Ο ΘΑΝΑΤΟΣ KODOKUSHI ΑΠΕΙΛΕΙ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ

Το «kodokushi», μια ιαπωνική λέξη που σημαίνει «θάνατος μέσα στη μοναξιά», είναι μία από τις πιο συγκλονιστικές και συνάμα θλιβερές πτυχές της σύγχρονης κοινωνίας. Ο όρος περιγράφει τους ανθρώπους που πεθαίνουν εντελώς μόνοι, με τις σορούς τους να ανακαλύπτονται πολύ καιρό μετά τον θάνατό τους, μερικές φορές σε συνθήκες που κάνουν το γεγονός ακόμη πιο τραγικό.

Αυτός ο μοναχικός θάνατος δεν είναι απλώς ένα προσωπικό τραύμα, αλλά μια ηχηρή μαρτυρία της απομόνωσης και της αίσθησης εγκατάλειψης που βιώνουν πολλοί άνθρωποι στην Ιαπωνία -κάτι που συμβαίνει, όμως, και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Μπορεί να φαντάζει μακρινό, όμως το kodokushi μας αφορά περισσότερο απ’ όσο ίσως πιστεύουμε.

Στη σημερινή εποχή, όπου η ζωή στις μεγάλες πόλεις συχνά ενθαρρύνει την απομόνωση, πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν τις ίδιες προκλήσεις μοναξιάς. Η αποξένωση αυτή συχνά μένει αθέατη και ανομολόγητη, καθιστώντας το kodokushi μια σοκαριστική υπενθύμιση του τι μπορεί να σημαίνει το να «πεθαίνεις μόνος».

Πέρα από τον τραγικό χαρακτήρα του, το kodokushi αποτελεί έναν κρυφό δείκτη κοινωνικής αποσύνθεσης που μπορεί να εξαπλώνεται γοργά, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για την ανάγκη μιας πιο δεμένης, αλληλέγγυας κοινότητας.

Η άνοδος του kodokushi: Πώς η Ιαπωνία έφτασε εδώ

Ο θάνατος στη μοναξιά δεν είναι τυχαίο γεγονός ούτε προέκυψε από το πουθενά. Το kodokushi είναι η απόρροια μιας κοινωνίας που έχει αλλάξει δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες. Η ιαπωνική κοινωνία, παραδοσιακά δομημένη γύρω από τις οικογενειακές αξίες και τους ισχυρούς δεσμούς των κοινοτήτων, μεταβλήθηκε απότομα λόγω της οικονομικής άνθισης και της αστικοποίησης. Η οικογένεια, η οποία άλλοτε αποτελούσε το βασικό σύστημα υποστήριξης, φθίνει, καθώς οι νέοι άνθρωποι απομακρύνονται από τις οικογενειακές τους ρίζες, επιλέγοντας να ζουν στις μεγάλες πόλεις, μακριά από τους γονείς και τους συγγενείς τους.

Η Ιαπωνία διαθέτει έναν από τους γηραιότερους πληθυσμούς στον κόσμο, με το 29.3% των κατοίκων της να είναι άνω των 65 ετών. Oι περισσότεροι από αυτούς τους ηλικιωμένους αντιμετωπίζουν συνθήκες μοναξιάς και απομόνωσης. Η αστικοποίηση και οι απαιτητικοί ρυθμοί ζωής έχουν κάνει την επικοινωνία ακόμη πιο δύσκολη, ενώ η κοινωνική πίεση για επαγγελματική επιτυχία και ανεξαρτησία συχνά οδηγεί σε έναν σιωπηλό αγώνα, με ανθρώπους να αποκόβονται από τις κοινωνικές σχέσεις που κάποτε ήταν δεδομένες.

Τα ψυχολογικά αίτια του kodokushi: Η σιωπηλή πάλη με τη μοναξιά

Το kodokushi δεν είναι απλώς μια κατάσταση. Είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει τη σταδιακή απομάκρυνση ενός ανθρώπου από την κοινωνία και την απαξίωση της αξίας των κοινωνικών δεσμών. Σε ψυχολογικό επίπεδο, οι άνθρωποι αυτοί συχνά αντιμετωπίζουν χρόνια μοναξιά και κατάθλιψη, που τους απομονώνει από τον κόσμο γύρω τους. Σύμφωνα με μελέτες, η κοινωνική απομόνωση σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ψυχολογικών διαταραχών, όπως κατάθλιψη, αγχώδη διαταραχή, ακόμη και πρόωρο θάνατο (Holt-Lunstad, 2015).

Η ιαπωνική κοινωνία φέρει το «στίγμα της μοναξιάς», και οι άνθρωποι φοβούνται να ζητήσουν βοήθεια ή να εκφράσουν τις ανησυχίες τους. Ο έντονος κοινωνικός ανταγωνισμός και οι προσδοκίες απόδοσης εντείνουν τη απομόνωση, με αποτέλεσμα η μοναξιά να μετατρέπεται σε ένα σύνηθες, αν και επώδυνο, κομμάτι της καθημερινότητας. Όσο για τους ηλικιωμένους, οι ψυχολογικές δυσκολίες επιτείνονται από το γεγονός ότι πολλοί έχουν χάσει τους συντρόφους και τους φίλους τους, ενώ δεν έχουν άμεση υποστήριξη από την οικογένειά τους.

Στην Κορέα το αποκαλούν Godoksa. Και λαμβάνουν μέτρα αντιμετώπισης για αυτό

Στην πρωτεύουσα της Νότιας Κορέας, Σεούλ, οι αρχές ανακοίνωσαν την προηγούμενη εβδομάδα ότι θα επενδύσουν 451,3 δισεκατομμύρια γουόν (περίπου 327 εκατομμύρια δολάρια) μέσα στην επόμενη πενταετία για να «δημιουργήσουν μια πόλη όπου κανείς δεν θα νιώθει μόνος».

Οι πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών για τη μοναξιά μέσω μιας τηλεφωνικής γραμμής που θα λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο, προσωπικές επισκέψεις σε άτομα που θεωρούνται απομονωμένα, καθώς και περισσότερες κρατικές παρεμβάσεις.

«Η μοναξιά και η απομόνωση δεν είναι προβλήματα που ο καθένας πρέπει να διαχειριστεί μόνος του· είναι ευθύνη της κοινωνίας να βρει συλλογικές λύσεις», δήλωσε ο δήμαρχος της Σεούλ, Σε-Χουν, προσθέτοντας πως η πόλη θα «κινητοποιήσει όλες τις δημοτικές υπηρεσίες για να βοηθήσει τους ανθρώπους που αισθάνονται μοναξιά να επανενταχθούν στην κοινωνία».

Στο πλαίσιο αυτών των δράσεων, η δημοτική αρχή σχεδιάζει να ενισχύσει τις υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης, να προσφέρει ειδικά προγράμματα διατροφής για μεσήλικες και ηλικιωμένους, να εφαρμόσει ένα «σύστημα εντοπισμού» για άτομα που χρειάζονται βοήθεια και να διοργανώσει δραστηριότητες όπως κηπουρική, αθλητικές δραστηριότητες και λέσχες βιβλίων, για να ενθαρρύνει την κοινωνικοποίηση.

Αν και αυτά τα μέτρα αποτελούν ένα θετικό ξεκίνημα, ειδικοί επισημαίνουν ότι απαιτούνται περισσότερες ενέργειες, καθώς η μοναξιά είναι βαθιά ριζωμένη στην κορεατική κουλτούρα και δύσκολα μπορεί να αλλάξει γρήγορα.

«Η μοναξιά είναι ένα σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα αυτή τη στιγμή, γι’ αυτό οι προσπάθειες για την αντιμετώπισή της είναι απαραίτητες», σημείωσε η An Soo-jung, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Myongji, τονίζοντας ότι «πρέπει να αξιολογήσουμε προσεκτικά την αποτελεσματικότητα αυτών των μέτρων».

Ένα κοινωνικό αλλά και οικονομικό πρόβλημα

Η έννοια του kodokushi έχει και σοβαρές οικονομικές διαστάσεις. Οι μοναχικοί θάνατοι στην Ιαπωνία δημιουργούν μια σειρά από πρακτικά και οικονομικά προβλήματα, καθώς τα διαμερίσματα όπου βρίσκονται οι σοροί παραμένουν ακατοίκητα για μεγάλες χρονικές περιόδους. Επιπλέον, η διαδικασία της κληρονομιάς περιπλέκεται, ειδικά όταν δεν υπάρχουν συγγενείς για να αναλάβουν τα περιουσιακά στοιχεία.

Το φαινόμενο αυτό επιβαρύνει και το σύστημα πρόνοιας και υγείας της Ιαπωνίας, αυξάνοντας τις κρατικές δαπάνες σε υπηρεσίες που σχετίζονται με τη φροντίδα και τη διαχείριση μοναχικών θανάτων. Η AARP αναφέρει ότι το οικονομικό κόστος της κοινωνικής απομόνωσης, σε υγειονομικά και κοινωνικά ζητήματα, μπορεί να φτάσει εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο.

Επενδύσεις στην κοινωνική φροντίδα: Αντιμετώπιση της μοναξιάς

Οι ιαπωνικές αρχές έχουν αναγνωρίσει τη σοβαρότητα του προβλήματος και αναπτύσσουν νέα προγράμματα για να παρέχουν υποστήριξη στους ηλικιωμένους και να μειώσουν την απομόνωσή τους. Δημιουργούνται κέντρα κοινωνικής φροντίδας και υποστήριξης, ενώ τα προγράμματα για την ενεργοποίηση της κοινότητας προσφέρουν στους ηλικιωμένους την ευκαιρία να εμπλακούν σε δραστηριότητες που τους ενδυναμώνουν συναισθηματικά και κοινωνικά.

Προγράμματα όπως οι υπηρεσίες γειτονιάς και οι εθελοντικές οργανώσεις βοηθούν να εντοπιστούν ηλικιωμένοι που ζουν μόνοι και προσφέρουν υποστήριξη με βασικές υπηρεσίες φροντίδας. Η τεχνολογία παίζει, επίσης, σημαντικό ρόλο στην παρακολούθηση της κατάστασης της υγείας των ηλικιωμένων, μέσω αισθητήρων που εγκαθίστανται στα σπίτια τους, ειδοποιώντας τους γείτονες ή τις αρχές σε περίπτωση που δεν υπάρξει κίνηση για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Η τεχνολογία ως γέφυρα: Η χρήση ρομπότ και AI για την καταπολέμηση της μοναξιάς

Μία από τις πιο καινοτόμες προσεγγίσεις που υιοθετούνται στην Ιαπωνία για την καταπολέμηση του kodokushi είναι η χρήση της τεχνολογίας, και ειδικότερα των ρομπότ και της τεχνητής νοημοσύνης (AI). Πέρα από τα προγράμματα υποστήριξης από ανθρώπους, ορισμένοι ηλικιωμένοι έχουν πλέον τη δυνατότητα να συνδέονται με «συντροφικά» ρομπότ, τα οποία έχουν σχεδιαστεί για να προσφέρουν συντροφιά και να ενισχύουν την αίσθηση της κοινωνικής επαφής.

Αυτά τα ρομπότ προγραμματίζονται να αντιδρούν συναισθηματικά, να συνομιλούν, να απαντούν σε βασικές ανάγκες του χρήστη και να ειδοποιούν τους αρμόδιους σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Η ιδέα πίσω από τη χρήση αυτών των ρομπότ δεν είναι να αντικαταστήσει την ανθρώπινη επαφή, αλλά να λειτουργήσει ως ένα μέσο ανακούφισης για όσους δυσκολεύονται να έχουν κοινωνικές επαφές ή ένα υποστηρικτικό δίκτυο, ειδικά σε απομακρυσμένες ή πυκνοκατοικημένες περιοχές. Παρά το γεγονός ότι η χρήση ρομπότ ως συντρόφων έχει διχάσει τη κοινή γνώμη, αποτελεί μια πολλά υποσχόμενη προσέγγιση που συνδυάζει την τεχνολογία με την ανθρώπινη ανάγκη για επαφή και αποδοχή.

Το kodokushi αφορά όλο τον κόσμο: Μία απειλή για τις σύγχρονες κοινωνίες

Το φαινόμενο του μοναχικού θανάτου δεν αφορά μόνο την Ιαπωνία. Σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, το 25% των ηλικιωμένων ζουν μόνοι, ενώ η Ευρώπη αντιμετωπίζει ανάλογα προβλήματα, με πολλές χώρες να βλέπουν τον πληθυσμό τους να γηράσκει και τα ποσοστά της κοινωνικής απομόνωσης να αυξάνονται.

Το 2018, η Μεγάλη Βρετανία ίδρυσε το πρώτο Υπουργείο Μοναξιάς στον κόσμο, με στόχο την καταπολέμηση των επιπτώσεων της κοινωνικής αποξένωσης. Το 2021 ακολούθησε και η Ιαπωνία.

Ο θάνατος στη μοναξιά, αν και διαφορετικά κατανοητός ανά τον κόσμο, είναι μια έκφραση της κοινωνικής απομόνωσης και των αλλαγών που βιώνουμε παγκοσμίως, με την τεχνολογία και την αστικοποίηση να οδηγούν σε μία αποκοπή από τους παραδοσιακούς κοινωνικούς δεσμούς.

Ένα βήμα προς το μέλλον: Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το kodokushi

Η καταπολέμηση του kodokushi απαιτεί μια προσέγγιση που να συνδυάζει την κοινωνική και ψυχολογική υποστήριξη με τη δύναμη της κοινότητας. Πρέπει να ενισχυθούν οι κοινωνικοί δεσμοί και να υποστηριχθούν οι ηλικιωμένοι μέσω προγραμμάτων κοινωνικής ένταξης. Η ευαισθητοποίηση γύρω από τη μοναξιά είναι επίσης σημαντική. Ο καθένας μπορεί να συμβάλει, χτίζοντας συνειδητά ισχυρές και υποστηρικτικές σχέσεις με τους γύρω του.

Η Ιαπωνία, με τα αυξημένα ποσοστά kodokushi, προσφέρει ένα μάθημα για το τι μπορεί να συμβεί σε κοινωνίες που δεν έχουν κατάλληλες δομές φροντίδας και στήριξης για τους ηλικιωμένους. Η απάντηση δεν είναι μόνο κοινωνική, αλλά και προσωπική: χρειάζεται να οικοδομήσουμε έναν κόσμο όπου κανείς δεν θα φοβάται να ζητήσει βοήθεια, και όπου η κοινότητα θα βρίσκεται δίπλα στους πιο ευάλωτους.

Το kodokushi είναι ένας μοναχικός θάνατος, αλλά τα μαθήματά του είναι συλλογικά. Αναδεικνύει την ανάγκη για ενδυνάμωση της κοινότητας, την επένδυση στις ανθρώπινες σχέσεις και την κατανόηση της σημασίας της κοινωνικής αλληλεγγύης σε μια εποχή που οι άνθρωποι ολοένα και περισσότερο απομακρύνονται. Αυτός ο δύσκολος αγώνας, θα πρέπει να δοθεί και από τις κυβερνήσεις.