ΥΙΟΘΕΤΩΝΤΑΣ ΚΥΚΛΑΔΟΝΗΣΙΑ- ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑΦΗΣ

Το Cycladic Identity αποτελεί την πολύτιμη πρωτοβουλία του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης που ξεκίνησε πέρσι, με στόχο την προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς των Κυκλάδων και τη διατήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη της μοναδικής τους ταυτότητας. Φέτος στην πρωτοβουλία προστίθεται και η «υιοθεσία» ενός νησιού – συγκεκριμένα της Ανάφης.

Η αλλοίωση της ταυτότητας του μοναδικού αυτού νησιωτικού συμπλέγματος δεν αποτελεί πλέον απλώς μια δυνητική απειλή, αλλά γεγονός. Ο υπερτουρισμός έχει οδηγήσει σε τεράστια οικολογική επιβάρυνση, υπερακατανάλωση υδάτινων πόρων, ανεξέλεγκτη δόμηση και υπονόμευση των παραδόσεων, καταστρέφοντας με σταθερούς ρυθμούς ένα οικοσύστημα και μια πολιτιστική ταυτότητα 5.000 ετών.

Η μοναδική κλίμακα των Κυκλάδων

Η κυκλαδίτικη κλίμακα παρουσιάζει μια μοναδικότητα που συνδυάζει τη μικρή γεωγραφική έκταση με την εξαιρετικά πλούσια βιοποικιλότητα, όπως επεσήμανε σε σχετική συνέντευξη Τύπου ο Δημήτρης Καραβέλλας, Γενικός Διευθυντής της WWF Ελλάς.

Παρά το γεγονός ότι οι παρεμβάσεις μπορεί να φαίνονται μικρής κλίμακας μπροστά στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα νησιά, αυτές οι ενέργειες προστατεύουν την τοπική κοινωνία και τα φυσικά οικοσυστήματα. Η ποικιλία της χλωρίδας στις Κυκλάδες είναι εντυπωσιακή, με πάνω από 2.000 φυτικά είδη, εκ των οποίων 200 είναι ενδημικά. Η διατήρησή τους δεν αφορά μόνο την τοπική κληρονομιά, αλλά αποτελεί μέρος της παγκόσμιας φυσικής κληρονομιάς, κάτι που καθιστά την προστασία τους ακόμα πιο σημαντική.

Το Cycladic Identity

Το Cycladic Identity, το οποίο ξεκίνησε πριν από ένα χρόνο, ήδη αποδίδει καρπούς, με εννιά νησιά του Νοτίου Αιγαίου να έχουν εφαρμόσει δράσεις για τη διατήρηση της παράδοσης και την προστασία του φυσικού πλούτου. Οι πρωτοβουλίες αυτές έχουν οδηγήσει σε μια δεύτερη φάση χρηματοδότησης για την επέκταση σε επτά ακόμη προγράμματα, ενισχύοντας τις προσπάθειες για την αναστροφή της καταστροφής στην κυκλαδίτικη ταυτότητα.

Με άξονες προτεραιότητας τον Πολιτισμό, τη Βιοποικιλότητα και την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, το Cycladic Identity λειτουργεί ως πλατφόρμα προσέλκυσης και κατανομής πόρων σε προγράμματα τα οποία υλοποιούνται από φορείς που δραστηριοποιούνται στα νησιά.

Φέτος συμπληρώθηκε ένας έτος λειτουργίας με επτά νέα προγράμματα να έχουν ήδη λάβει χώρα σε πέντε νησιά των Κυκλάδων, δύο στην Αμοργό, ένα στην Αντίπαρο, ένα στη Σίκινο, ένα στη Σίφνο, ένα στη Σύρο και ένα διακυκλαδικό και πλέον περνά στη δεύτερη φάση χρηματοδότησης, επεκτείνοντας τη στήριξη στους φορείς και στις τοπικές κοινωνίες των Κυκλάδων.

Τα νέα προγράμματα

Μετά τα προγράμματα της πρώτης φάσης που στην πλειοψηφία τους έχουν ολοκληρωθεί, τα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής, οι Δρ Δημήτρης Αθανασούλης, Διευθυντής Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Dr Michael Boyd, συν-διευθυντής της Ανασκαφής στην Κέρο, Δημήτρης Καραβέλλας, Γενικός Διευθυντής WWF Ελλάς και Δρ Αγγελική Κοσμοπούλου, Αρχαιολόγος και Σύμβουλος Βιωσιμότητας, αξιολόγησαν τις προτάσεις της δεύτερης φάσης βάσει προκαθορισμένων κριτηρίων και προέκριναν για φέτος τα εξής προγράμματα:

Αμοργός
Παιχνίδια στο πέρασμα του χρόνου και 3ο Εργαστήριο Ξερολιθιάς «Η Αμοργιανή Μαστοριά»

Στο νησί της Αμοργού θα λάβουν χώρα δύο προγράμματα. Στα Παιχνίδια στο πέρασμα του χρόνου θα καταγραφούν και θα αναβιώσουν παραδοσιακά παιχνίδια του νησιού. Το πρόγραμμα υλοποιείται σε συνεργασία με τον Δήμο Αμοργού οι ομάδες παιδιών θα έρχεται σε επαφή με ηλικιωμένους, ο οποίος θα τους διδάσκει το παιχνίδι. Στο πρόγραμμα θα συμμετέχουν επίσης τα τέσσερα Δημοτικά σχολεία Κουφονησίων, Δονούσας, Ηρακλειάς, Σχοινούσας. Η παρουσίαση των παιχνιδιών θα παραδοθεί σε κινηματογραφημένη μορφή και η περιγραφή τους θα παραδοθεί σε έντυπη μορφή. Η πρώτη έκδοση θα διανεμηθεί σε 200 μαθητές Αμοργού και Μικρών Κυκλάδων.

Στο 3ο Εργαστήριο Ξερολιθιάς «Η Αμοργιανή Μαστοριά» θα μεταδοθεί η γνώση της τέχνης της ξερολιθιάς και η εξοικείωση του κοινού με τις ξερολιθικές κατασκευές, την πολιτιστική αλλά και περιβαλλοντική σημασία τους, καθώς και την ανάγνωση του ανθρωπογενούς νησιωτικού τοπίου, όπως έχει διαμορφωθεί από αυτές.

ΣΙΚΙΝΟΣ
Καταγραφή και ανάδειξη της χλωρίδας της Σικίνου

Η Σίκινος, ένα από τα τελευταία νησιά των Κυκλάδων, προσφέρεται ως ιδανικός χώρος για τη μελέτη της πλούσιας χλωρίδας της. Από τη συνολική έκταση των 41.000 στρεμμάτων, περίπου 4.500 στρέμματα καλλιεργούνταν για αιώνες. Η ζωή στο νησί ήταν ανέκαθεν αγροτική, με την καλλιέργεια να είναι η κύρια δραστηριότητα, καθώς δεν υπήρχε παράδοση στα θαλάσσια επαγγέλματα.

Το πρόγραμμα επικεντρώνεται στην καταγραφή των αρωματικών και ενδημικών φυτών του νησιού, καθώς και άλλων ειδών χλωρίδας. Αφού ολοκληρωθεί η καταγραφή, τα φυτά θα κατηγοριοποιηθούν σε είδη και υποείδη και θα δημιουργηθεί ένα φυσικό ερμπάριο. Αυτό θα εκτεθεί στη Σίκινο, προσφέροντας την ευκαιρία στους κατοίκους και στους επισκέπτες να γνωρίσουν τη χλωρίδα του νησιού και τη σημασία της διατήρησης της βιοποικιλότητας. Παράλληλα, θα προταθούν καλλιέργειες αρωματικών φυτών που είναι αυτοφυή και έχουν πιθανότητες να ευδοκιμήσουν στο νησί.

ΣΙΦΝΟΣ
Ψηφιακό αποθετήριο Σιφνέικων Τραγουδιών και Καλάντων

Το πρόγραμμα αποσκοπεί στη διαφύλαξη, ανάδειξη, αλλά και αναβίωση μιας πολιτιστικής όψης της σιφνέικης κοινωνίας και ταυτότητας: της ποιητικής και μουσικής έκφρασης των Σιφνιών, όπως αυτή αναδεικνύεται μέσω τριών συγκεκριμένων δρώμενων και εκφάνσεων της κοινωνικής ζωής, δηλαδή το Σιφνέικο Παραδοσιακό Γλέντι, τα Σιφνέικα Κάλαντα και οι Σιφνέικοι Αποκριάτικοι Χοροί.

ΣΥΡΟΣ
Οι υφάντρες και οι αναμνήσεις τους

Τα 140 χρόνια βιομηχανικής κλωστοϋφαντουργίας αποτέλεσαν τον βασικό πυλώνα της οικονομικής ανάπτυξης της Ερμούπολης, συντελώντας σε μια πολιτιστική έξαρση και μετασχηματίζοντας το νησί σε άστυ, αντίθετα με ότι συνέβαινε στα άλλα νησιά. Σημειωτέον, ότι στην Ερμούπολη την εποχή της βιομηχανικής ακμής της λειτούργησαν 68 εργοστάσια, μεταξύ αυτών 24 κλωστοϋφαντουργίας. Σκοπός του προγράμματος είναι η ανάδειξη της ταυτότητας της Ερμούπολης όσον αφορά την καθημερινότητα και την επαγγελματική ζωή της συγκεκριμένης κοινωνικής τάξης, η διάσωση αυθεντικών μαρτυριών ηλικιωμένων, που θα εμπλουτίσουν την καταγεγραμμένη ιστορία ως πρωτογενή πηγή, η καταγραφή σημαντικών πολιτισμικών ντοκουμέντων με ελεύθερη πρόσβαση μέσω της ιστοσελίδας Hermoupolis Heritage και η χρήση αυτών των στοιχείων για την ενίσχυση δράσεων προβολής του βιομηχανικού πολιτισμού

ΑΝΤΙΠΑΡΟΣ
Μελέτη Αρχιτεκτονικής Τεκμηρίωσης/ Αποτύπωσης Κάστρου Αντιπάρου

Το πρόγραμμα αφορά τη μελέτη αρχιτεκτονικής τεκμηρίωσης και αποτύπωσης του ενετικού Κάστρου της Αντιπάρου, ένα σημαντικό παράδειγμα οχυρωμένης αρχιτεκτονικής από την εποχή της Ενετοκρατίας (13ος-16ος αιώνας). Σύμφωνα με την παραδοσιακή αρχαιολογική έρευνα, το Κάστρο κτίστηκε με κεντρικό πύργο και περιμετρικά τριώροφα κτίσματα, σχηματίζοντας έναν κλειστό οικισμό. Πρόσφατες ανασκαφές υποδεικνύουν ότι ο πύργος πιθανώς προϋπήρχε του οικισμού, γεγονός που ανατρέπει τις μέχρι τώρα αντιλήψεις. Η μελέτη αποσκοπεί στην αποτύπωση αυτών των νέων δεδομένων και στη σύνταξη οριστικής αρχιτεκτονικής μελέτης για την προστασία, μορφολογική και δομική αποκατάσταση και ανάδειξη του Κάστρου.

ΔΙΑΚΥΚΛΑΔΙΚΟ
Greek Islands Trail – Cyclades

Το “Greek Islands Trail – Cyclades” είναι μία πρόταση για να ενωθούν τα καλύτερα μονοπάτια του κάθε νησιού των Κυκλάδων σε μια ενιαία πεζοπορική διαδρομή και να δημιουργηθεί μία μεγάλου μήκους διαδρομή (υπολογίζεται σε 150 – 200 χιλιόμετρα), που θα περνάει από όλα τα νησιά των Κυκλάδων. Η διαδρομή θα αποτελείται από το πιο “πλούσιο” σε φύση και πολιτισμό μονοπάτι του κάθε νησιού. Ο πεζοπόρος θα βιώσει τη φύση, τη βιοποικιλότητα, τη γεωλογία, την ιστορία (άυλη και υλική) και θα περάσει μέσα από οικισμούς ζώντας μια μοναδική εμπειρία.

Υιοθετώντας Κυκλαδονήσια

Η πρωτοβουλία του Cycladic Identity «Υιοθετώντας Κυκλαδονήσια» στοχεύει να ενισχύσει την υπερηφάνεια των κατοίκων των Κυκλάδων για την πολιτιστική τους κληρονομιά και να τους ενθαρρύνει να την προστατεύουν. Όπως σημειώνει η πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Σάντρα Μαρινοπούλου, το πρόγραμμα επικεντρώνεται σε πέντε βασικούς τομείς: τον πολιτισμό, την προστασία των μνημείων, τη βιοποικιλότητα, τη χλωρίδα και την πανίδα, καθώς και την άυλη πολιτιστική κληρονομιά, όπως οι παραδόσεις που συνδέουν τις τοπικές κοινωνίες.

Ξεκινώντας από την υιοθεσία της Ανάφης και με στόχο να επεκταθεί σε περισσότερα νησιά, το πιλοτικό πρόγραμμα «Υιοθετώντας ένα κυκλαδονήσι» θα περιλαμβάνει δράσεις όπως η διαφύλαξη της παραδοσιακής κυκλαδίτικης κουζίνας.

Γιατί η Ανάφη;

Η Ανάφη επιλέχθηκε προς υιοθεσία, καθώς αποτελεί παράδειγμα “ολιστικής προσέγγισης” στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, σύμφωνα με τον Δημήτρη Αθανασούλη, Διευθυντή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων.
Η Ανάφη, ως το λιγότερο ανεπτυγμένο νησί των Κυκλάδων, έχει ανάγκη στήριξης και η πρωτοβουλία θα περιλαμβάνει την δημιουργία μουσείου, την ανάδειξη του ναού του Απόλλωνα με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, καθώς και τη σήμανση μνημείων.

Παράλληλα, θα υλοποιηθούν δράσεις για τη διατήρηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, οι οποίες θα συνδυάζονται με τα έργα που προωθεί η Εφορεία Αρχαιοτήτων στο νησί. Η πρωτοβουλία αυτή αποσκοπεί να λειτουργήσει ως πρότυπο για άλλες περιοχές των Κυκλάδων, ενώ το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης επιδιώκει να κινητοποιήσει τοπικούς παράγοντες για να ενισχύσουν αυτές τις προσπάθειες.

Και η τρίτη φάση…

Μέγιστη διάρκεια υλοποίησης των προγραμμάτων είναι οι 12 μήνες και μέγιστο ποσό χρηματοδότησης τα €10.000.
H υλοποίηση των προγραμμάτων έχει ήδη ξεκινήσει και παρακολουθείται μέσα από αναφορές και επισκέψεις στο πεδίο για τη δια ζώσης επιβεβαίωση των εργασιών. H Πρωτοβουλία παρέχει επίσης προς τους χρηματοδοτούμενους φορείς ένα κύκλο 3 σεμιναρίων, με στόχο την καλύτερη οργάνωση και άρτια υλοποίηση κάθε χρηματοδοτούμενου προγράμματος.

Η πρόσκληση για την τρίτη φάση χρηματοδότησης προγραμμάτων για το έτος 2025-2026 θα αναρτηθεί στο website της Πρωτοβουλίας από τις 15 Οκτωβρίου 2024.

Τέλος, με στόχο την ευαισθητοποίηση του ευρύ κοινού για θέματα που αφορούν το παρελθόν και το μέλλον των Κυκλάδων, το Cycladic Identity διοργανώνει στις 30 Οκτωβρίου ημερίδα με τίτλο: «Παράδοση vs Εξέλιξη: Η Συνύπαρξη του Παρελθόντος με το Μέλλον στις Κυκλάδες».