ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟΣ: “ΕΜΕΙΣ ΘΑ ΠΑΜΕ ΧΩΡΙΣ ΜΙΚΡΟΦΩΝΟ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟ”

Μπαίνοντας στο Σχολείον της Ειρήνης Παπά ακούγονται από μακριά οιμωγές. Οι ηθοποιοί της Ορέστειας που σκηνοθετεί ο Θεόδωρος Τερζόπουλος στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 12 και 13 Ιουλίου έχουν αρχίσει το ζέσταμα πριν ξεκινήσουν την πρόβα της πιο πολυαναμενόμενης ίσως θεατρικής παράστασης του φετινού καλοκαιριού.

Το Εθνικό Θέατρο συνεργάζεται για πρώτη φορά με τον διεθνώς καταξιωμένο Έλληνα σκηνοθέτη και δάσκαλο, Θεόδωρο Τερζόπουλο, σε μια εμβληματική παράσταση διανοητικού και φιλοσοφικού βάθους που όλα δείχνουν πως θα γράψει τη δική της ιστορία.

Στο ανοιχτό θέατρο του “Σχολείον” συναντώ τη Νιόβη Χαραλάμπους, που θα υποδυθεί την Ηλέκτρα, και τον Δαυίδ Μαλτέζε που θα υποδυθεί τον Αίγισθο. Και οι δύο δηλώνουν ενθουσιασμένοι για τη δουλειά αυτή, δεν είναι τυχαίο πως θεωρούν αυτό το δεύτερο θεατρικό τους συναπάντημα με τον Θεόδωρο Τερζόπουλο σαν μία ευκαιρία να επιστρέψουν στους εαυτούς τους, στην ουσία των πραγμάτων.

Λίγο μετά, απόλυτα ήρεμος και μειλίχιος ο Θεόδωρος Τερζόπουλος έρχεται στην παρέα μας και με τρόπο μαγικό γίνεται ο συντονιστής μίας συζήτησης γύρω από την έννοια της κάθαρσης, το αρχαίο δράμα, τη θέση του θεάτρου, αλλά και τον  σύγχρονο άνθρωπο…

Η έννοια της κάθαρσης και η τιμή του θανάτου για τον Θεόδωρο Τερζόπουλο

“Η κάθαρση έχει εξαφανιστεί ως λέξη και ως συμβολισμός. Αν υπήρχε η έννοια της κάθαρσης θα ήταν αλλιώτικη και η κοινωνία μας και η πολιτική ζωή. Γιατί η κάθαρση έχει σχέση με την ηθική και η ηθική δεν “πάει” με την πολιτική.

Η κοινωνία έχει εξαγριωθεί, έχει οδηγηθεί σε ένα τέλμα. Μου θυμίζει πολύ μία πρώιμη εκδοχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, αλλά και τότε ακόμα υπήρχε ο άνθρωπος και οι τέχνες, γινόταν δηλαδή κάτι καινούργιο. Τώρα δε γίνεται τίποτα. Οι άνθρωποι είναι σαν νεκροζώντανοι πλέον. Άταφοι νεκροί και η ζωή μας μια νεκροφάνεια.

Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι ένας άταφος νεκρός που κουβαλάει το φέρετρό του στην πλάτη, αλλά δε ζει με τους νεκρούς, όπως ζούσαν οι αρχαίοι. Σήμερα δεν τιμούμε τους νεκρούς μας όπως πρέπει. Τους στέλνουμε στο γραφείο κηδειών. Εγώ θυμάμαι τους θρήνους στα σπίτια, όλο το τελετουργικό που μας δένει με τον κάτω κόσμο. Σήμερα όλα τα κρατάμε σε καταστολή” αναφέρει ο Θεόδωρος Τερζόπουλος.

Ο Δαυιδ Μαλτέζε προσθέτει πως  “στον Καύκασο κρατάνε 5 μέρες τον νεκρό στο σπίτι. Όταν ήρθα στην Ελλάδα και έμαθα ότι την επόμενη ημέρα θάβουν τον νεκρό, μου έκανε μεγάλη εντύπωση”.

Και ο Θεόδωρος Τερζόπουλος καταλήγει πως “το “αντίο” είναι μεγαλύτερο από τη γέννηση. Δε μαθαίνουμε από τον θάνατό των ανθρώπων μας, τον απωθούμε, τον ξορκίζουμε. Ενώ θα μπορούσαμε να συμφιλιωθούμε μαζί του, να γίνουμε πιο ελεύθεροι, πιο ανοιχτοί, να νοηματοδοτούμε αλλιώς τις ζωές μας. Αν παρατηρήσει κανείς τις επιτύμβιες στήλες θα δει ένα “χαμόγελο” των νεκρών. Εκεί, αποτυπώνεται η χαρμολύπη.

Σήμερα πάντως τους “βάζουμε” στη γη και μετά πίνουμε έναν μίζερο καφέ στο καφενείο του νεκροταφείου…

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Ναι, τους πετάμε τους νεκρούς μας. Για αυτό και εγώ άφησα στη διαθήκη μου να με κάψουν…
Δαυίδ Μαλτέζε: Και εγώ θα κάνω το ίδιο.
Νιόβη Χαραλάμπους: Μπορείς να γίνεις και δέντρο πια.
Θεόδωρος Τερζόπουλος: Τον αδελφό μου τον κάψαμε και μετά το δοχείο με τις στάχτες του η νύφη μου, τα παιδιά της και τα αδέλφια μου το σκορπίσαν στον μπαξέ του στον Μακρύγυαλο. Ανακατεύτηκε με το χώμα και έφυγε έτσι. Και τώρα είναι φουντωμένα τα λουλούδια. Και έβαλαν και ένα γλυπτό που είχε φτιάξει στη μέση.
Νιόβη Χαραλάμπους: Αυτό είναι βαθιά συγκινητικό.
Δαυίδ Μαλτέζε: Όλο αυτό έχει μέσα του μία ουσιαστική ανθρωπιά.
Θεόδωρος Τερζόπουλος: Γιατί είμαστε εφήμεροι. Αυτό πρέπει να το αποδεχτούμε απόλυτα.

Ο θανατηφόρος Αιγισθός και η προσωποίηση του θανάτου “Ηλέκτρα”

Στην Ορέστεια το εφήμερο το βλέπουμε;

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Την έννοια του εφήμερου τη βλέπουμε στον Αίγισθο. Τον προκαλεί τον θάνατο, παίζει μαζί του. Είναι θα λέγαμε θανατοφορικός.
Δαυίδ Μαλτέζε: Και θανατολάγνος…

Και η Ηλέκτρα;

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Η Ηλέκτρα έρχεται από τον θάνατο, από άλλη διάσταση. Ο Αίγισθος είναι πιο γήινος. Αυτή είναι πιο χθόνια. Είναι άτεκνη, άφυλη και ανέραστη, αλλά και αρχομανής. Είναι θα λέγαμε, η προσωποποίηση του ίδιου του θανάτου.

Άρα κι αυτή φέρει θάνατο…

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Συνειδητά, ενώ ο Αίγισθος είναι σε εγκατάλειψη, παλεύει, χειραγωγείται από την Κλυταιμνήστρα, είναι το πιόνι της.
Η Ηλέκτρα πασχίζει με τον αδελφό της. Αυτούς τους δύο δεν τους θεωρώ θετικούς ήρωες. Εκδικούνται και διεκδικούν την εξουσία. Έχουν κληρονομήσει και από τους δύο γονείς τους άσχημα πράγματα. Και η επίκληση που κάνουν στους Θεούς είναι να συνεχίσουν τον κύκλο του αίματος.

Είναι πάντως σύγχρονοι ήρωες τα δύο αυτά αδέρφια. Αυτή η εκδικητική μανία τους θυμίζει λίγο το σήμερα;

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Η έννοια της εκδίκησης που έχουν μέσα τους η Ηλέκτρα και ο Ορέστης υπήρχε σε άλλες, πιο μαχητικές, εποχές. Τώρα κυριαρχεί η αδιαφορία. Έχουμε τόσες γυναικοκτονίες, πατροκτονίες και φόνους, κυριαρχούν τα αποχαλινωμένα ήθη, η κρίση, η σήψη. Δεν υπάρχουν οι ηθικές και κοινωνικές αρχές να συγκρατήσουν την κοινωνία.

Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος φθίνει. Σε λίγο θα μιλάμε για τον μετα-άνθρωπο, τον άνθρωπο χωρίς αισθήσεις, χωρίς όραση, χωρίς αισθήματα, χωρίς γεύση, χωρίς διαίσθηση. Όλα τα χάνει σιγά σιγά. Το βλέπουμε και στις νέες γενιές, ιδιαίτερα στο θέατρο. Ο θεατής είναι συνηθισμένος να ακούει από μικρόφωνο γιατί έχει αμβλυνθεί η ακοή του. Είναι κουφός πια και αυτός. Οπότε εμείς θα πάμε χωρίς μικρόφωνο στην Επίδαυρο.

Δεν ξέρω αν ο θεατής σήμερα ακούει ακόμη και με μικρόφωνο…

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Η σχέση ηθοποιού και θεατή είναι ένα μεγάλο μυστήριο. Δεν ξέρει κανείς τι δημιουργείται μεταξύ τους. Δημιουργείται σίγουρα μία διαδραστική κατάσταση, αλλά δε γνωρίζουμε ποια είναι.
Είναι ένα αίνιγμα το τι σκέφτεται ο θεατής. Χειροκροτεί, ποιον χειροκροτεί; Μήπως αυτοχειροκροτείται; Μήπως χειροκροτεί την κρίση του, τον εαυτό του;

Τι είναι αυτό που σας γοητεύει στην Ορέστεια;

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Δε με σαγηνεύει κανένα έργο. Απλώς πρέπει να βρω τρόπους να σαγηνεύσω το κοινό. Αυτό είναι μία από τις αποστολές του δημιουργού. Να δουλεύει με τη φωνή και το σώμα, να στηρίζεται πάνω στη μέθοδό του και να βρίσκει τη σαγήνη, το πένθος, τη λύπη, τη χαρά και τη χαρμολύπη.
Από εκεί και πέρα είναι οι συναντήσεις. Ότι ξανασυνάντησα τη Νιόβη και τον Δαυίδ. Ότι συνάντησα τόσα νέα παιδιά, τη γενιά της κρίσης και έμαθα πολλά από αυτά. Έμαθα ποια είναι η εποχή μου, δεν το ήξερα. Ήμουν πολύ αποκομμένος.

Νιόβη Χαραλάμπους: Σήμερα σκεφτόμουνα τις πρώτες ατάκες που λέει η Ηλέκτρα. Και βίωσα την πιο βαθιά συνειδητοποίηση πως το κείμενο είναι εντελώς σημερινό. Λέει η ηρωίδα: “Εσείς, για δώστε μου τις συμβουλές σας. Ποιες προσευχές να απευθύνω στον Πατέρα;” Είναι σαν να μιλάει στην κοινωνία, στο σήμερα. Μα έχει μείνει τίποτα που να μπορούμε να πιστέψουμε σήμερα; Και είναι πολύτιμο που ο κύριος Τερζόπουλος φέρει στη σκηνή την κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα ο κόσμος.

Η θεατρική “ψυχαναλυτική” μέθοδος του Θεόδωρου Τερζόπουλου

Είπατε σώμα, φωνή και αισθήσεις… Πώς είναι τελικά να δουλεύει κάποιος με τον Θεόδωρο Τερζόπουλο;

Νιόβη Χαραλάμπους: Τον κύριο Τερζόπουλο τον “γνωρίζω” από πολύ μικρή, έχω παρακολουθήσει παραστάσεις του. Τελικά συνεργαστήκαμε για πρώτη φορά το 2017 στις Τρωάδες για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα στην Κύπρο. Τότε βγήκε από μέσα μου όλο αυτό το κομμάτι που είχα καταπιέσει για κάποια χρόνια. Απελευθερώθηκα σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ένιωσα πως με επανέφερε σε έναν πολύ κεντρικό δρόμο που μπορούσα να αναπτύξω σχεδόν όλη τη σωματικότητα και την ενέργεια που είχα μέσα μου. Ακολούθησα τη μέθοδό του και θυμήθηκα το Σώμα μου.

Επηρεαζόμενοι από την αίσθηση που μας δίνει ο κύριος Τερζόπουλος, παρακολουθούμε και αυτόπαρακολουθόμαστε και αυτοακυρωνόμαστε. Προσπαθούμε να ρίξουμε τη “θεατρικότητα” που μπορεί να κουβαλάμε από άλλες σκηνοθετικές ματιές, για να μπορέσουμε εδώ να ξανασυστηθούμε και να επαναφέρουμε τη μνήμη μας.

Ακούγεται λίγο ψυχαναλυτική αυτή η διαδικασία…

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Η ψυχανάλυση έχει μεγάλη σχέση με το θέατρο. Όταν στο κέντρο βάζεις τον ηθοποιό και δεν βάζεις την τεχνολογία, σαφώς η ψυχανάλυση είναι παρούσα. Όπως και η φιλοσοφία, η κοινωνιολογία και οι επιστήμες. Από κει και πέρα η δουλειά πάνω στο σώμα είναι βασική προϋπόθεση.
Νιόβη Χαραλάμπους: Νιώθω πως απογυμνωνόμαστε. Σαν να φεύγουν όλα τα φτιασίδια που έχουν κολλήσει πάνω μας, ο δηθενισμός, η σοβαροφάνεια που υπάρχει στο θέατρο και μας μπλοκάρουν.

Δαυίδ Μαλτέζε: Είναι η τρίτη φορά που παίζω σε Ορέστεια, αλλά αυτό δεν έχει σημασία. Το θέμα είναι ότι όσες φορές και να παίξεις σε μία τραγωδία, κάθε φορά ανακαλύπτεις εκατοντάδες καινούργια πράγματα. Και γι αυτό αυτά τα έργα είναι τόσο διαχρονικά και κλασικά.
Όταν έμαθα ότι θα παίξω στην παράσταση του κ. Τερζόπουλου, το είδα σαν μια ευκαιρία να με ανακαλύψω πάλι. Η υπόσταση του μαθητή μού αρέσει, γιατί με εξελίσσει και σαν ηθοποιό και σαν άνθρωπο. Γιατί δεν μαθαίνουμε μόνο θέατρο, αλλά και τη ζωή. Και το ήθος είναι πολύ πιο σημαντικό απ ότι η θεατρίλα.

Προσωπικά, προσπαθώ να “μπαίνω” μέσα στο κείμενο με νέα ματιά, είναι απαραίτητο αυτό για να υπηρετήσει κάποιος το όραμα ενός ανθρώπου, του κύριου Τερζόπουλου στην προκειμένη. Πρέπει να μπεις στο όχημά του και να ταξιδέψεις, να δεις πού οδηγεί, ποια είναι η αισθητική του, τι θέλει να τονίσει στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή, αλλά και σε ποια χρονική στιγμή βρίσκεται ο ίδιος και εμείς, οι ηθοποιοί. Γιατί μας αφήνει χώρο να μιλήσουμε και να μοιραστούμε τη γνώση, την αισθητική και τη σκέψη μας πάνω σε κάτι. Όλα δηλαδή εξαρτώνται από το εδώ και το τώρα.

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Ο Δαυίδ είναι Γεωργιανός και έχει μέσα του μια γερή, βαθιά παράδοση. Όσο εξελίσσεται, θα βγαίνει από μέσα του ένας θησαυρός. Είναι γεμάτος μνήμες και ένας ηθοποιός σε εξέλιξη.

Η Νιόβη από την άλλη μεγάλωσε μέσα στο θέατρο, έχει μια βαθιά μνήμη και έτοιμο υλικό μέσα της. Οταν εκραγούν αυτά τα υλικά βγάζουν από τον πυρήνα τους επίσης θησαυρούς.

Πώς καταφέρνετε όμως να είστε πάντα τόσο κοντά στο ανθρώπινο στοιχείο;

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Είμαι κοντά στο ανθρώπινο στοιχείο από μικρός. Είμαι ουμανιστής, ανθρωπιστής. Είχα την τύχη να έχω δασκάλους, μεγάλους ουμανιστές, όπως τον Χάινερ Μύλλερ.

Παρόλα αυτά δεν παρασυρθήκατε από σειρήνες, ενώ θα μπορούσατε πολύ εύκολα…

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Ναι αλλά τι θα έκανα; Είναι βαθιά η οντολογική αγωνία μου. Όταν έκανα την πρώτη επιτυχία, με κάλεσε η Καρέζη, η Βουγιουκλάκη και άλλοι. Και είπα όχι. Όχι και στις δημόσιες θέσεις. Δεν υπάρχει καμία τέτοια φιλοδοξία. Γιατί θα πρέπει κανείς να παίξει το παιχνίδι της εξουσίας. Αν έχεις όραμα, το όραμα δεν σε αφήνει να παρεκκλίνεις.

Και μέσα στο σκοτάδι το φως του οράματος…

Μέσα σε όλη αυτή τη σκοτεινιά που ξεκινήσαμε τη συζήτησή μας, υπάρχει ένα φως. Γιατί υπάρχει ένα όραμα…

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Βέβαια, όταν το όραμα το μοιράζεται κανείς. Η ομάδα έχει τη μεγαλύτερη σημασία στη ζωή. Όταν το θέατρο σου δημιουργεί νευρώσεις και υστερίες, κάτι δεν πάει καλά.
Δαυίδ Μαλτέζε: Η δουλειά που κάνουμε εδώ είναι καθαρά ηθοποιοκεντρική. Τα σκηνικά και οτιδήποτε άλλο εντός σκηνής είναι βοηθητικά. Πάνω από όλα είναι ο ηθοποιός. Δεν έχουμε μικρόφωνα, οθόνες. Και αυτό δεν έχει να κάνει με το αν έχουμε χρήματα για να τα κάνουμε αυτά, έχει να κάνει με την ιδεολογία.
Θεόδωρος Τερζόπουλος: Πάνω απ΄όλα είναι ο άνθρωπος. Είναι ανθρωποκεντρική η τέχνη μας.
Με τα μικρόφωνα χάνεται όλος αυτός πλούτος που έχει ανθρώπινη φωνή, οι φοβερές συχνότητες, οι χροιές. Και ακούς πολλούς να μιλάνε με τον ίδιο τρόπο, με τον τρόπο που θέλει το μικρόφωνο. Μικροφωνική φωνή. Χωρίς καμία ιδιαιτερότητα.
Αν έχεις μικρόφωνο δεν μπορείς να κορυφώσεις ένα συναίσθημα. Γιατί αν το κορυφώσεις θα στριγγλίσουν όλα τα μικρόφωνα. Συνεπώς πρόκειται για ένα φτωχό θέατρο χαμηλών συναισθημάτων, χαμηλής ενέργειας και χαμηλών χειρονομιών. Το θέατρο αυτό σε φυλακίζει.
Δαυίδ Μαλτέζε: Και ο μελλοντικός ηθοποιός αν συνεχίσει με μικρόφωνο, φαντάζομαι ότι δε θα χρειάζεται πια διάφραγμα και χορδές. Η τεχνολογία μας απομακρύνει από τη φύση μας.

Πάντως συνεχίζουμε να περιμένουμε έναν Γκοντό…

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Περιμένουμε έναν God-o. Έναν God. Η ελπίδα δε χάνεται, κρύβεται μέσα στις καθημερινές μας ασχολίες. Το να φας ένα ροδάκινο με την ησυχία σου είναι δώρο του Γκοντό. Είναι ο ίδιος ο Γκοντό. Ένας καφές που τον πίνεις βλέποντας την Ακρόπολη είναι ο Θεός. Ένα λουλούδι που ανθίζει είναι ο Θεός.

Είναι και η ποίηση της ζωής αυτό που περιγράφεται, έτσι δεν είναι;

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Μα ο θεός είναι ποιητής των πάντων.
Δαυίδ Μαλτέζε: Πάντως ο Γκοντό μπορεί να είναι οτιδήποτε και οποιοσδήποτε, είναι μια αναμονή για οποιαδήποτε στιγμή.
Θεόδωρος Τερζόπουλος: Είναι μια στιγμή. Δηλαδή αν εμείς οι τέσσερις αισθανόμαστε εδώ καλά, είναι μαζί μας ο Θεός. Αν έχει μια ποιότητα η συζήτηση, αν δε στηρίζεται σε μια καθηλωμένη πραγματικότητα πεζότητας. Είναι μία ποιητική άρση ο Θεός.
Δαυίδ Μαλτέζε: Δεν ανακαλύπτουμε μόνο τον Θεό, αλλά και τον δαίμονα. Είναι αυτή η αέναη μάχη, η σύγκρουση δύο αντιθέτων. Γιατί όταν υπάρχει ένα πράγμα χωρίς το αντίθετό του, δεν έχει οντότητα.
Νιόβη Χαραλάμπους: Είναι απαραίτητο να υπάρχουν δύο αντίθετες δυνάμεις. Γι αυτό ο κ. Τερζόπουλος την ώρα της πρόβας ζητά το αντίθετο από αυτό που κάνεις. Ζητά την κόντρα, τη ρήξη.

Αυτό έχει μέσα και μια έννοια κάθαρσης;

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Ναι, γιατί η ρήξη πάντα οδηγεί στην κάθαρση.
Δαυίδ Μαλτέζε: Τώρα τι είναι η κάθαρση; Αυτό είναι μια άλλη συζήτηση.
Για μένα κάθε πρόβα είναι μια ανακάλυψη και μια γνώση…
Θεόδωρος Τερζόπουλος: Και μια ανακούφιση. Ξέρετε έχουμε χιλιάδες οπτικές. Την ώρα που εμείς βλέπουμε “κάτι”, αυτό το δικό μας “κάτι” έχει ήδη μετατραπεί σε κάτι άλλο, έχει μετακινηθεί σε άλλη σφαίρα κι εμείς μένουμε στο αρχικό “κάτι”. Ζούμε στον ναρκισσισμό του “κάτι” μας, της πρώτης δηλαδή ανάγνωσης των πραγμάτων.
Δαυίδ Μαλτέζε: Ένας δημιουργός βγαίνοντας στη σκηνή κουβαλάει ένα μεγάλο φορτίο. Γι’ αυτό και πολλές φορές δε χρειάζεται να κάνεις πολλά πράγματα. Ο κύριος Τερζόπουλος αυτό το λέει “σβούρα”. Φαίνεται ακίνητη, ενώ στροβιλίζεται εντός της.
Θεόδωρος Τερζόπουλος: Είναι σαν εσωτερικός ίλιγγος. Έχει να κάνει με την ενέργεια.
Νιόβη Χαραλάμπους: Μου αρέσει πολύ όταν αυτό γίνεται μέσα από την απόλυτη σιωπή. Γιατί μέσα σε αυτή τη σιωπή ενεργοποιείται η ενέργεια, δυναμώνει και ξαφνικά η πρώτη μόνο λέξη μπορεί να ταρακουνήσει όλο τον χώρο. Έχει πάρει όλη την ενέργεια αυτής της σβούρας.

Ειδικά στις παραστάσεις του κυρίου Τερζόπουλου η σιωπή είναι τόσο γεμάτη που έχει κάτι το εθιστικό…

Θεόδωρος Τερζόπουλος: Μέσα στη σιωπή είναι κρυμμένη η ρίζα του κειμένου. Εκεί σιγοβράζει και μέσα από αυτή, το υλικό “βγαίνει” αλλιώς.
Δαυίδ Μαλτέζε: Είναι σαν μια ατομική βόμβα που έχει πατηθεί το κουμπί και ζεις στην αναμονή της έκρηξης. Και αυτή η αναμονή είναι τόσο συμπαγής. Γι αυτό και δεν υπάρχει αμηχανία.