ΤΙ ΕΧΟΥΝ ΠΑΘΕΙ ΟΙ ΟΡΚΕΣ ΚΑΙ ΧΤΥΠΑΝΕ ΣΚΑΦΗ – ΤΑ ΔΥΟ ΣΕΝΑΡΙΑ

Τις τελευταίες εβδομάδες τουλάχιστον τέσσερα σκάφη έχουν δεχθεί επιθέσεις από φάλαινες όρκες στα ανοιχτά των ιβηρικών ακτών με τους επιστήμονες να εκτιμούν πως η συμπεριφορά αυτή “αντιγράφεται” από τον πληθυσμό τους, μέσω της “κοινωνικής μάθησης”.

Ο Werner Schaufelberger, κυβερνήτης σκάφους που δέχθηκε επίθεση στις 4 Μαίου στα στενά του Γιβραλτάρ, δήλωσε στο περιοδικό Yacht πως τρεις όρκες έκαναν συντονισμένη επίθεση, με τις δύο μικρότερες να χτυπούν το πηδάλιο ενώ η μεγαλύτερη χτυπούσε με δύναμη το πλαϊνό μέρος του πλοίου ονόματι “Champagne”.

Ο κυβερνήτης δήλωσε πως όπως παρατήρησε, οι δύο μικρές αντέγραφαν την τεχνική της μεγαλύτερης και μιμήθηκαν τη συμπεριφορά της. Το πλήρωμα διασώθηκε από το Λιμενικό της Ισπανίας, και το σκάφος βυθίστηκε κατά την είσοδό του στο λιμάνι.

Στις αρχές του Μαίου, ομάδα από έξι όρκες επιτέθηκαν σε άλλο σκάφος στο στενό του Γιβραλτάρ. Ο πλοίαρχος δήλωσε πως όπως είδε, μια μάνα όρκα μάθαινε τα μικρά της πώς να ορμάνε στο πηδάλιο. Από τον Μάιο του 2020 μέχρι σήμερα, οι αναφορές για επιθέσεις φαλαινών σε πλοιάρια πληθαίνουν, και ειδικά τους τελευταίους μήνες τα περιστατικό γίνονται όλο και πιο συχνά. Τα χτυπήματα προσανατολίζονται κατά βάση εναντίον ιστιοφόρων και μάλιστα οι όρκες, ακολουθούν συγκροτημένη στρατηγική.

Πριν λίγες εβδομάδες άλλωστε, το καταμαράν “Bali 4.8” δέχθηκε επίθεση από όρκες με αποτέλεσμα να καταστραφούν και τα δύο πηδάλιά του. Η επίθεση κατεγράφη σε βίντεο-ντοκουμέντο που ήρθε στη δημοσιότητα από τη σελίδα Catamaran Guru. Ο καπετάνιος είχε ξαναζήσει ανάλογες επιθέσεις στην περιοχή, και μετά το τελευταίο περιστατικό είδε το σκάφος του να παροπλίζεται για δέκα ημέρες μέχρι να παραδοθούν τα νέα πηδάλια.

Ορισμένοι ειδικοί εκτιμούν πως όλα ξεκίνησαν όταν μια τραυματισμένη όρκα επιτέθηκε σε ένα σκάφος, και αυτή τη συμπεριφορά την έμαθαν να τη μιμούνται και άλλες φάλαινες.  Όπως αναφέρει η οργάνωση Grupo de Trabajo Orca Atlántica ή GTOA, παρότι οι όρκες εν γένει δεν θεωρούνται επικίνδυνες για τον άνθρωπο, μέσα στην τρέχουσα χρονιά έχουν ήδη καταγραφεί 12 επιθέσεις ανοιχτά της Ισπανίας και της Πορτογαλίας.

Ακόμη ένα βίντεο-ντοκουμέντο από πρόσφατη επίθεση στην ίδια περιοχή:

Είναι δε, χαρακτηριστικό, πως μετά τις επιθέσεις που έπληξαν μερικά πανάκριβα γιοτ, αντικαπιταλιστές ακτιβιστές που δρουν για την κλιματική αλλαγή, πραγματοποίησαν δράσεις στα στενά του Γιβραλτάρ όπου αυτές οι φάλαινες συγκεντρώνονται κατά την περίοδο της άνοιξης και του καλοκαιριού, φέροντας μπλουζάκια υπέρ της προστασίας των φαλαινών αλλά και με πλακάτ “αλληλεγγύης”.

Πρακτικά, οι επιστήμονες δεν είναι σίγουροι σχετικά με το τι συμβαίνει, αλλά έχουν δύο εκτιμήσεις, τις οποίες παραθέτει η Washington Post.

Θεωρία 1: Οι όρκες απλώς, παίζουν

Όπως είναι γνωστό, οι όρκες είναι εξαιρετικά έξυπνα θαλάσσια θηλαστικά, ενώ έχουν μεγάλη περιέργεια για να διερευνούν. Οι επιστήμονες έχουν μελετήσει επίσης πως έχουν τον δικό τους κώδικα επικοινωνίας, ενώ οι γονείς μαθαίνουν στα παιδιά τους τις μεθόδους κυνηγιού που περνούν από γενιά σε γενιά. Η κοινωνική μάθηση στις όρκες άλλωστε, έχει καταγραφεί και σε επιθέσεις εναντίον καρχαριών.

Όταν μαθαίνουν μια νέα συμπεριφορά, οι φάλαινες αυτές την εφαρμόζουν διαρκώς, όπως κάνουν τα μικρά παιδιά των ανθρώπων. Επί της ουσίας, μαθαίνουν και αυτές, παίζοντας. Ο Alfredo López Fernandez, ερευνητή στο Πανεπιστήμιο του Aveiro στην Πορτογαλία που συνεργάζεται με την οργάνωση GTOA, σημειώνει στη Post πως οι επιθέσεις ταιριάζουν με το μοτίβο του “παιχνιδιού”. Στις περιπτώσεις αυτές, η επιθετική συμπεριφορά των θηλαστικών είναι “αυτοπροκαλούμενη”, δεν προκαλείται δηλαδή από κάποια ανθρώπινη πρόκληση. “Που σημαίνει ότι εφευρίσκουν κάτι νέο και το επαναλαμβάνουν”, αναφέρει ο ερευνητής.

Ωστόσο, υπάρχει και ένα άλλο πιθανό κίνητρο, που μας θυμίζει το σενάριο του “Moby Dick”.

Θεωρία 2: Οι όρκες θέλουν εκδίκηση

Μια ακόμη συνήθεια που έχουν οι όρκες είναι να ακολουθούν τα αλιευτικά ανοιχτά της ιβηρικής ακτής για να “αρπάζουν” τόνους πριν οι ψαράδες προλάβουν να τους “ρυμουλκήσουν” στο σκάφος, ενώ πολλές φορές τα θηλαστικά έχουν τραυματιστεί στην προσπάθειά τους αυτή. Οι επιστήμονες έχουν παρατηρήσει πολλές όρκες να έχουν τραυματιστεί από πετονιές.

Σύμφωνα με τον López Fernandez, μια συγκεκριμένη όρκα που είχε τραυματιστεί σοβαρά στην προσπάθειά της να αρπάξει τόνους, ίσως να έχει προκαλέσει αυτό το “κύμα” επιθέσεων. Η ομάδα της GTOA υποπτεύεται συγκεκριμένα μια ενήλικη, θηλυκή φάλαινα που λέγεται White Gladis, που ίσως να υποκίνησε αυτή τη συμπεριφορά προς την υπόλοιπη “αγέλη” ως μια “εκδίκηση”. Σε κάθε περίπτωση, ακόμη κι αν ισχύει αυτή η θεωρία, δεν είναι σαφές το πρώτο ερέθισμα, το περιστατικό δηλαδή του τραυματισμού.

Από τη δική του μεριά, ο ερευνητής Thomas Doniol-Valcroze, επικεφαλής του Προγράμματος μελέτης κητωδών στο Cetacean Research Program του κρατικού κέντρου θαλάσσιας μελέτης, Fisheries and Oceans του Καναδά, εξήγησε στο CTVNews πως κατά τη δική του γνώμη, η πιο πιθανή εξήγηση της επιθετικής συμπεριφοράς των φαλαινών, έχει να κάνει με το “παιχνίδι”. “Αυτά τα ζώα είναι μεγάλα δελφίνια και ίσως να βλέπουν πιο συχνά τις βάρκες ως παιχνίδι. Είναι ζώα με μεγάλη περιέργεια”, ανέφερε ο ίδιος.

“Αν πρόκειται για ένα παιχνίδι που το βλέπουν ως κάτι το διασκεδαστικό, δεν θα δούμε αυτά τα περιστατικά να περιορίζονται σύντομα”, πρόσθεσε, προσπαθώντας να ερμηνεύσει τη “νέα” πρακτική που αυξάνεται στις κοινότητες των θαλάσσιων θηλαστικών. Σημείωσε ακόμη πως έχει ενδιαφέρον να δούμε αν αυτές οι επιθέσεις θα συνεχιστούν από ενήλικες φάλαινες, και αν τα νεαρά “άτομα” θα τις διδάξουν στις επόμενες γενιές.

Είπε ακόμη πως αυτές οι συμπεριφορές είναι κατά βάση “αβλαβείς”, ωστόσο αν συνεχιστούν, ίσως θέσουν σε κίνδυνο τον πληθυσμών των φαλαινών καθαυτό.

Ψάχνοντας λύση

Αυτό που είναι δεδομένο πάντως, είναι πως οι πληθυσμοί όρκας του Καναδά και εκείνοι της Ευρώπης, δεν αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, καθιστώντας τη μετάδοση των επιθέσεων, μάλλον απίθανη. Για την ώρα οι επιθέσεις σε βάρκες σημειώνονται στις ιβηρικές ακτές, και συγκεκριμένα σε αυτόν τον υποπληθυσμό.

Ο Doniol-Valcroze είπε ακόμη πως στα βίντεο των επιθέσεων τα ζώα καταγράφονται να είναι σε “ηρεμία”, και πως ο στόχος τους δεν είναι οι άνθρωποι που επιβαίνουν στα σκάφη. “Πραγματικά, κανείς δεν θα ήθελε να πληγωθούν αυτά τα υπέροχα ζώα”, λέει, και να πάθουν ο,τι έπαθε η Freya.

“Μου φαίνεται ότι αυτές οι φάλαινες πηγαίνουν σε ιστιοπλοϊκά, και ίσως βλέπουν ότι η προπέλα δεν γυρίζει και θέλουν να παίξουν με πράγματα, και να προσπαθήσουν να τα βάλουν σε κίνηση”, τονίζει ακόμη. Συμβουλεύοντας δε, όσους οδηγούν ένα σκάφος και τύχει να βρεθούν σε “στενή επαφή” με όρκα, είπε πως θα πρέπει να συνεχίσουν την πορεία τους με σταθερή ταχύτητα και να μην προχωρήσουν σε απότομες αλλαγές πλεύσης.

Από τη δική του μεριά, ο Dr Luke Rendell του University of St Andrews, δηλώνει στο Conversation πως μια καλή πρακτική για να σταματήσουν οι επιθέσεις όρκας προς πλοιάρια, θα ήταν τα σκάφη να σταματήσουν για ένα διάστημα να πλέουν στα μέρη των φαλαινών.

“Εάν αυτές οι “φάλαινες – δολοφόνοι” συνεχίσουν να επιτίθενται σε βάρκες, θα γίνει πιο δύσκολη η προστασία τους. Όχι μόνο η αλληλεπίδραση με τους περιστρεφόμενους έλικες αυξάνει τον κίνδυνο τραυματισμού αυτών των ζώων, αλλά απειλεί επίσης τους ανθρώπους – από τον τραυματισμό των πληρωμάτων μέχρι τη βύθιση σκαφών – κάτι που θα δημιουργήσει πιέσεις για να υπάρξουν μέτρα”, σημειώνει και συνεχίζει: “Είναι δύσκολο για τους χειριστές των μικρών σκαφών να μην πλοηγούνται στις περιοχές κατά μήκος των ακτών του Ατλαντικού της Ισπανίας και της Πορτογαλίας, όπου έχουν συμβεί αυτές οι αλληλεπιδράσεις με όρκες, καθώς αν “ανοιχτούν” τότε θα αντιμετωπίσουν πιο επικίνδυνα περάσματα”.

Ωστόσο όπως σημειώνει ο καθηγητής, μια λύση θα ήταν σίγουρα η μείωση των τουριστικών εκδρομών σκαφών στις περιοχές, προς “θέαση” φαλαινών, κάτι που θα μείωνε φυσικά τα έσοδα από το όλο “σπορ”, ωστόσο θα προστάτευε τα θηλαστικά που απειλούνται με περαιτέρω μείωση πληθυσμού.

“Απέναντι στο να ληφθούν επιθετικά “μέτρα” εναντίον των φαλαινών, κάτι που δεν θα ήθελα να δω να συμβαίνει, καλό θα ήταν να σεβαστούμε τον οικότοπό τους. Είναι ζήτημα ηθικής”, λέει. Ακόμη, σχολιάζοντας τα σενάρια περί εκδίκησης, δήλωσε πως είναι δύσκολο να επαληθευθούν, καθώς “δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τον ψυχισμό αυτών των πλασμάτων”.

Όπως αναφέρει τέλος το site LiveScience, όσο τα παραπάνω περιστατικά αυξάνονται, αυξάνεται και η ανησυχία τόσο για την ασφάλεια των ναυτικών όσο και για τον υποπληθυσμό των ιβηρικών όρκων, ο οποίος περιλαμβάνεται στην Κόκκινη Λίστα της IUCN ως κρίσιμα απειλούμενο είδος. Η τελευταία απογραφή, το 2011, κατέγραψε μόλις 39 ιβηρικές όρκες.

Οι πολύπλοκες κυνηγετικές τεχνικές και οι φωνητικές συμπεριφορές αυτών των φαλαινών, οι οποίες όπως αναφέραμε είναι συχνά διαφορετικές σε ξεχωριστές ομάδες και κληροδοτούνται στις επόμενες γενιές, έχουν χαρακτηριστεί ως εκδηλώσεις πολιτισμού. Οι πολύπλοκες και σταθερές διάλεκτοι και οι συμπεριφορές μικρότερων ομάδων φαλαινών-δολοφόνων που ζουν στις ίδιες περιοχές, είναι στοιχεία που δεν εμφανίζονται σε κανένα άλλο είδος, με εξαίρεση τους ανθρώπους.