VENCEREMOS, Η ΧΙΛΗ ΤΡΑΓΟΥΔΑΕΙ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Η 19η Δεκεμβρίου 2021 είναι χωρίς καμία αμφιβολία, μια ιστορική ημέρα για τη Χιλή. Ο Γκαμπριέλ Μπόριτς, υποψήφιος του συνασπισμού της αριστεράς στις προεδρικές εκλογές, σημείωσε θριαμβευτική νίκη απέναντι στον αντίπαλό του, Χοσέ Αντόνιο Καστ, εκπρόσωπο της άκρας δεξιάς και νοσταλγό του Αουγούστο Πινοτσέτ, δίνοντας καινούργιο όραμα στον λαό αυτής της πολυβασανισμένης χώρας της Λατινικής Αμερικής. Με μια διαφορά που πλησίασε το 12% (55,87% έναντι 44,13%), ο Μπόριτς, πριν καν συμπληρώσει τα 36 του χρόνια, θα είναι ο νεώτερος πρόεδρος στην ιστορία της Χιλής.

Το τεράστιο πλήθος που συγκεντρώθηκε στους δρόμους του Σαντιάγο, για να πανηγυρίσει τη νίκη του νεοεκλεγμένου ηγέτη, ενώθηκε και πάλι κάτω από τη “γροθιά” των τραγουδιών διαμαρτυρίας, τα οποία έχουν σφραγίσει την πάλη για κοινωνική δικαιοσύνη, ειρήνη, ανεξαρτησία και ελευθερία, όχι μόνο στη Χιλή, αλλά σε ολόκληρη την αμερικανική ήπειρο, από το Μεξικό μέχρι τη Γη του Πυρός. Μπροστά στη “Μονέδα”, το προεδρικό μέγαρο, ακούστηκαν και πάλι, μυριόστομα, το “El pueblo unido, jamás será vencido” και το “Venceremos”, σκορπώντας θύελλα ενθουσιασμού σε όλη τη χώρα.

Η NUEVA CANCIÓN ΣΤΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ

Με αφορμή λοιπόν την επικράτηση του Μπόριτς, στο σημερινό κείμενο θα κάνουμε μια αναδρομή σε αυτά ακριβώς τα τραγούδια διαμαρτυρίας, με τα οποία γαλουχήθηκαν γενιές και γενιές στη Χιλή, ειδικά μετά την εμφάνιση ενός νέου μουσικού κινήματος, γνωστού ως nueva canción chilena (νέο χιλιάνικο τραγούδι). Αυτό το κίνημα ξεκίνησε σχεδόν ταυτόχρονα από την Αργεντινή και τη Χιλή, για να εξαπλωθεί πολύ γρήγορα σε όλη τη Λατινική Αμερική και να αποτελέσει έναν πραγματικό θησαυρό ρυθμών, μελωδιών και στίχων.

Στην ουσία, όταν αναφερόμαστε στη nueva canción chilena (ή στο nuevo cancionero όπως έγινε γνωστό το αντίστοιχο μουσικό κίνημα στην Αργεντινή ή στην nueva trova στην Κούβα κ.ο.κ.), μιλάμε κυρίως για το πολιτικό τραγούδι, το οποίο έκανε την εμφάνισή του για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’50 και γνώρισε τη μεγάλη του ακμή στις δεκαετίες του ’60 και του ’70, ως μορφή αντίδρασης στον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ, που σκλήρυνε ακόμα περισσότερο μετά την επιτυχία της κουβανέζικης επανάστασης και τον πολλαπλασιασμό αριστερών εστιών αντίστασης.

Οι λαοί της Κεντρικής και της Νότιας Αμερικής διάλεξαν να εκφραστούν μέσα από το τραγούδι, αφού ήταν η ίδια τους η παράδοση που τους οδήγησε σε αυτό. Συνδυάστηκαν κυρίως η μουσική των Άνδεων, η μαύρη μουσική, η ισπανική μουσική, η κουβανέζικη και τα σημαντικότερα είδη της παραδοσιακής μουσικής των χωρών που απαρτίζουν την ισπανόφωνη Αμερική: Chacarera, zamba, chamamé, milonga (Αργεντινή), cueca (Χιλή), bambuco, joropo (Κολομβία), son, bolero, guajira (Κούβα), huapango, corrido, ranchera (Μεξικό), huyano (Βολιβία), marimba, punta (Νικαράγουα), guarania (Παραγουάη), zamacueca (Περού) και πολλά άλλα.

Εδώ να πούμε ότι η γλωσσική ενότητα, το γεγονός δηλαδή πως ολόκληρη η Αμερική κάτω από τις ΗΠΑ (εκτός της Βραζιλίας) μιλάει ισπανικά, βοήθησε στη δημιουργία μιας ενιαίας κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής ταυτότητας. Ο ιμπεριαλισμός αιώνων από διάφορα ευρωπαϊκά ρεμάλια, όπως οι Ισπανοί, οι Πορτογάλοι, οι Ολλανδοί, οι Άγγλοι, οι Γάλλοι και άλλοι, όχι μόνο σφυρηλάτησε αυτή την ενιαία ταυτότητα στους αυτόχθονες λαούς, αλλά γιγάντωσε την επιθυμία τους για αυτοδιάθεση και κατ’ επέκταση, ειρήνη και ευημερία.

Ο ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΗΠΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ CIA

Φωτισμένοι ηγέτες όπως ο Σιμόν Μπολίβαρ, ο Χοσέ δε Σαν Μαρτίν, ο Χοσέ Αρτίγας, ο Εμιλιάνο Σαπάτα, ο Πάντσο Βίγια, ο Αουγούστο Σέσαρ Σαντίνο, για να αναφέρουμε μόνο μερικούς, ενέπνευσαν τους λαούς της Λατινικής Αμερικής και τους οδήγησαν σε επαναστάσεις τόσο εθνικοαπελευθερωτικές όσο και κοινωνικοανατρεπτικές. Στη συνέχεια έκανε την εμφάνισή του ο ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ, ο οποίος με συνεχόμενα πραξικοπήματα θέλησε να ελέγξει τον πλούτο των χωρών ολόκληρης της ηπείρου, τοποθετώντας αχυράνθρωπους και δικτάτορες που με τη συμβολή, βοήθεια και υποστήριξη της CIA, αιματοκύλισαν τις χώρες αυτές, βυθίζοντας στη φτώχεια και την ανέχεια τους κατοίκους τους.

Οι ηγέτες όμως ποτέ δεν έλειψαν από τη βασανισμένη Αμερική. Τη σκυτάλη πήραν αγωνιστές όπως ο Φιντέλ Κάστρο, ο Τσε Γκεβάρα, ο Χακόμπο Άρμπενς, ο Ντανιέλ Ορτέγα, ο Σαλβαδόρ Αγέντε και πολλοί άλλοι, που φρόντισαν να ανανεώσουν και να οδηγήσουν τα απελευθερωτικά κινήματα σε ολόκληρη την ήπειρο. Στα μέσα του 20ου αιώνα, μαζί με την αναζωπύρωση της αντίστασης απέναντι στις ΗΠΑ, έκανε την εμφάνισή του το νέο κίνημα, τελείως διαφορετικό από τα υπόλοιπα, αυτό των τραγουδιών διαμαρτυρίας.

ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Οι μεγάλοι ποιητές της Λατινικής Αμερικής, όπως ο Πάμπλο Νερούδα και ο Νικολάς Γκιγιέν, ενέπνευσαν τους συνθέτες, στιχουργούς και τραγουδοποιούς όλης της ηπείρου και οι λαοί απέκτησαν ένα ακόμα όπλο. Ήδη πριν τον πόλεμο, από τη δεκαετία του ’30, ο Αταουάλπα Γιουπάνκι έδωσε καινούργιο νόημα στην παραδοσιακή μουσική της Αργεντινής με το πολιτικοποιημένο περιεχόμενο των στίχων του. Ακολουθώντας αυτό το δρόμο, η Μερσέντες Σόσα δημιούργησε – και εκπροσώπησε όσο ελάχιστοι – τη δεκαετία του ’60 το κίνημα του Nuevo Cancionero, που στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε κάθε γωνιά της ισπανόφωνης Αμερικής.

Από την άλλη μεριά των Άνδεων, η Χιλιανή ποιήτρια Βιολέτα Πάρα έδωσε έμπνευση σε όλες τις δημιουργικές δυνάμεις της Nueva Canción Chilena και αυτοκτόνησε το 1967, γράφοντας πριν το τέλος της το συγκλονιστικό “Gracias a la vida”. Βαθιά επηρεασμένος από τον Γιουπάνκι, τον Νερούδα και την Πάρα, ο Χιλιάνος Βίκτορ Χάρα αποτέλεσε με τα τραγούδια του ένα από τα σημαντικότερα σημεία αναφοράς της Nueva Canción Chilena, εμπνέοντας με τη σειρά του νέους τραγουδοποιούς και μουσικά σχήματα τόσο στη Χιλή όσο και στην υπόλοιπη ήπειρο.

Η NUEVA CANCIÓN CHILENA

Παίρνοντας ως αφετηρία τη Βιολέτα Πάρα και τον Βίκτορ Χάρα, θα περάσουμε τώρα να δούμε πώς γεννήθηκε η nueva canción chilena και πώς αναπτύχθηκε μουσικά και πολιτικά στις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η σημαντικότερη περίοδος ανάπτυξης και ακμής του κινήματος, υπήρξε η δεκαετία από την κυβέρνηση του χριστιανοδημοκράτη Εδουάρδο Φρέι Μοντάλβα (1964-1970) μέχρι την πτώση της κυβέρνησης της Λαϊκής Ενότητας (Unidad Popular) και τον θάνατο του Σαλβαδόρ Αγέντε (1973).

Παρόλα αυτά, οι βάσεις για τη δημιουργία της nueva canción chilena, μπήκαν από το ξεκίνημα της δεκαετίας του ’50, όταν η ποιήτρια, τραγουδοποιός, λαογράφος και εθνομουσικολόγος Βιολέτα Πάρα, άρχισε να συγκεντρώνει (από το 1952 και μετά) σε ένα έργο ζωής, 3.000 λαϊκά και παραδοσιακά τραγούδια της Χιλής, ταξινομώντας τα ανάλογα με την περιοχή, τη μουσική φόρμα, την προέλευση και τη χρονολογία. Μαζί με τα παιδιά της, την Ισαβέλ και τον Άνχελ, δημιούργησαν το 1965 την Peña de los Parra, μια οργάνωση αριστερού ακτιβισμού, από την οποία πέρασαν όλα σχεδόν τα ονόματα που συνδέθηκαν με την nueva canción chilena.

Ο Πατρίσιο Μανς, ο Βίκτορ Χάρα, ο Ρολάντο Αλαρκόν, ο Πατρίσιο Καστίγιο και ο Σέρχιο Ορτέγα ήταν τα σημαντικότερα μέλη της Peña, στην οποία όμως είχαν προσχωρήσει και μη Χιλιανοί, όπως ο ίδιος ο Αταουάλπα Γιουπάνκι και ο Ισπανός Πάκο Ιμπανιέθ. Η Βιολέτα Πάρα είχε κάνει ήδη περιοδείες στην Ευρώπη, παίζοντας παραδοσιακά τραγούδια των Άνδεων αλλά και δικές της συνθέσεις, είχε γνωριστεί με τον Πάμπλο Νερούδα και το 1966, όπως αναφέραμε και πιο πάνω, έγραψε το “Gracias a la vida”, το προσωπικό της αριστούργημα, που έγινε γνωστό σε όλο τον κόσμο από τις ερμηνείες της Σόσα και της Τζόαν Μπάεζ.

Έναν χρόνο αργότερα, η Πάρα, μετά από τρεις αποτυχημένες απόπειρες, αυτοπυροβολήθηκε και έδωσε τέλος στη ζωή της σε ηλικία μόλις 49 ετών. Όμως η κληρονομιά της έμεινε ζωντανή και η nueva canción chilena πήρε τον δρόμο της. Το 1968 δημιουργήθηκε η DICAP (Discoteca de Cantar Popular), μια δισκογραφική εταιρεία που ανήκε στην Κομμουνιστική Νεολαία της Χιλής, η οποία έδωσε την ευκαιρία σε καλλιτέχνες και συγκροτήματα που δεν είχαν πρόσβαση στις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες δίσκων, λόγω του αντικαπιταλιστικού και εξεγερτικού χαρακτήρα των τραγουδιών τους, να μπορέσουν να ηχογραφήσουν τα έργα τους και να τα κυκλοφορήσουν στο εμπόριο.

Ο πρώτος δίσκος της DICAP ήταν το “X Vietnam” των Quilapayún (άλμπουμ σταθμός στο πολιτικό τραγούδι), ενώ το 1969, η Universidad Católica de Chile, ένα από τα σημαντικότερα ιδιωτικά πανεπιστήμια της Χιλής, διοργάνωσε το πρώτο φεστιβάλ της nueva canción chilena, στο οποίο μοιράστηκαν το πρώτο βραβείο ο Βίκτορ Χάρα και ο Ρίτσαρντ Ρόχας. Με την άνοδο στην εξουσία της “Λαϊκής Ενότητας” του Σαλβαδόρ Αγέντε (1970), τα τραγούδια διαμαρτυρίας, εξέγερσης και επανάστασης, πρωταγωνίστησαν στη δισκογραφία της Χιλής, με συναυλίες και φεστιβάλ, αλλά και έντονη παρουσία σε κάθε πολιτική εκδήλωση.

Μετά το πραξικόπημα του Πινοτσέτ το 1973, οι καλλιτέχνες και τα συγκροτήματα της nueva canción chilena κυνηγήθηκαν άγρια από τη δικτατορία, συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν, όπως είναι η περίπτωση του Βίκτορ Χάρα. Όσοι κατάφεραν να γλυτώσουν, αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην εξορία, όπου προσπάθησαν να διατηρήσουν ζωντανό το μουσικό κίνημα. Η καινούργια πραγματικότητα της Χιλής, σε σχέση πάντα με τη nueva canción chilena, ονομάστηκε “apagón cultural”, δηλαδή “πολιτιστική συσκότιση”.

ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ-ΣΤΑΘΜΟΙ ΤΗΣ NUEVA CANCIÓN CHILENA

Από το 1974 και μετά, εμφανίστηκε ένα νέο “κύμα” τραγουδοποιών στη Χιλή, που με τη σειρά του δημιούργησε ένα νέο μουσικό κίνημα, το Canto Nuevo, που ουσιαστικά ήταν ο διάδοχος της Nueva Canción Chilena. Κάτω από το καθεστώς τρομοκρατίας και έχοντας να αντιμετωπίσει μια άκρατη λογοκρισία, αυτή η νέα προσπάθεια λειτούργησε λυτρωτικά για τον απλό λαό και έδωσε πνοή στο επαναστατικό πνεύμα και το όραμα της ελευθερίας στα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν, “οπλίζοντας” με νέα συνθήματα τον ασυμβίβαστο αγώνα για την αποτίναξη του ζυγού.

Ας ξεκινήσουμε τώρα ένα μικρό “ταξίδι” στην Nueva Canción Chilena, επιλέγοντας δέκα τραγούδια που έγραψαν τη δική τους ιστορία στην πορεία αυτού του μουσικού κινήματος και που συνεχίζουν να εμπνέουν τους λαούς της Χιλής και ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής στον αγώνα απέναντι στον κοινό εχθρό, τον βορειοαμερικάνο “gringo” ή “yankee” των βιαιοτήτων και της εκμετάλλευσης, με στόχο μια αυτόνομη, ανεξάρτητη και αλληλέγγυα ήπειρο.

1. VENCEREMOS – INTI ILLIMANI (1970)

Οι Inti Illimani είναι ένα χιλιάνικο συγκρότημα παραδοσιακής μουσικής, ίσως το σημαντικότερο παγκοσμίως του κινήματος της Nueva Canción. Δημιουργήθηκαν το 1967 από φοιτητές του Πολυτεχνείου του Σαντιάγο και έγιναν αμέσως γνωστοί από το τραγούδι τους “Venceremos” (θα νικήσουμε), που χρησιμοποιήθηκε ως προεκλογικός ύμνος της “Λαϊκής Ενότητας” του Σαλβαδόρ Αγέντε. Το όνομά τους σημαίνει ο ήλιος του Ιλιμάνι (βουνό των Βολιβιανών Άνδεων).

Το πραξικόπημα του Πινοτσέτ (1973) τους βρήκε στην Ευρώπη όπου έκαναν περιοδεία και τα νέα της σφαγής και του βασανισμού των Χιλιανών πολιτών, τους ανάγκασαν να παραμείνουν αυτοεξόριστοι στο εξωτερικό (Ιταλία) για πολλά χρόνια. Σε αυτή την περίοδο των 15 χρόνων, το γκρουπ υιοθέτησε καινούργια μουσικά στοιχεία, κυρίως από την ευρωπαϊκή κλασική παράδοση, δημιουργώντας ένα πολύ ιδιαίτερο ηχόχρωμα. Οι Inti Illimani έχουν περιοδεύσει σε ολόκληρο τον κόσμο μεταφέροντας τους αγώνες των λαών της Λατινικής Αμερικής μέσα από την υπέροχη μουσική τους που συνδυάζει έντονα στοιχεία φολκλόρ και βαθιά πολιτικοποιημένους στίχους.

Το 1988 επέστρεψαν στη Χιλή, ενώ το 2001 τρία από τα ιστορικά μέλη αποχώρησαν δημιουργώντας τους Inti Illimani Histórico. Έχουν κυκλοφορήσει περίπου 50 δίσκους, ενώ έχουν συνεργαστεί με όλους τους εκπροσώπους της Nueva Canción στη Λατινική Αμερική. Στο βίντεο που ακολουθεί, ακούμε το “Venceremos” που κυκλοφόρησε το 1970 στο άλμπουμ των Inti Illimani, “Canto al programa”. Το τραγούδι έγραψε ο μεγάλος Χιλιανός συνθέτης και πιανίστας, Σέρχιο Ορτέγα.

* Βίντεο: Venceremos – Inti Illimani (1970)

2. EL PUEBLO UNIDO JAMÁS SERÁ VENCIDO – QUILAPAYÚN (1975)

Οι Quilapayun είναι ένα από τα σημαντικότερα συγκροτήματα folk μουσικής της Νότιας Αμερικής. Δημιουργήθηκαν το 1965 στην Χιλή και επηρέασαν όσο λίγοι την Nueva Canción Chilena. Με τα παραδοσιακά όργανα των Άνδεων και τα χαρακτηριστικά μαύρα πόντσος που έγιναν σήμα κατατεθέν τους, υπηρέτησαν τη “Λαϊκή Ενότητα” του Σαλβαδόρ Αγέντε, μεταφέροντας τα υπέροχα επαναστατικά τραγούδια τους σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Το όνομά τους σημαίνει “τρία γένια” στη διάλεκτο mapuche της νότιας Χιλής (από τα τρία γενειοφόρα ιδρυτικά μέλη του γκρουπ).

Όταν το 1973 ο Πινοτσέτ και η CIA κατέλαβαν με το αιματηρό πραξικόπημα την εξουσία στη Χιλή, οι Quilapayún βρίσκονταν για μια σειρά συναυλιών στη Γαλλία, όπου παρέμειναν αυτοεξόριστοι πάνω από μια δεκαετία. Συνεργάστηκαν με τον Άνχελ Πάρα, τον Βίκτορ Χάρα, τους Inti Illimani, τον Αταουάλπα Γιουπάνκι και πολλούς άλλους συνθέτες και τραγουδοποιούς και κυκλοφόρησαν πάνω από 40 δίσκους.

Στο βίντεο που ακολουθεί, ακούμε από τον ομώνυμο δίσκο του 1975 το “El pueblo unido jamás será vencido” (λαός ενωμένος, ποτέ νικημένος), ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια διαμαρτυρίας σε όλον τον κόσμο. Η σύνθεση είναι – όπως και στο “Venceremos” – του Σέρχιο Ορτέγα, ενώ οι στίχοι γράφτηκαν από κοινού από τον συνθέτη και τους Quilapayún.

* Βίντεο: El pueblo unido jamás será vencido – Quilapayún (1975)

3. A COCHABAMBA ME VOY – VICTOR JARA (1969)

Ο Βίκτορ Χάρα, πολύπλευρη προσωπικότητα (δάσκαλος, θεατρικός σκηνοθέτης, ποιητής και τραγουδοποιός), γεννήθηκε το 1932 κοντά στο Σαντιάγο και στρατεύτηκε κάτω από τη σημαία της “Unidad Popular” και του Σαλβαδόρ Αγέντε. Το έργο του είναι βαθιά επηρεασμένο από τον Αταουάλπα Γιουπάνκι, τη Βιολέτα Πάρα και τον ποιητή Πάμπλο Νερούδα. Τα τραγούδια του συνδυάζουν την παραδοσιακή μουσική της Χιλής και τις αριστερές του ιδέες, οι οποίες τον έκαναν γνωστό σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική.

Την ημέρα του πραξικοπήματος των Πινοτσέτ και CIA, βρισκόταν στο Πολυτεχνείο, όπου συνελήφθη και οδηγήθηκε στο Στάδιο του Σαντιάγο. Εκεί οι πράκτορες του Κίσινγκερ, όταν αποκαλύφθηκε η ταυτότητά του, τον βασάνισαν άγρια, του έσπασαν τα πλευρά και όλα τα δάχτυλα, του ξερίζωσαν τη γλώσσα και τον προκαλούσαν ειρωνικά να τους παίξει κιθάρα. Στις 16 Σεπτεμβρίου του 1973, ο Χάρα εκτελέστηκε από ριπές αυτομάτων, ενώ στο πτώμα του μετρήθηκαν 44 σφαίρες.

Ο Χάρα τραγούδησε για την αγάπη, την ειρήνη και την κοινωνική δικαιοσύνη, ενώ υπήρξε ένα από τα σημεία αναφοράς της Nueva Canción Chilena και σύμβολο της πάλης για τα ανθρώπινα δικαιώματα σε ολόκληρο τον κόσμο. Στο βίντεο που ακολουθεί, ακούμε το “A Cochabamba me voy” από τον δίσκο “Pongo en tus manos abiertas” του 1969, ένα τραγούδι που μιλάει για τον θάνατο του Τσε Γκεβάρα το 1967 στη Βολιβία.

* Βίντεο: A Cochabamba me voy – Victor Jara (1969)

4. CANTO A MI AMÉRICA – ISABEL & ÁNGEL PARRA (1965)

Ο Άνχελ και η Ισαβέλ Πάρα ήταν τα δυο παιδιά της Βιολέτα Πάρα, που όπως και η μητέρα τους, ασχολήθηκαν με τη μουσική, ηχογραφώντας δίσκους είτε από κοινού, είτε ξεχωριστά, ενώ συνεργάστηκαν με πολλούς καλλιτέχνες από τη Χιλή και την υπόλοιπη Λατινική Αμερική. Το 1965, όπως γράφουμε και πιο πάνω στο κείμενο, δημιούργησαν μαζί με τη Βιολέτα, την Peña de los Parra, μια οργάνωση αριστερού ακτιβισμού, από την οποία πέρασαν όλα σχεδόν τα ονόματα που συνδέθηκαν με την nueva canción chilena.

Την ίδια χρονιά της ίδρυσης της Peña, κυκλοφόρησαν την πρώτη τους δισκογραφική δουλειά με τίτλο “La Peña de los Parra”, σε συνεργασία με δυο ακόμα σημαντικά ονόματα του μουσικού αυτού κινήματος, τους Ρολάντο Αλαρκόν και Πατρίσιο Μανς. Από αυτό τον δίσκο ακούμε στο βίντεο που ακολουθεί το “Canto a mi América” (τραγουδώ στην Αμερική μου), το οποίο ερμηνεύουν ως ντουέτο τα δυο αδέρφια Πάρα.

* Βίντεο: Canto a mi América – Isabel & Ángel Parra (1965)

5. SIMÓN BOLÍVAR – INTI ILLIMANI (1973)

Το άλμπουμ “Viva Chile!” ήταν το πρώτο που ηχογράφησαν οι Inti Illimani στην εξορία. Κυκλοφόρησε το 1973 – λίγες εβδομάδες μετά το πραξικόπημα του Πινοτσέτ – στην Ιταλία και τη Μεγάλη Βρετανία. Θεωρείται από τους κορυφαίους δίσκους, όχι μόνο του συγκροτήματος, αλλά ολόκληρης της Nueva Canción Chilena. Στο βίντεο που ακολουθεί, ακούμε το “Simón Bolívar”, ένα τραγούδι αφιερωμένο στον Σιμόν Μπολίβαρ (1783-1830), τον ηγέτη των κινημάτων ανεξαρτησίας στη Βενεζουέλα, την Κολομβία, το Εκουαδόρ, το Περού, τον Παναμά και τη Βολιβία.

Ο Μπολίβαρ, που έμεινε στην ιστορία γνωστός και ως “el Libertador” (ο Ελευθερωτής), υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες στην ιστορία της Λατινικής Αμερικής. Γεννήθηκε στο Καράκας της Βενεζουέλας και πέθανε από φυματίωση στην Σάντα Μάρτα της Κολομβίας σε ηλικία μόλις 47 ετών. Αποτελεί ένα από τα διαχρονικά σύμβολα στον αγώνα των κρατών της ισπανόφωνης Αμερικής για ελευθερία, αυτοδιάθεση και κοινωνική δικαιοσύνη.

* Βίντεο: Simón Bolívar – Inti Illimani (1973)

6. LA MURALLA – QUILAPAYÚN (1969)

Το άλμπουμ “Basta” (1969) ήταν το πέμπτο που κυκλοφόρησαν οι Quilapayún και το πρώτο στο οποίο δεν είχε τη μουσική διεύθυνση ο Βίκτορ Χάρα. Μέσα στον δίσκο υπάρχουν διασκευές επαναστατικών τραγουδιών από όλον τον κόσμο (Ιταλία, Αργεντινή, Σοβιετική Ένωση, Μεξικό, Κολομβία), καθώς και συνθέσεις του ίδιου του συγκροτήματος. Μια από αυτές είναι και το “La muralla” (τα τείχη), σε στίχους του μεγάλου Νικολάς Γκιγιέν, του εθνικού ποιητή της Κούβας.

Ο Γκιγιέν – όπως και ο Νερούδα – επηρέασε σε τεράστιο βαθμό την Nueva Canción σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική, ενώ αρκετά ποιήματά του μελοποιήθηκαν από καλλιτέχνες και συγκροτήματα του συγκεκριμένου μουσικού κινήματος. Στο βίντεο που ακολουθεί, ακούμε το “La muralla”, ένα τραγούδι γεμάτο συμβολισμούς σχετικά με τους φίλους (το τριαντάφυλλο, το γαρύφαλλο, το περιστέρι, η δάφνη) και τους εχθρούς (το σπαθί του συνταγματάρχη, το σκουλήκι, η σαρανταποδαρούσα) της επανάστασης.

* Βίντεο: La muralla – Quilapayún (1969)

7. TE RECUERDO AMANDA – VICTOR JARA (1969)

Το 1969 κυκλοφόρησε το τέταρτο άλμπουμ του Βίκτορ Χάρα με τίτλο “Pongo en tus manos abiertas…”. Μέσα στον δίσκο υπάρχει ένα από τα πιο όμορφα τραγούδια που έγραψε ο Χάρα, το “Te recuerdo Amanda” (σε θυμάμαι Αμάντα), στο οποίο ο συνθέτης μιλάει για τις δύσκολες συνθήκες εργασίας και για το πεντάλεπτο διάλειμμα, στη διάρκεια του οποίου έχει την ευκαιρία να συναντηθεί ένα ζευγάρι, η Αμάντα και ο Μανουέλ (είναι τα ονόματα της μητέρας του και του πατέρα του).

Πρόκειται για έναν ύμνο αγάπης και τρυφερότητας, μέσα από τον οποίο όμως ο Χάρα περνάει τα δικά του πολιτικά μηνύματα. Στο βίντεο που ακολουθεί ακούμε αυτό το υπέροχο τραγούδι, που το έχει ερμηνεύσει εξαιρετικά και η Μαρία Φαραντούρη στα “Τραγούδια διαμαρτυρίας” (1977).

* Βίντεο: Te recuerdo Amanda – Victor Jara (1969)

8. GRACIAS A LA VIDA – MERCEDES SOSA (1971)

Η Mercedes Sosa υπήρξε η μεγαλύτερη φωνή της Λατινικής Αμερικής, ένα αξεπέραστο σύμβολο διαμαρτυρίας και αντίστασης. Η “Negra” γεννήθηκε το 1935 στην Αργεντινή και σε ηλικία 15 ετών ηχογράφησε τον πρώτο της δίσκο. Με την υπέροχη κοντράλτο φωνή της ερμήνευσε για πάνω από μισό αιώνα σε κάθε γωνιά της γης τα παραδοσιακά τραγούδια των Άνδεων. Συνεργάστηκε με όλους ανεξαιρέτως τους συνθέτες της Nueva Canción και έγινε η μεγαλύτερη πρέσβειρα του πολιτικού τραγουδιού της Νότιας Αμερικής σε όλο τον κόσμο, “η φωνή όσων δεν έχουν φωνή”, όπως χαρακτηριστικά την αποκαλούσαν.

Ήρθε σε σύγκρουση με τον δικτάτορα Βιντέλα, συνελήφθη, φυλακίστηκε και εξορίστηκε. Ερμήνευσε τραγούδια του Βίκτορ Χάρα, της Βιολέτα Πάρα, του Καετάνο Βελόζο, των Πάμπλο Μιλανές και Σίλβιο Ροντρίγκες, του Αριέλ Ραμίρες, του Αταουάλπα Γιουπάνκι και πολλών άλλων. Το 1971 ηχογράφησε το άλμπουμ “Homenaje a Violeta Parra”, όπου τραγούδησε αποκλειστικά συνθέσεις της μεγάλης Χιλιανής ποιήτριας. Στο βίντεο που ακολουθεί, ακούμε τη Σόσα στη συγκλονιστική ερμηνεία του αριστουργήματος της Βιολέτα Πάρα, “Gracias a la vida”.

* Βίντεο: Gracias a la vida – Mercedes Sosa (1971)

9. TIO CAIMÁN – QUILAPAYÚN (1970)

Οι Quilapayún ηχογράφησαν το 1970 το έκτο τους άλμπουμ με τίτλο “Quilapayún 4”. Το τελευταίο τραγούδι του δίσκου είναι το “Tio Caimán”, τους στίχους του οποίου έγραψε ο Κάρλος Φρανσίσκο Τσανγκ Μαρίν, ποιητής, ζωγράφος, μουσικός, δημοσιογράφος και ακτιβιστής από τον Παναμά. Η μουσική είναι των Quilapayún, ενώ ο τίτλος αναφέρεται στον κοινό εχθρό της Λατινικής Αμερικής, τον βορειοαμερικάνο “gringo” ή “yankee” των βιαιοτήτων και της εκμετάλλευσης, που εδώ όμως παρουσιάζεται ως ο “θείος Καϊμάν” (καϊμάν, είδος υδρόβιου αλιγάτορα που ζει στην Κεντρική και τη Νότια Αμερική).

Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά τραγούδια διαμαρτυρίας της Λατινικής Αμερικής, το οποίο, εκτός από συναυλίες και πολιτικές εκδηλώσεις, ακούγεται πολύ συχνά και στα ποδοσφαιρικά γήπεδα όλης της ηπείρου. Έχει διακευαστεί από αμέτρητους καλλιτέχνες και συγκροτήματα, κυρίως στην Κολομβία, την Κούβα, τη Νικαράγουα και τον Παναμά. Το ακούμε στο βίντεο που ακολουθεί.

* Βίντεο: Tio Caimán – Quilapayún (1970)

10. NO NOS MOVERÁN – JOAN BAEZ (1974)

Η Τζόαν Μπάεζ γεννήθηκε το 1941 στη Νέα Υόρκη από Μεξικάνικης καταγωγής πατέρα και Σκωτσέζα μητέρα. Από μικρή έμαθε κιθάρα και πιάνο, ενώ καλλιέργησε και τη φωνή της. Η δουλειά του πατέρα της στην UNESCO ανάγκαζε την οικογένεια να μετακινείται συνεχώς, με αποτέλεσμα η Τζόαν να έρθει σε επαφή με πολλές και διαφορετικές κουλτούρες στην Αμερική, την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Το 1959 ηχογράφησε τον πρώτο της δίσκο και δυο χρόνια αργότερα γνώρισε τον Μπομπ Ντίλαν.

Η Μπάεζ μυήθηκε στα τραγούδια διαμαρτυρίας του Γούντι Γκάθρι και στους μεγάλους ποιητές της Λατινικής Αμερικής και της γενιάς των beatnik και άρχισε να εκφράζει μέσα από τις εμφανίσεις της αλλά και τις δημόσιες τοποθετήσεις της, την αντίθεσή της στον πόλεμο, την καταπίεση και την κοινωνική ανισότητα. Τάχθηκε ενεργά κατά του πολέμου του Βιετνάμ, πήρε μέρος στο Woodstock και ασχολήθηκε με τα ατομικά δικαιώματα των μειονοτήτων, τη φτώχεια, το περιβάλλον, τη θανατική ποινή, τον πόλεμο στο Ιράκ κ.ά.

Έχει κάνει δεκάδες περιοδείες σε όλο τον κόσμο και η φωνή της έχει συνδεθεί άρρηκτα με το τραγούδι διαμαρτυρίας σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της υδρογείου. Θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες ακτιβίστριες των ΗΠΑ και στη διάρκεια της καριέρας της κυκλοφόρησε πάνω από 30 δίσκους. Το 1974 ηχογράφησε το άλμπουμ “Gracias a la vida”, στο οποίο τραγούδησε αποκλειστικά στα ισπανικά. Στο βίντεο που ακολουθεί, θα ακούσουμε το “No nos moverán” (βασισμένο στο νέγρικο τραγούδι διαμαρτυρίας του 19ου αιώνα “We shall not be moved”), με μια υπέροχη εισαγωγή, στην οποία η Μπάεζ απαγγέλλει το ποίημα του Πάμπλο Νερούδα “Alturas de Machu Picchu” από το “Canto General”.

Πρόκειται για ένα τραγούδι το οποίο συγκινεί μέχρι και σήμερα τους Χιλιάνους, αφού ήταν το τελευταίο που ακούστηκε στο Radio Magallanes (το επίσημο ραδιόφωνο του Κομμουνιστικού κόμματος της Χιλής) στις 11 Σεπτεμβρίου του 1973, αμέσως μετά τον αποχαιρετιστήριο λόγο του Σαλβαδόρ Αγέντε προς τον λαό της Χιλής, λίγο πριν το κτίριο του σταθμού καταληφθεί από τους στρατιώτες του Πινοτσέτ.

* Βίντεο: No nos moverán – Joan Baez (1974)

11. YO PISARÉ LAS CALLES NUEVAMENTE – PABLO MILANÉS (1976)

Ολοκληρώσαμε την παρουσίαση των δέκα τραγουδιών που έγραψαν τη δική τους ιστορία στην πορεία της Nueva Canción Chilena, θα κλείσουμε όμως το σημερινό αφιέρωμα με ένα τραγούδι που ηχογραφήθηκε από τον Πάμπλο Μιλανές, μπροστάρη του αντίστοιχου μουσικού κινήματος στην Κούβα, της Nueva Trova (μαζί με τους Σίλβιο Ροντρίγκες και Νοέλ Νικόλα). Ο Μιλανές, βαθιά επηρεασμένος από τους μεγάλους Κουβανούς ποιητές, Χοσέ Μαρτί και Νικολάς Γκιγιέν, μελοποίησε στίχους τους, αλλά έγραψε και δικά του τραγούδια, ηχογραφώντας περισσότερους από 40 δίσκους στη διάρκεια της καριέρας του.

Στο τρίτο του άλμπουμ, “La vida no vale nada”, που κυκλοφόρησε το 1976, υπάρχει ένα υπέροχο τραγούδι αφιερωμένο στο δράμα που έζησαν οι Χιλιάνοι με το πραξικόπημα του Πινοτσέτ, το “Yo pisaré las calles nuevamente” (Θα περπατήσω και πάλι τους δρόμους). Ήταν η “ευχή” του Μιλανές στον λαό της Χιλής, να αποτινάξει τον ζυγό της δικτατορίας και να τραγουδήσει ξανά στους δρόμους του Σαντιάγο, της Κονσεπσιόν, του Βαλπαραΐσο, της Τάλκα, του Τεμούκο και της Ρανκάγουα.

“Yo pisaré las calles nuevamente, de lo que fue Santiago ensangrentada, y en una hermosa plaza liberada, me detendré a llorar por los ausentes…” (Θα περπατήσω και πάλι τους δρόμους, αυτού που υπήρξε το αιματοκυλισμένο Σαντιάγο και σε μια όμορφη κι ελεύθερη ξανά πλατεία, θα σταθώ να κλάψω για τους απόντες). Σαν αυτή την όμορφη και ελεύθερη πλατεία, όπου πριν λίγες μέρες πανηγύρισαν και τραγούδησαν τη μεγάλη νίκη του Γκαμπριέλ Μπόριτς…

* Βίντεο: Yo pisaré las calles nuevamente – Pablo Milanés (1976)