ΤΖΑΝ ΝΤΙΟΥΝΤΑΡ: “ΑΓΑΠΗΣΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΑΣ ΓΙΑ ΝΑ ΓΛΙΤΩΣΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΕΡΝΤΟΓΑΝ”

Το απόγευμα της 6ης Μαΐου 2016 η είδηση της απόπειρας δολοφονίας κατά του Τούρκου δημοσιογράφου Τζαν Ντιουντάρ, έξω από το δικαστικό μέγαρο της Κωνσταντινούπολης, έκανε αμέσως το γύρο του κόσμου.

Ο διευθυντής ακόμη τότε της αντιπολιτευόμενης στον Ερντογάν εφημερίδας Cumhuriyet και ο συνάδελφός του Ερντέμ Γκιουλ (διευθυντής του γραφείου της εφημερίδας στην Άγκυρα), είχαν συλληφθεί τον Νοέμβριο του 2015 μετά από τη δημοσίευση ενός ρεπορτάζ που κατέγραφε πώς οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες προμήθευαν παράνομα όπλα σε τζιχαντιστές στη Συρία. Η σύλληψή τους είχε προκαλέσει έντονες αντιδράσεις και διεθνή ανησυχία όσον αφορά τον περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου επί Ερντογάν στην Τουρκία. Ενδεικτική ήταν η ανακοίνωση της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Άγκυρα: «Ανησυχούμε πολύ για τις συλλήψεις των Τζαν Ντιουντάρ και Eρντέμ Γκιουλ και για το γεγονός ότι κατά τα φαινόμενα ένα ακόμη μέσο μαζικής ενημέρωσης τελεί υπό πίεση. Ελπίζουμε ότι οι αρχές και τα δικαστήρια στην Τουρκία θα σεβαστούν τη θεμελιώδη αρχή της ελευθερίας του Τύπου την οποία κατοχυρώνει το τουρκικό Σύνταγμα».

Ο δράστης προσέγγισε τον Ντιουντάρ κατά τη διάρκεια του διαλείμματος της δίκης ενώ μιλούσε σε δημοσιογράφους, και πυροβόλησε δύο φορές χωρίς να βρει τον στόχο του, τραυματίζοντας όμως ένα συνάδελφό του που κάλυπτε τη δίκη. «Είσαι προδότης», φώναξε πριν συλληφθεί. Επτά χρόνια μετά, από το Βερολίνο όπου ζει αυτοεξόριστος, ο Ντιουντάρ θυμάται με λεπτομέρεια όσα έζησε εκείνη την Παρασκευή. «Η μυρωδιά από το μπαρούτι είναι ακόμη πολύ έντονη στο μυαλό μου, όπως και οι φωνές του κόσμου μόλις ακούστηκαν οι πυροβολισμοί. Φυσικά και η εικόνα του δράστη καθώς ερχόταν καταπάνω μου. Χωρίς τη γενναιότητα της γυναίκας μου δεν θα ήμουν σήμερα ζωντανός» λέει στο Magazine, με τα πλάνα από το συμβάν που υπάρχουν online και δείχνουν τη γυναίκα του να ακινητοποιεί, με τη βοήθεια μυστικού αστυνομικού, τον δράστη να αποδεικνύουν του λόγου του το αληθές. 

Αμέσως μετά το συμβάν η δίκη συνεχίστηκε, οι δύο κατηγορούμενοι για κατασκοπεία και προπαγάνδα υπέρ της τρομοκρατίας δημοσιογράφοι κρίθηκαν ένοχοι για διαρροή απορρήτων κρατικών πληροφοριών, απαλλάχθηκαν για την κατηγορία ότι στόχευαν στην ανατροπή της κυβέρνησης και καταδικάστηκαν για δημοσιοποίηση απορρήτων κρατικών πληροφοριών, ο μεν Ντιουντάρ σε πέντε χρόνια και δέκα μήνες φυλάκιση, ο δε Γκιουλ σε πέντε χρόνια.

“Σε διάστημα δύο ωρών έχουμε βιώσει δύο απόπειρες δολοφονίας: Η μία έγινε με όπλο, η άλλη ήταν δικαστική.”

«Σε διάστημα δύο ωρών έχουμε βιώσει δύο απόπειρες δολοφονίας: Η μία έγινε με όπλο, η άλλη ήταν δικαστική» δήλωσε ο Ντιουντάρ αμέσως μετά την ανακοίνωση της ετυμηγορίας. «Οι ποινές που μας επιβλήθηκαν δεν στοχεύουν μόνο στη δική μας φίμωση. Ούτε οι σφαίρες. Όλοι πρέπει να είμαστε θαρραλέοι και να υπερασπιστούμε την ελευθερία του Τύπου». 

Δύο μήνες μετά την καταδίκη του, και ενώ του είχε επιτραπεί να είναι ελεύθερος εν αναμονή της απόφασης του Εφετείου, τμήμα του τουρκικού στρατού επιχείρησε να ανατρέψει την κυβέρνηση Ερντογάν. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης που επιβλήθηκε στη χώρα μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου, θα του αφαιρούσε, όπως σημείωσε τότε σε άρθρο του στην Cumhuriyet, το δικαίωμα να έχει μια δίκαιη δίκη, γι’ αυτό και αποφάσισε να αυτοεξοριστεί άμεσα στο Βερολίνο, παίρνοντας μαζί του τα απολύτως απαραίτητα («μόνο κάποια βιβλία και μία οδοντόβουρτσα»).

«Όπως καταλαβαίνεις, είναι πολύ διαφορετικό να αλλάζεις εντελώς ξαφνικά τη ζωή σου όταν είσαι 30 ετών, ακόμη και 40. Εγώ όμως κόντευα τα 60. Δεν μου ήταν εύκολο, για παράδειγμα, να μάθω μια νέα γλώσσα σε αυτή την ηλικία», λέει στο Magazine. Σήμερα, στα 62 του πια, ο διακεκριμένος δημοσιογράφος και ντοκιμαντερίστας, συνεργάζεται με την Washington Post, διευθύνει την online δημοσιογραφική πλατφόρμα Özgürüz και ζει στη γερμανική πρωτεύουσα υπό διακριτική αστυνομική προστασία προς αποφυγή επιθέσεων από Τούρκους εξτρεμιστές που υποστηρίζουν τον Ερντογάν. «Γρήγορα συνειδητοποίησα ότι στο πίσω μέρος του μυαλού μου προετοιμαζόμουν σιγά σιγά γι’ αυτή την εξέλιξη, ότι δηλαδή θα αναγκαζόμουν κάποια στιγμή να φύγω από το σπίτι μου. Ήξερα ότι έπαιζα με τη φωτιά εξαιτίας της δουλειάς μου. Δεν το βάζω όμως κάτω» λέει γελώντας -κάτι που κάνει συχνά και αβίαστα κατά τη διάρκεια της συνομιλίας του με το NEWS 24/7- παρά το ότι τουρκικές αρχές κατέσχεσαν προ πολλού τους λογαριασμούς και την ακίνητη περιουσία της οικογένειάς του, ενώ μέχρι σήμερα έχουν ζητήσει, πολλάκις μεν μάταια δε, από την Ιντερπόλ να τον συλλάβει.

Τα απομνημονεύματα του πολυγραφότατου Ντιουντάρ έχουν μεταφραστεί στα γερμανικά, στα αγγλικά, στα ιταλικά, στα ισπανικά και στα ελληνικά («Μας συνέλαβαν!», μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος, εκδ. Κριτική) κι έχουν μεταφερθεί στο θέατρο από τη Royal Shakespeare Company στην Αγγλία. Ο ίδιος έχει λάβει βραβεία μεταξύ άλλων από τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα, την Επιτροπή για την Προστασία των Δημοσιογράφων CPJ, ενώ ανακηρύχθηκε κι επίτιμος πολίτης του Παρισιού. 

«Αν μη τι άλλο, είμαι ακόμα ζωντανός. Κάτι είναι κι αυτό!» λέει σήμερα, τρία χρόνια αφότου καταδικάστηκε εκ νέου σε 27 χρόνια φυλάκισης, με τη διαδικασία της έφεσης να βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. «Είναι μια ξεκάθαρα πολιτική απόφαση που θεωρώ ότι θα αλλάξει όταν θα αλλάξει και η πολιτική ηγεσία στην Τουρκία. Ελπίζω αυτό να συμβεί σύντομα» λέει, επισημαίνοντας με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία στα ελληνικά του βιβλίου του «Erdogan: η άνοδος ενός σύγχρονου σουλτάνου» (εκδ. Anubis), ότι η ιδέα να γράψει τη βιογραφία του Ερντογάν υπήρχε πολλά χρόνια στο μυαλό του. Αποφάσισε να το κάνει με τη μορφή graphic novel γιατί «μια μέρα χάζευα σε ένα βιβλιοπωλείο και συνειδητοποίησα ότι πια είναι πολλά που δεν απευθύνονται σε ειδικό κοινό, τους φανατικούς των κόμικ κλπ. Σκέφτηκα ότι ένα graphic novel ίσως να ήταν πιο ελκυστικό στα μάτια των νεότερων αναγνωστών. Θεωρώ πολύ σημαντικό να καταλάβουν και οι νέες γενιές τι εστί Ερντογάν. Επιπλέον το graphic novel σου δίνει τη δυνατότητα να αναπαραστήσεις στο χαρτί με εικόνες μια σκηνή του παρελθόντος που περιγράφεις. Τελευταίος αλλά σε καμία περίπτωση έσχατος λόγος που πήρα αυτή την απόφαση είναι ότι ο Ερντογάν μισεί τα κινούμενα σχέδια. Αλήθεια τα μισεί!» λέει και περιγράψει την ερευνητική διαδικασία που προηγήθηκε της συγγραφής του βιβλίου, το οποίο εικονογράφησε ο βραβευμένος Αιγυπτιο-Σουδανός πολιτικός σκιτσογράφος Μοχάμεντ Ανουάρ, μόνιμος κάτοικος Βερολίνου κι εκείνος μετά την εν έτει 2019 σύλληψη και απέλασή του από την Αίγυπτο.

«Το πιο δύσκολο κομμάτι ήταν η έρευνα, διήρκεσε χρόνια. Έπρεπε να διασταυρώσουμε κάθε λεπτομέρεια, να μελετήσουμε κάθε επίσημη, εγκεκριμένη από τον ίδιο, βιογραφία του Ερντογάν, καθώς και άπειρα δημοσιεύματα στον -αντιπολιτευόμενο και μη- Τύπο. Εννοείται ότι πήραμε και πάρα πολλές συνεντεύξεις από ανθρώπους που για ευνόητους λόγους δεν ήθελαν να μας μιλήσουν επώνυμα. Πολύ υλικό άντλησα και από τις δικές μου εμπειρίες. Έζησα “μαζί” με τον Ερντογάν για πολλές δεκαετίες» λέει ο Ντιουντάρ, τονίζοντας ότι με το συγκεκριμένο έργο του -το πρώτο graphic novel που αφηγείται την άνοδο του Ερντογάν στην εξουσία- δεν είχε στόχο να επιτεθεί στον Πρόεδρο της Τουρκίας.

“Ίσως αν κατανοήσουμε τα κίνητρά του να καταφέρουμε στο μέλλον να αποτρέψουμε τον επόμενο Ερντογάν. Ερευνώντας και γράφοντας συνειδητοποίησα ότι υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα σε όλους τους αυταρχικούς ηγέτες ανά τον κόσμο.”

«Έπρεπε να καταπνίξω τα αληθινά μου αισθήματα για τον Ερντογάν. Φαντάσου πόσο δύσκολο είναι να γράψεις ένα βιβλίο για τον άντρα που έχει καταστρέψει τη ζωή σου αλλά και τη χώρα σου. Προφανώς είμαι πολύ θυμωμένος. Από την άλλη είμαι δημοσιογράφος και οφείλω να είμαι αντικειμενικός ώστε να με σέβονται και όσοι διαφωνούν με αυτά που λέω. Άλλωστε οι πράξεις του Ερντογάν μιλάνε από μόνες τους. Με αυτό το βιβλίο προσπαθώ να αναδείξω την προσωπικότητά του, όλα όσα οδήγησαν αυτό το πάλαι ποτέ παιδί μιας φτωχής τουρκικής οικογένειας στο να γίνει ο αυταρχικός ηγέτης που όλοι γνωρίζουμε. Ίσως αν κατανοήσουμε τα κίνητρά του να καταφέρουμε στο μέλλον να αποτρέψουμε τον επόμενο Ερντογάν. Ερευνώντας και γράφοντας συνειδητοποίησα ότι υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα σε όλους τους αυταρχικούς ηγέτες ανά τον κόσμο. Αν διαβάσεις, για παράδειγμα, τη βιογραφία του Χίτλερ θα συναντήσεις παρόμοια μοτίβα: παιδική ηλικία μέσα στη φτώχεια, απών, αυταρχικός και ευέξαπτος πατέρας που “σηκώνει χέρι”, παιδί που δεν λαμβάνει αρκετή αγάπη κλπ. Ίσως λοιπόν ένα χρήσιμο μήνυμα προς τους γονείς να είναι το εξής: Αγαπήστε πολύ τα παιδιά σας για το καλό όλων μας, για να μην καταστρέψουν τις ζωές μας, για να γλιτώσουμε από τους μελλοντικούς Ερντογάν» λέει γελώντας και πάλι.

Μέχρι σήμερα, στα δύο και πλέον χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από την αρχική έκδοση του graphic novel στα γερμανικά και τα τουρκικά, δεν έχει υπάρξει καμία αντίδραση από την πλευρά Ερντογάν, ούτε καν από τα φίλα προσκείμενα ΜΜΕ. «Στη Γερμανία υπήρξε εξαρχής μεγάλο ενδιαφέρον» λέει ο Ντιουντάρ, τονίζοντας ότι στην Τουρκία «δεν έχει δημοσιευτεί ούτε ένα σχετικό άρθρο. Το βιβλίο δεν μπορεί να φτάσει στο τουρκικό κοινό. Σκέψου ότι ο εκδοτικός οίκος έστειλε πολλά αντίτυπα σε Τούρκους δημοσιογράφους και πολιτικούς, για ευνόητους λόγους χωρίς να υπάρχει το παραμικρό διακριτικό στους φακέλους που να παραπέμπει σε μένα ή στο περιεχόμενο. Όλα τα δέματα επιστράφηκαν από το τουρκικό τελωνείο χωρίς την παραμικρή εξήγηση». 

Συζητώντας με τους εκδότες του για το πώς θα μπορούσε να διαβαστεί το βιβλίο από το τουρκικό κοινό, αποφάσισαν να το διαθέσουν δωρεάν στη γενέτειρά του. «Όποιος θέλει μπορεί να μας στείλει το email του και αμέσως του στέλνουμε ένα κωδικό για να κατεβάσει το βιβλίο δωρεάν. Με αυτόν τον τρόπο σπάσαμε το εμπάργκο του Ερντογάν. Είναι άλλη μια απόδειξη ότι σήμερα είναι αδύνατο να αποκλείσεις μια ιδέα. Το βιβλίο μου δεν βρίσκεται μεν στα ράφια των βιβλιοπωλείων στην Τουρκία, αλλά το έχουν διαβάσει χιλιάδες άνθρωποι».

Από την αρχή της αυτοεξορίας του στο Βερολίνο και μέχρι την επανεκλογή του Ερντογάν τον Μάιο του 2023, ο Ντιουντάρ εξέφρασε πολλές φορές δημόσια την πεποίθησή του ότι οι μέρες του Τούρκου ηγέτη στην εξουσία ήταν μετρημένες. Σήμερα παραδέχεται ότι υπήρξε υπέρ του δέοντος αισιόδοξος: «Είναι πια πολύ δύσκολο να ξεφορτωθεί ο λαός τον Ερντογάν, ελέγχει απόλυτα τον κρατικό και δικαστικό μηχανισμό και δυστυχώς έχει και την υποστήριξη της Δύσης. Επιπλέον ο Ερντογάν έχει καταφέρει να πείσει μεγάλο μέρος του λαού ότι φταίει η αντιπολίτευση και όχι οι κυβερνήσεις του για την τεράστια οικονομική κρίση που πλήττει την Τουρκία». 

Ο ίδιος όμως δεν χάνει τις ελπίδες του. «Αν και το καθεστώς του Ερντογάν είναι πολύ ισχυρό, η πολιτική στην Τουρκία μερικές φορές αποδεικνύεται γεμάτη εκπλήξεις» λέει ανατρέχοντας στην εμπειρία των 40 και πλέον ετών του στη δημοσιογραφία. «Έχουν υπάρξει στο παρελθόν περιπτώσεις αυταρχικών τουρκικών ηγεσιών που ενώ φάνταζαν πανίσχυρες, ξαφνικά καταβαραθρώθηκαν. Ελπίζω όμως η κατάσταση να αλλάξει με δημοκρατικό τρόπο, μέσα από την εκλογική διαδικασία και τον σεβασμό στη λαϊκή ετυμηγορία», λέει και υπογραμμίζει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι συνάδελφοί του στην Τουρκία. «Πριν από αρκετά χρόνια ρωτούσα τους νέους δημοσιογράφους αν πιστεύουν ότι είναι αρκετά ταλαντούχοι για να κάνουν αυτή τη δουλειά. Σήμερα θα τους ρωτούσα το εξής: Είστε αρκετά γενναίοι; Χωρίς ταλέντο στο γράψιμο τα “κομμάτια” σου δεν θα είναι τα καλύτερα, αλλά με πολλή προσπάθεια θα μάθεις πέντε πράγματα και θα είναι ανεκτά. Η γενναιότητα όμως είναι κάτι άλλο. Στην Τουρκία για να γίνεις δημοσιογράφος πρέπει πάνω απ’ όλα να είσαι γενναίος, να είσαι προετοιμασμένος ότι μπορεί να σε πιέσουν, να σε προσβάλλουν, να σε δυσφημίσουν, να σε δικάσουν, να σου επιτεθούν, να σε λογοκρίνουν, ακόμη και να καταστρέψουν την οικογένεια σου. Ποιος μπορεί να τα υπομείνει όλα αυτά;»

Κι όμως παρά αυτές τις δύσκολες συνθήκες ο Τζαν Ντιουντάρ ανυπομονεί να επιστρέψει στην πατρίδα του. «Μου λείπει πολύ η μητέρα μου που ζει μόνη της. Μου λείπουν τα πεθερικά μου. Δεν ξέρω πότε θα καταφέρω να τους ξαναδώ. Μου λείπουν το αρχείο και η βιβλιοθήκη μου. Περνάς όλη σου τη ζωή μαζεύοντας πράγματα που έχουν σημασία για σένα και μέσα σε μια στιγμή πάνε, χάνονται. Μου λείπουν επίσης ο καλός καιρός και το πεντανόστιμο φαγητό της Κωνσταντινούπολης. Μου λείπει το σπίτι μου», λέει. Χωρίς να γελάει.