ΤΕΝΕΡΙΦΗ 1977, Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Το ημερολόγιο έδειχνε 27 Μαρτίου του 1977, όταν στο αεροδρόμιο “Los Rodeos” της Τενερίφης, στο σύμπλεγμα των Καναρίων Νήσων, συνέβη το πιο πολύνεκρο αεροπορικό δυστύχημα στην ιστορία. Ακριβώς στις 17:06:50″ το απόγευμα, δυο Boeing 747, το ένα της ολλανδικής εταιρείας KLM και το άλλο της αμερικανικής εταιρείας Pan Am, συγκρούστηκαν στον διάδρομο του “Los Rodeos”, προκαλώντας τον θάνατο 583 ανθρώπων, ενώ μόλις 61 επέζησαν (όλοι από το αεροσκάφος της Pan Am).

Μια σειρά σχεδόν απίστευτων, όσο και τραγικών συμπτώσεων, δημιούργησαν ένα εφιαλτικό σενάριο, η αιματηρή κατάληξη του οποίου συγκλόνισε ολόκληρη την υφήλιο. Σήμερα, 45 χρόνια μετά την “τραγωδία της Τενερίφης”, το Magazine θυμάται την κόλαση της καταστροφής των δυο γιγαντιαίων Jumbo Jets, παρουσιάζει τα αίτια του δυστυχήματος και την επίδραση που είχε αυτό στην εξέλιξη και βελτίωση της χρήσης προτυποποιημένης φρασεολογίας στις ραδιοεπικοινωνίες της πολιτικής αεροπορίας, αλλά και στη λήψη ομαδικών αποφάσεων μέσα στον θάλαμο διακυβέρνησης όποτε αυτό κρινόταν αναγκαίο.

ΟΛΑ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΑΠΟ ΜΙΑ ΒΟΜΒΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ

Να ξεκινήσουμε λέγοντας ότι κανένα από τα δυο Boeing 747 δεν είχε ως προορισμό την Τενερίφη και το αεροδρόμιο του νησιού “Los Rodeos”. Το Jumbo της KLM είχε απογειωθεί από το Άμστερνταμ, ενώ εκείνο της Pan Am από το Λος Άντζελες με ενδιάμεσο σταθμό τη Νέα Υόρκη. Αμφότερα κατευθύνονταν προς το νησί Γκραν Κανάρια και το διεθνές αεροδρόμιό του. Όμως, πριν φτάσουν στον προορισμό τους, μια βομβιστική τρομοκρατική επίθεση στο “Aeropuerto Internacional de Gran Canaria”, ανάγκασε τις τοπικές αστυνομικές αρχές να το κλείσουν προσωρινά.

Ήταν η οργάνωση “Movimiento por la Autodeterminación e Independencia del Archipiélago Canario” (Κίνημα για την αυτοδιάθεση και την ανεξαρτησία των Καναρίων Νήσων), εκείνη που τοποθέτησε μια βόμβα στο αεροδρόμιο της Γκραν Κανάρια, αν και οι ίδιοι στη συνέχεια το αρνήθηκαν, λέγοντας πως επρόκειτο για προβοκάτσια της αστυνομίας για να τους δυσφημίσει στους κατοίκους του Αρχιπελάγους. Ο εκρηκτικός μηχανισμός εξερράγη στο ανθοπωλείο του αεροδρομίου στις 13:15 το μεσημέρι, τραυματίζοντας ελαφρά επτά άτομα.

ΑΝΑΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΣΤΟ “LOS RODEOS” ΤΗΣ ΤΕΝΕΡΙΦΗΣ

Ο αρχηγός της MPAIAC, Αντόνιο Κουμπίγιο, αρνήθηκε κάθε σχέση με το συμβάν, η ουσία όμως ήταν πως το αεροδρόμιο έκλεισε για λίγες ώρες και όλες οι πτήσεις που επρόκειτο να προσγειωθούν σε αυτό (συμπεριλαμβανομένων και των δυο μοιραίων Boeing 747 της KLM και της Pan Am), ανακατευθύνθηκαν στο “Los Rodeos” της γειτονικής Τενερίφης, το πλησιέστερο στην ευρύτερη περιοχή, που όμως τότε ήταν πολύ μικρό για να απορροφήσει μια τόσο μεγάλη και ξαφνική “συμφόρηση” από αεροσκάφη.

Οι εγκαταστάσεις του αεροδρομίου ήταν πολύ περιορισμένες, υπήρχε μόνο ένας διάδρομος και οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας δεν ήταν συνηθισμένοι να κουμαντάρουν τόσα πολλά αεροπλάνα. Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, έτυχε να είναι Κυριακή, κάτι που σήμαινε ότι υπήρχαν μόνο δυο ελεγκτές στη βάρδια. Το “Los Rodeos” δεν διέθετε ραντάρ εδάφους και αρκετά από τα φώτα στην πίστα δεν λειτουργούσαν. Το νέο διεθνές αεροδρόμιο “Tenerife Sur-Reina Sofía”, που προοριζόταν να αποσυμφορήσει τον παλιό αερολιμένα, βρισκόταν τότε ακόμα υπό κατασκευή (εγκαινιάστηκε ενάμισι χρόνο αργότερα, τον Οκτώβριο του 1978).

Ένα ακόμη πρόβλημα του “Los Rodeos”, ήταν ότι (πέραν του ενός διαδρόμου) διέθετε μόνο έναν κεντρικό τροχόδρομο, το τμήμα δηλαδή της διαδρομής ενός αεροσκάφους που συνδέει τον διάδρομο με τους χώρους στάθμευσης, τα υπόστεγα, τους τερματικούς αεροσταθμούς και άλλες εγκαταστάσεις του αεροδρομίου. Αυτός ο κεντρικός τροχόδρομος είχε τέσσερις μικρότερους, που τον συνέδεαν με τον διάδρομο, όμως εκείνη την ημέρα, μεγάλο μέρος του είχε καλυφθεί από αεροπλάνα, αφού δεν υπήρχε άλλος χώρος στάθμευσης διαθέσιμος.

Όταν το αεροδρόμιο της Γκραν Κανάρια άνοιξε μετά από δυο ώρες, το πλήρωμα της Pan Am ζήτησε άδεια από τον πύργο ελέγχου του “Los Rodeos” για να απογειωθεί, όμως υποχρεώθηκε να περιμένει, επειδή το 747 της KLM είχε ζητήσει άδεια για να ανεφοδιαστεί και εμπόδιζε την έξοδο του αμερικανικού Jumbo προς τον διάδρομο προσαπογειώσεων. Ο Ολλανδός κυβερνήτης είχε ζητήσει να γεμίσουν τις δεξαμενές του αεροπλάνου του με 55.000 λίτρα καύσιμου, έτσι ώστε να μη χάσει περισσότερο χρόνο όταν θα έφτανε στην Γκραν Κανάρια, αφού στη συνέχεια θα επέστρεφε στο Άμστερνταμ.

Με το που ολοκληρώθηκε ο ανεφοδιασμός των Ολλανδών 35 λεπτά αργότερα, έγινε γνωστό ότι η ισπανική αστυνομία είχε ξανακλείσει το αεροδρόμιο της Γκραν Κανάρια, επειδή είχε δεχτεί ανώνυμο τηλεφώνημα για μια ακόμα βόμβα στις εγκαταστάσεις του. Αποτέλεσμα αυτού ήταν, τα δυο Boeing 747 να παραμείνουν για δυο επιπλέον ώρες ακινητοποιημένα στην Τενερίφη. Λίγα λεπτά πριν τις 5 το απόγευμα, το “Los Rodeos” ενημερώθηκε ότι ο αερολιμένας της Γκραν Κανάρια λειτουργούσε και πάλι κανονικά.

Όση ώρα συνέβαιναν αυτά, οι επιβάτες των δυο Jumbo είχαν κατέβει από τα αεροπλάνα και βρίσκονταν στους χώρους του αεροδρομίου, περιμένοντας να συνεχίσουν την πτήση τους. Όταν επέστρεψαν στα αεροσκάφη, προέκυψε μια ακόμα μικρή καθυστέρηση, επειδή οι συνοδοί της KLM έψαχναν μια τετραμελή οικογένεια. Από την ίδια πτήση, μια ξεναγός, η Ρομπίνα Φαν Λάνσκοτ, αρνήθηκε να ανέβει στο αεροπλάνο, επειδή ήταν κάτοικος Τενερίφης και δεν είχε νόημα να πάει στην Γκραν Κανάρια, για να γυρίσει την επόμενη μέρα στον τόπο διαμονής της. Χωρίς να το γνωρίζει εκείνη τη στιγμή, θα ήταν η μοναδική που θα επιζούσε από την πτήση της KLM.

Πριν περάσουμε στο χρονικό του δυστυχήματος, ας δούμε πρώτα την “ταυτότητα” των δυο αεροπλάνων που ενεπλάκησαν στη μοιραία σύγκρουση της Τενερίφης, πρώτα αυτή του Boeing 747 της KLM και μετά εκείνη του Boeing 747 της Pan Am.

ΤΟ BOEING 747 ΤΗΣ KLM

• Εταιρεία: KLM Dutch Royal Airlines
• Τύπος αεροσκάφους: Boeing 747-206B
• Όνομα αεροσκάφους: “Rijn”
• Κυβερνήτης αεροσκάφους: Jacob Veldhuyzen van Zanten
• Προέλευση πτήσης: Schiphol Airport, Άμστερνταμ
• Προορισμός πτήσης: Gran Canaria Airport, Γκράν Κανάρια
• Επιβαίνοντες: 248
• Επιβάτες: 234
• Πλήρωμα: 14
• Νεκροί: 248
• Επιζώντες: 0

ΤΟ BOEING 747 ΤΗΣ PAN AM

• Εταιρεία: Pan American World Airways
• Τύπος αεροσκάφους: Boeing 747-121
• Όνομα αεροσκάφους: “Clipper Victor”
• Κυβερνήτης αεροσκάφους: Victor Franklin Grubbs
• Προέλευση πτήσης: LAX, Λος Άντζελες
• Ενδιάμεση στάση: JFK International Airport, Νέα Υόρκη
• Προορισμός πτήσης: Gran Canaria Airport, Γκράν Κανάρια
• Επιβαίνοντες: 396
• Επιβάτες: 380
• Πλήρωμα: 16
• Νεκροί: 335
• Επιζώντες: 61

ΤΑ 11 ΛΕΠΤΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Στις 16:56 ο κυβερνήτης της πτήσης KLM 4805, Γιάκομπ Φελντχούιζεν Φαν Ζάντεν, πήρε την άδεια να βάλει μπροστά τους κινητήρες του και να κινηθεί προς τον διάδρομο, να στρίψει αριστερά στον βοηθητικό τροχόδρομο C3 (στους C1 και C2 υπήρχαν σταθμευμένα αεροσκάφη) και μέσω του βασικού τροχόδρομου να φτάσει στο τέλος της πίστας. Λίγο μετά, ο πύργος ελέγχου, για να διευκολύνει ακόμα περισσότερο το Boeing 747 στον ελιγμό του, επέλεξε να διορθώσει την αρχική οδηγία, δίνοντας εντολή να συνεχίσει στον διάδρομο χωρίς να μπει σε τροχόδρομο, και μόλις φτάσει στο τέλος του, να κάνει επιτόπου αναστροφή (backtrack) και να περιμένει την τελική άδεια για απογείωση.

Τρία λεπτά αργότερα, η πτήση Pan Am 1736 πήρε εντολή να κατευθυνθεί προς τον διάδρομο, να στρίψει αριστερά στον βοηθητικό τροχόδρομο C3 και να επιβεβαιώσει την έξοδό του από τον διάδρομο, όταν θα ολοκλήρωνε τον ελιγμό του. Όμως το Boeing 747 της Pan Am, προσπέρασε την τρίτη έξοδο και συνέχισε προς την τέταρτη (C4). Αυτή η παραβίαση της εντολής του πύργου ελέγχου, συνέβη είτε λόγω της πυκνής ομίχλης που είχε πέσει την τελευταία ώρα πάνω από το αεροδρόμιο, είτε επειδή η αριστερή στροφή στον C3 ήταν πολύ δύσκολη για ένα αεροσκάφος του μεγέθους του Jumbo (αν παρατηρήσετε στο γράφημα που ακολουθεί, θα δείτε ότι η στροφή στον C3 ήταν πολύ πιο κλειστή από εκείνη στον C4).

Στην ουσία, ο πύργος ελέγχου άφησε την KLM στον διάδρομο και έδωσε στην Pan Am την εντολή που είχε δώσει αρχικά στους Ολλανδούς. Να συμπληρώσουμε εδώ, ότι ένας πρόσθετος λόγος – πέραν της ομίχλης – που η Pan Am δεν είδε την έξοδο C3, ήταν και αυτό που αναφέραμε νωρίτερα, ότι δηλαδή τα περισσότερα φώτα στην πίστα δε λειτουργούσαν. Και βέβαια, λόγω της ξαφνικής πυκνής ομίχλης – που ήταν συνηθισμένο φαινόμενο στο αεροδρόμιο της Τενερίφης – ο κυβερνήτης της Pan Am είχε μειώσει πάρα πολύ την ταχύτητα του αεροσκάφους.

Πάντως, από την αρχή η επικοινωνία ανάμεσα στον πύργο ελέγχου και τα δυο αεροσκάφη φάνηκε να είναι προβληματική. Η Pan Am δεν είχε καταλάβει αν η οδηγία ήταν να στρίψουν αριστερά στον C1 ή στον C3 και ζήτησε διευκρίνιση. Το ρόλο της εκεί έπαιξε και η προφορά στα αγγλικά των Ισπανών από τον πύργο ελέγχου, οι οποίοι πάντως απάντησαν πολύ καθαρά: “The third one sir, one, two, three, the third one”. Ένα ακόμα πρόβλημα στην απίστευτη αλυσίδα των συμπτώσεων, προέκυψε επειδή οι έξοδοι των βοηθητικών τροχόδρομων δεν ήταν σηματοδοτημένοι στο έδαφος, με αποτέλεσμα το πλήρωμα της Pan Am να τους ψάχνει στα τυφλά, με μοναδική βοήθεια ένα γράφημα.

Τελικά κατάφεραν να εντοπίσουν τόσο τον C1 όσο και τον C2, όχι όμως και τον C3, που ήταν εκείνος που έπρεπε να χρησιμοποιήσουν. Όπως γράψαμε και πιο πάνω, η αριστερή στροφή στον C3 ήταν πολύ κλειστή (148°) και θα έστελνε το αεροσκάφος της Pan Am προς τα πίσω, κοντά στο σημείο στάθμευσης των υπόλοιπων αεροσκαφών. Επιπροσθέτως, όταν θα έφτανε στο ύψος του κεντρικού τροχόδρομου, θα έπρεπε να πραγματοποιήσει μια ακόμα – δεξιά – στροφή 148 μοιρών για να πάρει πορεία προς το τέλος του διαδρόμου, δηλαδή ένα ανάποδο “Ζ”.

Μια μελέτη που έγινε μετά το δυστύχημα από την Air Line Pilots Association (ALPA), τη μεγαλύτερη ένωση πιλότων στον κόσμο, έδειξε ότι η δεύτερη – δεξιά – στροφή 148° στο τέλος του C3 για να περάσει το Jumbo της Pan Am στον βασικό τροχόδρομο, θα ήταν “πρακτικά αδύνατη”. Και η μελέτη κατέληγε ότι η ιδανική πορεία θα ήταν μέσω του C4, αφού οι δυο στροφές που θα απαιτούνταν θα ήταν μόλις 35 μοιρών η καθεμία. Στην επίσημη έκθεσή τους, οι Ισπανοί εμπειρογνώμονες εξήγησαν πως η εντολή για χρησιμοποίηση του C3, δόθηκε από τον πύργο ελέγχου, επειδή ήταν η πρώτη διαθέσιμη για να φτάσει το αεροσκάφος της Pan Am στον παράλληλο με τον διάδρομο, τροχόδρομο.

Η ΞΑΦΝΙΚΗ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ ΟΜΙΧΛΗΣ

Να περάσουμε τώρα σε μια άλλη παράμετρο. Το “Los Rodeos” βρίσκεται σε υψόμετρο 633 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, κάτι που προκαλεί αλλαγές στις καιρικές συνθήκες, πολύ διαφορετικές από αυτές που ισχύουν σε άλλα αεροδρόμια. Σύννεφα που βρίσκονται σε υψόμετρο 600 μέτρων στη γειτονική ακτή (4 χλμ ανατολικά ή 3 χλμ δυτικά), είναι συγχρόνως στο επίπεδο εδάφους του “Los Rodeos”. Έτσι, τα σύννεφα διαφορετικής πυκνότητας δημιουργούν και ανάλογες συνθήκες ορατότητας στο αεροδρόμιο, με τις αλλαγές να είναι συχνά τελείως απρόσμενες.

Από εκεί δηλαδή που υπάρχει εξαιρετική ορατότητα, μέσα σε ελάχιστα (όχι λεπτά, αλλά) δευτερόλεπτα, η ομίχλη είναι ικανή να εξαφανίσει τελείως τα πάντα. Και η πρόσθετη ατυχία του πύργου ελέγχου και των δυο Boeing 747, ήταν ότι η σύγκρουση έγινε όταν το αεροδρόμιο ήταν σκεπασμένο από σύννεφο υψηλής πυκνότητας. Πιο συγκεκριμένα, μόλις το Pan Am κατευθύνθηκε προς τον διάδρομο, η ορατότητα ήταν στα 500 μέτρα. Με το που μπήκε στον διάδρομο, αυτή έπεσε κάτω από τα 100 μ.!

Την ίδια στιγμή, στην άλλη πλευρά του διαδρόμου, το KLM είχε σχετικά καλή ορατότητα και πραγματοποίησε την αναστροφή χωρίς προβλήματα. Όμως ένα σύννεφο που βρισκόταν στα 900 μ. μακριά, πλησίασε με ταχύτητα 22 χλμ/ώρα και αμέσως έκρυψε τα πάντα και από το ολλανδικό πλήρωμα. Το καταδικαστικό για όλους ήταν, πως λίγο πριν τη σύγκρουση, κανένα από τα δυο Boeing 747 δεν μπορούσε να δει το άλλο. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ούτε ο πύργος ελέγχου είχε ορατότητα σε κανένα από τα δυο αεροσκάφη, ενώ δεν υπήρχε και ραντάρ εδάφους.

Επιστρέφουμε στο Boeing 747 της KLM, το οποίο είχε ολοκληρώσει την αναστροφή του στο τέλος του διαδρόμου και είχε πάρει θέση απογείωσης. Ήταν τότε που ο κυβερνήτης Φαν Ζάντεν αύξησε την ισχύ στους κινητήρες, δίνοντας γκάζι (κάτι που καταγράφηκε στο FDR, το μαύρο κουτί με τα δεδομένα πτήσης), με τον συγκυβερνήτη να του επισημαίνει αμέσως ότι δεν είχαν πάρει ακόμα το “οκ” από τον πύργο για να απογειωθούν. “Το ξέρω”, του απάντησε ο Φαν Ζάντεν, “μίλα με τον πύργο”.

ΤΟ ΜΠΕΡΔΕΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Ο Κλάας Μέουρς (συγκυβερνήτης) ενημέρωσε τον πύργο ότι ήταν έτοιμοι για απογείωση (“ready for takeoff”) και περίμεναν την “ATC clearance” (πληροφορίες από τον Έλεγχο Εναέριας Κυκλοφορίας, δηλαδή το Air Traffic Control). Ο πύργος έδωσε οδηγίες στο πλήρωμα της KLM για την πορεία που έπρεπε να ακολουθήσουν μετά την απογείωση, χρησιμοποιώντας τη λέξη “takeoff” (απογείωση), χωρίς όμως να δώσει τη σαφή εντολή “clear for takeoff” (ελεύθεροι για απογείωση). Ο Μέουρς απάντησε, επαναλαμβάνοντας τα στοιχεία που είχε πάρει από τον πύργο, αλλά ολοκλήρωσε με το τελείως ανορθόδοξο “we are now at takeoff” (βρισκόμαστε στην απογείωση), μια φράση που δεν έχει κανένα νόημα χωρίς την άδεια του πύργου.

Ενώ ο Μέουρς δεν είχε ολοκληρώσει ακόμα τη συνομιλία του με τον πύργο, ο Φαν Ζάντεν τον διέκοψε, άφησε τα φρένα (καταγράφηκε στο FDR) και ξεκίνησε την απογείωση, λέγοντας “We are going” (ξεκινάμε). Ο ελεγκτής, που όπως ήδη είπαμε, δεν είχε οπτική επαφή με το αεροσκάφος λόγω της ομίχλης, απάντησε “Ok”, το οποίο όμως απευθυνόταν στο “we are now at takeoff” του Μέουρς και όχι στο “we are going” του Φαν Ζάντεν. 1,89 δευτερόλεπτα μετά το “Ok”, ο ελεγκτής συμπλήρωσε: “stand by for takeoff, I will call you” (περίμενε για την απογείωση, θα σε καλέσω), καθιστώντας σαφές ότι δεν ήθελε να ερμηνευτεί λανθασμένα η οδηγία του ως άδεια για απογείωση.

Όμως την ίδια στιγμή που ο πύργος ξεκαθάριζε στο Jumbo της KLM ότι δεν είχε δώσει το τελικό “οκ” για την απογείωση, μια ταυτόχρονη κλήση από τον ασύρματο του Jumbo της Pan Am, προκάλεσε παρεμβολή στη ραδιοσυχνότητα, μετατρέποντας το κρίσιμο τελευταίο μήνυμα του ελεγκτή (περίμενε για την απογείωση, θα σε καλέσω), σε ήχο από παράσιτα που διήρκεσαν τρία δευτερόλεπτα (καταγράφηκε στο CVR, το μαύρο κουτί με τις συνομιλίες στο πιλοτήριο). Το μήνυμα του πληρώματος της Pan Am προς τον πύργο, όταν έγινε η παρεμβολή, ήταν “Τροχοδρομούμε ακόμα στον διάδρομο”.

Λόγω της παρεμβολής, ούτε αυτό το μήνυμα έφτασε ποτέ στα ακουστικά του πληρώματος της KLM, κάτι που σήμαινε ότι εκείνη τη στιγμή και τα δυο αεροσκάφη βρίσκονταν στον διάδρομο προσαπογείωσης, το ένα απέναντι στο άλλο, χωρίς όμως οπτική επαφή μεταξύ τους. Οποιοδήποτε από τα δυο μηνύματα, είτε το “περίμενε για την απογείωση, θα σε καλέσω” του πύργου, είτε το “τροχοδρομούμε ακόμα στον διάδρομο” της Pan Am, είχε ακουστεί από το πλήρωμα της KLM, θα του είχε δώσει την ευκαιρία και τον χρόνο να ακυρώσει την απογείωση. Όμως η τελευταία ευκαιρία να αποφευχθεί η τραγωδία, είχε εξαφανιστεί…

ΤΑ 13 ΔΕΥΤΕΡΟΛΕΠΤΑ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Αμέσως μετά, ο πύργος επικοινώνησε με το αεροσκάφος της Pan Am, ζητώντας του ενημέρωση όταν θα είχε εξέλθει από τον διάδρομο (μπαίνοντας στον C3, όπως γράψαμε πιο πριν). Το πλήρωμα της Pan Am απάντησε “Οκ, θα ενημερώσουμε όταν θα έχουμε βγει από τον διάδρομο”. Ο μηχανικός πτήσης της KLM άκουσε αυτή την τελευταία απάντηση και όπως ήταν φυσικό, ανησύχησε και αμέσως ρώτησε τους δικούς του πιλότους στο κόκπιτ: “Δεν έχει βγει ακόμα από τον διάδρομο αυτό το Pan American;”, για να εισπράξει ένα εμφατικό “Oh, ya” (ω, ναι) από τον Φαν Ζάντεν, ο οποίος συνέχισε να αναπτύσσει ταχύτητα για να απογειωθεί.

Πιστεύοντας ότι θα ήταν αδύνατο για έναν τόσο έμπειρο πιλότο να υποπέσει σε ένα τέτοιο χοντρό λάθος, ο μηχανικός και ο συγκυβερνήτης της KLM, δεν έφεραν άλλες αντιρρήσεις. 13 δευτερόλεπτα τους χώριζαν πλέον από τη μοιραία σύγκρουση. Σύμφωνα με τον καταγραφέα συνομιλιών (CVR) της Pan Am, ο Βίκτορ Φράνκλιν Γκραμπς, ο κυβερνήτης του αμερικανικού Jumbo, είπε “εκεί είναι”, όταν είδε τα φώτα του ολλανδικού Jumbo να ξεπροβάλλουν μέσα από την ομίχλη, τη στιγμή που το δικό του αεροσκάφος πλησίαζε την έξοδο C4, ακριβώς 8,5 δευτερόλεπτα πριν τη σύγκρουση.

Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ (27/3/1977, 17:06:50″)

Όταν έγινε σαφές ότι το Jumbo της KLM πλησίαζε την ταχύτητα απογείωσης, ο Γκραμπς αναφώνησε “Goddamn, that son of a bitch is coming!”, ενώ ο συγκυβερνήτης Ρόμπερτ Μπραγκ ούρλιαζε “Get off! Get off!” (στρίψε, στρίψε). Ο Γκραμπς έδωσε αμέσως πλήρη ισχύ στους κινητήρες σπρώχνοντας τους μοχλούς μπροστά και έκανε απότομη αριστερή στροφή στο γρασίδι, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να αποφύγει το μοιραίο. Από την άλλη μεριά τώρα, όταν το KLM είδε το Pan Am στον διάδρομο, είχε ήδη αναπτύξει τέτοια ταχύτητα, ώστε ήταν αδύνατο να σταματήσει.

Σε μια κίνηση απελπισίας, ο Φαν Ζάντεν προσπάθησε να σηκώσει το δικό του αεροσκάφος για να περάσει πάνω από εκείνο της Pan Am, όμως επειδή δεν είχε πιάσει ακόμα την απαιτούμενη ταχύτητα απογείωσης, το πίσω μέρος του Jumbo σύρθηκε για 22 μέτρα στον διάδρομο (tailstrike). Το KLM απείχε 100 μέτρα από το Pan Am και εκινείτο με περίπου 260 χλμ/ώρα, όταν σηκώθηκε από το έδαφος. Το μπροστινό σύστημα προσγείωσης (οι μπροστά τροχοί) πέρασε καθαρά πάνω από το Pan Am, όμως οι κινητήρες από την αριστερή πτέρυγα, το κάτω μέρος της ατράκτου και το κυρίως σύστημα προσγείωσης, χτύπησαν το πάνω δεξιά μέρος της ατράκτου του Pan Am, διαλύοντας τελείως το κεντρικό μέρος του αεροσκάφους.

Οι κινητήρες από τη δεξιά πτέρυγα του KLM, χτύπησαν το πάνω μέρος της ατράκτου του Pan Am ακριβώς πίσω από τον θάλαμο διακυβέρνησης. Οι ειδικοί υπολόγισαν ότι αν το KLM είχε κερδίσει 7,62 μέτρα ακόμα ύψος, θα είχε καταφέρει να περάσει πάνω από το Pan Am χωρίς να υπάρξει επαφή μεταξύ τους. Το ολλανδικό Jumbo έμεινε για ελάχιστα δευτερόλεπτα στον αέρα, όμως κατά την πρόσκρουση είχε αποκοπεί τελείως ο έξω αριστερός κινητήρας, πολλά μικρά θραύσματα είχαν απορροφηθεί από τον έσω αριστερό κινητήρα και οι πτέρυγες είχαν πάθει σοβαρές ζημιές.

Αμέσως το Boeing 747 της KLM υπέστη απώλεια στήριξης (stall), έπεσε στο έδαφος 150 μέτρα μετά το σημείο της σύγκρουσης και σύρθηκε για ακόμα 300 μέτρα στον διάδρομο μέχρι να ακινητοποιηθεί τελείως. Αμέσως ξέσπασε φωτιά τεραστίων διαστάσεων στο αεροσκάφος (θυμηθείτε ότι είχε γεμίσει τις δεξαμενές του λίγη ώρα πριν), που δεν μπόρεσε να ελεγχθεί για πολλές ώρες. Η ομίχλη ήταν τόσο πυκνή, που στον πύργο ελέγχου δεν είδαν ποτέ το δυστύχημα. Οι ελεγκτές άκουσαν μόνο δυο εκρήξεις, χωρίς να γνωρίζουν ούτε το ακριβές σημείο, ούτε την αιτία που τις προκάλεσε.

ΤΑ 583 ΘΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ 61 ΕΠΙΖΩΝΤΕΣ

Ο πύργος ελέγχου ενημερώθηκε από τα πληρώματα δυο σταθμευμένων αεροπλάνων, ότι υπήρχε φωτιά σε κάποιο απροσδιόριστο σημείο της πίστας. Αμέσως ήχησε ο συναγερμός, ειδοποιήθηκαν τα πυροσβεστικά οχήματα και τα σωστικά συνεργεία του αεροδρομίου, το “Los Rodeos” κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και έγινε προσπάθεια επικοινωνίας με τα δυο Boeing 747, χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα. Παρά το γεγονός ότι η σύγκρουση του KLM με το Pan Am, αλλά και στη συνέχεια, η πρόσκρουση του KLM στον διάδρομο, δεν ήταν ιδιαίτερα σφοδρές, τα δυο αεροσκάφη καταστράφηκαν ολοσχερώς.

Και οι 248 επιβαίνοντες στην πτήση της KLM (234 επιβάτες και 14 πλήρωμα) σκοτώθηκαν, ενώ από την πτήση της Pan Am, την ίδια κατάληξη είχαν οι 335 από τους συνολικά 396 επιβαίνοντες. Οι περισσότεροι θάνατοι δεν προκλήθηκαν από τη σύγκρουση, αλλά από τη φωτιά που προήλθε από την ανάφλεξη των καυσίμων. Οι 61 επιζώντες της Pan Am (ανάμεσά τους ο κυβερνήτης, ο συγκυβερνήτης και ο μηχανικός πτήσης), βρίσκονταν όλοι στο μπροστινό τμήμα του αεροπλάνου.

Με το που ήχησε ο συναγερμός, όλα τα πυροσβεστικά οχήματα ξεχύθηκαν στην πίστα, προσπαθώντας να εντοπίσουν τη φωτιά μέσα στην ομίχλη. Τελικά είδαν το Boeing της KLM παραδομένο εξ ολοκλήρου στις φλόγες και άρχισαν το έργο της κατάσβεσης. Ελάχιστα λεπτά αργότερα, η ομίχλη άρχισε να διαλύεται και τότε φάνηκε στο βάθος μια ακόμα εστία φωτιάς. Οι πυροσβέστες θεώρησαν ότι επρόκειτο για τμήμα του ίδιου αεροπλάνου και χωρίστηκαν στα δυο. Όταν όμως έφτασαν στο Boeing της Pan Am, συνειδητοποίησαν ότι είχαν να κάνουν με ένα δεύτερο αεροπλάνο και συγκέντρωσαν σε αυτό όλες τις δυνάμεις τους, αφού σε εκείνο της KLM ήταν φανερό πως δεν υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα να βρεθούν επιζώντες.

Μέσα στον πανικό που επικράτησε στο Jumbo της Pan Am μετά τη σύγκρουση, κάποιοι επιβάτες πήδηξαν στο έδαφος μέσα από ανοίγματα που υπήρχαν στην αριστερή μεριά της ατράκτου, με αποτέλεσμα να υποστούν κατάγματα και διαστρέμματα, κυρίως στους αστράγαλους. Μόλις έφτασε η πυροσβεστική, βοήθησε τους υπόλοιπους εγκλωβισμένους να κατέβουν μέσω της αριστερής πτέρυγας και όλοι οι τραυματίες μεταφέρθηκαν σε νοσοκομεία της περιοχής. Το μεγάλο πρόβλημα ήταν η φωτιά στο KLM που μαινόταν ανεξέλεγκτη. Χρειάστηκε να πάνε στο αεροδρόμιο ενισχύσεις από τις γειτονικές πόλεις Λα Λαγούνα και Σάντα Κρουθ, καταφέρνοντας να ολοκληρώσουν την κατάσβεση μετά από δέκα ολόκληρες ώρες, στις 3:30 τη νύχτα.

ΜΕΤΑ ΤΟ ΔΥΣΤΥΧΗΜΑ

Την επόμενη μέρα, στις 28 Μαρτίου, ο αρχηγός του “Movimiento por la Autodeterminación e Independencia del Archipiélago Canario”, Αντόνιο Κουμπίγιο, που είχε αρνηθεί κάθε σχέση της οργάνωσης με την τοποθέτηση και την έκρηξη της βόμβας το μεσημέρι της 27ης στο αεροδρόμιο της Γκραν Κανάρια (από όπου ξεκίνησε το ντόμινο των τραγικών συμπτώσεων), άλλαξε τροπάριο και ανέλαβε την ευθύνη για τον εκρηκτικό μηχανισμό. Παραδέχτηκε ότι το MPAIAC είχε βάλει τη βόμβα, όμως ξεκαθάρισε ότι αποκλειστικός υπεύθυνος για το δυστύχημα στην Τενερίφη, ήταν ο πύργος ελέγχου του “Los Rodeos”, συμπληρώνοντας ότι ο ίδιος είχε κατ’ επανάληψη προειδοποιήσει τους ξένους τουρίστες να μην πηγαίνουν στα Κανάρια για διακοπές, επειδή “είμαστε σε πόλεμο με την Ισπανία”.

Το αεροδρόμιο “Los Rodeos” έκλεισε αρχικά για δυο μέρες και τελικά, συνολικά για μια εβδομάδα, μέχρι τις 3 Απριλίου. Το πρώτο αεροπλάνο που προσγειώθηκε εκεί, ήταν ένα C-130 της πολεμικής αεροπορίας των ΗΠΑ, δυο μέρες μετά το δυστύχημα, με αποστολή να παραλάβει και να μεταφέρει όλους τους επιζώντες από την Τενερίφη στην Λας Πάλμας (πρωτεύουσα της Γκραν Κανάρια) και στη συνέχεια, τους αμερικανούς πολίτες σε αμερικανικές βάσεις για νοσηλεία και επιστροφή στην πατρίδα τους. Τον καθαρισμό της πίστας από τα συντρίμμια των δυο Boeing 747 ανέλαβαν οι ένοπλες δυνάμεις της Ισπανίας.

ΟΙ ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΥΣΤΥΧΗΜΑ

Την έρευνα για τα αίτια του δυστυχήματος ανέλαβε η ισπανική Επιτροπή Διερεύνησης Ατυχημάτων και Συμβάντων Πολιτικής Αεροπορίας (Comisión de Investigación de Accidentes e Incidentes de Aviación Civil, CIAIAC). 70 άτομα συμμετείχαν σε αυτή, ανάμεσά τους και εκπρόσωποι των αντίστοιχων υπηρεσιών των ΗΠΑ και της Ολλανδίας, αλλά και των δυο αεροπορικών εταιρειών. Στο τελικό πόρισμα των Ισπανών που δόθηκε στη δημοσιότητα, η μεγαλύτερη ευθύνη αποδιδόταν στον κυβερνήτη της KLM, Φαν Ζάντεν, που επιχείρησε να ξεκινήσει την απογείωση χωρίς να έχει πάρει άδεια από τον πύργο ελέγχου.

Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αυτό συνέβη για δυο λόγους. Ο πρώτος ήταν τα αυστηρά χρονικά πλαίσια πραγματοποίησης των πτήσεων που είχε θεσπίσει ως νέο κανονισμό ένα χρόνο νωρίτερα η KLM. Σύμφωνα με αυτά, ο Φαν Ζάντεν, όταν θα έφτανε στην Γκραν Κανάρια, θα είχε ένα χρονικό περιθώριο μόλις τριών ωρών για να απογειωθεί για τον τελικό του προορισμό στο Άμστερνταμ, αλλιώς η πτήση θα έπρεπε να ακυρωθεί, κάτι που θα σήμαινε μεγάλο επιπλέον κόστος για την εταιρεία (πληρωμή για την παραμονή του αεροσκάφους στο αεροδρόμιο, πληρωμή για τη διανυκτέρευση των επιβατών σε ξενοδοχεία κλπ).

Για να αποφύγει επιπρόσθετη καθυστέρηση στην Γκραν Κανάρια, ο Φαν Ζάντεν αποφάσισε να εκμεταλλευτεί την υποχρεωτική αναμονή στην Τενερίφη και να πραγματοποιήσει εκεί τον ανεφοδιασμό των καυσίμων. Κανονικά, θα έπρεπε να βάλει στις δεξαμενές στο “Los Rodeos” μόνο τα απαραίτητα καύσιμα για την πτήση μέχρι την Γκραν Κανάρια (διάρκειας 25 λεπτών) και να γεμίσει τις δεξαμενές του για την πτήση στο Άμστερνταμ στο αεροδρόμιο της Γκραν Κανάρια. Επειδή όμως δεν ήθελε να χάσει χρόνο με δυο ανεφοδιασμούς, πραγματοποίησε μόνο έναν. Αυτό με τη σειρά του, προκάλεσε τρία επιπλέον προβλήματα.

• Καθυστέρηση 35 λεπτών, στη διάρκεια της οποίας εμφανίστηκε η ομίχλη πάνω από το αεροδρόμιο.
• Πάνω από 40 τόνοι πρόσθετου καυσίμου προστέθηκαν στο βάρος του αεροσκάφους. Αν δεν είχε γίνει αυτό, το Boeing 747 της KLM, θα είχε χρειαστεί λιγότερο χρόνο στον διάδρομο για να πιάσει την ταχύτητα απογείωσης και πιθανότατα θα είχε καταφέρει να πετάξει πάνω από το Boeing 747 της Pan Am, χωρίς να συγκρουστεί μαζί του.
• Η πολύ μεγαλύτερη ποσότητα καυσίμου, έδωσε πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις στη φωτιά που ξέσπασε στο αεροσκάφος, οδηγώντας σε πολύ περισσότερους θανάτους.

Ο δεύτερος λόγος που ο Φαν Ζάντεν επιχείρησε να απογειωθεί χωρίς να έχει πάρει σαφή άδεια από τον πύργο ελέγχου, ήταν ότι φοβόταν πως ο καιρός θα μπορούσε να χειροτερέψει, κάτι που πιθανότατα θα τον υποχρέωνε να διανυκτερεύσει στο “Los Rodeos”,  με όλα τα παραπάνω επακόλουθα που αναφέραμε. Το λεγόμενο “σύνδρομο της βιασύνης” του Φαν Ζάντεν, ήταν η κύρια αιτία του δυστυχήματος, σύμφωνα με το πόρισμα, παρά τις αρχικές αντιρρήσεις των Ολλανών, που δεν ήθελαν να πέσει όλη η ευθύνη πάνω στον κυβερνήτη τους. Ισπανοί, Ολλανδοί και Αμερικανοί, συμφώνησαν στα εξής πέντε σημεία:

• Ο κυβερνήτης της KLM απογειώθηκε χωρίς να έχει την απαραίτητη άδεια από τον πύργο ελέγχου.
• Ο κυβερνήτης της KLM δεν διέκοψε την απογείωση, παρά το γεγονός ότι το αεροσκάφος της Pan Am ενημέρωσε πως βρισκόταν ακόμα στον διάδρομο.
• Ο κυβερνήτης της KLM απάντησε με ένα ξεκάθαρο “ναι”, όταν ο μηχανικός του τον ρώτησε αν το αεροσκάφος της Pan Am είχε βγει από τον διάδρομο.
• Ο κυβερνήτης της KLM φάνηκε να μην έχει ξεκάθαρη εικόνα της κατάστασης. Μόλις ολοκλήρωσε το backtracking (την αναστροφή των 180º) και πήρε θέση για την απογείωση, έδωσε ώθηση στο αεροσκάφος χωρίς να έχει πάρει άδεια από τον πύργο ελέγχου. Ο συγκυβερνήτης τού είπε: “Περίμενε, δεν έχουμε ακόμα άδεια από τον πύργο”. Αμέσως ο Φαν Ζάντεν σταμάτησε το αεροσκάφος και απάντησε: “Το ξέρω, μίλα με τον πύργο”.
• Ο κυβερνήτης της Pan Am συνέχισε προς την έξοδο C4 αντί να μπει στην έξοδο C3, όπως του είχε υποδείξει ο πύργος ελέγχου.

Ως επιπρόσθετοι σημαντικοί παράγοντες για το δυστύχημα, θεωρήθηκαν οι εξής δυο:

• Η ξαφνική ομίχλη που περιόρισε την ορατότητα, με αποτέλεσμα ο πύργος ελέγχου και τα πληρώματα των δυο Boeing 747, να μην έχουν οπτική επαφή μεταξύ τους.
• Η παρεμβολή από ταυτόχρονες κλήσεις ασυρμάτου, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ακουστούν καθαρά, σημαντικά όσο και κρίσιμα μηνύματα.

Ως παράγοντες που συνέβαλλαν στο δυστύχημα, αλλά δεν υπήρξαν καθοριστικοί, θεωρήθηκαν οι εξής τρεις:

• Η χρήση ασαφών, μη προτυποποιημένων φράσεων από τον συγκυβερνήτη της KLM (“we’re at take off”) και τον πύργο ελέγχου (“Ok”).
• Η μη έξοδος του αεροσκάφους της Pan Am από τον διάδρομο μέσω του βοηθητικού τροχόδρομου C3.
• Το γεγονός ότι λόγω της τρομοκρατικής επίθεσης στην Γκραν Κανάρια, το “Los Rodeos” υποχρεώθηκε να δεχτεί υπερβολικό αριθμό μεγάλων αεροσκαφών, κάτι που προκάλεσε ανωμαλίες στη φυσιολογική χρήση των τροχόδρομων.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΩΝ ΟΛΛΑΝΔΩΝ

Όπως γράψαμε και πιο πάνω, οι ολλανδικές αρχές φάνηκαν απρόθυμες να δεχτούν την έκθεση των Ισπανών, που έριχνε όλη την ευθύνη για το δυστύχημα στον κυβερνήτη της KLM. Η Ολλανδική Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, δημοσίευσε μια επιστολή-απάντηση, στην οποία, ενώ δεχόταν ότι ο Φαν Ζάντεν είχε πράγματι απογειωθεί πρόωρα, υποστήριζε πως δεν έπρεπε να κατηγορηθεί μόνο αυτός για την “αμοιβαία παρεξήγηση” που δημιουργήθηκε μεταξύ του πύργου ελέγχου και του πληρώματος της KLM και ότι επίσης, θα έπρεπε να είχε δοθεί πολύ μεγαλύτερη βαρύτητα στους περιορισμούς που επέφερε η χρήση ασυρμάτου ως μέσου επικοινωνίας.  Πιο συγκεκριμένα, η ολλανδική απάντηση επεσήμανε τα εξής τέσσερα σημεία:

• Η “συμφόρηση” στο αεροδρόμιο, επέφερε πρόσθετη πίεση σε όλους τους εμπλεκόμενους, δηλαδή στα πληρώματα της KLM και της Pan Am, αλλά και στον πύργο ελέγχου.
• Στον καταγραφέα συνομιλιών (CVR) ακούστηκαν ήχοι που υποδήλωναν ότι οι δυο ελεγκτές στον πύργο, άκουγαν τη ραδιοφωνική μετάδοση ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, κάτι που μπορεί να τους είχε αποσπάσει την προσοχή.
• Τα ασαφή μηνύματα που προήλθαν από τον πύργο ελέγχου.
• Η μη έξοδος του αεροσκάφους της Pan Am από τον διάδρομο μέσω του βοηθητικού τροχόδρομου C3. Αν η Pan Am είχε στρίψει εκεί, το δυστύχημα δεν θα είχε συμβεί.

ΟΙ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ

Τελικά οι Ολλανδοί υποχώρησαν, συμφώνησαν με το τελικό πόρισμα των Ισπανών και η KLM αποδέχτηκε όλη την ευθύνη για το δυστύχημα, αναλαμβάνοντας να πληρώσει αποζημιώσεις στις οικογένειες των θυμάτων, αλλά και στους 61 επιζώντες. Οι αποζημιώσεις κυμάνθηκαν από 58.000 δολάρια μέχρι και 600.000 δολάρια (δηλαδή από 225.000 μέχρι 2.355.000 σημερινά ευρώ). Το συνολικό ποσό που πλήρωσε η KLM σε αποζημιώσεις, ανήλθε στα 110 εκατομμύρια δολάρια (περίπου 425 εκατομμύρια σημερινά ευρώ).

Ένα εθνικό μνημείο και τόπος ανάπαυσης των θυμάτων της πτήσης της KLM, βρίσκεται στο νεκροταφείο Westgaarde του Άμστερνταμ. Ένα ακόμα μνημείο βρίσκεται στο Westminster Memorial Park, στην πόλη Γουέστμινστερ της Καλιφόρνιας. Στις 27 Μαρτίου του 2007, στην 30η επέτειο του δυστυχήματος, εγκαινιάστηκε το “International Tenerife Memorial March 27, 1977”, ένα μνημείο για τα θύματα της τραγωδίας του 1977, στον λόφο Μέσα Μότα, περίπου ενάμισι χιλιόμετρο βόρεια του αεροδρομίου “Los Rodeos”. Το μνημείο έχει ύψος 18 μέτρα και σχεδιάστηκε από τον Ολλανδό καλλιτέχνη Ρούντι φαν ντε Βιντ.

ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΠΟΥ ΕΠΕΦΕΡΕ ΤΟ ΔΥΣΤΥΧΗΜΑ

Η τραγωδία στην Τενερίφη, επέφερε σαρωτικές αλλαγές τόσο στους διεθνείς κανονισμούς των αεροπορικών εταιρειών, όσο και στα ίδια τα αεροσκάφη. Έγινε υποχρεωτική – και ακόμα πιο αυστηρή – η χρήση προτυποποιημένων φράσεων και δόθηκε ακόμα μεγαλύτερη έμφαση στα αγγλικά ως κοινή γλώσσα επικοινωνίας. Τα πληρώματα των αεροσκαφών δε θα μπορούσαν πλέον να απαντούν σε οποιαδήποτε οδηγία/εντολή του πύργου εναέριας κυκλοφορίας με ένα σκέτο “Ok”, ούτε καν με το κλασικό “Roger”, αλλά θα ήταν υποχρεωμένα να επαναλαμβάνουν τα βασικά τμήματα της οδηγίας/εντολής, ώστε να επιβεβαιώνεται η κατανόηση αυτής. 

Από το δυστύχημα της Τενερίφης και μετά, η λέξη απογείωση (takeoff) εκφωνείται μόνο όταν δίνεται ή ακυρώνεται η άδεια απογείωσης, δηλαδή “cleared for takeoff” ή “cancel takeoff clearence”. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, ελεγκτές και πλήρωμα χρησιμοποιούν μόνο τη λέξη “departure”, δηλαδή αναχώρηση. Επιπλέον, η ATC Clearence, οι οδηγίες που δίνονται στο πλήρωμα του αεροσκάφους για την πορεία που θα πρέπει να ακολουθήσει μετά την απογείωση, συνοδεύονται πλέον από την εντολή “hold position” (διατήρησε τη θέση σου).

Κάτι άλλο που άλλαξε, ήταν οι ιεραρχικές σχέσεις μέσα στον θάλαμο διακυβέρνησης. Δόθηκε έμφαση στη λήψη ομαδικών αποφάσεων μετά από αμοιβαία συμφωνία. Τα λιγότερο έμπειρα μέλη του πληρώματος ή ακόμα και τα εξίσου έμπειρα αλλά κατώτερα σε βαθμό από τον κυβερνήτη, ενθαρρύνθηκαν να αμφισβητούν τους ανωτέρους τους, όταν πίστευαν ότι κάτι δεν ήταν σωστό. Η αντίστοιχη οδηγία προς τους κυβερνήτες, ήταν να παίρνουν σοβαρά υπόψη τους τα όσα τους μεταφέρει το πλήρωμά τους και να τα αξιολογούν προσεκτικά, πριν καταλήξουν στην τελική απόφασή τους.

Όλο αυτό επεκτάθηκε αργότερα σε εκείνο που σήμερα είναι γνωστό ως “Crew Resource Management” (CRM), το οποίο δηλώνει ότι όλα τα μέλη του πληρώματος, ανεξάρτητα από το πόσο έμπειρα είναι, επιτρέπεται να εκφράζουν τις αντιρρήσεις τους όποτε το κρίνουν αναγκαίο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα με την ερώτηση του μηχανικού πτήσης προς τον κυβερνήτη της KLM, για το αν ήταν σίγουρος πως το αεροσκάφος της Pan Am είχε βγει από τον διάδρομο. Ο Φαν Ζάντεν είχε απαντήσει ξεκάθαρα “ναι” και ο μηχανικός, αν και ήταν προφανές ότι δε συμμεριζόταν τη σιγουριά του κυβερνήτη, προτίμησε να μην επιμείνει. Η εκπαίδευση στο CRM είναι πλέον υποχρεωτική για όλους τους πιλότους αεροπορικών εταιρειών.

ΤΙ ΑΠΕΓΙΝΕ ΤΟ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ “LOS RODEOS”

Σε ό,τι αφορά το “Los Rodeos”, αμέσως μετά το δυστύχημα, απαγορεύτηκαν τελείως οι πτήσεις μεγάλων αεροσκαφών, ενώ από τον Νοέμβριο του 1978, που εγκαινιάστηκε το νέο αεροδρόμιο του νησιού, απαγορεύτηκαν τελείως όλες οι διεθνείς πτήσεις από και προς τον παλιό αερολιμένα. Για την επόμενη τριετία, προοδευτικά άρχισαν να καταργούνται και οι πτήσεις ανάμεσα στο “Los Rodeos” και την ηπειρωτική Ισπανία, με αποτέλεσμα από τον Νοέμβριο του 1980, το συγκεκριμένο αεροδρόμιο να χρησιμοποιείται αποκλειστικά για πτήσεις εντός του Αρχιπελάγους των Καναρίων Νήσων. 

Μετά από πολλές δαπανηρές επεκτάσεις και βελτιώσεις, το “Los Rodeos” άνοιξε ξανά τον Φεβρουάριο του 2003 για πτήσεις από και προς Ισπανία, αλλά και για διεθνείς πτήσεις, σε περιορισμένο αριθμό όμως, αφού όπως ήδη έχουμε γράψει, η πλειοψηφία αυτών των πτήσεων εξυπηρετούνται πλέον από το Aeropuerto de Tenerife Sur-Reina Sofía, στο νότιο μέρος της Τενερίφης. Η ισπανική κυβέρνηση, αμέσως μετά το δυστύχημα στην Τενερίφη, εγκατέστησε στο “Los Rodeos” ένα ραντάρ εδάφους.

* Πηγές: nytimes.com, elpais.com, abc.es, project-tenerife.com, airdisaster.com, tenerife-information-centre.com, wiki

* Βίντεο: Tenerife Airport Disaster, ντοκιμαντέρ για το δυστύχημα στο “Los Rodeos”