με τη φύση και τις σχέσεις.

Προσπάθησα να διατηρήσω μια ποιητική και συμβολική ματιά. Έτσι, δε θα δούμε πουλιά να σκαρφαλώνουν στα δέντρα. Αποτυπώνουμε το τι σημαίνει σμήνος και πέταγμα με άλλους τρόπους, κινησιολογικούς. Αισθάνομαι πια ότι λειτουργεί το αλληγορικό και το ποιητικό, το οποίο και εγώ προσωπικά το έχω ανάγκη. Και αυτό μας οδηγεί σ΄ ένα σημείο που νιώθω πως πια συναντιόμαστε.

Όλο αυτό έχει κάτι συγκινητικό, γιατί καταλήγει σε μια σύνθεση. Στη διασκευή που έχουμε κάνει, έχουμε προσαρμόσει το τέλος του έργου και του έχουμε δώσει μία άλλη στροφή, μια άλλη κατεύθυνση.

Με έναν τρόπο συντηρείται καθόλη τη διάρκεια του έργου ο αλληγορικός του χαρακτήρας. Και αυτό έχει πολύ ενδιαφέρον, γιατί δεν το έχω χρησιμοποιήσει ξανά σαν εργαλείο. Δηλαδή είναι σαν να βλέπεις συνεχώς μια αλληγορία, μόνο και μόνο επειδή βλέπεις ανθρώπους, οι οποίοι λένε είμαστε πουλιά. Αυτό είναι πάρα πολύ όμορφο και λεπτοφυές.

Και μοιάζει και λίγο με τον ψυχισμό του ανθρώπου, με το αέρινο της ψυχής μας.

Ακριβώς, γιατί έχουμε την ανάγκη να φτάσει κάπου η ψυχή μας. Όπως επίσης και ότι ο Αριστοφάνης βάζει σμήνος πουλιών, που είναι χαρακτηριστικό το πέταγμα τους και ο συντονισμός τους. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι το συλλογικό ασυνείδητο που ταξιδεύει σαν ένα σμήνος και προσπαθεί να συντονιστεί.

 

Γιατί μας γοητεύουν αυτά τα πουλιά;

Αυτό το “κοιτάω τα πράγματα από ψηλά”, το ότι ατενίζω από έναν ενδιάμεσο χώρο και έχω μια και περισκοπική οπτική, αυτό δεν αναζητάμε κι εμείς; Οπότε λογικό είναι να μας γοητεύουν τα πουλιά. Όλο αυτό έχει κάτι μαγικό: η ταχύτητά τους, τα φτερά, το πέταγμα, ο στροβιλισμός και ότι είμαι σε ένα ενδιάμεσο χώρο που προσπαθώ να οριοθετήσω με τείχη.

Αυτά τα τείχη τι οριοθετούν;

Στο έργο, με τα τείχη μπαίνει ένα όριο εκεί στην ασυδοσία των θεών, δε θέλουν να περνούν σε αυτούς οι τσίκνες από τις θυσίες των ανθρώπων, αλλά και ένα όριο στους ανθρώπους. Κάτι διακόπτουν τα τείχη αυτά, για να καταλάβουν και οι πάνω και οι κάτω τα λάθη τους.

Τα πουλιά μπορεί να μπαίνουν εκεί, στον ενδιάμεσο χώρο, για να ακουστούν. Και είναι τόσο συμβολικό που ο χώρος αυτός αιωρείται διαρκώς, δημιουργούν κάτι που μπορεί να υπάρχει χωρίς να είναι απαραίτητα εγκλωβισμένο κάπου. Σαν να δημιουργούν έναν χώρο για να διαβαίνουν. Γιατί η ζωή δεν προχωρά όταν γραπώνεσαι από πράγματα.

Αυτό το βλέπουμε και σε προσωπικό επίπεδο, αλλά και σε κοινωνικό, ακόμα και στα πολιτικά συστήματα.

Ναι γιατί όταν γραπώνεσαι, ελλοχεύει ο δογματισμός. Κι εκεί αρχίζουν τα προβλήματα και οι αποκλεισμοί. Αρχίζεις να μην συνδιαλέγεσαι επί της ουσίας. Απομονώνεσαι, περιχαρακώνεται και δεν ανιχνεύεις. Άρα δεν αλλάζεις και δεν αναδιαμορφώνεται ποτέ το πλαίσιο.

Τελικά πού βρίσκεται η ποίηση;

Μπορεί κάτι να είναι για μένα ποίηση και να μην είναι για σένα. Για παράδειγμα εμένα μου αρέσει πάρα πολύ να μελετάω πολιτισμούς που έχουν τον σαμανισμό και τελετουργικά από την Αφρική, μου αρέσει πολύ η μουσική τους. Γενικά όταν η λατρεία εκφράζεται σωματικά και μουσικά, πάντα με γοητεύει. Και μέσα εκεί βρίσκω πολύ μεγάλη ποίηση.

Μίλησέ μου λίγο για τη μουσική. Τι ρόλο παίζει;

Όπως πάντα βασικό. Με τον Αλέξανδρο Κτιστάκη είναι η δεύτερη συνεργασία μας μετά τον Αρτούρο Ούι. Ο Αλέξανδρος έκανε μια έρευνα σε μελωδίες που μπορούν να αποτυπώσουν κάτι πολύ φυσικό και που σχετίζονται με το τι ακούει το αυτί του ανθρώπου. Πήγε σε αρκετά πίσω στα πράγματα, έβγαλε όλα τα φίλτρα και βρήκε πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες.

Ουσιαστικά, έχει “μεταφράσει” μουσικά στοιχεία, όπως το πέταγμα ή η επίθεση των πουλιών, αλλά και το κομμάτι το πιο μυσταγωγικό. Στη διασκευή που έχουμε κάνει, έχουμε βάλει και κάποιους Ορφικούς ύμνους, τον ύμνο στη νύχτα, τον ύμνο στη φύση. Και υπάρχει και αυτό το συλλογικό τραγούδισμα.

Πάντως πιστεύεις στη συλλογικότητα του θεάτρου

Πιστεύω πολύ σε αυτή. Θέατρο για μένα είναι μια ομάδα που συντελεστών που λέει μια ιστορία. Και γι αυτό κάνουμε θέατρο, γιατί καλούμαστε να λειτουργούμε συλλογικά.

Πας λίγο ενάντια στον κανόνα της εποχής. Τη μονάδα;

Βλέπουμε που μας που μας βγάζει όλο αυτό με τη μονάδα. Έχουμε βάλει ένα στίχο στην παράσταση που μας συγκινεί πάρα πολύ και το λέει ο Προμηθέας σ αυτό σαν θέση. Και λέει “Τώρα που τα πράγματα είναι δύσκολα για την ανθρωπότητα, πρέπει να βρούμε έναν τρόπο χωρίς κανείς να μένει πίσω”.

Το θέμα είναι πως σήμερα μένουν πολλοί πίσω…

Δεν είναι εύκολα τα πράγματα, δεν είναι εύκολες οι εποχές, Αλλά αν πιστέψουμε ότι δεν υπάρχει αδιέξοδο, αυτό από μόνο του σε βάζει σε μια άλλη θέση στα πράγματα…