ΤΟ “ΤACK” ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΤΑΙΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΟΦΙΑ ΜΠΕΚΑΤΩΡΟΥ

“Σοφία καλημέρα, πιθανώς αυτό το μήνυμα να μην διαβαστεί ποτέ. Σε είδα να κερδίζεις τους Ολυμπιακούς Αγώνες το 2004. Είσαι το πρότυπό μου από τα 9 που ξεκίνησα την ιστιοπλοΐα”. Έτσι ξεκινούσε το μήνυμα που έστειλε η Αμαλία Προβελεγγίου στη Σοφία Μπεκατώρου για να της εξομολογηθεί πως έχει υποστεί συστηματική κακοποίηση από τα 11 έως τα 13 της από τον προπονητή της. Η ζωή των δύο αθλητριών διασταυρώθηκε, όταν η χρυσή Ολυμπιονίκης που άνοιξε τον δρόμο για το ελληνικό #MeToo απάντησε στην Αμαλία πως θέλει να την βοηθήσει.

Για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ “Tack” η σκηνοθέτις Βάνια Τέρνερ ακολούθησε για 2 χρόνια την κοινή πορεία των δύο γυναικών προς τη διεκδίκηση της δικαίωσης της Αμαλίας, σε μία δίκη ορόσημο για τα ελληνικά δεδομένα. Victim blaming, εξαντλητικές καταθέσεις, επαναφορά τραυματικών εμπειριών και η σχέση με την οικογένεια συνθέτουν τον ξεχωριστό δρόμο της καθεμιάς προς τη διαχείριση του δικού της τραύματος. Οι τρεις γυναίκες ήρθαν κοντά, σε γυρίσματα που παρήγαγαν περισσότερες από 200 ώρες υλικού, όπως σημείωσε η Βάνια Τέρνερ. Ταυτόχρονα, διατηρήθηκε μία αόρατη απόσταση μεταξύ τους, γιατί όπως εξηγεί η Σοφία Μπεκατώρου στο News 24/7 “ασυνείδητα προσπαθείς να κρατηθείς και μακριά γιατί δεν αντέχεις να ζεις ξανά το τραύμα”.

Πόσες στρώσεις έχει το τραύμα; Πόσο εύκολα ανασύρεται στη μνήμη και στο σώμα ακόμα και μετά από δεκαετίες; Πώς αντιμετωπίζουν οι διαφορετικές γενιές το θέμα ταμπού της παιδικής και έμφυλης κακοποίησης; Ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας και πόσο εύκολα είναι διατεθειμένη η γειτονιά, το σχολείο, η κοινότητα να στραφεί κατά του θύματος ακόμα κι αν μιλάμε για ένα 11χρονο παιδί που βιάστηκε; Πώς τα θύματα επανατραυματίζονται στις δικαστικές αίθουσες;

Το “Tack” δεν είναι μία ταινία αποκλειστικά για τις προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων που συμμετέχουν σε αυτή. Η Σοφία Μπεκατώρου και η Βάνια Τέρνερ σε μία κοινή συνέντευξη στο NEWS 24/7.

Τι σημαίνει “Τack” που είναι ο τίτλος της ταινίας;

Σοφία Μπεκατώρου: To Tack είναι η αλλαγή πλεύσης ενός σκάφους όταν πηγαίνει κόντρα στον άνεμο. Επειδή τα σκάφη δεν πηγαίνουν εντελώς κόντρα, έχουν μια γωνία πλεύσης 45 μοίρες, είτε από τη μια πλευρά, είτε από την άλλη. Το tack λοιπόν σημαίνει ότι πηγαίνοντας από τη μία πλευρά στρίβεις και πας από την άλλη. Συμβολικά δηλαδή, αυτό σημαίνει ότι αντιλαμβάνεσαι ότι με την πορεία που ακολουθείς δεν θα φτάσεις εκεί και πρέπει να αλλάξεις πορεία. Οπότε, σηματοδοτεί την αλλαγή και τη συνειδητοποίηση ότι η αλλαγή αυτή θα φέρει μια καλύτερη συνθήκη για να φτάσει κάποιος εκεί που θέλει.

Βάνια Τέρνερ: Η αλήθεια είναι ότι ψάχναμε πάρα πολύ καιρό τον τίτλο. Και κάποια στιγμή κατά την διάρκεια των γυρισμάτων η Σοφία μου εξήγησε τι σημαίνει ο όρος και τον συνέδεσε με την απόφαση της Αμαλίας να διεκδικήσει δικαίωση. Την στιγμή που μου το έλεγε και κράταγα την κάμερα, συγκινήθηκα. Και όταν έκλεισα την κάμερα της είπα “Μόλις βρήκαμε τον τίτλο μας”. 

Νιώθατε πως συμμετείχατε σε μια ταινία για τη Σοφία Μπεκατώρου ή για το ελληνικό #ΜeΤoo;

Σοφία Μπεκατώρου: Τίποτα από τα δύο. Κατ΄ αρχάς δεν ένιωθα ότι συμμετέχω σε κάποια ταινία. Και σε αυτό βοήθησε πάρα πολύ η Βάνια, γιατί ήταν πάρα πολύ διακριτική. Η αλήθεια είναι ότι υπήρχε λίγο “άγνοια κινδύνου”. Τι σημαίνει ένα ντοκιμαντέρ; Ούτε το είχα σκεφτεί ποτέ στη ζωή μου και ούτε το είχα ξανακάνει. Η δυσκολία ήταν ότι υπήρχε μια κάμερα σε πάρα πολύ προσωπικές στιγμές που αν δεν ήταν η Βάνια δε νομίζω ότι εγώ θα άντεχα να αφήσω κάποιον άνθρωπο. Υπήρχαν στιγμές μέσα στη διάρκεια των γυρισμάτων που κάπως δεν άντεχα άλλο, γιατί αν και φαίνεται περίεργο, όλη η παρουσία μου σε δικαστήρια και μέσα από τη διαδικασία της δίκης της Αμαλίας, έφερε πολύ πάνω το δικό μου τραύμα που κάπως με έναν τρόπο είχα απωθήσει για πολύ καιρό. Και επειδή παραγράφηκε κιόλας, φαινόταν ότι “έλα μωρέ, αυτό έγινε, τελείωσε”, όμως εμένα με έφερε σε συνθήκες σαν να το ξαναβίωνα από την αρχή και κράτησε και πολύ. Οπότε δεν ήταν μια ευχάριστη εμπειρία αυτό. 

Όμως το ότι η Αμαλία προσπαθούσε και αγωνιζόταν για κάτι, ήταν αυτό που με επανέφερε στο εδώ και τώρα. Αυτό ήταν ένα κίνητρο, ότι μπορώ να βοηθήσω κάποιον άλλον άνθρωπο πολύ πρακτικά. Οπότε, το ντοκιμαντέρ ήταν μια μια κοινή υπόσχεση, αν το θέλετε, των τεσσάρων μας, δηλαδή της Βάνιας, της Μαρίας (σσ Σιδηροπούλου), της Αμαλίας και δική μου. Συμφωνήσαμε δηλαδή ότι θα υπάρχουν οι κάμερες στη ζωή μας για δύο χρόνια με στόχο να μπορέσουμε να δώσουμε φωνή και εικόνα σε κάτι που συνέβαινε και που όλοι γνωρίζουμε ότι αν δεν το δεις, δεν το πιστεύεις. Και θέλαμε αυτό το υλικό με έναν τρόπο να ταξιδέψει σε όλη την Ελλάδα. Ακόμα και στις πιο μακρινές περιοχές, με στόχο να ανοίξει λίγο η συζήτηση γύρω από το θέμα της κακοποίησης και πως μπορεί η ίδια η κοινωνία να δημιουργεί συνθήκες ικανές για να αναπτυχθεί η κακοποίηση.

Η κάμερα υπάρχει σε δύσκολες προσωπικές στιγμές της Σοφίας και της Αμαλίας. Πώς ήταν αυτή η εμπειρία κινηματογράφησης;

Βάνια Τέρνερ: Αυτό που προσπάθησα να κάνω ήταν να δημιουργήσω ένα safe space, να εξηγήσω και στις δύο γυναίκες ότι έχουν την επιλογή να πουν όχι, ότι το γύρισμα μπορεί να σταματήσει ανά πάσα στιγμή, ότι μόνο εκείνες το ορίζουν αυτό και ότι έχουν τον τελευταίο λόγο στο ντοκιμαντέρ. Ήταν πολύ σημαντικό αυτό για μένα να είναι ξεκάθαρο για να μην παραβιάσω με κάποιο τρόπο τα όρια. Η συναίνεση δεν είναι μόνο η υπογραφή ενός release form. Είναι μία διαδικασία που ξεκινάει πολύ πριν πατήσεις το rec και δεν λήγει ποτέ. Γιατί το ντοκιμαντέρ είναι κάτι ζωντανό, δεν τελειώνει με τους τίτλους τέλους, γιατί οι ζωές των ανθρώπων συνεχίζονται. Προσπάθησα λοιπόν σε κάθε στάδιο να γνωρίζω τι είναι σημαντικό για εκείνες να ειπωθεί, τι ελπίζουν, τι φοβούνται. Αυτό που έμαθα είναι πως η κάμερα αν χρησιμοποιηθεί με φροντίδα, αγάπη και σεβασμό, μπορεί να ενδυναμώσει, να δώσει κουράγιο, να είναι ακόμα και θεραπευτική.

Η κάμερα δεν μπορεί να είναι αόρατη. Απλά από ένα σημείο και μετά η ύπαρξη της κανονικοποιήθηκε, σαν προέκταση του εαυτού. Αυτό πήρε χρόνο. H σχέση μου μαζί με την Σοφία και την Αμαλία εξελισσόταν και συνεχίζεται και νιώθω πολύ τυχερή γι’ αυτό. Η εμπιστοσύνη που μου έδειξαν είναι το μεγαλύτερο δώρο που μου έκαναν.

Με την Αμαλία πώς ήταν η σύνδεσή σας; Λειτούργησε θεραπευτικά για την καθεμία ξεχωριστά ότι ήρθατε τόσο κοντά και για τις ανάγκες της ταινίας; 

Σοφία Μπεκατώρου: Με την Αμαλία ήρθαμε κοντά κάτω από δύσκολες συνθήκες, τις περισσότερες φορές συναντηθήκαμε στα δικαστήρια. Υπήρχε μια αμοιβαία κατανόηση, στήριξη και ένας κοινός κώδικας. Όταν έχεις βιώσει τραυματικά γεγονότα που ομοιάζουν δένεσαι αυτόματα με τον άλλον. Από την άλλη η συνθήκη της επαφής, η αιτία της συνάντησης συνδέεται με τραυματικές εμπειρίες, δεν δημιουργείται με αφορμή μια γνωριμία, δεν γίνεται με ανεμελιά. Έτσι, με την Αμαλία ήρθαμε κοντά, διατηρήσαμε και μία απόσταση, όμως. Δηλαδή όσο μας βλέπετε εσείς να ερχόμαστε κοντά, τόσο μακριά είμαστε. Εκεί που νιώθεις με τον άλλον άνθρωπο ότι μιλάς, τον νιώθεις, σε καταλαβαίνει, τον καταλαβαίνεις, ταυτόχρονα συνειδητοποιείς ότι ασυνείδητα προσπαθείς να κρατηθείς και μακριά γιατί δεν αντέχεις να ζεις ξανά το τραύμα. Σε δύσκολες συνθήκες όμως υπάρχει πάντα χώρος για την ανάπτυξη αληθινών σχέσεων, αρκεί να υπάρχει αμοιβαία επιθυμία. Η Βάνια ήταν ο καταλύτης σε αυτή την περίπτωση. Δηλαδή με ένα τρόπο η Βάνια ήρθε και γεφύρωσε την απόσταση που μας είχε δημιουργήσει το τραύμα. Περνώντας εκείνη από τη μια πλευρά της γέφυρας στην άλλη πολλές φορές, συναντώντας άλλοτε την Αμαλία και άλλοτε εμένα έπλεξε ένα πλέγμα ασφάλειας και για τις δύο μας. Δηλαδή με ένα τρόπο η αλληλεγγύη και η αγάπη της  δημιούργησε ένα νέο πλαίσιο και προϋπόθεση ώστε να έχουμε τη δυνατότητα να επανοποθετηθούμε. Μας έδωσε φως και ελπίδα. 

Τα θύματα συχνά αναφέρουν ότι έχουν κενό μνήμης και νιώθουν σαν να βλέπουν τον εαυτό τους από απόσταση. Είναι αυτό μία περιγραφή του τραύματος; 

Σοφία Μπεκατώρου: Ο καθένας το βιώνει με διαφορετικό τρόπο, αλλά σίγουρα αυτό το πάγωμα του σώματος, αυτή η αποκοπή από το σώμα νομίζω ότι είναι χαρακτηριστική και την ακούω πολύ και κλινικά στο γραφείο μου πλέον. Όταν κάποιος αντιδράσει με ένα τρόπο επιθετικό ή ενεργητικό, αν θέλετε, έχει μέσα στο μυαλό του ότι έκανε αυτό που μπορούσε, αλλά τελικά ο άλλος ας πούμε ήταν δυνατότερος και κάπως δεν τα κατάφερε. Όταν, όμως, ένα άτομο παγώσει και με έναν τρόπο αποκοπεί εκείνη την ώρα από το σώμα του για να μη βιώσει αυτό που συμβαίνει, υπάρχουν περισσότερες ενοχές. Γιατί υπάρχει συνέχεια η ερώτηση “Και γιατί δεν αντέδρασα; Και άρα μήπως έφταιγα;” Γενικά αυτές οι ερωτήσεις μετά έρχονται και στο δικαστήριο και στον κόσμο που ρωτάει: “Καλά γιατί δεν αντέδρασες; Γιατί δεν φώναξες; Γιατί δεν μίλησες; Γιατί δεν έσπασες τελος πάντων κάτι δίπλα σου να κάνει θόρυβο;” και μαρτυρά ακριβώς την άγνοια του κόσμου για το τι συμβαίνει όταν υπάρχει μια τραυματική συνθήκη. 

Δηλαδή μακάρι ένας άνθρωπος που βρίσκεται σε αυτές τις συνθήκες να λειτουργούσε λογικά, αλλά δεν συμβαίνει αυτό. Οπότε όλες αυτές οι ερωτήσεις δεν ευσταθούν. Χρειάζεται να έχει κάποιος γνώση του τι συμβαίνει στο σώμα ενός θύματος εκείνη την ώρα για να μπορέσει να καταλάβει. Οπότε ναι, με κάποιο τρόπο εκείνη την ώρα με την Αμαλία μιλώντας και πολλές φορές ερχόμενη σε επαφή μαζί της, αναγνώριζα κάποια πράγματα. Όμως η δυσκολία σε αυτές οι περιπτώσεις είναι ότι δεν μπορείς να κάνεις κάτι για τον άλλον ή στο όνομα του άλλου. Είναι μια συνθήκη που κάπως πρέπει να συμπορευτείς όταν στηρίζεις μια επιζήσασα. Και να την βοηθήσεις τόσο όσο ζητάει. Δεν μπορείς να κάνεις κάτι παραπάνω. Και επίσης πρέπει κάπως με έναν τρόπο να υπάρχει και μια πλαισίωση θεωρώ ψυχοθεραπευτική, γιατί εν τέλει τίποτα εάν δεν μιληθεί δεν μπορεί να ξεπεραστεί και αυτό το βλέπουμε πολύ συχνά και στην κλινική πράξη.

Γιατί ήταν σημαντικό για εσάς να αποδοθεί τόσο ρεαλιστικά με σκίτσα animation ο δικαστικός αγώνας της Αμαλίας; 

Βάνια Τέρνερ: Κάναμε αίτημα με το που ξεκίνησε η δίκη να μπούμε μέσα και να κινηματογραφήσουμε. Φυσικά αυτό δεν έγινε. Ήρθαμε σε επαφή με την σκιτσογράφο Γεωργία Ζαχάρη που ήρθε στη δίκη, οπότε τα σκίτσα που βλέπεις στο τρέιλερ και οι απεικονίσεις είναι βασισμένα σε ρεαλιστικές εικόνες και καταστάσεις που βιώσαμε στο δικαστήριο. Ήταν σημαντικό να αποτυπώσουμε το τι συμβαίνει μέσα στα δικαστήρια γιατί είναι μια μαύρη τρύπα, δεν έχουμε εικόνα. Η βία συνεχίζεται μέσα στα δικαστήρια, αλλά με διαφορετική μορφή. Δεν υπάρχει καμία προστασία για τα θύματα. Και είναι ανάγκη επιτακτική κάποια πράγματα να αλλάξουν. Να μπουν όρια.

Είναι στις προθέσεις της ταινίας να δείξει ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας στη διαχείριση του τραύματος; 

Βάνια Τέρνερ: Ο τρόπος που λειτούργησα ήταν ότι παρατηρούσα τι υπάρχει γύρω μου και αυτό ήταν κάτι που έγινε πολύ οργανικά. Υπάρχουν σκηνές όπου είναι η Αμαλία με την μικρή της αδερφή και την γιαγιά της. Σε άλλες σκηνές είναι η Σοφία με τον πατέρα της. Μια κακοποίηση είναι αυτονόητο ότι επηρεάζει όλα τα μέλη με διαφορετικούς τρόπους. Και αυτό είναι κάτι που με ενδιαφέρει να δείξω μέσα στην ταινία. 

Σοφία Μπεκατώρου: Ήταν πολύ σημαντικό να καταγραφούν μέσα από την ταινία και οι διαφορετικές γενιές, γιατί η γενιά των δικών μου γονιών είναι δύο γενιές πίσω από της Αμαλίας, οπότε φαίνεται και εκεί μια διαφορά. Φαίνεται μια διαφορά επίσης πως είναι κάποιος που ζει στην πόλη, πως είναι κάποιος που ζει στην επαρχία. Ποιο είναι το περιβάλλον; Ποια είναι η περιρρέουσα ατμόσφαιρα που αντιμετωπίζει μία οικογένεια εκτός Αθηνών; Είναι πράγματα δηλαδή που θέλαμε πολύ με τη Βάνια να θίξουμε, γιατί αυτά όλα δημιουργούν μια κουλτούρα.

Στο ελληνικό #MeToo η Σοφία Μπεκατώρου άνοιξε τον δρόμο στη δημόσια συζήτηση και η Αμαλία Προβελεγγίου στη νομική διεκδίκηση. Τι αλλάζει για τις επόμενες; 

Σοφία Μπεκατώρου: Η δίκη της Αμαλίας δεν έχει τελειώσει. Εκκρεμεί η έφεση. Οπότε αυτός ο αγώνας δεν έχει τελειώσει. Αλλά ξέρετε αυτός ο αγώνας δεν τελειώνει ποτέ, γιατί δεν αφορά μόνο την Αμαλία. Και ούτε εμένα προσωπικά. Θέλω να πω ότι το #MeToo δημιουργήθηκε στην Ελλάδα γιατί αφορούσε τόσο πολύ κόσμο. Δεν ήταν προσωπική υπόθεση. Ήταν απλά μια αφορμή και γι αυτό κάπως ακούστηκε σε όλα τα σπίτια. Ξεκινήσανε συζητήσεις πλέον κάτι το οποίο ήταν κρυμμένο και με ένα τρόπο αναδύθηκε. 

Βάνια Τέρνερ: Είναι πολύ νωρίς για να κάνω μια τέτοια αξιολόγηση, γιατί οι μεγάλες αλλαγές δεν έρχονται από τη μια στιγμή στην άλλη. Πολύς κόσμος, λέει “δεν έγινε και τίποτα”. Συν του ότι υπάρχει μια τεράστια προσδοκία στα φεμινιστικά κινήματα και ιστορικά αν το δεις, ότι επειδή είμαστε όλες γυναίκες, πρέπει οπωσδήποτε να συμφωνήσουμε και να έχουμε όλες την ίδια άποψη και στις διεκδικήσεις μας. Και όταν υπάρχουν διαφωνίες ξαφνικά λένε ο φεμινισμός απέτυχε. Όχι, δεν είναι ότι έχει αποτύχει ο φεμινισμός, είναι ότι είναι μια οικογένεια θέσεων. Είμαστε πολλά διαφορετικά πράγματα και έτσι πρέπει να είμαστε. Δεν είναι μια συμπαγής, μονοδιάστατη κατηγορία: “η γυναίκα”. 

Βλέπουμε μια μετατόπιση μετά από την καταγγελία της Σοφίας. Πολύς κόσμος άρχισε να μιλάει, ακόμα κι αν δεν βγήκε δημόσια ή αν δεν το κατήγγειλε. Πολύς κόσμος έκανε τέτοιες συζητήσεις με τον φίλο του, με τη μαμά του, με τον μπαμπά του. Kαι αυτό είναι μια τεράστια νίκη. Κάπως δηλαδή αρχίσανε κάποιοι άνθρωποι να φοβούνται να προσέχουν παραπάνω. Ναι, δεν είδαμε μεγάλα σκάνδαλα στα ΜΜΕ, ας πούμε. Δεν είδαμε μεγάλα σκάνδαλα στις επιχειρήσεις. Εκεί υπάρχει πολύ κατάχρηση εξουσίας. Ποιος θα τα βάλει με αυτές τις εξουσίες; Αλλά κάποιοι άνθρωποι μίλησαν και κάποιοι άνθρωποι θα μιλήσουν. Και κάτι ίσως μπορούμε να κάνουμε για τα θύματα για να έχουν καλύτερη προστασία και συνθήκες. Και για τα παιδιά που έρχονται. Να το προλάβουμε πριν γίνει.