“ΑΤΡΟΦΙΑ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΜΥΟΣ” – ΤΙ ΜΑΣ ΠΡΟΚΑΛΕΙ Η ΤΗΛΕΡΓΑΣΙΑ

Η εργασία από το σπίτι, γνωστή ως τηλεργασία, έχει εξελιχθεί σε έναν από τους πιο δημοφιλείς τρόπους εργασίας τα τελευταία χρόνια, ιδίως μετά την πανδημία COVID-19 που επιτάχυνε τη μετάβαση σε πιο ευέλικτες μορφές απασχόλησης.

Από τη μια, προσφέρει την άνεση του προσωπικού χώρου, τη μείωση του χρόνου μετακινήσεων και μεγαλύτερη ευελιξία στη διαχείριση του χρόνου. Από την άλλη, έχει εγείρει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με την ψυχική υγεία, την κοινωνική απομόνωση και τα όρια μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής.

Είναι η τηλεργασία μια ευκαιρία για καλύτερη ισορροπία ή μήπως κρύβει παγίδες; Για πολλούς, ο καναπές ή το γραφείο στο σπίτι έχει αντικαταστήσει το παραδοσιακό εργασιακό περιβάλλον, αλλά η αλλαγή αυτή δεν είναι πάντα τόσο ευεργετική όσο φαίνεται.

Οι συζητήσεις γύρω από το θέμα εντείνονται: Οι εργαζόμενοι μιλούν για αυξημένο άγχος, δυσκολία αποσύνδεσης από την εργασία και αίσθηση απομόνωσης, ενώ άλλοι απολαμβάνουν την ελευθερία να οργανώνουν τη μέρα τους με τον δικό τους τρόπο.

Μιλώντας στο NEWS 24/7, η Ναταλία Παπανικολάου, ψυχοθεραπεύτρια με εξειδίκευση στην ψυχολογία της υγείας και των σχέσεων, προσφέρει μια εις βάθος ανάλυση των συνεπειών της τηλεργασίας. Εξετάζει πώς η απομακρυσμένη εργασία επηρεάζει την ψυχική υγεία και την καθημερινότητά μας, προσφέροντας μια πολύτιμη και τεκμηριωμένη ματιά στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σε αυτή τη νέα εργασιακή πραγματικότητα.

Όπως εξηγεί η κ. Παπανικολάου, η απομόνωση μπορεί να οδηγήσει σε μοναξιά, άγχος ή ακόμα και κατάθλιψη, ενώ η έλλειψη σαφών ορίων μεταξύ εργασίας και προσωπικού χρόνου αυξάνει την πιθανότητα επαγγελματικής εξουθένωσης. Επιπλέον, η υπερβολική εξάρτηση από τις οθόνες μπορεί να προκαλέσει σωματική κόπωση και μειώνει την αυτοσυγκέντρωση, ενώ η απουσία κοινωνικής αλληλεπίδρασης δυσχεραίνει την ανάπτυξη δεξιοτήτων και την επαγγελματική ανέλιξη.

Σύμφωνα με την ειδικό, η εργασία από το σπίτι απαιτεί προσαρμογή, συνδυάζοντας την ελευθερία που παρέχει με μέτρα για την αποφυγή των κινδύνων της. Άλλωστε, η καλλιέργεια κοινωνικών επαφών και η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής είναι απαραίτητες για μια υγιή και παραγωγική καθημερινότητα.

ΝΑΤΑΛΙΑ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ: Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ

Τα τελευταία χρόνια, το άλλοτε μακρινό και επαναστατικό ενδεχόμενο της εργασίας από το σπίτι, έχει γίνει, πλέον, μια ολοένα και επικρατέστερη πραγματικότητα, αλλάζοντας δια παντός το τοπίο της επαγγελματικής ζωής, όπως το γνωρίζαμε. Ειδικά μετά τον COVID-19, με την άνοδο της τεχνολογίας και την κοινωνική δικτύωση να έχει εισέλθει δυναμικά στην καθημερινότητά μας, άρχισε να παρουσιάζεται η ευκαιρία στους ανθρώπους να εργάζονται από την ασφάλεια του σπιτιού τους, μια ευκαιρία ωφέλιμη τόσο για τους εργαζομένους, όσο και για τους εργοδότες. Με την υπόσχεση για τους μεν να αποφύγουν τις καθημερινές μετακινήσεις και το δύσκολο ωράριο, καθώς και να έχουν την άνεση του σπιτιού τους και του ελεύθερου ωραρίου, και για τους δε χαμηλότερα κόστη για τη συντήρηση ενός εργασιακού περιβάλλοντος προορισμένου να φιλοξενεί πολύ κόσμο, η εξ αποστάσεως εργασία ήρθε για να μείνει και αποτελεί, πλέον, καθεστώς. Σε τι βάθος, όμως, επηρεάζει τη ζωή των ανθρώπων;

Ψυχολογικά και κοινωνικά οφέλη της εξ αποστάσεως εργασίας

Ασφαλώς, πέραν του πρακτικού, υπάρχουν πολλαπλά ψυχολογικά οφέλη για τους εργαζομένους, με την αίσθηση ελέγχου, άνεσης και αυτονομίας να είναι τα επικρατέστερα. Η εργασία από το σπίτι επιτρέπει στα άτομα να καθορίζουν τους δικούς τους ρυθμούς εργασίας και να διαμορφώνουν τον ιδανικό χώρο εργασίας τους (τόσο λειτουργικά όσο και οπτικά-αισθητικά), είτε σε κάποια γωνιά του σπιτιού, είτε σε κοντινό προορισμό, είτε ακόμη και ταξιδεύοντας. Ως εκ τούτου, η τηλεργασία είναι ένας παράγοντας που μπορεί να ωθήσει ένα άτομο να διαμορφώσει τη ζωή του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Με την άρση των χωρικών περιορισμών, το άτομο μπορεί να επιλέξει τον τόπο διαμονής που να ταιριάζει καλύτερα στις προσωπικές του αξίες και κοινωνικές ή συναισθηματικές του ανάγκες. Εφόσον υπάρχει WiFi, το άτομο είναι ελεύθερο να ζήσει σε διαφορετική χώρα από τον τόπο εργασίας του, σε πόλεις, ή κοντά στη φύση. Ο εργαζόμενος αισθάνεται πως έχει τον πλήρη έλεγχο στην περάτωση των εργασιών και την ολοκλήρωση στόχων, σε χώρο που ο ίδιος έχει επιλέξει, και διαμορφώσει όπως επιθυμεί. Η αυτονομία αυτή βοηθά το άτομο να αισθάνεται σε επαφή με το δικό του εσωτερικό κίνητρο, παρά με τις εξωτερικές απαιτήσεις, και να δρα αναλόγως. (Prasad et al., 2020 ; Savić, 2020)

Παράλληλα, οι μετακινήσεις με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, είτε ακόμη και με το αυτοκίνητο, για μακρινές αποστάσεις, έχουν αναγνωριστεί εδώ και καιρό ως ένας ψυχικά επιβαρυντικός παράγων. Η πολυκοσμία, οι γρήγοροι ρυθμοί, ο εκνευρισμός που επικρατεί στους δρόμους, ή και η απλή χρονική δαπάνη, μπορούν να προκαλέσουν άγχος και να αναταράξουν την ψυχική ηρεμία του ατόμου πριν καν αρχίσει την εργάσιμη ημέρα του. Η τηλεργασία προσφέρει στο άτομο πολύτιμο χρόνο, που μπορεί να αξιοποιηθεί δημιουργικά, ώστε το άτομο να προλάβει να ασχοληθεί με τα χόμπι του, να αποσυμφορηθεί, ή να δει τους αγαπημένους του. Ως αποτέλεσμα, βελτιώνεται, σε μεγάλο βαθμό, και η αποτελεσματικότητά του στην εργασία του, καθώς τα άτομα που διοχετεύουν δημιουργικά την ενέργειά τους, καλλιεργούν μεγαλύτερη συναισθηματική ανθεκτικότητα καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. (Angelici & Profeta, 2020 ; Felstead & Henseke, 2017 ; Vartiainen, 2008)

Από ψυχολογικής άποψης, η δυνατότητα να καθορίσει κανείς τη δική του πορεία, να απελευθερωθεί από τα δεσμά της εγγύτητας στο χώρο εργασίας και να επιτύχει τη χρυσή τομή ανάμεσα στο επάγγελμα και την προσωπική ζωή, είναι κάτι που ασκεί στους ανθρώπους τεράστια έλξη. Ωστόσο, όσο θελκτική κι αν ακούγεται, η τηλεργασία κρύβει κινδύνους και προκλήσεις για την ψυχική υγεία.

Κίνδυνοι και προκλήσεις της τηλεργασίας

Ένας από τους σημαντικότερους και πιο αναγνωρισμένους ψυχολογικούς κινδύνους της εξ αποστάσεως εργασίας, είναι η αίσθηση απομόνωσης που μπορεί να καλλιεργήσει στο άτομο. Ένα γραφείο, ένας επαγγελματικός χώρος, αν μη τι άλλο πάντοτε θα σφύζει από ζωή, με ανθρώπους να συνομιλούν, να λένε τα νέα τους, να αντιπαρατίθενται και να συνδέονται. Όταν η ζωντάνια της δια ζώσης αλληλεπίδρασης αντικαθίσταται από την απόλυτη ησυχία και μοναξιά του σπιτιού, οι ευκαιρίες για κοινωνική αλληλεπίδραση μειώνονται. Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η ελάττωση των διαπροσωπικών επαφών μπορεί να δημιουργήσει μοναξιά, άγχος, έως και κατάθλιψη. Παράλληλα, μπορεί να προκληθούν στο άτομο αισθήματα ντροπής, αμηχανίας, καθώς και κοινωνικό άγχος, ακριβώς από την έλλειψη τριβής με τον κόσμο. Η κοινωνικοποίηση δεν είναι μια ψυχική κατάσταση στατική, μα δυναμική –είναι ένας μυς, ο οποίος δουλεύεται και καλλιεργείται. Η καθημερινή τριβή με τον κόσμο προσφέρει την ευκαιρία στα άτομα να κοινωνικοποιηθούν, να ακονίσουν τις δεξιότητές τους και να λειτουργούν με αυτοπεποίθηση (Xiao et al., 2021).

Όταν, λοιπόν, τα άτομα χάνουν ευκαιρίες να συνδεθούν με άλλους, ο κοινωνικός τους “μυς” μπορεί να ατροφήσει, η συνήθεια να χαθεί. Ως αποτέλεσμα, η εκ νέου συμμετοχή σε κοινωνικά περιβάλλοντα, όπως σε περιστασιακές συγκεντρώσεις στο γραφείο, σε επαγγελματικά συνέδρια, ή ακόμη και μια έξοδος με φίλους, μπορεί να φαίνεται απροσδόκητα εκφοβιστική. Το άτομο οδηγείται σε φαύλους κύκλους: όσο περισσότερο χάνει την καθημερινή επαφή και κοινωνικοποίηση, τόσο αισθάνεται λιγότερο σίγουρο για τον εαυτό του και τις κοινωνικές του δεξιότητες. Πιθανόν, τότε, ο άνθρωπος να αρχίσει να αποφεύγει κοινωνικά περιβάλλοντα, για να μη φανεί ανεπαρκής, κάτι που αποδυναμώνει ακόμη περισσότερο τις δεξιότητές του. Σταδιακά, οι ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες μπορεί να επηρεάσουν μέχρι και την εργασία του, καθώς μπορεί να δυσκολεύεται να πάρει πρωτοβουλία, να εκφραστεί σε κάποιο meeting, ή να διεκδικήσει. (Teo et al., 2013 ; Piccirillo et al., 2016 ; Xie, 2023)

“Ο οργανισμός δεν έρχεται σε κατάσταση ηρεμίας”

Παράλληλα, το “off button” της εξ αποστάσεως εργασίας είναι σαφώς λιγότερο καθορισμένο από την απλή λήξη της δια ζώσης εργασίας. Στις παραδοσιακές δομές, τα όρια είναι σαφή, ο εργαζόμενος φτάνει μια συγκεκριμένη ώρα, ολοκληρώνει το ωράριο του, και η εργασία παραμένει (σε μεγάλο βαθμό, αν όχι εντελώς) εντός του εργασιακού πλαισίου. Στην τηλεργασία, τα όρια αυτά διαβρώνονται, με τον εργασιακό χώρο να διαχέεται στον προσωπικό χρόνο. Με την έλλειψη των φυσικών ενδείξεων που σηματοδοτούν τη λήξη της εργασίας, τα άτομα μπορεί να αισθάνονται πως η δουλειά δεν έχει πραγματικά ολοκληρωθεί, ο οργανισμός δεν έρχεται σε κατάσταση ηρεμίας, και ο άνθρωπος οδηγείται σε αυξημένα επίπεδα άγχους, σε κόπωση και επαγγελματική εξουθένωση. Το σπίτι, που κάποτε ήταν ένα καταφύγιο από το εργασιακό άγχος, τώρα λειτουργεί απλώς σαν μια διαρκής υπενθύμιση, έως και trigger. Τέλος, το σπίτι, εκ των πραγμάτων, καλλιεργεί μια ρουτίνα. Στο δια ζώσης εργασιακό περιβάλλον υπάρχουν διαρκώς εναλλασσόμενες δυναμικές, υπάρχει μια ευκολία να συμβεί κάτι που να ταράξει τα νερά και να δημιουργήσει ένα ενδιαφέρον μέσα στην εργασιακή μέρα. Το σπίτι, όπου το άτομο εργάζεται μοναχικά, δημιουργεί την αίσθηση πως κάθε ημέρα είναι ίδια με την προηγούμενη, κάτι που μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά και επιβαρυντικά στην αγάπη και την όρεξη του ατόμου για την εργασία του. (Fukumura et al., 2021 ; Vander et al., 2017)

Η ανάγκη εξεύρεσης ισορροπίας στην τηλεργασία

Ασφαλώς υπάρχουν και αναπόφευκτες σωματικές συνέπειες της εξ αποστάσεως εργασίας, όπως η καθιστική ζωή, η αυξημένη έκθεση και συνακόλουθη εξάρτηση από ψηφιακές πλατφόρμες επικοινωνίας και, εν γένει, τις οθόνες. Ο παρατεταμένος χρόνος στην οθόνη μπορεί να συμβάλει σε κόπωση, εύκολη διάσπαση προσοχής, ευερεθιστότητα και δυσκολίες στη ρύθμιση του συναισθήματος και της διάθεσης. Παράλληλα, ο συνεχής καταιγισμός μηνυμάτων και ειδοποιήσεων για συνομιλίες επιβαρύνει τους γνωστικούς πόρους, αφήνοντας τα άτομα διανοητικά εξαντλημένα και λιγότερο ικανά να διαχειριστούν το άγχος. Πέραν του εργασιακού, το κάθε άτομο χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκειμένου να διατηρήσει επαφές με το φιλικό ή οικογενειακό του περιβάλλον, οπότε οι εργαζόμενοι εξ αποστάσεως, εκτίθενται καθημερινά σε υπερβολική χρήση οθόνης. Ασφαλώς, μια κακή φυσική κατάσταση μπορεί να δημιουργήσει και προβλήματα στην αυτοεκτίμηση και την ψυχολογία του ατόμου. (Majumdar et al., 2020 ; Tavares, 2017 ; Xiao et al., 2021)

Αναφορικά με την ποιότητα της εργασίας, στα δια ζώσης εργασιακά περιβάλλοντα, καλλιεργείται ευκολότερα η αίσθηση του ανήκειν σε μια ομάδα, υπάρχει υποστήριξη, ανατροφοδότηση, εγγύτητα. Οι εργαζόμενοι εξ αποστάσεως λαμβάνουν μηνύματα κατά κύριο λόγο τυποποιημένα, δεν υπάρχει ιδιαίτερη υποστήριξη ή ουσιαστική ανατροφοδότηση, ενώ μπορεί να πληγεί μέχρι και η δυνατότητα εξέλιξης του ατόμου, ή οι πιθανότητες προαγωγής, καθώς είναι σαφές πως θα προτιμηθούν άτομα με φυσική παρουσία, με τα οποία έχουν υπάρξει ευκαιρίες για δημιουργία μεγαλύτερης σύνδεσης. Επιπλέον, η μειωμένη συναισθηματική υποστήριξη μπορεί να μειώσει την ευημερία, συμβάλλοντας σε αισθήματα ευαλωτότητας και ανασφάλειας (Bentley et al., 2016).

Αναγνωρίζοντας πως η τηλεργασία αποτελεί, όπως καθετί στον κόσμο, ένα εργαλείο, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πολλούς τρόπους, είναι στο χέρι μας να βρούμε τον τρόπο να μεγιστοποιήσουμε τα οφέλη, και παράλληλα να περιορίσουμε τις δυσκολίες που εμφανίζονται με την εξ αποστάσεως εργασία. Αξιοποιώντας τις ελευθερίες και τις ευκαιρίες που προσφέρει, μα φροντίζοντας να υπάρχει τακτική επαφή με το εργασιακό περιβάλλον, ή γεμίζοντας την καθημερινότητά μας με διαφορετικούς τρόπους, μπορούμε να καλλιεργήσουμε μια γεμάτη, παραγωγική και υγιή ζωή και να αυξήσουμε τη συνολική μας ευημερία, εγκαινιάζοντας μια εποχή όπου ο χώρος εργασίας επιτέλους θα υποστηρίζει, αντί να υπονομεύει, την ψυχική υγεία.

*Η Ναταλία Παπανικολάου είναι Απόφοιτος Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου και ψυχοθεραπεύτρια, με ειδίκευση στην ψυχολογία της υγείας και την ψυχολογία των σχέσεων.