ΙΣΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ “ΚΛΕΙΣΕΙΣ ΤΟΝ ΔΙΑΚΟΠΤΗ” ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ

Η τεχνολογία είναι παντού. Από το πρώτο πράγμα που κάνουμε το πρωί -όταν ελέγχουμε το τηλέφωνό μας για ειδοποιήσεις- μέχρι το τελευταίο μας κλικ πριν κλείσουμε τα μάτια για ύπνο, οι ψηφιακές συσκευές έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας.

Ωστόσο, καθώς οι ώρες που περνάμε μπροστά από τις οθόνες συνεχώς αυξάνονται, αρχίζουμε να αναρωτιόμαστε: πόσο καλά γνωρίζουμε τις επιπτώσεις αυτής της συνεχούς συνδεσιμότητας;

Δίχως αμφιβολία, η ψηφιακή επανάσταση προσφέρει απίστευτες ευκολίες -από την άμεση επικοινωνία μέχρι την ατελείωτη ροή πληροφοριών. Εντούτοις, η ψυχική μας υγεία και η συνολική ευημερία φαίνεται να πληρώνουν το τίμημα.

Οι έρευνες δείχνουν ότι η υπερβολική χρήση ψηφιακών μέσων σχετίζεται με άγχος, κατάθλιψη και εξάντληση. Κι εδώ έρχεται η έννοια της ψηφιακής αποτοξίνωσης: μια αναγκαία στιγμή όπου οι άνθρωποι επιδιώκουν να επανασυνδεθούν με τον εαυτό τους, αλλά και με τον κόσμο γύρω τους.

Φανταστείτε ένα Σαββατοκύριακο χωρίς ψηφιακές συσκευές. Χωρίς ειδοποιήσεις, χωρίς την ανάγκη να ελέγχετε το email ή τα social media. Μια ευκαιρία να ξανασυνδεθείτε με τη φύση και τις ευεργετικές της ιδιότητες, να περάσετε ποιοτικό χρόνο με τους αγαπημένους σας ή απλά να απολαύσετε έναν ήρεμο περίπατο. Αυτές οι εμπειρίες μπορεί να αποδειχθούν πιο αναζωογονητικές απ’ ό,τι φαντάζεστε.

Σε αυτό το κείμενο θα εξετάσουμε τις επιπτώσεις της υπερβολικής ψηφιακής έκθεσης και θα διερευνήσουμε την έννοια της ψηφιακής αποτοξίνωσης, προσδιορίζοντας πρακτικές που μπορούν να μας βοηθήσουν να αποκαταστήσουμε την ισορροπία στη ζωή μας. Ποιο είναι το κόστος της συνεχούς συνδεσιμότητας και πόσο αναγκαία είναι η ψηφιακή αποτοξίνωση για την ευημερία μας;

Ψηφιακή Αποτοξίνωση: Η ανάγκη για απομάκρυνση από την τεχνολογία

Η ψηφιακή αποτοξίνωση αναφέρεται στην προσπάθεια απομάκρυνσης ή περιορισμού της χρήσης ψηφιακών συσκευών, όπως smartphones, υπολογιστές και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αν και η τεχνολογία έχει προσφέρει απίστευτα πλεονεκτήματα, η υπερβολική χρήση της μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική μας υγεία.

Αυτή η ανάγκη για ψηφιακή αποτοξίνωση είναι ιδιαίτερα σημαντική κατά τη διάρκεια των Σαββατοκύριακων, όταν οι άνθρωποι συχνά αισθάνονται την πίεση να “αποσυνδεθούν” και να επαναφορτίσουν τις μπαταρίες τους.

Οι επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης της τεχνολογίας

Η υπερβολική χρήση ψηφιακών συσκευών συνδέεται με πολλές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία. Έρευνες έχουν δείξει ότι η συνεχής έκθεση σε οθόνες μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όπως η έλλειψη ύπνου και η αυξημένη ανησυχία. Επίσης, η παρατεταμένη χρήση υπολογιστών συνδέεται με την εμφάνιση συμπτωμάτων όπως η κόπωση των ματιών και οι πονοκέφαλοι.

Οι ειδικοί συνδέουν άμεσα τη χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης με την αύξηση των επιπέδων στρες, ειδικά στους νέους. Μια μελέτη που διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Los Angeles (UCLA) αποκάλυψε ότι οι χρήστες που περνούν περισσότερες ώρες σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης τείνουν να έχουν πιο χαμηλή αυτοεκτίμηση και να βιώνουν μεγαλύτερη μοναξιά (Primack et al., 2017).

Η ψυχολογική επίδραση της συνδεσιμότητας

Η συνεχής συνδεσιμότητα και η δυνατότητα πρόσβασης σε πληροφορίες ανά πάσα στιγμή μπορεί να προκαλέσουν “ψηφιακή υπερφόρτωση”. Αυτή η κατάσταση οδηγεί σε συναισθηματική εξάντληση, καθώς οι άνθρωποι νιώθουν την πίεση να είναι διαρκώς διαθέσιμοι και ενημερωμένοι. Έρευνες έχουν δείξει ότι η υπερβολική χρήση ψηφιακών συσκευών μπορεί να προκαλέσει συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, καθώς οι χρήστες συγκρίνουν τις ζωές τους με τις ζωές των άλλων (Kross et al., 2013).

Η ψηφιακή αποτοξίνωση μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της ψυχικής υγείας. Σύμφωνα με μελέτη, άνθρωποι που ακολούθησαν ένα πρόγραμμα αποτοξίνωσης από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρουσίασαν σημαντική μείωση των επιπέδων άγχους και αύξηση της ικανοποίησης από τη ζωή (Hunt et al., 2018).

Η ψηφιακή αποτοξίνωση επιτρέπει στους ανθρώπους να ανακτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της μείωσης της ώρας που περνάμε σε ψηφιακές συσκευές και της απομάκρυνσης από την πίεση της συνεχούς ενημέρωσης. Η αποτοξίνωση δεν σημαίνει απαραίτητα πλήρη αποσύνδεση από την τεχνολογία, αλλά μάλλον την υιοθέτηση υγιών συνηθειών που προάγουν την ευημερία.

Τεχνικές για ψηφιακή αποτοξίνωση

• Προγραμματισμένη χρήση: Προγραμματίστε συγκεκριμένες ώρες κατά τις οποίες θα αποσυνδεθείτε από τις ψηφιακές σας συσκευές. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση ενός “μη ψηφιακού Σαββατοκύριακου” όπου θα αποφεύγετε να χρησιμοποιείτε τηλέφωνα και υπολογιστές.
• Μείωση ειδοποιήσεων: Ρυθμίστε τις ειδοποιήσεις σας ώστε να μειώσετε τους περισπασμούς και να βελτιώσετε την εστίασή σας.
• Αναζήτηση φυσικής επαφής: Αντί να επικοινωνείτε με φίλους μέσω ψηφιακών μέσων, προγραμματίστε να συναντηθείτε αυτοπροσώπως. Αυτή η επαφή μπορεί να βελτιώσει τις σχέσεις και να ενισχύσει την αίσθηση της κοινότητας.
• Ενασχόληση με δημιουργικές δραστηριότητες: Χρησιμοποιήστε τον χρόνο που θα είχατε περάσει σε οθόνες για να ασχοληθείτε με δημιουργικές δραστηριότητες όπως η ζωγραφική, η μουσική ή το διάβασμα. Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να μειώσουν το άγχος.
• Αυτοαξιολόγηση: Αξιολογήστε τη σχέση σας με την τεχνολογία. Ένα ημερολόγιο χρήσης μπορεί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε καλύτερα τις συνήθειές σας.

Οφέλη της ψηφιακής αποτοξίνωσης

Η ψηφιακή αποτοξίνωση έχει πολλά οφέλη, τόσο ψυχικά όσο και σωματικά:

• Βελτίωση του ύπνου: Η αποφυγή της οθόνης πριν από τον ύπνο μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα του ύπνου. Έρευνες δείχνουν ότι η μπλε φωτεινή ακτινοβολία που εκπέμπουν οι οθόνες μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή μελατονίνης, μιας ορμόνης που ρυθμίζει τον κύκλο του ύπνου (Hale et al., 2015).
• Μείωση του άγχους: Η απομάκρυνση από την τεχνολογία μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των επιπέδων άγχους, καθώς οι άνθρωποι δεν θα συγκρίνονται συνεχώς με άλλους μέσω κοινωνικών δικτύων (Twenge & Campbell, 2018).
• Αύξηση της επικοινωνίας: Η αυτοπρόσωπη επικοινωνία μπορεί να ενισχύσει τις διαπροσωπικές σχέσεις και να δημιουργήσει πιο ουσιαστικούς δεσμούς (Przybylski & Weinstein, 2012).
• Ενίσχυση της δημιουργικότητας: Χωρίς την παρέμβαση της τεχνολογίας, οι άνθρωποι συχνά βρίσκουν νέους τρόπους για να εκφραστούν και να είναι δημιουργικοί, ενισχύοντας την ψυχική τους ευημερία.

Ψηφιακή αποτοξίνωση ναι, αλλά τι κάνουμε το Σαββατοκύριακο;

Η εφαρμογή της ψηφιακής αποτοξίνωσης το Σαββατοκύριακο είναι εφικτή. Ακολουθούν μερικές πρακτικές συμβουλές για να κάνετε την αποτοξίνωση αυτή πιο ευχάριστη και αποτελεσματική:

• Καθορίστε σαφείς στόχους: Καθορίστε συγκεκριμένους στόχους για το πώς θα περάσετε το Σαββατοκύριακο. Για παράδειγμα, μπορείτε να αποφασίσετε να μην χρησιμοποιήσετε καθόλου το τηλέφωνό σας ή να περιορίσετε τη χρήση του διαδικτύου.
• Δημιουργήστε ένα ξεκούραστο περιβάλλον: Εξοπλίστε τον χώρο σας με δραστηριότητες που δεν περιλαμβάνουν τεχνολογία, όπως επιτραπέζια παιχνίδια, βιβλία ή εξωτερικές δραστηριότητες.
• Προγραμματίστε δραστηριότητες εκτός σπιτιού: Εκμεταλλευτείτε το Σαββατοκύριακο για να ασχοληθείτε με εξωτερικές δραστηριότητες όπως πεζοπορίες, ποδηλασία ή επισκέψεις σε πολιτιστικά μέρη.
• Κάντε γνωστό ότι βρίσκεστε σε ψηφιακή αποτοξίνωση: Ενημερώστε τους φίλους και την οικογένειά σας ότι θα είστε λιγότερο διαθέσιμοι για ψηφιακή επικοινωνία.
• Καταγράψτε τις εμπειρίες σας: Μετά το Σαββατοκύριακο, γράψτε πώς αισθανθήκατε που μείνατε εκτός ψηφιακού κόσμου για λίγες ώρες. Αυτό μπορεί να σας βοηθήσει να αξιολογήσετε τα οφέλη της ψηφιακής αποτοξίνωσης.

Η ψηφιακή αποτοξίνωση δεν είναι απλώς μια τάση, αλλά μια ανάγκη για τη σύγχρονη κοινωνία. Με την υπερβολική χρήση της τεχνολογίας να οδηγεί σε ψυχική και σωματική επιβάρυνση, η αποτοξίνωση μπορεί να προσφέρει πολύτιμα οφέλη για την ευημερία μας. Το Σαββατοκύριακο μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία να αποσυνδεθούμε και να επαναστατήσουμε τη σχέση μας με την τεχνολογία, ενισχύοντας τη συνολική ποιότητα ζωής μας.

ΜΗΠΩΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΑ SOCIAL MEDIA;

Τον περασμένο Μάρτιο, εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες ανά τον κόσμο αντιμετώπισαν προβλήματα στη σύνδεσή τους στο Facebook και το Instagram, με τις πλατφόρμες να αρνούνται στους χρήστες τη δυνατότητα σύνδεσης.

Τα προβλήματα αυτά καταγράφηκαν και στην Ελλάδα, ενώ άρχισαν να αποκαθίστανται σταδιακά μέσα σε μία ώρα, με τους χρήστες να σπεύδουν να ζητήσουν εξηγήσεις από τη μητρική εταιρεία Meta.

Η σελίδα της Meta ανέφερε μια σειρά από τεχνικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένων “σημαντικών διαταραχών” στο κέντρο διαχείρισης του ομίλου, καθώς και στο Facebook login, την υπηρεσία που επιτρέπει στους χρήστες να συνδέονται σε υπηρεσίες τρίτων μερών χρησιμοποιώντας τα στοιχεία τους στο Facebook. Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε κάποιους να αναφέρουν διακοπές σε διάφορους άλλους ιστότοπους.

Στην Ελλάδα, αλλά και σε όλο τον κόσμο παρατηρήθηκε έντονος πανικός, ο οποίο εκφράστηκε κυρίως μέσω του Twitter (X), το οποίο ήταν η μόνη… ελπίδα των χρηστών για να δικτυωθούν διαδικτυακά.

Πολλοί ήταν οι χρήστες που σχολίασαν πως ένιωσα απειλή με την “πτώση” της Meta, θεωρώντας πως κάποιος τους έχει χακάρει και πως χάνουν τους λογαριασμούς τους σε Facebook και Instagram.

Πανικός, στρες, αγωνία μήπως κάτι κακό έχει συμβεί. Κι όλα αυτά, στη σκέψη πως χάσαμε τους λογαριασμούς μας στα social media.

“Πού οφείλεται αυτή η αντίδραση;”, αναρωτήθηκα και για αυτό ζήτησα τη βοήθεια της ψυχολόγου, Ζωής Κρυώνη.

Η ειδικός, μιλώντας στο NEWS 24/7, εξήγησε γιατί μπορεί να βιώσουμε συναισθήματα άγχους και απειλής, γύρω από ζητήματα που αφορούν τα social media, τα οποία στην πραγματικότητα δεν μας απειλούν.

“Η «πτώση» της Meta και κατά συνέπεια των κοινωνικών δικτύων της, όπως το Facebook, το Instagram και το Messenger, πέρα από γεγονός με οικονομικές και πρακτικές προεκτάσεις φάνηκε να έχει και ψυχολογικές. Εκατομμύρια χρήστες, μόλις για λίγες ώρες αποκλείστηκαν από τους λογαριασμούς τους, και αυτό ήταν αρκετό, σύμφωνα με αναφορές, πολλοί να βιώσουν πανικό, άγχος και ανησυχία.

Είναι μία εξαιρετική ευκαιρία, το θέμα της σχέσης του ατόμου με τα social media να έρθει στο προσκήνιο, να προβληματίσει, να ιδωθεί με κριτική ματιά με σκοπό -σαφώς- όχι τον «αφορισμό» ή την επίκριση -κάτι τέτοιο θα ήταν πέρα από αναχρονιστικό, τουλάχιστον μη ρεαλιστικό- αλλά κυρίως τη συνειδητή και ορθολογιστική τους χρήση”, ανέφερε αρχικά η ψυχολόγος.

“Προς το παρόν, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία πολύ πρόσφατα (2018) αναγνώρισαν τον εθισμό στα βιντεοπαιχνίδια ως διαταραχή (Διαταραχή Διαδικτυακού Ηλεκτρονικού Παιχνιδιού- Internet Gaming Disorder), ενώ ο εθισμός στο Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατέχουν μία άτυπη θέση στους συμπεριφορικούς εθισμούς, μια και οι έρευνες φαίνεται πλέον να προσεγγίζουν τον εθισμό σε αυτά ως αυθύπαρκτο γεγονός και όχι μόνο ως σύμπτωμα (π.χ. της κατάθλιψης)”, εξήγησε η κα Κρυώνη.

“Για να αντιληφθούμε ακριβώς πόσο «εξαρτημένοι» είμαστε από τα social media αρκεί να φανταστούμε την καθημερινότητά μας χωρίς αυτά για ένα ικανό χρονικό διάστημα (π.χ. έναν μήνα) και να απαντήσουμε σε ορισμένες ερωτήσεις:

• Τι θα άλλαζε στην καθημερινότητά μας;
• Θα αισθανόμασταν ότι κάτι λείπει;
• Θα άλλαζε ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας;
• Πόσο περισσότερο ελεύθερο χρόνο θα είχαμε;

Αν οι απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις, μας προβληματίζουν, ίσως είναι μια καλή ευκαιρία να αναθεωρήσουμε τη σχέση μας με τα social media, στα οποία φαίνεται να καταναλώνεται όλο και περισσότερος χρόνος τόσο από τον ελεύθερο όσο και από τον παραγωγικό χρόνο του ατόμου. Έτσι το άτομο με τη σειρά του καταναλώνει έναν τεράστιο όγκο ερεθισμάτων και πληροφορίας, που δεν έχει τον χρόνο να επεξεργαστεί. Αυτό καθιστά την είδηση εφήμερη, την πληροφορία άκριτα καταναλώσιμη και το άτομο έναν δέκτη- «προϊόν».

Αντιλαμβανόμαστε, επομένως, ότι οι παροχές των κοινωνικών δικτύων είναι δωρεάν ακριβώς γιατί το «προϊόν» είναι οι ίδιοι οι χρήστες και ο χρόνος που οι τελευταίοι ξοδεύουν σε αυτά. Για να κερδίσουν όμως τον χρόνο μας, πρέπει πρώτα να κερδίσουν την προσοχή μας, η οποία φαίνεται να είναι αρκετά ευάλωτη…”.

“Έτσι, σταδιακά ίσως να διαπιστώσουμε ότι το πρώτο πράγμα που κάνουμε όταν ξυπνήσουμε ή/ και το τελευταίο πριν κοιμηθούμε είναι να κοιτάξουμε τα social media, τα likes, τα μηνύματα ή τις ειδοποιήσεις μας.

Ίσως να διαπιστώσουμε ότι ζούμε μεγάλο μέρος της ζωής μας κοιτώντας, θαυμάζοντας, επιθυμώντας, χαζεύοντας τις ζωές των άλλων μέσα από ένα παράθυρο λίγες ίντσες ανοιχτό”.

Επιπλέον, η Ζωή Κρυώνη επεσήμανε την ανάγκη για αυτοπαρατήρηση, με στόχο να αντιληφθούμε αν η κατανάλωση περιεχομένου στα κοινωνικά δίκτυα γίνεται με σκοπό την αποφυγή αγχογόνων σκέψεων ή καταστάσεων, αυτό που απλοϊκά λέμε “για να ξεφύγουμε”.

ΤΟ «ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟ ΜΟΥΔΙΑΣΜΑ»

“Για να καταλήξουμε σε εκείνη τη διαπίστωση όμως χρειάζεται να προηγηθεί η αυτοπαρατήρηση του ατόμου, μία διαδικασία που στην ουσία της είναι δυσκολότερη από όσο ακούγεται. Η αυτοπαρατήρηση συμπεριλαμβάνει την σύνδεση της συμπεριφοράς με τη σκέψη που περνά από το μυαλό μας εκείνη τη στιγμή όσο και με το συναίσθημα.

Έτσι το άτομο μπορεί να αντιληφθεί μέσω της αυτοπαρατήρησης, για παράδειγμα, ότι κάνει χρήση των κοινωνικών δικτύων με σκοπό την αποφυγή αγχογόνων σκέψεων ή καταστάσεων, μια και η κατανάλωση περιεχομένου στα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να οδηγήσει στο λεγόμενο «συναισθηματικό μούδιασμα».

Τέλος, για να κάνουμε ευκολότερη την αυτοπαρατήρηση και πιο συνειδητή τη χρήση των κοινωνικών δικτύων ίσως να αναλογιστούμε:

• Πόσες φορές, από όλες εκείνες που μέσα στην ημέρα μου μπαίνω στα social, γίνονται συνειδητά και όχι μηχανικά;
• Πόσες φορές μέσα στη μέρα ελέγχω το κινητό μου για ειδοποιήσεις;
• Αυτή η φορά που μπήκα στην αρχική σελίδα του Facebook, του Instagram, του TikTok, τι μου πρόσφερε;
• Μετά από αυτό το scroll, πώς νιώθω;
• Πότε νιώθω άραγε την ανάγκη να μπω στα social; Μήπως όταν βαριέμαι, όταν θυμώνω, όταν στενοχωριέμαι;

Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις θα μας φέρουν πιο κοντά στη γνώση του εαυτού και κατά συνέπεια στον ίδιο τον εαυτό μας. Τα social media είναι μία συνήθεια που πλέον έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Αυτό συμβαίνει ακριβώς επειδή καλύπτουν κάποιες βασικές μας ανάγκες. Αν αφουγκραστούμε τις ανάγκες αυτές, θα είμαστε σε θέση, να επιλέγουμε πιο συνειδητά τρόπους να τις ικανοποιούμε”, καταλήγει η ειδικός.

* Η Ζωή Κρυώνη είναι απόφοιτος του τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ειδικευόμενη στην Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία στην Εταιρεία Γνωσιακών Συμπεριφοριστικών Σπουδών.