TΡΟΙΚΑ: ΕΔΩ ΑΝΕΠΙΘΥΜΗΤΗ, ΣΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ PΙGS;
Που ακόμη γίνονται επισκέψεις "τροϊκανών" και πως τους αντιμετωπίζουν λαοί και κυβερνήσεις;
Από την Αγγελική Μπούμπουκα
Τους έχουν παρομοιάσει με τους «Άντρες με τα Μαύρα», με ροντβάιλερ των δανειστών, με καρχαρίες και με ζόμπι. Στην Ελλάδα και στην Ισπανία είχαμε τον Πολ Τόμσεν. Στην Πορτογαλία είχαν τον Γιούρκεν Κρούγκερ, στην Ιρλανδία τον Ατζάι Τσόπρακαι στην Κύπρο την Ντέλια Βελκουλέσκου. Η τελευταία είναι ευρέως γνωστή και ως «Δρακουλέσκου». Ένα παρατσούκλι που μάλλον συμπυκνώνει το μέγεθος της λαϊκής εκτίμησης για τον ρόλο των εκπροσώπων της τρόικας σε καθεμιά από τις χώρες όπου έχουν δράσει μέχρι σήμερα.
Σχεδόν πέντε χρόνια μετά την εφεύρεση του σχήματος της τρόικας, είναι πλέον ξεκάθαρο ότι στις χώρες αυτές οι αντιπροσωπείες της υπήρξαν ή παραμένουν κυρίαρχες. Έχουν υπαγορεύσει λεπτομερώς στις εθνικές κυβερνήσεις ποιες πολιτικές θα ακολουθήσουν και ποιες μεταρρυθμίσεις θα κάνουν, παρακάμπτουν διεθνείς και ευρωπαϊκές συνθήκες, προκαλούν παρενέργειες με τεράστιο αντίκτυπο για τις οποίες δεν λογοδοτούν ποτέ και δρουν με μυστικότητα. Δεν πρόκειται για εμπειρικές εκτιμήσεις. Όλα αυτά τα λέει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο ψήφισμα που εξέδωσε που τον Μάρτιο του 2014 με τίτλο «Ρόλος και εργασίες της Τρόικας όσον αφορά τις χώρες της ζώνης του ευρώ που έχουν υπαχθεί σε πρόγραμμα προσαρμογής».
Ακόμη κι όσοι συμφωνούν με την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός σχήματος όπως η τρόικα, αποδέχονται πλέον κάτι που επισημαίνουν οι επικριτές της: την έλλειψη διαφάνειας και ελέγχου που αφορά τη λειτουργία της. Ελλείψεις εξαιρετικά κρίσιμες, αν σκεφτεί κανείς ότι οι εκλεγμένες κυβερνήσεις των πέντε χωρών που βίωσαν και εξακολουθούν να βιώνουν τα προγράμματα προσαρμογής, κρέμονταν από τα «ναι» και τα «όχι» ανθρώπων όπως ο Τόμσεν και η Βελκουλέσκου.
Ας δούμε, λοιπόν, ποιοι ήταν και πώς έδρασαν εκείνοι που διορίστηκαν αρμόδιοι για τις τύχες των άλλων τεσσάρων χωρών -πλην της Ελλάδας- που είχαν ή εξακολουθούν να έχουν από μια τρόικα.
Κύπρος
Η ιέρεια της κυπριακής τρόικας, η Ντέλια Βελκουλέσκου θεωρείται ένας θηλυκός Τόμσεν, τουλάχιστον ως προς την επιμονή της σε συγκεκριμένες εκδοχές της λιτότητας, όπως οι απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων, οι μισθολογικές μειώσεις και οι περικοπές στα ασφαλιστικά συστήματα. Ως τεχνοκράτης του ΔΝΤ, μάλιστα, είχε προτείνει νωρίτερα τα περισσότερα από τα μέτρα του δεύτερου μνημονίου της Ελλάδας, επιβεβαιώνοντας ότι είναι γνήσια οπαδός της ευημερίας των αριθμών αλλά όχι απαραιτήτως των ανθρώπων.
Λίγο η καταγωγή της από τα Καρπάθια, λίγο η διαπραγματευτική σκληρότητα και η ψυχρότητα που της αποδίδεται, σύντομα οδήγησαν στο παρατσούκλι «Δρακουλέσκου», το οποίο λειτουργεί ως φόβητρο μέχρι και σήμερα, που η ίδια έχει πλέον αποχωρήσει από το συγκεκριμένο πόστο.
Παρόλο που τα φώτα της δημοσιότητας στράφηκαν κυρίως στην Βελκουλέσκου, επικεφαλής της πρώτης αντιπροσωπείας των ελεγκτών ήταν επισήμως ο Ολλανδός Μάαρτεν Βεργουέι, από την Ε.Ε.. Ο ίδιος είχε επίσης αναμειχθεί στον σχεδιασμό του πρώτου ελληνικού μνημονίου και στη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF). Την ΕΚΤ εκπροσωπούσε ο Φίλιπ Ρόθερ, που θεωρείται ειδικός σε δημοσιονομικά θέματα. Σήμερα και οι τρεις τους έχουν αντικατασταθεί από τους Μαρκ Λιούις (ΔΝΤ), Γιάκομπ Φρίις (Ε.Ε.) και Φραντσέσκο Τρούτι (ΕΚΤ), οι οποίοι συνεχίζουν δίνοντας πλέον έμφαση στις ιδιωτικοποιήσεις οργανισμών και σε πιέσεις για κατασχέσεις ακινήτων που συνδέονται με κόκκινα δάνεια.
Για το πώς λειτούργησε η συγκεκριμένη ομάδα, είναι ενδεικτική η ειδική αναφορά που περιλαμβάνεται στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Σε αυτή γίνεται λόγος περί ύπαρξης «αρχικών ανταγωνιστικών προτάσεων ως προς το πρόγραμμα της Κύπρου μεταξύ των μελών της Τρόικας», μη επαρκούς αιτιολόγησης του γιατί στο κούρεμα συμπεριλήφθηκαν τελικά οι εγγυημένες καταθέσεις και εκφράζεται λύπη «για το γεγονός ότι, όπως ανέφεραν οι κυπριακές αρχές, δυσκολεύτηκαν να πείσουν τους εκπροσώπους της Τρόικας για τις ανησυχίες τους κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων».
Πορτογαλία
Η συνταγή «λιτότητα και ιδιωτικοποιήσεις» επαναλήφθηκε κι εδώ. Και παρόλο που το 2014 ήταν επισήμως το έτος αποχώρησης της τρόικας από την Πορτογαλία, φεύγοντας, δεν πήρε και τη λιτότητα μαζί της. Άλλωστε, θα συνεχίσει και η ίδια τις επισκέψεις μετά την επίσημη λήξη της ισχύος του προγράμματος στήριξης τον περασμένο Μάιο, περνώντας ανά εξάμηνο για να διενεργεί ελέγχους.
Το πόστο του Τόμσεν ανατέθηκε στον Αιθίοπα Αμπέμπε Σελασιέ και από το περασμένο φθινόπωρο το κατέχει ο αμερικανός –ινδικής καταγωγής- Σουμπί Λαλ. Όσο για τον Κρούγκερ, έμεινε στην ομάδα της Πορτογαλίας μέχρι το καλοκαίρι του 2013, όταν τη θέση του πήρε ο Ιρλανδός Τζόν Μπέριγκαν, ο οποίος πριν την έλευση του ευρώ επέβλεπε ζητήματα συναλλαγματικής πολιτικής των κρατών μελών της Ε.Ε. και στη συνέχεια είχε ασχοληθεί με τεχνικά ζητήματα της εφαρμογής του ευρώ.
μπλουζάκια με την στάμπα ενός ζόμπι εμπνευσμένου από την φυσιογνωμία του – η οποία παρομοιάζεται με εκείνη του υπηρέτη της οικογένειας Άνταμς- σε συνδυασμό με την αντίληψη για τον ρόλο των δανειστών ως «ζόμπι» που απειλούν τις ζωές των κοινωνιών.
Το μενού της τρόικας για την Πορτογαλία περιλάμβανε μεταξύ άλλων -αλλά με επιμονή- κατάργηση προστατευτικών ρυθμίσεων που αφορούσαν τις εργασιακές σχέσεις, περικοπές σε μισθούς, συντάξεις και ασφαλιστικά δικαιώματα, ιδιωτικοποιήσεις πόρων και υπηρεσιών κλπ. Όπως και στην περίπτωση της Ελλάδας και της Ιρλανδίας, η τρόικα υπαγόρευσε πολύ «αναλυτικές οδηγίες για τη μεταρρύθμιση των συστημάτων υγείας και περικοπές συναφών δαπανών», κάτι για το οποίο εκφράζεται αποδοκιμασία στην έκθεση της Ε.Ε για τον ρόλο της τρόικα. Όπως επισημαίνεται, τα προγράμματα αυτά αγνοούν μια σειρά από δεσμεύσεις που περιλαμβάνει ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι διατάξεις των Συνθηκών της Ε.Ε.
Δεν αποτέλεσε έκπληξη που ορισμένα από αυτά τα μέτρα, όπως η περαιτέρω μείωση των συντάξεων μέσω της επιβοκλής έκτακτης εισφοράς ακυρώθηκαν λίγο πριν τη λήξη του προγράμματος, με απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της χώρας.
Ο προϋπολογισμός που ψηφίστηκε για το 2015, «είναι ο πρώτος που καταθέτουμε χωρίς την τρόικα, διαθέτουμε πλέον κυριαρχία και ελευθερία» πανηγύρισε τον περασμένο Οκτώβριο ο αντιπρόεδρος της πορτογαλικής κυβέρνησης Πάουλο Πόρτας. Παρόλ’αυτά, όταν αυτή δημοσιοποίησε προ ημερών την πρόθεσή της να προχωρήσει νωρίτερα από το προβλεπόμενο στην αποπληρωμή του δανείου των 25 εκατομμυρίων που έχει πάρει από το ΔΝΤ, της διαμηνύθηκε ότι θα πρέπει να λάβει πρώτα σχετική έγκριση από την Ε.Ε.
Η Ισπανία δεν κατάφερε να αποφύγει να φορτωθεί μια τρόικα το 2012, όπως ήλπιζε προκειμένου να αποφύγει την αντίστοιχη ταπείνωση που είχαν υποστεί νωρίτερα η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία. Το μόνο που κατάφερε ήταν να την περιορίσει τυπικά στην επιτήρηση της διάσωσης του τραπεζικού της τομέα της χώρας και να την «ξεφορτωθεί» σχετικά νωρίς, στα τέλη του 2013. Στους όρους του ισπανικού μνημονίου, ωστόσο, περιλαμβάνονταν μακροοικονομικές δεσμεύσεις που σήμαιναν επιτήρηση και παρεμβάσεις που δεν έληξαν τότε, εφόσον το χρέος της χώρας παραμένει και η κοινωνία είναι εγκλωβισμένη στις πολιτικές λιτότητας καθώς και σε όλες τις προεκτάσεις της.
Στην Ισπανία οι τροϊκανοί κόλλησαν το παρατσούκλι «οι άντρες με τα μαύρα», πιθανότατα λόγω του αυστηρά τεχνοκρατικού προφίλ που επιχειρήθηκε να τους αποδοθεί. Ανάμεσά τους βρίσκουμε και πάλι τον Πολ Τόμσεν (ΔΝΤ) και τον Κλάους Μαζούχ (ΕΚΤ), αλλά και τον Βέλγο Σερβάς Ντερούζ ( Ε.Ε.), που είχε παραιτηθεί το 2011 από την αντιπροσωπεία της task force στην Ελλάδα, μετά τον σάλο που είχε προκαλέσει η προτροπή του να πουληθούν ελληνικά νησιά για να επισπευσθεί η αποπληρωμή των δανειστών. Μαζί τους είναι και ο Γιούργκεν Κρούγκερ (Ε.Ε.) καθώς και ο Γκερτ Κούπμαν (Ε.Ε.)
Ιρλανδία
Πριν από την Ισπανία, όμως, είχε πανηγυρίσει η Ιρλανδία, θεωρώντας ότι απαλλάχθηκε από την τρόικα. Νωρίτερα είχε δοκιμάσει μια σειρά από αστοχίες των στελεχών της. Από το Νοέμβριο του 2010, που μπήκε στον μηχανισμό στήριξης, το πρόγραμμά της είχε επανεξεταστεί δώδεκα φορές, προκειμένου να είναι εφικτοί οι στόχοι που έθεταν κάθε φορά οι τροϊκανοί για λογαριασμό των δανειστών.
Η χώρα είχε υποστεί, πρώτη απ’όλη την Ευρώπη, τεράστιες απώλειες λόγω της έκθεσης του χρηματοπιστωτικού της τομέα στις ΗΠΑ, απ’όπου ξεκίνησε το ντόμινο της κρίσης. Κι όμως, παρόλο που τα μεγαλύτερα προβλήματά της αφορούσαν τον τραπεζικό τομέα, την χαμηλή φορολογία των εταιρειών, κι ένα σύστημα σκανδαλωδώς ευνοϊκό για τιςστεγαστικές της φούσκες, και παρότι η αγορά εργασίας θεωρούνταν ευέλικτη, η πρώτη απόφαση που επέβαλε η έλευση της τρόικας στη Ιρλανδία ήταν η μείωση των μισθών.
Ασόκα Μόντι, καθηγητής οικονομικών και στέλεχος του ευρωπαϊκού τμήματος του ΔΝΤ, έχει κάνει τα τελευταία χρόνια διάφορες επισημάνσεις για τα λάθη που θεωρεί ότι έγιναν τόσο στην Ιρλανδία, όσο και στις υπόλοιπες χώρες που εντάχθηκαν στο μηχανισμό στήριξης. Μεταξύ άλλων προειδοποιεί πως η λιτότητα και η μη μείωση του χρέους, ακυρώνει κάθε δυνατότητα ανάπτυξης των συγκεκριμένων χωρών. Το ΔΝΤ, φυσικά, δεν υιοθετεί αυτή την κριτική.
Επικεφαλής της ιρλανδικής task force είναι Ατζάι Τσόπρα, επίσης στέλχος του ΔΝΤ, που συμμετείχε και στο αρχικό σχήμα της τρόικας. Σταδιακά, στις συναντήσεις τον αντικαθιστά ο Κρεγκ Μπομόντ. Από το σχήμα έχει περάσει επίσης ο Κλάους Μαζούχ, γνωστός από την τρόικα της Ελλάδας, τον οποίο διαδέχτηκε το 2012 ο Ντιέγκο Ροτνρίγκεθ-Παλενθουέλα, προερχόμενος από τα κεντρικά της ΕΚΤ στο Βερολίνο. Την Ε.Ε. εκπροσωπεί ο Μάρτιν Λαρτς.
Η Ιρλανδία βγήκε επισήμως από το πρόγραμμα στήριξης τον Δεκέμβριο του 2013. Έκτοτε οι επιθεωρητές της έχουν ξαναεπισκεφθεί το Δουβλίνο άλλες δυο φορές. Στην τελευταία τους επίσκεψη τον περασμένο Νοέμβριο, μάλιστα, δεν συνάντησαν ούτε υπουργούς Οικονομικών ούτε άλλους επισήμους, παρά μόνο στελέχη στα κατάλληλα πόστα που θα διευκόλυναν τους ελέγχους τους. Κι αυτό γιατί αρκούσε να τους δοθούν διαβεβαιώσεις ότι τα δάνεια που έλαβε η χώρα θα επιστραφούν στους δανειστές της, όπως δήλωσε ο εκπρόσωπος του υπουργείου Οικονομικών.
Κατά μία άλλη εκδοχή, πάντως, η τρόικα δεν εγκατέλειψε ποτέ την Ιρλανδία. Πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας, μακριά από επισημότητες, μαστίγια και καρότα, και ό,τι άλλο συνοδεύει τις συνήθεις επισκέψεις άλλων αντιπροσωπειών, στελέχη της τρόικας παρεμβαίνουν στην οικονομική ζωή της Ιρλανδίας πολύ συχνότερα από τους τυπικούς ελέγχους ανά εξάμηνο. Συναντιούνται με εκπροσώπους των παραγωγικών φορέων, πιέζουν για μεταρρυθμίσεις που είχαν ζητήσει οι οποίες δεν ολοκληρώθηκαν ακόμα, προειδοποιούν την κυβέρνηση να μην παρεκλίνει από τις πολιτικές που είχαν συμφωνήσει κ.α.
Και κάπως έτσι, μια βεβαιότητα εγκαθιδρύεται όλο και περισσοτερο πάνω από την ιρλανδική οικονομία: πώς η τρόικα δεν έφυγε ποτέ. Πώς οι δεσμεύσεις της χώρας για την τήρηση συγκεκριμένων δημοσιονομικών στόχων, για τους οποίους εξακολουθεί να υπάρχει επιτήρηση, ισοδυναμούν με μια τρόικα που δεν πρόκειται να ξεκολλήσει με τίποτα από τη χώρα. Και που ίσως πρέπει να υποψιάσει όσους ελπίζουν επίσης να την ξεφορτωθούν.
