ΤΟ “SIGNAL FOR HELP” ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΔΑΣΚΕΤΑΙ ΣΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ

Είναι η δαιμονοποίηση των social media ντεμοντέ; Επίσημα στοιχεία, όπως αυτά που παρουσίασε το Facebook για πρώτη φορά, με τις περιπτώσεις εκφοβισμού και παρενόχλησης στην πλατφόρμα, δικαιώνουν τις ανησυχίες για το πόσο ευάλωτα και εκτεθειμένα είναι τα παιδιά (και όχι μόνο) στο σοσιαλμιντιακό περιβάλλον.

Από την άλλη, περιπτώσεις όπως αυτή που ήρθε από την άλλη άκρη του Ατλαντικού, με τη 16χρονη που ενημερώθηκε και εν συνεχεία σώθηκε από τα social media, δίνουν τον αντίλογο για το ενδιαφέρον πεδίο και τον ενημερωτικό ρόλο που ίσως έχουν οι πλατφόρμες.

Η έφηβη από το Άσβιλ αγνοείτο για δύο 24ωρα την προηγούμενη εβδομάδα όταν έπεσε θύμα απαγωγής από 61χρονο που τη μετέφερε από τη Βόρεια Καρολίνα στο Οχάιο κι από εκεί προς άγνωστο προορισμό. Η περιπέτειά της έφτασε στο τέλος όταν ένας οδηγός διερχόμενου οχήματος την είδε μέσα από το αυτοκίνητό του να του κάνει μία χειρονομία. Η αστυνομία δεν ήταν σε θέση να “διαλευκάνει” πόσες φορές χρειάστηκε, η ίδια χειρονομία να γίνει ξανά και ξανά από τη νεαρή κοπέλα μέχρι τη στιγμή που θα συναντούσε το σωτήριο βλέμμα ενός άνδρα, ο οποίος, όχι μόνο το είδε, αλλά και το αποκρυπτογράφησε, ειδοποιώντας τις αρχές.

Αυτό που έγινε, όμως, ευρέως γνωστό από την αστυνομία ήταν ότι το συγκεκριμένο “σήμα”, η ανήλικη το είχε δει, μάθει και αποστηθίσει -σε τέτοιο βαθμό ώστε να το χρησιμοποιήσει σε συνθήκες έκτακτης ανάγκης- από το TikTok.

“Το κορίτσι αυτό φέρθηκε πολύ ψύχραιμα, ενώ θα μπορούσε να έχει αποσυρθεί τελείως. Γνώριζε κάτι το οποίο αξιοποίησε όπως έπρεπε τη στιγμή που έπρεπε. Μακάρι όλα τα παιδιά να είναι έτσι προετοιμασμένα και να έχουν τη γνώση, ώστε αν προκύψει κάτι να μπορούν να το αξιοποιήσουν στο μέγιστο”, εξηγεί στο “Magazine” η παιδοψυχολόγος και αθλητική ψυχολόγος, Ειρήνη Ρέρα.

Ακολούθησε η σύλληψη του δράστη για να μπει και αίσιο τέλος σε μία ιστορία από τις αναρίθμητες, ανάλογων ή αντίστοιχων περιπτώσεων, αλλά συχνά με διαφορετική εξέλιξη και τραγικό τέλος.

Το “Signal for Help”, ενα μαθημα που δεν πρεπει να παει χαμένο

Η απαγωγή, η κακοποίηση, ο εκφοβισμός, η παρενόχληση, η ενδοοικογενειακή βία, με θύματα γυναίκες και παιδιά, συνθέτουν την μακροσκελή λίστα τέτοιων ιστοριών, παρουσιάζοντας και ταυτόχρονη ραγδαία αύξηση τον τελευταίο ενάμιση χρόνο στον πλανήτη, όπως φυσικά και στη χώρα μας, ειδικά σε περιόδους εγκλεισμού. Παράλληλα, όμως, “κουλουριάζονται” κάτω από τη στοργική ομπρέλα πρωτοβουλιών και χειρονομιών όπως αυτή που έσωσε τη νεαρή από το Άσβιλ.

“Δυστυχώς έχουμε γύρω μας συνεχώς τέτοια περιστατικά, τα οποία στην περίοδο της πανδημίας αυξήθηκαν και στην Ελλάδα. Τα δεδομένα στη χώρα μας είναι πολύ δυσάρεστα. Έχει τύχει για παράδειγμα εκπαιδευτικοί να δουν σημάδια στο σώμα των παιδιών ή να δουν ένα παιδί κουρασμένο, ταλαιπωρημένο ή που να μην έχει όρεξη να φάει. Σημάδια δηλαδή που αντιλαμβάνονται και παίρνουν τα μέτρα τους”, ενημερώνει η κα Ρέρα.

Αυτή η “viral χειρονομία του TikTok”, όπως χαρακτηρίστηκε για την περιγραφή της είδησης στη Βόρεια Καρολίνα δεν είναι ούτε άγνωστη, ούτε τυχαία, ούτε ανώνυμη. Πρόκειται για ένα σήμα που μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, έχει προλάβει να αφήσει το δικό του αποτύπωμα στην αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο ως προς την ευαισθητοποίηση, την ενημέρωση και τη λήψη μέτρων.

Το “Signal For Help” έρχεται επίσης από την άλλη άκρη του Ατλαντικού, ως απάντηση σε μία άλλη τραγική ομολογία, όπως αυτή ερμηνεύτηκε στα “μαύρα” στατιστικά στοιχεία του Καναδά, για τις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Μόνο στο Τορόντο, οι καταγγελίες από θύματα ενδοοικογενειακής βίας είδαν αύξηση 400% μέσα στο πρώτο “πανδημικό” εξάμηνο, με τις κλήσεις να αγγίζουν τις 2.000 τον μήνα.

Η ανησυχητική κατάσταση κινητοποίησε ακτιβίστριες και γυναίκες που ένιωθαν τον φόβο όλο και πιο κοντά τους. Αποκορύφωμα, η επινόηση από τον “Canadian Women’s Foundation”, έναν οργανισμό που, από το 1991, μάχεται για την προστασία των γυναικών και των ανήλικων κοριτσιών (το μόνο εθνικό ίδρυμα γυναικών στον Καναδά και ένα από τα μεγαλύτερα γυναικεία στον κόσμο) ενός “κώδικα”, ενός “σινιάλου” για τα άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο. Αφορμή φυσικά ήταν η έξαρση ενδοοικογενειακής βίας από τον πρώτο κιόλας μήνα της πανδημίας στη χώρα που οδήγησε στη δημιουργία του “Signal for Help” στις 14 Απρίλιου του 2020, για να γίνει στη συνέχεια μία χειρονομία-σύμβολο, ολιστική, “οικουμενική”, μία ελπίδα σωτηρίας σε κάθε κατάσταση κινδύνου.

“Το συγκεκριμένο σήμα, το Signal for Help είναι πάρα πολύ χρήσιμο να το γνωρίζουν όλοι οι άνθρωποι. Θα πρέπει όλοι οι γονείς, αλλά και οι εκπαιδευτικοί να γνωστοποιήσουν αυτό το σήμα στα παιδιά ώστε σε περίπτωση που βρεθούν σε μία τέτοια θέση να μπορούν να το χρησιμοποιήσουν. Δεν είναι μόνο οι γυναίκες, αλλά και τα παιδιά θύματα ενδοοικογενειακής βίας και αυτό το είδαμε μέσα στην πανδημία. Άρα, αυτό το περιστατικό στην Αμερική αναδεικνύει δύο πράγματα: Ένα, ότι τα social media, από όπου είδε αυτό το παιδί τη συγκεκριμένη χειρονομία, μπορούν να έχουν ευεργετικό ρόλο κάποιες φορές και δεύτερον την αναγκαιότητά μας να ενημερώσουμε τα παιδιά μας να γνωρίζουν πώς θα προστατευτούν και τι θα κάνουν σε περίπτωση που βρεθούν σε αυτή τη θέση”, μας λέει η Ειρήνη Ρέρα.

Πώς γίνεται το “Signal for Help”:

1. Σηκώνετε την παλάμη και κρατάτε ανοιχτά και ενωμένα τα δάχτυλά σας.
2. Φέρνετε τον αντίχειρα εμπρός.
3. Κλείνετε τα δάχτυλα πάνω στον αντίχειρά σάς εγκλωβίζοντάς τον.

Αν τα social media σας προλάβουν, καλό είναι να προβληματιστείτε

Το “Signal for Help” προωθήθηκε και αρχικά βασίστηκε (ως προς την περιπτωσιολογία) σε ένα βίντεο όπου δείχνει μία γυναίκα να ζητά βοήθεια από τη συνομιλήτριά της μέσω βιντεοκλήσης, τη στιγμή όπου πίσω της βρίσκεται ένας άντρας από τον οποίο δηλώνει πως κινδυνεύει.

Το βίντεο και το εν λόγω “σινιάλο” άρχισε γρήγορα να διαδίδεται, με την εξάπλωσή του να παίρνει ρυθμούς γεωμετρικής προόδου μετά την υπόθεση της 33χρονης Σάρα Έβεραρντ στη Βρετανία, η οποία απήχθη και βρέθηκε δολοφονημένη σε δάσος του Λονδίνου, με ένα βίντεο (10 εκατομμυρίων views πια) που καλούσε τον κόσμο να διαδώσει τη χειρονομία ώστε, γυναίκες και παιδιά, να αποκτήσουν ένα εργαλείο σε περίπτωση κινδύνου.

Το “σήμα για βοήθεια” μάλιστα υιοθετήθηκε και από το “Women’s Funding Network”, μία επίσης μεγάλη κοινότητα 120 και πλέον γυναικείων οργανώσεων, με κοινό στόχο τα δικαιώματα των γυναικών.

Ευαισθητοποίησε τοπικούς, εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς και φορείς που βοήθησαν στην περαιτέρω εξάπλωσή του, αλλά και στην ενημέρωση του κόσμου. Με την επισήμανση βέβαια, δεδομένης της έκτασης που έχει πάρει -ενδεχομένως και στα μάτια κακοποιών- πως αυτή η χειρονομία αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο για βοήθεια, χωρίς όμως να σημαίνει απαραίτητα ότι θα μας σώσει και τη ζωή.

Κι αυτό γιατί, οι κίνδυνοι και οι συνθήκες εκεί έξω έχουν τρομακτικά απρόβλεπτες διαστάσεις. Αν μάλιστα θέλουμε να μεταφέρομε τη συζήτηση και τον προβληματισμό μας για τις περιπτώσεις όπου σε αυτή την κάμερα -θα μπορούσε να- βρίσκεται κάποιο ανήλικο, τότε σίγουρα θα πρέπει να προβληματιστούμε για περισσότερα πράγματα. Στην περίπτωση της 16χρονης από το Άσβιλ για παράδειγμα (και πόσες ακόμη ανά τον κόσμο και στη χώρα μας) τίθεται το εξής εύλογο ερώτημα: Μήπως θα έπρεπε τέτοιες χειρονομίες, τα παιδιά να τις μαθαίνουν πρώτα από το οικογενειακό και έπειτα από το εικονικό τους περιβάλλον;

Ένα στα πέντε παιδιά θα βιώσει κακοποιητική συμπεριφορά, ενώ και ο κίνδυνος της αρπαγής και της απαγωγής είναι ορατός. Πρέπει και τα παιδιά να γνωρίζουν αυτούς τους κινδύνους πλέον.

“Μέσα από τη γνώση μπορούμε να προστατέψουμε τα παιδιά μας. Εδώ κολλάει φυσικά και το κομμάτι της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που θα πρέπει αν γίνεται από πολύ μικρές ηλικίες. Αρκετοί γονείς φοβούνται να ενημερώσουν τα παιδιά τους, ωστόσο με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαμε να προλάβουμε πολλά περιστατικά κακοποίησης. Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται από τους γονείς, αλλά και από το εκπαιδευτικό σύστημα. Πρέπει να μπει και στην εκπαίδευση, λοιπόν, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση”, εξηγεί η Ειρήνη Ρέρα και προσθέτει:

“Πρέπει εμείς οι γονείς να είμαστε κοντά στα παιδιά μας και στην ψηφιακή τους ζωή, όχι μόνο στην πραγματική. Να γνωρίζουμε με ποιες εφαρμογές ασχολούνται, τι περιέχουν, να δούμε ότι μπορούμε κι εμείς να μάθουμε μέσα από αυτές, να δούμε με ποιους συναναστρέφεται αλλά και ποια είναι τα ενδιαφέροντά του. Οι νέοι γονείς το κάνουν πλέον αυτό. Πολλές φορές νομίζουμε ότι δεν θα συμβεί σε εμάς κάτι κακό. Κι αυτό είναι πάρα πολύ μεγάλο λάθος. Ένα στα πέντε παιδιά θα βιώσει κακοποιητική συμπεριφορά, ενώ και ο κίνδυνος της αρπαγής και της απαγωγής είναι ορατός. Πρέπει και τα παιδιά να γνωρίζουν αυτούς τους κινδύνους πλέον”.

Ενημέρωση, ο πιο “ασφαλής κώδικας”

Ας μείνουμε, όμως, στον Καναδά που δείχνει έμπρακτο ενδιαφέρον για την ενδοοικογενειακή βία κι ας περάσουμε μία βόλτα από την “αίθουσα” του Dalhousie University, στη Νέα Σκωτία. Μία καθηγήτρια του Πανεπιστημίου διεξήγαγε έρευνα, ανακαλύπτοντας πως μέχρι τον Νοέμβριο του 2020 υπήρχαν πάνω από 50 τέτοιοι “κώδικες” με τους οποίους μπορούσε το θύμα να ζητήσει βοήθεια. Πέραν, λοιπόν, των γνωστών τηλεφωνικών γραμμών στις οποίες μπορούν να απευθυνθούν, αναπτύχθηκαν και επικοινωνήθηκαν πολλοί ακόμη τρόποι έκκλησης για βοήθεια.

Σε κάποιες γραμμές, η κλήση στους αντίστοιχους αριθμούς δεν χρειάζεται να συνοδεύεται από κάποια λέξη, αλλά αρκείται στο πάτημα κάποιων συγκεκριμένων αριθμών. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως διαπίστωσε η Δρ. Λόρι Γουίκς στην έρευνά της, υπήρχαν κάποιες συγκεκριμένες λέξεις (τυχαίων ή και ανύπαρκτων προϊόντων) όπου μπορούσε ένα οποιοδήποτε θύμα να ζητήσει σε κάποιο σούπερ μάρκετ ή σε κάποιο φαρμακείο. Σχετικά με τα φαρμακεία μάλιστα, μόλις τον περασμένο Ιανουάριο, αρκετά τέτοια ένωσαν τις δυνάμεις τους στη Μεγάλη Βρετανία, ξεκινώντας ένα πρόγραμμα και προωθώντας συγκεκριμένες λέξεις με ονομασίες φαρμάκων που θα αντιστοιχούσαν σε περιπτώσεις ανάγκης. Την ίδια ώρα, μία άλλη καμπάνια χρησιμοποιεί κωδικοποιημένη γλώσσα για παραγγελίες καλλυντικών, με κυρίαρχο κωδικό τη λέξη “eyeliner”. Η Καλίν Μπλάκμπερν μάλιστα, που υπήρξε θύμα κακοποίησης, κάλεσε μέσω facebook τα άτομα που ενδεχομένως βρεθούν σε κίνδυνο, να της στείλουν στο messenger και να τη ρωτήσουν αν το πουλά. Η ανάρτησή της είχε πάνω από 72 χιλιάδες κοινοποιήσεις.

“Τέτοιες ενέργειες πρέπει να τις αξιοποιήσουμε, όπως φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις σχετικές γραμμές που υπάρχουν, όπου πέρα από το 100 φυσικά, υπάρχει η τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 και το 1056 που είναι για τα παιδιά, το οποίο έχει και δωρεάν ανώνυμο chat. Τέτοιες ειδήσεις μπορεί να είναι τρομακτικές, αλλά δίνουν τροφή για συζήτηση και ενημέρωση”, σχολιάζει η κα Ρέρα.

Το 70-90% των περιπτώσεων είναι άτομα στενού οικογενειακού περιβάλλοντος

Το νεαρό κορίτσι στις ΗΠΑ σώθηκε χάρη στη χειρονομία που έμαθε στο TikTok και στον περαστικό που την αντιλήφθηκε. Στην Ελλάδα (άλλο παράδειγμα), το περασμένο καλοκαίρι, μία σερβιτόρα συγκίνησε τους πάντες, καθώς παρατήρησε τα σημάδια της 19χρονης στην Ηλιούπολη προσέφεροντας βοήθεια όταν τη χρειάστηκε.

Άλλα κορίτσια, άλλες γυναίκες, δεν είχαν την ευκαιρία ούτε να μάθουν, ούτε να σωθούν. Δολοφονήθηκαν, κακοποιήθηκαν, παρενοχλήθηκαν, με τα παραδείγματα φυσικά στη χώρα μας να είναι πρόσφατα, επαναλαμβανόμενα, σε ένα ευρύ ηλικιακό φάσμα θυμάτων και, στις περισσότερες περιπτώσεις ασφαλώς, με πυρήνα τα έμφυλα χαρακτηριστικά.

Παρά το γεγονός, όμως, ότι ζούμε στο “προοδευτικό” 2021, στην εποχή του γεφυρωμένου χάσματος, των social media και των σαφώς περισσότερων δράσεων, ανάλογα περιστατικά παραμένουν για καιρό κρυμμένα πίσω από πόρτες δωματίων, αίθουσες σχολείων και αποδυτηρίων.

Χαρακτηριστικό και πρόσφατο είναι το παράδειγμα της σύλληψης του προπονητή τένις που αποπλανούσε ανήλικες αθλήτριές του.

Η Ειρήνη Ρέρα, που μάλιστα εργάζεται και ως αθλητική ψυχολόγος στις υποδομές της ΠΑΕ ΠΑΟΚ, αναφέρει: “Ο αθλητισμός είναι ένας μικρόκοσμος της κοινωνίας που αντανακλά αυτά που συμβαίνουν και στην ευρύτερη κοινωνία. Ατυχή περιστατικά όπως αυτό που είδαμε με τον προπονητή τένις όπου έχουν αν κάνουν και με την προσωπικότητα ενός ανθρώπου που μπορούμε να δούμε σε κάθε χώρο (μπορεί να είναι προπονητής, δάσκαλος, ιερέας), δηλαδή μιλάμε για άτομα που επιλέγουν να συναναστρέφονται με παιδιά για να έχουν την προσβασιμότητα σε παιδιά και αποτελούν άτομα υπεράνω πάσης υποψίας. Οι άνθρωποι αυτοί χρησιμοποιούν τη στρατηγική της σταθερής και μεθοδευμένης προσέγγισης, δηλαδή δεν γίνεται κάτι απότομο για να εκτεθούν. Είδαμε ότι αυτός ο προπονητής αποπλανούσε αθλήτριές του για πάνω από πέντε χρόνια”, για να παραδεχτεί αναφορικά με τον “χώρο” που έχει ο ψυχολόγος στον ελληνικό αθλητισμό πως:

“Η Ελλάδα έχει μεγάλο περιθώριο βελτίωσης. Ο ρόλος του αθλητικού ψυχολόγου είναι σημαντικός γιατί το παιδί μπορεί να αναπτύξει μία σχέση εμπιστοσύνης με ένα άτομο που θα μπορέσει να εκμυστηρευτεί κάποιες ανησυχίες, αμφιβολίες, κάποια αμηχανία που μπορεί να βιώνει και που ίσως διστάζει ή να ντρέπεται να τις εκφράσει στους γονείς του. Με τον αθλητικό ψυχολόγο υπάρχει και ο επαγγελματικός παράγοντας που δημιουργεί μεγαλύτερη αξιοπιστία όσον αφορά στην εμπιστοσύνη. Το παιδί μπορεί να αναπτύξει αυτή τη σχέση και να μη φτάσουμε σε τέτοια περιστατικά όπως αυτό”

Αντί επιλόγου…

… τα λόγια της Ειρήνης Ρέρα: “Το σήμα για βοήθεια είναι ένα εφαλτήριο για να μάθουν όλοι πώς θα ζητήσουμε βοήθεια, αλλά και για να συζητήσουμε ανοιχτά με τα παιδιά μας χωρίς να τρομοκρατούμαστε. Να ξέρουμε και να ξέρουν τι πιθανότητες υπάρχουν και με ποιους τρόπους μπορεί κάποιοι επιτήδειοι να τα προσεγγίσουν, να τα παρενοχλήσουν, να τα κακοποιήσουν ή να τα απαγάγουν.

Σε πολλές περιπτώσεις κακοποίησης όπου ένα παιδί θα τολμήσει να εκμυστηρευτεί ότι κάτι δεν του αρέσει σε κάποιο πρόσωπο από ένα φιλικό ή οικογενειακό κύκλο, παρατηρούμε ότι οι γονείς παρουσιάζουν άμυνα. Τους φαίνεται εξαιρετικά απίθανο και δεν μπορούν να το συνειδητοποιήσουν ότι ισχύει κάτι τέτοιο για έναν παππού ή κάποιον θείο για παράδειγμα.

Γι’ αυτό θα πρέπει, εκτός από τη σχέση εμπιστοσύνης με τα παιδιά μας, να γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά με ποιους μεγαλύτερους ανθρώπους συναναστρέφονται, καθώς το 70-90% των θυτών που παρενοχλούν τα παιδιά είναι άτομα του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος”.