ΜΗΠΩΣ ΤΟ GOOGLE MAPS ΜΑΣ ΚΑΝΕΙ ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ;

Αν έχετε φτάσει με απόλυτη επιτυχία στον προορισμό σας είτε ως οδηγός είτε ως πεζός, έχοντας κάνει χρήση του Google Maps, μπορεί να έχετε αναρωτηθεί τι έκαναν οι άνθρωποι όταν δεν είχαν το μαγικό αυτό application στην άκρη του χεριού τους.

Το Google Maps έχει αποδειχθεί σωτήριο. Και ας έχει θεωρηθεί προσφάτως υπεύθυνο ακόμα και για τροχαία δυστυχήματα, όπως στην περίπτωση της Ινδίας, όπου έστειλε ένα αυτοκίνητο σε ημιτελή γέφυρα, με αποτέλεσμα αυτό να πέσει στην κοίτη ενός ποταμού, εγείροντας έτσι ερωτήματα κατά πόσο ασφαλείς είναι τελικά οι χάρτες της Google.

Πρόσφατα, η δημοφιλής εφαρμογή πλοήγησης βρέθηκε και πάλι στο επίκεντρο και για αυτό ευθύνεται ο Ντόναλντ Τραμπ, αφού μεταξύ των εκτελεστικών διαταγμάτων που υπέγραψε αμέσως μόλις επέστρεψε στον Λευκό Οίκο, ήταν αυτό της μετονομασίας του Κόλπου του Μεξικού σε Κόλπο της Αμερικής.

Πλέον το Google Maps αναφέρει ως “Κόλπο της Αμερικής” τον κόλπο που βρίσκεται στις νοτιοανατολικές ΗΠΑ, στη θάλασσα μεταξύ της Φλόριντα, της Λουιζιάνα, του Τέξας, του Μεξικού και της Κούβας, όμως μόνο για τους χρήστες του που βρίσκονται στις ΗΠΑ και ο Ντόναλντ Τραμπ φρόντισε να το πανηγυρίσει δεόντως.

Επίσης, αν αναζητάτε το Όρος Ντενάλι στους χάρτες της Google, τότε θα πρέπει να πληκτρολογήσετε Όρος ΜακΚίνλεϊ για να το βρείτε.

Σύμφωνα με αναφορές μάλιστα, η Google φαίνεται να αφαιρεί συστηματικά κάθε “αντίσταση” σε αυτές τις αλλαγές, μπλοκάροντας τις αξιολογήσεις και τις κριτικές για τις συγκεκριμένες τοποθεσίες, μετά τον σάλο που έχει προκαλέσει η αλλαγή του ονόματος.

Αν και η αλλαγή του ονόματος μίας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής μπορεί να φαίνεται μικρής σημασίας σε σχέση με τη συχνότητα με την οποία η μηχανή αναζήτησης της Google ενισχύει την παραπληροφόρηση και τις ψευδείς ειδήσεις, ακολουθώντας το φαινόμενο της επιβεβαιωτικής προκατάληψης, το Conversation σε εκτενές του άρθρο εξετάζει το θέμα και υπό το πρίσμα της θεωρίας της εκτεταμένης νόησης, σύμφωνα με την οποία τέτοιου είδους αλλαγές δεν είναι και τόσο αθώες όσο φαίνονται.

Οι γνωστικές διεργασίες δεν είναι όλες στο κεφάλι μας

Η έννοια της εκτεταμένης νόησης, μαζί με αυτή του διευρυμένου νου παρουσιάστηκε σε μια μελέτη του 1998 από τον Βρετανό φιλόσοφο Άντι Κλαρκ και τον Αυστραλό συνεργάτη του, Ντέιβιντ Τζ. Τσάλμερς.

Σύμφωνα με τους δύο φιλοσόφους, το περιβάλλον διαδραματίζει ενεργό ρόλο στις γνωστικές μας διεργασίες.

Για να γίνει πιο κατανοητό αυτό, ο Κλαρκ αναπτύσσει στη θεωρία του πως η σκέψη μας συχνά υποστηρίζεται από πράγματα που βρίσκονται εκτός του κεφαλιού μας.

Για παράδειγμα, όπως λέει ο Βρετανός φιλόσοφος χρειάζεται κανείς στυλό και χαρτί για να κάνει περίπλοκες μαθηματικές πράξεις ή σύνθετους πολλαπλασιασμούς. Έτσι, κάτι που θα μπορούσε να γίνει στο μυαλό μας, επεκτείνεται, και τα εξωτερικά αυτά εργαλεία δεν λειτουργούν μόνο “υποστηρικτικά”, αλλά είναι αναπόσπαστα μέρη ορισμένων τύπων σκέψης.

Το ζητούμενο λοιπόν είναι ότι η “μετακίνηση” αυτής της διαδικασίας έξω από το μυαλό, δεν αλλάζει αυτό που είναι. Αντίθετα, όπως το θέτουν: “Οι γνωστικές διεργασίες δεν είναι (όλες) στο κεφάλι!”

Προτείνουν λοιπόν ότι, αν οι πόροι ενός εξωτερικού εργαλείου είναι πάντα διαθέσιμοι όταν τους χρειαζόμαστε, τότε αυτοί οι πόροι είναι, ουσιαστικά, “μέρος του βασικού πακέτου γνωστικών πόρων που χρησιμοποιούμε για να αλληλεπιδράσουμε με τον κόσμο”.

Το 1998, σχεδόν μια δεκαετία πριν από την έλευση του iPhone, ο Κλαρκ και ο Τσάλμερς χρησιμοποίησαν το παράδειγμα της αριθμομηχανής τσέπης, υποδεικνύοντας ότι είναι απίθανο ο μέσος άνθρωπος να τον έχει πάντα μαζί του. Φανταστείτε, λοιπόν, πώς τα smartphones παίζουν σήμερα καθοριστικό ρόλο σε πολλές από τις γνωστικές μας διαδικασίες. Στην πραγματικότητα, όπως ανέφερε αργότερα ο Τσάλμερς, το iPhone που αγόρασε και ο ίδιος έγινε μέρος του μυαλού του. Αυτό συνέβη διότι αντικατέστησε μέρος της μνήμης του, “φιλοξένησε” κάποιες από τις επιθυμίες του, διευκόλυνε υπολογισμούς του και πολλά ακόμη.

Εν ολίγοις, αναθέτουμε πολλές από τις γνωστικές μας διεργασίες στην τεχνολογία με τα smartphones συγκεκριμένα να παίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην καταγραφή, τη μνήμη, τους υπολογισμούς και στην καθοδήγησή μας.

Η “οικονομία της προσοχής” και οι γνωστικές διεργασίες

Στην “οικονομία της προσοχής“, ο ρόλος των τεχνολογιών στις γνωστικές μας διεργασίες ενισχύεται ακόμη περισσότερο.

Ο όρος “οικονομία της προσοχής”, δημιουργήθηκε τη δεκαετία του ’80 από τον θεωρητικό φυσικό Μίχαελ Γκόλντχαμπερ για να εκφράσει την ιδέα ότι κάθε ανθρώπινη δράση αποτελεί στην ουσία μία συναλλαγή: το να αποφασίσει κανείς ότι θα στρέψει την προσοχή του κάπου, σημαίνει ταυτόχρονα ότι την παίρνει κάπου αλλού.

Όπως επισημαίνει λοιπόν ο πρώην υπάλληλος της Google και νυν φιλόσοφος, Τζέιμς Γουίλιαμς, οι χαμηλού επιπέδου στόχοι δέσμευσης των τεχνολογιών περιλαμβάνουν τη “μεγιστοποίηση του χρόνου που περνάτε με το προϊόν τους, το να σας κρατούν να κάνετε κλικ ή να σκρολάρετε όσο το δυνατόν περισσότερο ή το να σας δείχνουν όσο το δυνατόν περισσότερες σελίδες ή διαφημίσεις”.

Όσο περισσότερο χρόνο περνάμε στα κινητά μας, τόσο περισσότερο απαιτούν την προσοχή μας, και άρα τόσο περισσότερο ενσωματώνονται στις γνωστικές μας διεργασίες.

Η Καναδή ειδικός στη γνωστική επιστήμη, Καρίνα Βόλντ σε μελέτη που πραγματοποίησε, μάς καλεί να σκεφτούμε τις σχέσεις μας με τα κινητά μας τηλέφωνα — κάτι που τους περισσότερους δεν είχε απασχολήσει μέχρι πριν.

Όπως επισημαίνει η Βόλντ, θα μπορούσαν να υπάρξουν σημαντικές νομικές συνέπειες αν τα δικαστήρια αποδεχτούν τη θεωρία της εκτεταμένης νόησης σε έναν κόσμο όπου οι τεχνολογίες των smartphones είναι παντού.

Αυτές οι συνέπειες θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν ακόμη και το ερώτημα αν και πώς ο νόμος μπορεί να προστατεύσει το τι και πώς σκεφτόμαστε μέσω αθέμιτης επιρροής.

Υπό αυτό το πρίσμα, το γεγονός ότι η Google μπορεί να αλλάξει τους χάρτες κυριολεκτικά από τη μια στιγμή στην άλλη αποκτά άλλο νόημα.

Αν πάρουμε σοβαρά τη θεωρία της εκτεταμένης γνωσιολογίας, μπορούμε να κατανοήσουμε τις αλλαγές της Google, όπως η μετονομασία του Κόλπου του Μεξικού σε Κόλπο της Αμερικής, ως μια ενέργεια που θέτει σε κίνδυνο την αυτονομία μας. Με μια έννοια, η Google έχει τη δυνατότητα να εισέλθει στις γνωστικές μας διαδικασίες και, κατά βούληση, να κάνει αλλαγές — στην κατανόηση και στη μνήμη μας για το πώς είναι δομημένος και πλοηγείται ο φυσικός κόσμος — χωρίς τη συναίνεσή μας.

Κατά συνέπεια, οι αλλαγές αυτές “περνούν” στη λάθος πλευρά της ασαφούς διάκρισης μεταξύ πειθούς και εξαναγκασμού.

Από τη μία η διαδικασία της πειθούς σέβεται την αυτονομία των ατόμων. Απαιτεί κριτική σκέψη και επιχειρηματολογία και περιλαμβάνει την παρουσίαση λόγων προς υποστήριξη ενός ισχυρισμού, με τους ανθρώπους χρησιμοποιώντας τις δικές τους γνωστικές δυνάμεις να αποφασίζουν αν θα υιοθετήσουν ή θα απορρίψουν αυτούς τους λόγους και τους ισχυρισμούς.

Από την άλλη, ο εξαναγκασμός πλησιάζει μια μορφή πλύσης εγκεφάλου. Κι αυτό γιατί περιλαμβάνει την υπονόμευση ή την παράκαμψη της ικανότητας ενός ατόμου να αποδεχθεί ή να απορρίψει ένα επιχείρημα. Μπαίνει στις ίδιες τις γνωστικές διαδικασίες, κάνοντας αλλαγές χωρίς γνώση ή συναίνεση.

Σε μια εποχή που οι τεχνολογικές εταιρείες ανταγωνίζονται για το ποια θα κερδίσει το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής μας – και επομένως των γνωστικών διεργασιών μας- γίνεται όλο και πιο δύσκολο αλλά και ιδιαίτερα σημαντικό, να κατανοήσουμε αν μας προσπαθούν να μας πείσουν ή μας κάνουν πλύση εγκεφάλου, αλλά σε τι μας πείθουν ή μας υποχρεώνουν να πιστέψουμε.