ΣΕ ΕΧΕΙ ΠΕΙΣΕΙ ΚΑΙ ΕΣΕΝΑ ΤΟ TIKTOK ΟΤΙ ΕΧΕΙΣ ΔΕΠΥ;

Το TikTok έχει πάψει προ πολλού να είναι απλά μια πλατφόρμα ψυχαγωγίας. Πλέον, έχει εξελιχθεί σε ένα πολυδιάστατο μέσο, που οι χρήστες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, έχουν χώρο για να εκφράσουν τις προσωπικές τους ανησυχίες, ενώ το χρησιμοποιούν για να αποκτήσουν νέες γνώσεις ακόμα και για σοβαρά ζητήματα. Το γεγονός ότι οι νέοι ενήλικες λατρεύουν το TikTok, υποδηλώνεται και από τους αριθμούς: το 2024, η εφαρμογή είχε σχεδόν 2,5 δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες, το 60% από αυτούς κάτω των 35 ετών.

Ένα από τα θέματα που συζητούνται αρκετά είναι η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ/ADHD). Το content για τη ΔΕΠΥ ανθίζει στο TikTok, με βίντεο που χρησιμοποιούν σχετικές ετικέτες να συγκεντρώνουν δεκάδες δισεκατομμύρια προβολές. Τα βίντεο πολλές φορές μπορεί να είναι παραπλανητικά και να οδηγούν τους χρήστες σε αυτοδιάγνωση για το ADHD.

Στο Εργαστήριο Προώθησης Ισότιμων και Θετικών Σχέσεων του University of British Columbia, υπάρχει μια ομάδα που εξετάζει κατά πόσο το σχετικό περιεχόμενο για θέματα ψυχικής υγείας είναι βοηθητικό ή επιβλαβές τελικά.

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΔΕΠΥ

Η ΔΕΠΥ είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει περίπου το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού, σύμφωνα με τον ΠΟΥ.

Συνηθισμένα συμπτώματα της ΔΕΠΥ περιλαμβάνουν δυσκολίες στην προσοχή (π.χ. δυσκολία στην συγκέντρωση, απώλεια αντικειμένων ή λάθη), υπερκινητικότητα (π.χ. αναταραχή ή ακινησία) και παρορμητικότητα (π.χ. διακοπή των άλλων όταν μιλάνε ή δυσκολία στην υπομονή).

Δεν υπάρχει ένας μοναδικός τρόπος που εκδηλώνεται η ΔΕΠΥ, οπότε η εμπειρία του κάθε ατόμου μπορεί να είναι πολύ διαφορετική από αυτή κάποιου άλλου. Η διάγνωση απαιτεί μια εξαντλητική και αρκετά χρονοβόρα αξιολόγηση, η οποία συχνά περιλαμβάνει συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια και αναφορές από μέλη της οικογένειας, δασκάλους ή συναδέλφους.

ΔΕΠΥ ΚΑΙ TIKTOK

Πολλοί ενήλικες με ΔΕΠΥ μπορεί να μείνουν χωρίς διάγνωση και να δυσκολεύονται να διαχειριστούν τα συμπτώματά τους. Το TikTok λειτουργεί ως ένας χώρος όπου άνθρωποι από διαφορετικά υπόβαθρα και τρόπους ζωής μπορούν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, να βρουν κοινότητα και να συζητήσουν πώς εκδηλώνεται η ΔΕΠΥ στη δική τους ζωή και πώς την αντιμετωπίζουν.

Την ίδια ώρα, το γρήγορο και καθηλωτικό περιεχόμενο είναι το «εισιτήριο» για επιτυχία στο TikTok. Οι δημιουργοί που θέλουν να γίνουν viral έχουν κάθε λόγο να κάνουν εντυπωσιακές –και συχνά υπερβολικές– δηλώσεις.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αναβλητικότητα. Παρουσιάζεται συχνά ως ένδειξη ΔΕΠΥ, κάτι που σε έναν βαθμό ισχύει. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι αφορά και άλλες ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη – και, φυσικά, είναι μια συμπεριφορά που όλοι εκδηλώνουμε κάποιες φορές, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι υπάρχει διαταραχή.

Στο TikTok, όμως, η αναβλητικότητα παρουσιάζεται συχνά ως αδιαμφισβήτητο σύμπτωμα ΔΕΠΥ, οδηγώντας πολλούς χρήστες να αναρωτιούνται αν πάσχουν και οι ίδιοι. Δεν λείπουν και οι δημιουργοί που προσθέτουν χιούμορ στην εξίσωση, αποδίδοντας στη ΔΕΠΥ συμπεριφορές όπως το να σκοντάφτεις ή να χτυπάς σε αντικείμενα – παρόλο που τέτοια περιστατικά αδεξιότητας δεν σχετίζονται επιστημονικά με τη συγκεκριμένη διαταραχή.

ΠΟΣΟ ΑΞΙΟΠΙΣΤΟ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΣΤΟ ΤΙΚΤΟΚ;

Σε πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε, δύο κλινικοί ψυχολόγοι με εξειδίκευση στη ΔΕΠΥ παρακολούθησαν τα 100 πιο δημοφιλή βίντεο με το hashtag #ADHD στο TikTok. Αξιολόγησαν πόσο ακριβής ήταν η πληροφορία με βάση επιστημονικά και διαγνωστικά κριτήρια, αλλά και κατά πόσο τα βίντεο βοηθούσαν πραγματικά στην κατανόηση της διαταραχής.

Πολλά από τα βίντεο αυτά είχαν τεράστια απήχηση, με μέσο όρο πάνω από μισό εκατομμύριο προβολές και σχεδόν 100.000 likes.

Ωστόσο, το 94% δεν ανέφερε καμία αξιόπιστη πηγή. Και αυτό δεν προκαλεί εντύπωση, καθώς πάνω από τις μισές δηλώσεις που γίνονταν δεν είχαν επιστημονική τεκμηρίωση και δεν συμβάδιζαν με τα επίσημα διαγνωστικά κριτήρια της ΔΕΠΥ, όπως τόνισαν οι ειδικοί που αξιολόγησαν το περιεχόμενο.

Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι πολλά από τα βίντεο δεν στόχευαν στην ενημέρωση αλλά στο οικονομικό όφελος, προωθώντας προϊόντα ή ζητώντας χρήματα μέσω Venmo ή Amazon Wishlists.

Στο επόμενο στάδιο, οι ερευνητές επιδίωξαν να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο οι θεατές επηρεάζονται από τέτοια βίντεο. Οι συμμετέχοντες, που είχαν διαφορετική σχέση με τη ΔΕΠΥ- κάποιοι είχαν επίσημη διάγνωση, άλλοι αυτοδιάγνωση και κάποιοι δεν είχαν καθόλου, παρακολούθησαν τα πέντε καλύτερα και τα πέντε χειρότερα βίντεο, όπως τα είχαν αξιολογήσει οι ψυχολόγοι. Το εντυπωσιακό εύρημα; Όσοι έβλεπαν συχνότερα τέτοιο περιεχόμενο στο TikTok, έτειναν να το κρίνουν λιγότερο αυστηρά και να βαθμολογούν υψηλότερα ακόμα και τα βίντεο με ανακριβείς πληροφορίες.

Η συχνή έκθεση σε περιεχόμενο για τη ΔΕΠΥ σχετιζόταν και με τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν τη διαταραχή. Οι νέοι που έβλεπαν πολλά τέτοια βίντεο πίστευαν, για παράδειγμα, ότι η ΔΕΠΥ είναι 7 έως 10 φορές πιο συχνή στον γενικό πληθυσμό απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα —ενώ ένιωθαν και πιο αβέβαιοι για τα δικά τους συμπτώματα και τα συνέδεαν με την διαταραχή.

Η ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΕΓΚΥΡΓΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΔΕΠΥ ΣΤΑ SOCIAL MEDIA

Οι ερευνητές τονίζουν πάντως πως ο σκοπός της συγκεκριμένης έρευνας δεν είναι να αποθαρρύνει τον κόσμο από το να μιλά για τα συμπτώματά του ή να βρίσκει υποστήριξη μέσω των κοινωνικών δικτύων. Το TikTok μπορεί να είναι ένας πολύτιμος χώρος έκφρασης και σύνδεσης με ανθρώπους που αντιμετωπίζουν παρόμοιες δυσκολίες.

Ωστόσο, είναι αναγκαίο να καλλιεργηθεί μια πιο κριτική στάση απέναντι στο περιεχόμενο που καταναλώνουμε, ειδικά όταν πρόκειται για τόσο ευαίσθητα θέματα όπως η ψυχική υγεία και η διάγνωση διαταραχών.

«Το τελευταίο που θέλουμε είναι να αποθαρρύνουμε τους ανθρώπους από το να εκφράζονται ή να βρίσκουν υποστήριξη μέσα από την online κοινότητα», δήλωσε μια εκ των ερευνητριών. «Αλλά υπάρχει ο κίνδυνος να κάνεις λάθος αυτοδιάγνωση και να μη λάβεις τελικά την κατάλληλη βοήθεια».