ΠΑΥΛΟΣ ΠΑΥΛΙΔΗΣ: “ΓΙΑ ΝΑ ΓΡΑΦΩ ΤΕΤΟΙΟΥΣ ΣΤΙΧΟΥΣ, ΜΕ ΚΑΤΙ ΠΑΛΕΥΩ ΚΙ ΕΓΩ ΚΑΘΕ ΤΟΣΟ”

Τα μάτια του είναι καταγάλανα. Πιο γαλάζια απ’ όσο θυμόμουν, απολαμβάνοντάς τον στη σκηνή σε κάθε ευκαιρία – σχεδόν τη μισή μου ζωή μέχρι τώρα. Σκέφτομαι ότι μοιάζουν με τις θάλασσες, τα κύματα και τους ουρανούς που υμνεί συχνά στα τραγούδια του, σαν να ζωγραφίζονται οι στίχοι στο βλέμμα του.

Στον νέο του δίσκο, βέβαια, αν και μένει πιστός στο εικονοπλαστικό του σύμπαν, ο Παύλος Παυλίδης το πάει ένα βήμα παραπέρα και δημιουργεί έναν καινούργιο κόσμο… απ’ τα παλιά, αυτόν των Μπρανκαλεόνε, καλώντας σε να τον εξερευνήσεις: από τα Μπόρα Μπόρα μέχρι τον Γκωγκέν και από τον Μπάιρον μέχρι τον Ορίζοντα, μια ιστορία, μια ανάμνηση, μια δική του πραγματικότητα – που γίνεται και δική μας.

Αφού ξεπερνάω το πρώτο άγχος – 15 χρόνια “κολλήματος” είναι αυτά! – του εκφράζω πως η συναυλία στο Floyd πριν από δυο Σάββατα ήταν σαρωτική. Μας είχε λείψει, άλλωστε, αφού είχαμε να τον ακούσουμε live από τον περσινό Ιούνιο και φαινόταν ότι και σε εκείνον είχε λείψει το κοινό και η επαφή με τον κόσμο. Συμφωνεί. «Μπορώ να πω ότι αυτή η συναυλία ήταν από τις πιο ωραίες εμπειρίες της ζωής μου».

Κι έπειτα, βρίσκω το θάρρος και τον ρωτάω τι συμβολίζει το σήμα που σχηματίζεται στο εξώφυλλο του δίσκου και το οποίο είδαμε να επανέρχεται συχνά στα visuals της συναυλίας του. Το είχα σχεδιάσει πρόχειρα στις σημειώσεις μου. Γυρνάει στο πλάι την σελίδα που είχα μπροστά μου και με ρωτάει τι βλέπω. Αναρωτιέμαι. Μέχρι που μου απαντά: «Είναι τα αρχικά του ονόματός μου. Π και Π. Κι εγώ την πρώτη φορά που το είδα δεν κατάλαβα τι ήταν». Το βρίσκω πολύ έξυπνο. If you see it, you can’t unsee it.

Ακολούθησαν ιστορίες για τα τραγούδια του νέου δίσκου, μνήμες από το Παρίσι και την Θεσσαλονίκη, προφητείες που βγήκαν αληθινές κι άλλες που έμειναν ανεκπλήρωτες, εικόνες από το σχολείο του στη Νίκαια και λανθασμένες παραγγελίες στην καραντίνα της πανδημίας, προβληματισμοί για την συντηρητικοποίηση της κοινωνίας και απογοητεύσεις για τους πολέμους που μαίνονται δίπλα μας, μέχρι που καταλήξαμε στον λόγο που «η ποίηση δεν θα εξαφανιστεί».

Έχω την αίσθηση πως ο δίσκος συνδέει το παρόν με το παρελθόν και το μέλλον. Ισχύει αυτό;

Νομίζω ότι ισχύει. Αυτές τις μέρες συνειδητοποίησα – γιατί δεν μετράω και πολύ τον χρόνο – ότι έχουν περάσει περίπου 30 χρόνια από την ουσιαστική εκκίνηση της επαγγελματικής μου σχέσης με την μουσική, οπότε σ’ αυτό τον δίσκο αισθάνομαι ότι κοιτάζω και μπροστά και πίσω. Νιώθω ότι έκανα μία βόλτα σε όλες τις περιόδους, όσον αφορά το στιλιστικό κομμάτι.

Χαίρομαι που διαβάζω ήδη την άποψη διαφόρων ανθρώπων ότι, όντως, είναι σαν να συνδέομαι με την αρχή της πορείας μου, φτάνοντας μέχρι το τώρα. Είναι κάπως παράξενο για μένα, γιατί βλέπω πώς αναβιώνουν διάφορα ρεύματα, πώς έρχονται στην μόδα πάλι τα 80s ή τα 90s, που τα έχω ζήσει εν τη γενέσει τους, οπότε μου φάνηκε και λίγο σαν παιχνίδι.

Πιστεύω ότι αντικατοπτρίζει την εποχή μας και εκφράζει το τώρα, με το βλέμμα, όμως, στραμμένο προς τα εμπρός.

Αυτό υπάρχει πάντα σαν πρόθεση σ’ αυτό που κάνω. Όλα τα χρόνια, ακόμα και στα Ξύλινα Σπαθιά. Πάντα ήθελα ο ήχος και η ατμόσφαιρα να κοιτάνε κάπως μπροστά, να περιγράφουν σίγουρα την εποχή. Οπότε δεν είναι κάτι καινούργιο αυτό για μένα. Και είναι και πάντοτε ένα στοίχημα το να το πετύχεις αυτό.

Θεωρείς ότι πέτυχε το στοίχημα στον συγκεκριμένο δίσκο;

Θεωρώ ότι πέτυχε. Γιατί συνεργάζομαι με ανθρώπους από διάφορες ηλικίες. Είναι ο Αλέκος Γεωργουλόπουλος, που είναι γύρω στα 40 και έχει ζήσει πολύ ξεκάθαρα και έντονα τα 90s και τις επόμενες δεκαετίες. Είναι ένας μουσικός πολυδιάστατος, ευέλικτος, γρήγορος με ισχυρή άποψη. Υπάρχει ο Aki Rei, ο οποίος είναι 23 χρονών και ζει τελείως το τώρα της μουσικής, αλλά ταυτόχρονα ανήκει και σε μια γενιά που μελετάνε πολύ το παρελθόν. Ο Αλέξης Σταυρόπουλος είναι ένας ντράμερ που κάνει πρωτοποριακά πράγματα. Ο Χάρης Παπαχαραλάμπους, που έπαιξε το μπάσο στα περισσότερα κομμάτια, είναι ένας υπέροχος και σπουδαίος μουσικός. Αισθάνομαι ότι όλοι βοήθησαν στο να φέρουμε τον ήχο του δίσκου αυτού στο σήμερα.

Στο νέο δίσκο, ο ήχος είναι σίγουρα πιο ηλεκτρικός και πιο ηλεκτρισμένος, έχουν ανέβει οι τόνοι. Αλλά δεν θυμίζει τόσο Σπαθιά.

Είναι κάπως πιο ανεβαστικός και πιο ηλεκτρικός ο ήχος σε σχέση με τους προηγούμενους δίσκους; Κάποιοι υποστηρίζουν πως τους θυμίζει εποχές Σπαθιών. Εσύ πώς το βλέπεις αυτό;

Σίγουρα είναι και πιο ηλεκτρικός και πιο ηλεκτρισμένος. Έχουν ανέβει οι τόνοι και η διάθεση είναι σαφώς περισσότερο προς τα έξω, από τις προηγούμενες δουλειές μου. Αλλά δεν θυμίζει τόσο Σπαθιά. Μάλλον επηρεάζονται από την ένταση που έχουν κάποια κομμάτια, όπως το ομώνυμο (το «Μπρακαλεόνε») ή από την περισσότερο χορευτική διάθεση που έχουν κάποια άλλα. Ίσως, επίσης, επειδή η φωνή είναι πια σε πιο υψηλούς τόνους, όπως ήταν στα Ξύλινα Σπαθιά, να δημιουργείται παρόμοια αίσθηση. Νομίζω ότι περισσότερο προσομοιάζει με τον δίσκο «Άλλη μια μέρα», που είχα ηχογραφήσει το 2006.

Εκτός από τον δίσκο που είναι εξωστρεφής, φαίνεσαι κι εσύ πιο εξωστρεφής στις live εμφανίσεις σου. Για παράδειγμα το Σάββατο σε είδαμε να χορεύεις πιο πολύ, να έχεις πάρει το μικρόφωνο στο χέρι, να σκύβεις στο κοινό βάζοντας το πόδι στο ηχείο.

Μπορώ να βάλω το πόδι επάνω στο ηχείο ή να χορέψω περισσότερο, γιατί πριν από κάποιους μήνες έκανα μία πολύ σοβαρή επέμβαση στο ισχίο. Είχα σοβαρό πρόβλημα και τα προηγούμενα χρόνια ήταν πολύ επίπονο ακόμα και το να βαδίζω, όχι το να χορεύω. Οπότε, τώρα, έχω αυτή την άνεση περισσότερο.

Ο τίτλος του δίσκου, Μπρανκαλεόνε, πώς προέκυψε;

Ο δίσκος είναι αφιερωμένος στον φίλο μου τον Νίκο Καντάρη. Στον ίδιο είναι αφιερωμένοι και οι πρώτοι δύο δίσκοι των Σπαθιών. Είναι ένας άνθρωπος που η μοίρα κάπως τα έφερε, ώστε να συναντηθούμε στο Παρίσι. Αναπτύχθηκε μια φιλία που ήταν απολύτως καθοριστική για μένα, για το ότι εγώ μπόρεσα και στάθηκα σε εκείνη την πόλη, ενώ κάναμε μαζί κι ένα home studio. Ο Νίκος δημιούργησε ένα έδαφος φιλόξενο, ώστε να μπορεί μια ολόκληρη παρέα να συνυπάρχει σε εκείνο τον χώρο και να είναι δημιουργική με πολλούς τρόπους. Εκεί έκανα σχεδόν τους δύο δίσκους των Ξύλινων Σπαθιών, ολόκληρο το «Ξεσσαλονίκη» και περίπου το μισό «Πέρα από τις Πόλεις της Ασφάλτου».

Κάποια στιγμή, θυμάμαι, ο Νίκος είχε αρχίσει να φωνάζει «Μπρανκαλεόνε, Μπρανκαλεόνε». Δεν μου είπε ποτέ στα αλήθεια τι σημαίνει, γιατί ούτε κι ο ίδιος θυμόταν.

Το όνομα, όμως, τι ακριβώς σημαίνει;

Είναι το παρατσούκλι που δίναμε ο ένας στον άλλον, έτσι μας προσφωνούσαμε και μας αποκαλούσαμε. Σαν να ήμασταν μια μικρή φυλή των Μπρανκαλεόνε. Κάποια στιγμή, θυμάμαι, ο Νίκος είχε αρχίσει να φωνάζει «Μπρανκαλεόνε, Μπρανκαλεόνε», μάλλον πρέπει να είχε δει την ταινία «Οι γενναίοι του Μπρανκαλεόνε» (Μάριο Μονιτσέλι), αλλά δεν το θυμόταν καν! Δεν μου είπε ποτέ στα αλήθεια τι σημαίνει Μπρανκαλεόνε, γιατί ούτε κι ο ίδιος θυμόταν από πού του βγαίνει αυτή η λέξη. Καθιερώθηκε λίγο σαν αστείο, αλλά έχει μείνει μέχρι τώρα. Θέλοντας να του θυμίσω και να τιμήσω την φιλία μας, ονόμασα τον δίσκο έτσι και, φυσικά, το ομώνυμο τραγούδι, που πάνω-κάτω περιγράφει το πώς μπορεί να επιδράσει ένας άνθρωπος σε έναν πιτσιρικά. Ήμουν 25 χρονών τότε και ο Νίκος 39, όταν συναντηθήκαμε.

Η εμμονή που έχω με τα Μπόρα Μπόρα έχει να κάνει με το ότι το όνειρό μας τότε, πριν καν βγει ο πρώτος δίσκος των Ξύλινων Σπαθιών, ήταν να πάμε κάποτε εκεί.

Επίσης, η εμμονή που έχω με τα Μπόρα Μπόρα έχει να κάνει με το ότι το όνειρό μας τότε, πριν καν βγει ο πρώτος δίσκος των Ξύλινων Σπαθιών, ήταν να πάμε κάποτε εκεί. «Όλα αυτά τα τραγούδια που ετοιμάζεις Μπρανκαλεόνε», μου έλεγε, «θα φτάσουν στον κόσμο και ίσως καταφέρουμε να πάμε μια μέρα για διακοπές στα Μπόρα Μπόρα». Η αλήθεια είναι ότι όταν συνάντησα τον Νίκο, ήταν μαθητής του περιβόητου Ζοντορόφσκι, του γκουρού και σκηνοθέτη, τότε το 1989. Επίσης, όταν τον γνώρισα, ο Νίκος για τις παρέες στο Παρίσι ήταν ο ταρολόγος, αυτός που όλοι ήθελαν να τους ρίξει τα χαρτιά και να τους πει τι θα γίνει. Ο ίδιος γελούσε με όλο αυτό και αυτοσαρκαζόταν, ως σοφό παιδί που είναι, αλλά δεν έπαψε ποτέ για εμάς να είναι ο μάγος.

Έχουν βγει αληθινά αυτά που προφήτευσε;

Όλα έχουν βγει αληθινά! Αλλιώς δεν θα ήμουν εδώ που είμαι! (γέλια) Το μόνο που ακόμα δεν έχω καταφέρει να κάνω, είναι να πάω να τον συναντήσω εκεί που είναι. Είναι ήδη κοντά στα Μπόρα Μπόρα, τα τελευταία 10 χρόνια ζει κάπου στην Ταϊλάνδη, έχει φτιάξει ένα σπίτι μέσα στη ζούγκλα. Οπότε το δικό του κομμάτι το έχει ολοκληρώσει και μου λέει συνέχεια «λοιπόν, σε περιμένω, κανόνισε να έρθεις για να εκπληρωθεί απολύτως η προφητεία μου». Για μένα, όλη αυτή η ιστορία της σχέσης μου με τον Νίκο, εκτείνεται στην σχέση μου με πολλούς ανθρώπους γύρω από τον μάγο που γνώρισα. Δεν θέλω να τιμήσω μόνο εκείνον με αυτό τον δίσκο, αλλά μια ολόκληρη παρέα.

Το πιο δύσκολο πράγμα που είχα να κάνω όταν ήρθα στην Ελλάδα, ήταν να πιστέψω ότι μου αξίζει να συναντήσω τον κόσμο και τους ανθρώπους που θα στήριζαν το μουσικό μου όνειρο.

Όπως περιγράφεις και στο τραγούδι, ο Νίκος σε έσπρωξε στο να βρεις την πραγματική δύναμη μέσα σου και να αντιληφθείς τις δυνατότητές σου. Μέχρι τότε ήσουν πιο κλειστός;

Ναι. Ξέρεις, το πιο δύσκολο πράγμα που είχα να κάνω όταν ήρθα στην Ελλάδα, ήταν να πιστέψω ότι μου αξίζει να συναντήσω τον κόσμο και τους ανθρώπους που θα στήριζαν το μουσικό μου όνειρο. Θυμάμαι τον εαυτό μου στο στούντιο Μπρανκαλεόνε να γράφω κομμάτια που καταλάβαινα ότι θα φτάσουν στον κόσμο, για παράδειγμα, την “Σιωπή”, τον “Βασιλιά της σκόνης “, “Το νερό που κυλάει” ή το “Τρένο φάντασμα”. Καταλάβαινα πολύ καλά ότι, ναι, αυτά είναι τραγούδια που μπορεί να αφορούν τον κόσμο, αλλά το να βγω από εκείνο το προστατευμένο περιβάλλον, να έρθω στην Ελλάδα, να στήσω την μπάντα και να καταφέρω στα αλήθεια να κάνω τις πρώτες συναυλίες και να αρχίσω να ζω πράγματι από τη μουσική, ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι. Στην ουσία, το να προσγειώσω όλο αυτό το όνειρο στην πραγματικότητα. Και ακριβώς αυτό λέει και ο τελευταίος στίχος, ότι «καμιά φορά αν θες να βρεις τον δρόμο σου, πρέπει τουλάχιστον να έχεις βγει στον δρόμο». Αυτό λέω και σε όσους με ακούνε. Μπορεί κάποια στιγμή να βρεθεί ένας άνθρωπος που να σε κάνει να πιστέψεις και να σε βοηθήσει να νικήσεις το φόβο. Αλλά στην ουσία εμείς οι ίδιοι βγαίνουμε στο δρόμο, εμείς πραγματοποιούμε τα όνειρά μας. Ο μάγος είναι μέσα μας.

Τι είναι αυτό που μας κρατάει από το να βγούμε στο δρόμο;

Ο φόβος. Ο φόβος της αποτυχίας και η ανασφάλεια που μπορεί να έχουμε. Πάρα πολλά πράγματα που μπορεί να έχουν συμβεί σε έναν άνθρωπο και να στέκονται σαν σκιάχτρα μέσα του και να τον εμποδίζουν να κάνει ένα απλό βήμα, το καίριο βήμα. Το πρόβλημα είναι όταν ο φόβος καταλήγει σε φοβία, όταν είναι πια εμμονικός. Τότε πρέπει να παλέψεις με νύχια και με δόντια.

Για να γράφω τέτοιους στίχους, νομίζω ότι με κάτι παλεύω κι εγώ κάθε τόσο.

Έχεις τέτοιες φοβίες;

Για να γράφω τέτοιους στίχους, νομίζω ότι με κάτι παλεύω κι εγώ κάθε τόσο.

Τον μάγο τον βλέπουμε και στο βίντεο κλιπ του τραγουδιού. Που, στο μεταξύ, σπάνια οπτικοποιείς τα τραγούδια σου, δεν βλέπουμε συχνά βίντεο κλιπ από σένα. Το συγκεκριμένο, πάντως, μου θύμισε κάτι από Ντέιβιντ Λιντς και Twin Peaks.

Όντως, και δεν κάνω συχνά βίντεο κλιπ και δεν συμμετέχω σ’ αυτά. Οι αναφορές στον Ντέιβιντ Λιντς είναι σαφείς. Δημιουργός είναι η Έμιλυ Λουίζου, μια νεαρή σκηνοθέτις. Νομίζω ότι σε αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε, παρ’ όλα αυτά θεωρώ πως κατάφερε και έβαλε την σφραγίδα της. Ο Αιμιλιανός Σταματάκης είναι ένα φοβερό παιδί με πολλά ταλέντα και μπήκε δυνατά στο ρόλο του, με την ψυχή του. Είναι ωραίο να δουλεύεις με νέους ανθρώπους που έχουν μια δική τους ξεκάθαρη οπτική και να αξιοποιούν τις επιροές τους με σοβαρότητα.

Στη νέα αυτή εποχή των συναυλιών σου, βλέπουμε και την προσθήκη των visuals, τα οποία φτιάχνει ο Βασίλης Κεχαγιάς. Πώς γνωριστήκατε; Νομίζω πως η φιλία σας κρατάει από την εποχή των Σπαθιών;

Με τον Βασίλη πρωτοσυνεργαστήκαμε στο βίντεο κλιπ για το “Ένα Παράξενο τραγούδι”. Ήταν αρκετά κινηματογραφική η εκκίνηση της φάσης αυτής. Θυμάμαι τότε ήμασταν στην Virgin η οποία είχε φροντίσει να μας κάνει ένα βίντεο κλιπ από μια μεγάλη συναυλία που είχαμε κάνει στο Θέατρο Πέτρας, αν δεν κάνω λάθος. Ήταν ένα κλασικό βιντεοκλίπ που έδειχνε τα Ξύλινα Σπαθιά να παίζουν μπροστά σε πάρα πολύ κόσμο και να γίνεται ο χαμός που γινόταν εκείνη την εποχή. Ήταν καλοφτιαγμένο αλλά και πολύ κλασσικά για τα γούστα μας. Και είχαμε το θάρρος να πούμε πως δεν το θέλουμε το βιντεο κλίπ και ότι θα κάνουμε ένα δικό μας.

Εμείς ήμασταν τα Ξύλινα Σπαθιά, αλλά αν κοιτούσες τη δική τους παρέα, αυτοί έμοιαζαν όλοι με ροκ συγκρότημα. Τα Σπαθιά ποτέ δεν είχαν τέτοια ακριβώς εικόνα, ήταν λίγο “boys next door”, στην καλύτερη περίπτωση.

Θυμάμαι με τον Βασίλη και την παρέα του συχνάζαμε στα ίδια μέρη και ήξερα ότι αυτά τα παιδιά ασχολούνται με την εικόνα. Πάντα καθόμασταν σε διπλανά τραπέζια. Εμείς ήμασταν τα Ξύλινα Σπαθιά, αλλά αν κοιτούσες τη δική τους παρέα, αυτοί έμοιαζαν όλοι με ροκ συγκρότημα. Ήταν όλοι με μαλλιά, πολύ όμορφοι και πολύ εντυπωσιακοί. Τα Σπαθιά ποτέ δεν είχαν τέτοια ακριβώς εικόνα, ήταν λίγο “boys next door”, στην καλύτερη περίπτωση, επιεικώς! (γέλια) Οπότε λέω “να, ένα πολύ ωραίο συγκρότημα για να παίξει στο βίντεο κλιπ”.

Πλησίασα τον Βασίλη και του είπα τι θέλαμε, δέχτηκε με τεράστια χαρά γιατί ήταν και φαν. Με ρώτησε ποια είναι η ιδέα και του είπα να πάρουν μια κάμερα και να κάνουν στην πόλη ό,τι ακριβώς θέλουν, χωρίς κανένα σενάριο και χωρίς κανένα περιορισμό. Μας έφεραν ύστερα από δύο εβδομάδες το βίντεο κλιπ από το “Παράξενο τραγούδι”. Είχαν πάρει μια σούπερ 8 – αν θυμάμαι καλά έτσι τις έλεγαν τις κάμερες αυτές – το κινηματογράφησαν και το μόνταραν μόνοι τους. Αυτή ήταν η εκκίνηση της σχέσης μας με τον Βασίλη και, φυσικά, μιας φιλίας. Έκανε και τα υπόλοιπα βίντεο από τα Ξύλινα Σπαθιά.

Είχατε συνεργαστεί και το 2012 στον “Σκοτεινό θάλαμο” στο Γυάλινο Μουσικό Θέατρο. Και τότε θυμάμαι είχες visuals, δηλαδή δεν είναι η πρώτη φορά που τα εντάσσεις σε εμφανίσεις σου. Τότε βέβαια ήταν άλλο το ύφος, τώρα ποιο είναι το σκεπτικό;

Όχι, δεν είναι η πρώτη φορά. Απλώς τώρα νομίζω πως είναι πολύ πιο εξελιγμένο. Ήταν άλλη η ατμόσφαιρα τότε, εκεί υπήρχαν αρκετά ορχηστρικά. Τώρα, ο Βασίλης χρησιμοποίησε αυτή τη στολή σε κάποια στιγμιότυπα, υπάρχει, δηλαδή, αυτή η παγανιστική μορφή που διαπερνάει τον χρόνο της παράστασης. Αλλά ακριβώς επειδή παίζουμε τραγούδια από σχεδόν όλους τους δίσκους, έχει κάνει ένα αρκετά πλούσιο σύνολο από εικόνες και ατμόσφαιρες.

Για σένα που είσαι πάνω στη σκηνή και αυτά προβάλλονται πίσω σου, έχει διαφορά η συναυλία; Αισθάνεσαι αλλιώς;

Αν είναι πετυχημένα – που νομίζω ότι στην περίπτωση του Βασίλη είναι – δεν κλέβουν την παράσταση. Οπότε για μένα είναι πολύ σημαντικό να αισθάνομαι ότι οι άνθρωποι που είναι μπροστά μου, δεν βλέπουν σινεμά πίσω μου. Και να πω την αλήθεια, στο Floyd αισθάνθηκα ότι όντως ο κόσμος ήταν μαζί μας, με μένα και την μπάντα, ενώ ταυτόχρονα απολάμβανε αυτό που συμβαίνει πίσω.

Τα τελευταία χρόνια στις συναυλίες σου βλέπουμε να έρχεται νέο κοινό και γενικά υπάρχει μια διαρκής ανανέωση και ανατροφοδότηση του νεαρού κόσμου. Το παρατηρείς αυτό;

Αυτό είναι αλήθεια. Το βλέπω πολύ ξεκάθαρα και το απολαμβάνω. Δεν υπάρχει ωραιότερο πράγμα για έναν καλλιτέχνη να αισθάνεται ότι οι νέοι άνθρωποι ενδιαφέρονται γι’ αυτό που κάνει, γι’ αυτά που λέει και γι’ αυτό που παρουσιάζει. Είναι το μεγαλύτερο δώρο που μπορεί να σου επιστραφεί.

Είναι συγκινητικό αυτό, να βλέπεις νέους ανθρώπους να τραγουδάνε πράγματα που είχες γράψει όταν ήσουν εσύ νέος.

Δεν είναι περίεργο που ξέρουν και τραγούδια των Σπαθιών, ενώ δεν είχαν γεννηθεί καν τότε;

Είναι συγκινητικό αυτό, να βλέπεις νέους ανθρώπους να τραγουδάνε πράγματα που είχες γράψει όταν ήσουν εσύ νέος. Είναι πολύ ωραίο να βλέπεις τα τραγούδια να ταξιδεύουν μέσα στις δεκαετίες, αλλά και να βλέπεις καινούργια πρόσωπα κάθε φορά, ανθρώπους που δεν τους έχει ξαναδεί. Να αισθάνεσαι ότι στ’ αλήθεια τώρα συμβαίνει κάτι περισσότερο απ’ αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε απλά διασκέδαση ή επικοινωνία. Είναι μέθεξη! Σαν να βουτάμε όλοι μαζί – και οι παλιότεροι και οι νεότεροι – σε κάτι που δεν αλλοιώνεται και εξελίσσεται μέσα στο χρόνο.

Κάθε καλοκαίρι συμμετέχεις σε διάφορα φεστιβάλ, μαζί με πλήθος καλλιτεχνών, π.χ. φέτος θα σε δούμε στο 12ο Φεστιβάλ Πόζαρ. Πώς αισθάνεσαι που συμμετέχεις με μεγάλα ονόματα της δικής σου γενιάς, όπως ο Γιάννης Αγγελάκας, που αφήσατε ιστορία με τα συγκροτήματά σας, αλλά και με νεότερους καλλιτέχνες;

Μόνο χαρά μπορεί να αισθανθείς. Το να συμμετέχεις σε φεστιβάλ που παίζουν διάφοροι καλλιτέχνες, είναι πάντοτε μια πολύ καλή ευκαιρία για να ανακαλύπτεις πράγματα, να δεις πώς δουλεύει ας πούμε μια χιπ-χοπ μπάντα, που έχει άλλη λογική στο στήσιμο της. Είναι πολύ ωραίο πράγμα να συναντιόνται διαφορετικά είδη, διαφορετικά ηχοχρώματα. Αλληλοτροφοδοτούνται οι μπάντες όταν συνυπάρχουν σε τέτοια φεστιβάλ και καμία φορά δίνουν μια ωραία φόρα η μια ομάδα στην άλλη. Υπάρχει μια άλλου τύπου ανάφλεξη.

Η ταινία για τον Γκωγκέν με επηρέασε σε τέτοιο βαθμό που νομίζω την ονειρεύτηκα σε μια παραλλαγή στο κεφάλι μου, την οποία κάπως την περιγράφω στο τραγούδι.

Ο νέος δίσκος περιλαμβάνει 10 τραγούδια, αλλά θέλω να σταθώ σε δύο, που εμπεριέχουν ιστορικά πρόσωπα. Αρχικά, ο Γκωγκέν. Πώς αποφάσισες να αναφερθείς στον γνωστό ζωγράφο;

Έχει να κάνει με μια ταινία που είχα δει κάποια στιγμή για τη ζωή του, η οποία μου είχε κάνει τεράστια εντύπωση. Ο Γκωγκέν ζούσε στην απόλυτη χλιδή, όντας ένας από τους πιο επιτυχημένους χρηματιστές στο Παρίσι, κάτι που αγνοούσα. Κατέληξε να παρατήσει όλη αυτή την αριστοκρατική ζωή, όπως και την σύζυγο και τα παιδιά του, και άρχισε να ασχολείται με τη ζωγραφική. Ήταν πολύ συγκινητική η ιστορία του Γκωγκέν, γιατί κάνει ένα πολύ τρελό άλμα στο κενό. Πέρασε πολύ δύσκολα, έχασε τα πάντα, αλλά κέρδισε αυτό που ήταν το όνειρό του. Η ταινία με επηρέασε σε τέτοιο βαθμό που νομίζω την ονειρεύτηκα σε μια παραλλαγή στο κεφάλι μου, την οποία κάπως την περιγράφω στο τραγούδι.

Επίσης, συναντάμε τον «Πυρετό του Μπάιρον». Ποια είναι η ιστορία του τραγουδιού αυτού;

Ο Μπάιρον προέκυψε με έναν πολύ παράξενο τρόπο, κατόπιν παραγγελίας μπορώ να πω. Την περίοδο της πανδημίας, το 2021, κάποια στιγμή χτύπησε το τηλέφωνό μου και ήταν αυτός ο φοβερός μουσικός και καλλιτέχνης, ο Κορνήλιος Σελαμσής. Μου είπε ότι η Λυρική Σκηνή και το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος θα διοργάνωναν μία συναυλία με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, με διάφορους καλλιτέχνες, οι οποίοι θα έγραφαν κάτι που να εμπνέεται η να αναφερεται στην Επανάσταση. Εγώ τρόμαξα στην αρχή και του είπα ότι αυτό που μου ζητάει “μου φαίνεται πιο τρομακτικό κι απ’ αυτό που βλέπω τώρα στην τηλεόραση”. Μου λέει “τι βλέπεις τώρα στην τηλεόραση, Παύλο;” και του λέω “την “Λάμψη” του Κιούμπρικ”. Κι έλεγα αλήθεια! Στη συνέχεια, μου έστειλε ένα κείμενο σε υπέροχα Ελληνικά που είχε ετοιμάσει, είδα και τα ονόματα που θα συμμετείχαν και με έπεισε.

Και πώς καταλήγουμε στον Λόρδο;

Αφέθηκα στο ένστικτο μου περισσότερο για να βρω κάτι που να έχει να κάνει με την Ελληνική Επανάσταση και, χωρίς να το σκεφτώ πολύ, εμφανίστηκε μπροστά μου ως ανάμνηση η εικόνα του Λόρδου Μπάιρον που έβλεπα όταν ήμουν παιδάκι σε ένα σχολείο της Νίκαιας, όπου έκανα την τετάρτη δημοτικού. Στην αίθουσα που ήμουν εγώ, έτυχε να υπάρχει – εκτός από το πουλί της χούντας που βλέπαμε – και η εικόνα του Μπάιρον. Και η αλήθεια είναι ότι, επειδή υπήρχαν και όλες οι άλλες εικόνες στους διαδρόμους του σχολείου, δεν μπορούσα να καταλάβω τι δουλειά είχε αυτό το πρόσωπο, το τόσο εύθραυστο και διαφορετικό, αυτή η ευγενική φυσιογνωμία, ανάμεσα στους μουστακαλήδες τύπου Κολοκοτρώνης, Καραΐσκάκης, Ανδρούτσος, Διάκος. Ήταν ένα πλάσμα που έμοιαζε τόσο διαφορετικό.

Επειδή ήξερα πολύ καλά ότι ο Μπάιρον ήταν ένας από τους σημαντικούς ποιητές της εποχής του, είπα “να μια καλή ευκαιρία να εξερευνήσω τη ζωή και την προσωπικότητα του Λόρδου”. Η πρώτη ηλεκτρονική διαδυκτιακη αγορά που έκανα μέσα στην πανδημία ήταν το βιβλίο με τη βιογραφία του. Κι επειδή ήταν η πρώτη μου παραγγελία, τα έκανα όλα λάθος και το αγόρασα τέσσερις φορές! (γέλια).

Διάβασα άναυδος τη βιογραφία του Μπάιρον και μπορώ να πω ότι ήταν πολύ μεγάλο το σοκ μου. Με το που τελείωσα, το τραγούδι βγήκε σχεδόν αυτόματα.

Σε ενέπνευσε η ιστορία του;

Έκατσα και διάβασα άναυδος τη βιογραφία αυτού του ανθρώπου και μπορώ να πω ότι ήταν πολύ μεγάλο το σοκ μου. Ήταν απίστευτα αυτά που διάβαζα, για το τι έζησε από παιδάκι ως την ώρα που πέθανε. Είχε μια πάρα πολύ σκληρή παιδική ηλικία και κάποια στιγμή μετά τα 15, πέθανε ο πατέρας του και ο θείος του, και κάπως έτσι του δόθηκε κληρονομικά ο τίτλος του Λόρδου. Εκεί που ζούσε στα λασπόνερα, βρέθηκε με μια τεράστια περιουσία και με όλα τα προνόμια που είχε ο τίτλος του Λόρδου εκείνη την εποχή.

Από εκεί και πέρα ήταν τρελή όλη η ιστορία που διάβασα. Ήταν κάτι σαν ροκ σταρ της εποχής του με τα δεδομένα εκείνα. Η ομοφυλοφιλία του, επίσης, ήταν κάτι που εκείνη την εποχή μπορούσε να σε οδηγήσει και στο θάνατο. Καταλάβαινα ότι διαβάζω για μια από τις πιο πολυτάραχες πορείες που θα μπορούσε να έχει ένας λογοτέχνης. Είχα μείνει κυριολεκτικά άναυδος. Νομίζω πως κάποια στιγμή θέλω να το κάνω σενάριο όλο αυτό που διάβασα. Με το που τελείωσα, πάντως, την ανάγνωση του βιβλίου, το τραγούδι βγήκε σχεδόν αυτόματα.

Το τραγούδι “Σόσιαλ” από την άλλη, συνομιλεί κατευθείαν με την σύγχρονη, διαδικτυακή εποχή. Πώς κρίνεις την υπερβολική έκθεση;

Περιγράφει αυτό που ζούμε όλοι όσοι κάποια στιγμή εκτιθέμεθα με οποιονδήποτε τρόπο στο διαδίκτυο. Μπορώ να πω ότι άνθρωποι σαν εμένα είναι περισσότερο συνηθισμένοι και προετοιμασμένοι, γιατί με το που δημοσιοποιήσεις τα πράγματα που φτιάχνεις, είσαι έτσι κι αλλιώς εκτεθειμένος. Είναι κομμάτι της δουλειάς μας. Απλώς, νομίζω πως τις τελευταίες δεκαετίες ζούμε την έξαρση αυτού του φαινομένου.

Και σε πολύ μικρές ηλικίες.

Ναι! Και με έναν απρόσωπο τρόπο. Τις περισσότερες φορές δημιουργούν προφίλ απλώς για να κάνουν πόλεμο.

Νομίζω πως υπάρχει πολύ μίσος που διοχετεύεται με μεγάλη ευκολία πια. Σε τρομάζει αυτό;

Την ευκολία την δημιουργεί το ίδιο το μέσο, οπότε υπάρχουν στρατιές θρασύδειλων που έχουν βρει την ευκαιρία να πετάνε πέτρες προς κάθε κατεύθυνση. Νομίζω πως όσο ήταν να με τρομάξει, με τρόμαξε.

Είσαι και πατέρας. Βλέποντας όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας, τόσο στο διαδίκτυο και τα social media όσο και εκτός, σου προκαλεί ανησυχία το πώς η νέα γενιά τα διαχειρίζεται;

Φυσικά και με ανησυχεί, γιατί στ’ αλήθεια είναι φοβερό. Βλέπουμε, δηλαδή, την έξαρση της βίας σε αυτές τις ηλικίες και το πόσο έχουν εξαγριωθεί τα πιτσιρίκια. Και δεν είναι μόνο λεκτική η βία. Μου έκανε τεράστια εντύπωση κάτι που άκουσα τυχαία στο ραδιόφωνο από τον διευθυντή της ΟΛΜΕ, αν δεν κάνω λάθος, σε μια συνέντευξη. Έλεγε ότι το πρόβλημα των καθηγητών δεν αφορά στο εκπαιδευτικό κομμάτι, αλλά στην σωματική τους ακεραιότητα. Νόμιζα ότι κάποιος κάνει πλάκα, ότι ήταν χιουμοριστική εκπομπή, ώσπου κατάλαβα ότι αυτό συμβαίνει στα αλήθεια.

Όταν καλλιεργείς και προβάλλεις την εγωπάθεια και τον ναρκισσισμό, τέτοιες συμπεριφορές έρχονται απολύτως φυσιολογικά.

Τι φταίει, πιστεύεις, για αυτές τις συμπεριφορές;

Κοίτα, όταν καλλιεργείς και προβάλλεις την εγωπάθεια και τον ναρκισσισμό, τέτοιες συμπεριφορές έρχονται απολύτως φυσιολογικά. Δηλαδή, το παράξενο θα ήταν να δημιουργείς πρότυπα μαγκιάς ή αυταρέσκειας και να περιμένεις συμπεριφορές άλλου τύπου απ’ αυτές που βλέπουμε. Μου φαίνεται τελείως πλαστό το ερωτηματικό για το πώς μπορεί να προκύπτουν αυτές οι συμπεριφορές, είναι φυσικά επακόλουθα των προτύπων που καλλιεργούνται . Τα περισσότερα παιδιά ακούνε κομμάτια και στίχους, τεράστια κείμενα, όπου κυριαρχεί το πνεύμα «θα σας πατήσω όλους κάτω, γιατί είμαι ο πιο μάγκας». Όταν ένα παιδί αρχίζει να τραγουδάει κάτι τέτοιο, σιγά σιγά θεωρεί φυσιολογικό και να το κάνει, γιατί δεν έχει την εμπειρία ώστε να καταλάβει πού μπορεί να οδηγήσει αυτό και φυσικά μπερδεύει τη βία με τη δύναμη.

Είσαι αισιόδοξος, όμως, για τη νέα γενιά;

Από τη μια η αισιοδοξία είναι η μόνη επιλογή αλλά δεν αρκεί. Πρέπει οι πράξεις μας να δείχνουν έναν άλλο δρόμο.

Δεν ξέρω αν είμαι αφελής, αλλά είχα την εντύπωση ότι σιγά σιγά, έτσι όπως προχωράει ο κόσμος, δεν θα χρειαζόταν τέτοιους πολέμους. Αλλά απ’ ό, τι φαίνεται, αυτοί που κάνουν κουμάντο στις σκακιέρες, έχουν άλλα σχέδια.

Πάντως, αισθάνομαι κάποιες φορές ότι ζούμε σε μια δυστοπία. Ακούμε διαρκώς για εγκλήματα και σε ένα ευρύτερο πεδίο, βρισκόμαστε ανάμεσα δύο πολέμους. Πώς βλέπεις γενικά τα πράγματα στον κόσμο;

Πρέπει κάποιος στ’ αλήθεια να παλεύει για να βρίσκει κουράγιο μέσα του, σε σχέση με το πώς προχωράνε και πώς εξελίσσονται τα πράγματα και σε κοινωνικό και σε πολιτικό επίπεδο. Δεν ξέρω αν είμαι αφελής, αλλά είχα την εντύπωση ότι σιγά σιγά, έτσι όπως προχωράει ο κόσμος, δεν θα χρειαζόταν τέτοιους πολέμους, με άμαχους να ζουν στη φρίκη, να εκτοπίζονται, με τόσους νεκρούς. Είχα την ψευδαίσθηση ότι με άλλο τρόπο θα ρυθμίζονταν οι υποθέσεις των ισχυρών. Αλλά δυστυχώς, ενώ προχωράνε όλα, προχωράει η επιστήμη, προχωράει η τεχνολογία, αυτό που συμβαίνει είναι απολύτως πρωτόγονο. Στ’ αλήθεια δεν μπορώ να το πιστέψω ότι σκοτώνονται παιδιά σ’ αυτήν την περιοχή του κόσμου που θεωρείται ανεπτυγμένη. Αλλά απ’ ό, τι φαίνεται, αυτοί που κάνουν κουμάντο στις σκακιέρες, έχουν άλλα σχέδια.

Στην Ελλάδα πώς είναι η κατάσταση; Έχουμε, για παράδειγμα, πολύ συχνά πια γυναικοκτονίες.

Αυτό που με θλίβει είναι η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας. Βλέπω, δηλαδή, ότι ο φόβος και πάλι παίρνει κεφάλι, βλέπω επιστροφή προς τα πίσω. Δεν μπορώ να το πιστέψω ότι αυξάνονται οι γυναικοκτονίες, δεν μπορώ να καταλάβω. Ναι, καλλιεργείται το μίσος και οι άνθρωποι αντί να οδηγούνται σε μια ανώτερη συμπεριφορά, οπισθοχωρούν και γίνονται έρμαια των χειρότερων ενστίκτων τους. Αλλά πραγματικά εκπλήσσομαι. Έχουμε δει την έκρηξη του #MeToo και θα περίμενε κανείς ότι τα πράγματα θα βελτιώνονταν συνέχεια, γιατί πια και η πληροφορία ταξιδεύει με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα και είναι πανταχού παρούσα. Αλλά βλέπεις ότι αντί να συμμαζεύεται κάπως αυτή η κοινωνική αρρώστια, εξαπλώνεται και εντείνεται.

Αυτό που με θλίβει είναι η συντηρητικοποίηση της κοινωνίας. Αντί να συμμαζεύεται κάπως αυτή η κοινωνική αρρώστια, εξαπλώνεται και εντείνεται.

Μπορούμε να πούμε ότι σε άλλους τομείς, σε κοινωνικό επίπεδο, γίνονται όλο και περισσότερο συνείδηση τα αιτήματα του γυναικείου κινήματος, αν μπορούμε να το πούμε έτσι. Αρχίζουν και γίνονται πιο έντονα, ακούγονται πιο φυσιολογικά και υπάρχει όλο και περισσότερος κόσμος που τα βλέπει χωρίς να στρέφει το κεφάλι του από την άλλη, όπως γινόταν σε προηγούμενες δεκαετίες. Στην ηλικία που είμαι, σίγουρα μπορώ να πω ότι το βλέπω αυτό. Βλέπω τη βελτίωση και τη διαφορά στη νοοτροπία σε σχέση με τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, όπως και με τους γάμους των ομόφυλων ζευγαριών. Οι νοοτροπίες όμως δεν αλλάζουν από τη μια μέρα στην αλλη.Εκεί που στ’ αλήθεια δεν καταλαβαίνω τι στο καλό μπορεί να συμβαίνει, είναι με την αύξηση των γυναικοκτονιών.

Αισθάνεσαι ότι «έρχεσαι από τον ορίζοντα»;

Αισθάνομαι ότι έρχονται από τον ορίζοντα πάρα πολλοί άνθρωποι που έχασαν την πατρίδα τους. Και ότι θα με ενδιέφερε αυτός ο στίχος να εκπροσωπεί αυτούς.

Η ποίηση ούτε κοντεύει, ούτε θα εξαφανιστεί. Εξελίσσεται, μετεξελίσσεται και βρίσκει τρόπο να ταξιδεύει μέσα στις δεκαετίες και τις εποχές.

Το τραγούδι αυτό συνοδεύεται από ένα σύνθημα: “Η ποίηση δεν θα εξαφανιστεί”. Κοντεύει να εξαφανιστεί;

Ούτε κοντεύει, ούτε θα εξαφανιστεί. Εξελίσσεται, μετεξελίσσεται και βρίσκει τρόπο να ταξιδεύει μέσα στις δεκαετίες και τις εποχές. Μπορεί να εξαφανιστεί στη μορφή που υπήρχε ως τώρα. Καλά θα κάνει. Έχει εξαφανιστεί πολλές φορές κατ’ αυτή την έννοια. Ο τρόπος της κάθε εποχής εξαφανίζεται, η ίδια η ποίηση, όμως, μεταλλάσσεται. Οπότε πιστεύω πως δεν πρόκειται να εξαφανιστει. Αυτή βέβαια είναι μια φράση του Ρομπέρτο Μπολάνιο που άκουσα πρώτη φορά στην παράσταση της Μάγδας Κόρπη με πρωταγωνίστρια την Αγγελική Παπαθεμελή όπου και είχα γράψει τη μουσική.