ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΑΝΤΣΙΑΣ: “ΕΙΝΑΙ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟ ΝΑ ΦΤΑΝΕΙΣ ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΝΟΜΙΖΕΣ ΟΤΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙΣ”

Οι συνθέσεις του Σταύρου Λάντσια μας υπενθυμίζουν – ειδικά στις μέρες μας  ίσως και να μας προκαλούν – να διατηρήσουμε την ανθρώπινη πλευρά του εαυτού μας. Μετά τα ‘Ταξίδι μιας νότας’, ‘Επιστροφή’, ‘Ημερολόγιο Ονείρων’ και ‘Trio Live at St. Paul’s Anglican Church’ ακολουθεί τώρα ‘Ο δικός μου Ένιο Μορικόνε’.  Ό Ιταλός συνθέτης, αυτός ο ιδιοφυής μάστορας συνθέσεων, ενορχηστρώσεων, πειραματισμών και πρότυπο εργατικότητας είναι από τους ελάχιστους λόγους που ο Σταύρος Λάντσιας θέλησε να τον τιμήσει,  χρησιμοποιώντας το μουσικό ιδίωμα της εποχής του.

Σαν ενορχηστρωτής και πιανίστας, Ο Σταύρος Λάντσιας έχει συνεργαστεί με Ελένη Καραΐνδρου, Διονύση Σαββόπουλο, Νίκο Ξυδάκη, Νίκο Κηπουργό, Αλκίνοο Ιωαννίδη, Έλλη Πασπαλά, Παναγιώτη Καλατζόπουλο, Human Touch Κώστα Τουρνά κ.ά.

Να μιλήσουμε για το δικό σου Ένιο Μορικόνε;
Από πού να αρχίσω; Όταν μιλάμε για τον Ένιο Μορικόνε αναφερόμαστε σε ένα μάστορα ενορχηστρώσεων, με υψηλό επίπεδο σε κάθε δουλειά, με απίστευτη εργατικότητα και δημιουργικότητα. Εμπορικός, χωρίς να είναι απλοϊκός. Άλλαζε συνέχεια το στυλ του, συνεχώς ανανεωνόταν. Μια ιδιοφυία που φαίνεται από το πιο απλό.

Πώς διακρίνεις εσύ τη μεγαλοφυΐα ακόμη και στο πιο απλό;
Ό,τι και να δημιουργήσουνε αυτοί οι μεγάλοι συνθέτες, υπάρχει πάντα μέσα το DNA της μεγαλοφυίας τους. Ο Μορικόνε από τη μια ήθελε να κάνει τη δική του τέχνη αλλά από την άλλη, πολλές φορές, δεν είχε αυτή την ελευθερία, γιατί έπρεπε να δώσει έργα «υπό παραγγελία». Ακόμη και αυτό, το υπό παραγγελία αποτέλεσμα, ήταν ξεχωριστό και μεγαλοφυές.  Αυτό βρίσκω να υπάρχει και στον Χατζιδάκι. Έλεγε ότι τα κινηματογραφικά του δεν ήταν τα καλύτερα του έργα. Αλλά ακόμη και στο «Νιάου Νιάου βρε γατούλα» υπάρχει κάτι το ιδιοφυές.

Ένα άλλο ενδεικτικό, της ιδιοφυΐας Μορικόνε,  είναι ο τρόπος που έχει ενσωματώσει τις επιρροές του στις συνθέσεις του. Χαίρομαι που με παρότρυνε ο κ. Χαρωνίτης να δώσω προσοχή στο κομμάτι,  ‘Η συμμορία των Σικελών’. Σε αυτό το κομμάτι έχει χρησιμοποιήσει τον Μπαχ, χωρίς εσύ να θεωρείς ότι ακούς Μπαχ.  Αρμόζει πολύ η φράση που έλεγε ο Χατζιδάκις, ότι « οι μέτριοι αντιγράφουν, οι μεγάλοι κλέβουν».  ‘Οι μεγάλοι’ κλέβουν τόσο καλά που το κάνουν δικό τους. Είναι με κάποιο τρόπο σαν την παράδοση.  Ο ένας τα παραδίδει στον επόμενο.  Είναι σαν να λέει ο Μπαχ στο Μορικόνε «αυτά που έχω ανακαλύψει εγώ,  σας τα παραδίδω να τα περάσετε πιο κάτω εσείς, με το δικό σας τρόπο.» Διότι κάθε εποχή θέλει και το δικό της ήχο.

Δεν είναι τολμηρή ευθύνη να γίνονται διασκευές ενός τέτοιου μεγάλου συνθέτη; Πότε μια διασκευή κατά τη δική σου άποψη θεωρείται καλή;
Επιστρέφοντας στα πρωτότυπα, γλυτώνεις από κακοτοπιές και παίρνεις πολλές απαντήσεις στα ερωτήματα για το πώς να κατευθυνθείς ως προς την διασκευή. Όταν θέλω «να πειράξω» ένα κομμάτι, πρώτα το μαθαίνω όσο γίνεται ατόφιο. Για παράδειγμα, τώρα δουλεύω πάνω σε μια σονάτα του Μπετόβεν που θέλω να κάνω διασκευή. Παίζω το κομμάτι ξανά και ξανά, ακριβώς όπως είναι.  Έτσι ανακαλύπτω τα σημεία στα οποία μπορώ να εστιάσω και να τονίσω. Με αυτόν τον τρόπο θα βγει ο δικός μου εαυτός, δηλαδή η διασκευή μου ως προς το πρωτότυπο. Βιαζόμαστε πολλές φορές να αυτοσχεδιάσουμε, να αλλάξουμε, να πειράξουμε, ενώ όλο «το ζουμί» υπάρχει στο πρωτότυπο. Αν σκύψεις προσεκτικά πάνω στη μελωδία, στην σύνθεση θα βρεις στοιχεία, τα οποία εσύ μπορείς να χρησιμοποιήσεις.  Δεν πρέπει ο μουσικός να νομίζει ότι πρέπει να αλλάξει το κομμάτι «για να φανεί» η προσωπικότητά του. Έχω απίστευτο σεβασμό στο πρωτότυπο.  Δεν μου αρέσουν οι διασκευές όταν δεν καταλαβαίνεις ποιο είναι το πρωτότυπο. Για εμένα πετυχημένη θα είναι η διασκευή, όταν κάποιος που του αρέσει ο Μορικόνε αντί να βάλει το πρωτότυπο, θα βάλει τη διασκευή μου. Πάλι Μορικόνε θα ακούει, αλλά θα είναι και ο δικός μου ήχος μαζί. Η προσωπική μου επιτυχία, είναι να καταφέρει ο ήχος μου να είναι και αυτός απαραίτητος στον ακροατή, όπως και η σύνθεση του Μορικόνε.

Πως έγινε η επιλογή των κομματιών;
Να επισημάνω ότι είναι μια μικρή επιλογή, διάρκειας περίπου μιας ώρας.  Θα έπρεπε να ακολουθήσουν και άλλοι δίσκοι, για να καλύψεις το φάσμα του Μορικόνε. Υπάρχουν κομμάτια, τα οποία είναι προφανείς επιλογές π.χ τα μουσικά θέματα από το ‘Σινεμά ο Παράδεισος’. Προτείνω όμως και άλλα, που δεν είναι τόσο γνωστά, όπως μια κρυφή μελωδία, από την ταινία ‘Λολίτα’. Είμαι περίεργος να δώ, αν θα αρέσει. Επίσης, υπάρχει μία συγκινητική σκηνή από την ταίνια ‘ο Θρύλος του 1900’  όπου το μικρό παιδί, που ήταν στο πλοίο, νεαρός πλέον, βρίσκει ένα πιάνο και παίζει, και όλοι ακούνε ένα μικρό Μοτζαρτ και ονομάζεται ‘Α Mozart Reincarnated’. Επίσης ένα άλλο θέμα από μια ταινία που μου άρεσε πολύ, το ‘Love affair’.
Μπορώ να πω ότι επιλογές των κομματιών έγιναν με βάση το σύνολο των μουσικών, δηλαδή τους Μιχάλη Καπηλίδη, Μιχάλη Καλκάνη και Ανδρέα Πολυζωγόπουλο.  Γνωρίζοντας τα δυνατά σημεία του καθενός από εμάς, άκουγα στο μυαλό μου συγκεκριμένα κομμάτια και σχεδίαζα πώς θα έλαμπε ο κάθε μουσικός.

Ήσουν δηλαδή με κάποιο τρόπο μουσικός …σκηνοθέτης;
Εντελώς. Κάνω casting και σκέφτομαι την ενορχήστρωση σε σχέση με τους μουσικούς.  Μα δεν υπάρχει λόγος να προσπαθείς να πάρεις από ένα μουσικό κάτι για το οποίο δεν είναι καλός και δεν του αρέσει κιόλας. Οι συγκεκριμένοι είναι μοναδικοί. Ο Μιχάλης Καπηλίδης  είναι το πρώτο όνομα, ‘first call’ όπως λέμε στα τύμπανα για οποιοδήποτε είδος μουσικής.  Έχει το δικό του χαρακτηριστικό ήχο, ξέρεις ότι είναι αυτός, από τη πρώτη στιγμή. Αυτό είναι κάτι που είναι ωραίο να γίνεται στους συνθέτες, εμένα μου αρέσει πολύ να το αναγνωρίζω και στους session μουσικούς. Ο Ανδρέας Πολυζωγόπουλος στην τρομπέτα/φλικόρνο γράφει μουσική, έχει το δικό του ήχο και όταν παίζει, τραγουδάει μελωδίες. Ο Μιχάλης Καλκάνης στο κοντραμπάσσο προέρχεται από μουσική οικογένεια, έχει μέσα του παραδοσιακά ακούσματα, γράφει μουσική και έχει σπουδάσει μουσική παραγωγή. Μου αρέσει που παίζει και με το δοξάρι -μπορείς να του δώσεις να παίξει μελωδίες. Είναι πραγματικά μια εξαιρετική ομάδα για να οραματίζομαι τα κομμάτια και να δίνω μουσικές πάσες.

Σαν playmaker σε μία ομάδα μπάσκετ;
Μου αρέσει ειδικά να είμαι ο παίκτης που ρίχνει μια πάσα εκεί, που θεωρητικά δεν υπάρχει κανείς, να μην την περιμένουν, αλλά είμαι πολύ σίγουρος ότι κάποιος θα βρεθεί να την πιάσει!  Ο δε David Lynch, συνεργάτης μου από το άλλο μου σχήμα, τους Human Touch, ακριβώς για αυτό, με χαρακτηρίζει με διάφορα ονόματα, είτε θα με αποκαλέσει ‘curveballs’ από το baseball, δηλ. μπαλιές με φάλτσο, είτε με αποκαλεί instigator δηλαδή, υποκινητής.

Προκαλείς – παρακινείς τους μουσικούς να βγάλουν ό,τι έχουν και δεν έχουν, με την έννοια να ξεπεράσουν τα όρια τους;
..και πολλές φορές δεν ξέρουν ποια είναι αυτά τα όρια , δηλαδή πόσο μακριά μπορούν να φτάσουν! Θυμάμαι χαρακτηριστικά είχα παίξει με την Ελένη Καραΐνδρου με έναν τρόπο που δεν περίμενα ποτέ μου. Ενώ, όταν στον εαυτό σου βάζεις διάφορα εμπόδια και λες δεν μπορώ να κάνω κάτι εγώ, όταν το απαιτήσει ο άλλος ή άλλος αποφασίσει για εσένα, νιώθεις ότι δεν έχεις επιλογή και λες
«πρέπει να το κάνω». Κι έτσι όπως μου έχει τύχει κι εμένα αυτή η ελευθερία του να ξεπερνάς τα όρια σου, αντιστρέφοντας τους ρόλους, προσπαθώ να το κάνω σε άλλους.

Το έχεις δει να γίνεται;
Ναι και μου δίνει πολύ χαρά. Γιατί έχω δει πόση χαρά παίρνει ο άλλος. Θυμάμαι  είχα ζητήσει από ένα συνεργάτη μου να κάνει ένα λάτιν σόλο, γιατί θα ηχογραφούσαμε κάτι, ο ίδιος πίστευε ότι δε θα ήτανε καλός. Εγώ είχα την απόλυτη εμπιστοσύνη, ότι θα το έκανε πολύ καλά. Όταν τα κατάφερε, το χάρηκε και ο ίδιος.  Αυτό είναι επιτυχία για μένα: να μπορώ να εμπνεύσω στο μουσικό να κάνει κάτι, το οποίο o ίδιος να πιστεύει ότι δεν μπορεί να το κάνει, να τα καταφέρνει και να το ευχαριστιέται.  Είναι απελευθερωτικό να φτάνεις εκεί, που νόμιζες ότι δεν μπορείς.

Πέρα από τη μουσική του Μορικόνε, διάβασες και συνεντεύξεις του ιδίου.  Δεν αρκεί μόνο το έργο του;
Το βλέπω και από τον εαυτό μου, ότι εκτός από τη μουσική που κάνουμε, «we stand for something», υποστηρίζουμε κάτι βαθύτερο. Είτε για τη μουσική είτε για κάτι άλλο. Ψάχνω να δω τι ήταν σημαντικό για αυτόν, ούτως ώστε να θέλει να το δηλώσει και με λόγια. Π.χ για τις ταινίες πίστευε ότι η μουσική κάνει αυτό που δεν μπορεί να λεχθεί με λόγια, κάτι που δεν μπορούν να κάνουν οι ηθοποιοί. Άρα συνειδητοποιείς ότι δεν κάνει άπλα μουσική υπόκρουση. Κάνει κάτι το οποίο είναι μέρος της ταινίας και συμβάλει εξίσου σημαντικά στην δραματουργία. Ή για παράδειγμα έλεγε ότι η «μουσική μου είναι πάντα στην υπηρεσία της ταινίας»  ενδεικτικό ότι γνώριζε πάντα ακριβώς ποιος ήταν ο δικός του ρόλος. Δεν είναι τυχαίο που είχε τόσες συνεργασίες με σκηνοθέτες που έκαναν πολλές ταινίες μαζί. Δείχνει ότι είχε καλές σχέσεις έστω και με δημιουργικές κόντρες.

Τι νομίζεις βοήθησε τότε στις επαγγελματικές σχέσεις του Μορικόνε ή τι βοηθάει σε ένα γόνιμο αποτέλεσμα μεταξύ συνθέτη-σκηνοθέτη;
Μέσα σε τέτοια συνεργασία, αυτό που θα δημιουργηθεί είναι δημιούργημα του σκηνοθέτη, δεν είναι του συνθέτη. Από τη μία, πρέπει να είναι ξεκάθαρο σε εσένα ότι εισέρχεσαι σε μια συνεργασία για να υπηρετήσεις. Από την άλλη, να θυμηθούμε ότι και οι σκηνοθέτες έδειχναν εμπιστοσύνη στο Μορικόνε, που δε συμβαίνει πάντα. Υπάρχουν πολλές ιστορίες με γνωστούς συνθέτες π.χ με τον Michael Νyman που αν και είχε κάνει επιτυχία με το «Μαθήματα πιάνου», μετά, σε άλλες ταινίες, η μουσική του δεν έγινε δεκτή.

Η δική μου εμπειρία είναι μικρή, αλλά είχα την ελευθερία να δοκιμάσω πράγματα και την ίδια στιγμή, υπηρετούσα το όραμα του σκηνοθέτη. Και είναι σημαντικό να έχεις το θάρρος να προτείνεις κάτι, ακόμη και αν απορριφθεί. Αυτό, είναι πολύ δύσκολο.  Όταν κάνεις μουσική μόνος σου, εσύ είσαι ο κριτής π.χ. από 20 κομμάτια διαλέγεις τα 10. Δεν αισθάνεσαι ότι έχεις απορριφθεί από κανένα. Αλλά όταν δουλεύεις για ένα σκηνοθέτη, πρέπει να είσαι προετοιμασμένος ότι, αν δεν δουλέψει, δεν θα σημαίνει ότι είσαι κακός συνθέτης. Πιστεύω είναι μεγάλο θέμα κατά πόσο μπορούμε να δεχτούμε την απόρριψη δημιουργικά. Στο θέατρο αυτό που με βοηθάει, είναι να δοκιμάζω θέματα κατά τη διάρκεια των προβών. Μια άλλη φορά, είχα φέρει ένα άλλο μουσικό να παίζει τις μουσικές μου και έβλεπα το έργο σαν σκηνοθέτης!  Ο Μορικόνε είχε αυτή την ικανότητα, της αποστασιοποίησης, έβλεπε την μουσική του είτε σαν τρίτο μάτι ή ακόμη και σαν σκηνοθέτης.  Και όλα αυτά με μεγάλη αγωνία να υπηρετεί το σκηνοθέτη, να βγάλει τα προς το ζην, αλλά την ίδια ώρα να κάνει την τέχνη του, να είναι δημιουργικός.

Βιώνεις και εσύ την ίδια αγωνία;
Ναι, μα είναι μεγάλη επιτυχία να μπορείς να έχεις τα προς το ζην κάνοντας αυτό που θες. Η αλήθεια είναι ότι αρκετές φορές οι δουλειές που μπορεί να μην είναι πολύ δημιουργικές, πληρώνουν περισσότερο. Λες και έρχεται η ζωή και σε δελεάζει, σε δοκιμάζει για το πόσες εκπτώσεις θα κάνεις στο προσωπικό σου όραμα.

Από που κρατιέσαι για να συνεχίζεις να ζεις αξιοπρεπώς και ταυτόχρονα να χαράζεις την προσωπική σου δημιουργική πορεία
Κάνω συμβιβασμούς αλλά κοιτάζω πάντα την μεγάλη εικόνα. Παίρνω τόση ευχαρίστηση κάνοντας αυτό που μου αρέσει και που ταυτόχρονα αρέσει και στο κόσμο. Αυτό, με παρακινεί να θέλω να το ξανακάνω. Διαλέγω τις μάχες που μπορώ να κερδίσω,  φτάνει να έχω το όραμά μου να με καθοδηγεί. Μπορεί καλλιτεχνικά να συμβιβαστώ κάποιες φορές, αλλά ξέρω το κάνω για να μην αναγκαστώ μετά να συμβιβαστώ σε πολύ μεγάλο βαθμό σε κάτι άλλο. Παλαιότερα είχα αγωνία για το καθετί που έκανα. Μετά συνειδητοποίησα ότι θα περάσουν χρόνια και αυτό που θα μείνει είναι μία συνολική εικόνα. Χαλάρωσα και σκέφτηκα « συγκεντρώσου σ’ αυτό που θέλεις εσύ να κάνεις, και σε αυτό οφείλεις να έχεις μία συνέχεια και μία συνέπεια.»