Η ΑΡΓΕΝΤΙΝΗ ΤΟΥ ΜΙΛΕΙ – ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

2 Δεκεμβρίου 2023.

Λίγες μέρες πριν από την ανάληψη της Προεδρίας από τον Χαβιέρ Μιλέι φτάνουμε στο Μπουένος Άιρες. Μπαίνοντας στο σταθμό του μετρό «Eva Perón» βλέπουμε τους Αργεντινούς λιγομίλητους και σκεπτικούς. Σκυθρωπά πρόσωπα, θλίψη, φτώχεια. Επαίτες μπαινοβγαίνουν διαρκώς στα βαγόνια.

Επισκεπτόμαστε την κεντρική τράπεζα που ο Μιλέι υποσχέθηκε ότι θα «ανατινάξει» γιατί τη θεωρεί υπεύθυνη για τον πληθωρισμό. Δεκάδες αστέγων κοιμούνται στις επιβλητικές μαρμάρινες σκάλες των τραπεζών του κέντρου. Μπαίνουμε στο σούπερ μάρκετ. Χαμηλά φώτα, μισοάδεια ράφια, άνθρωποι που περιφέρονταν με άδεια καροτσάκια. Ένα κιλό κρέας κοστίζει 5.000 πέσος. Πριν από δέκα χρόνια κόστιζε 50 πέσος…

Η Αργεντινή είναι μια ξεχωριστή χώρα της Λατινικής Αμερικής. Μεταπολεμικά, ο Χουάν Ντομίνγκο Περόν διαμόρφωσε ένα ιδιότυπο καθεστώς που συνδύασε τον εθνικισμό, τον καθολικισμό και τα ελεγχόμενα από το κράτος συνδικάτα με την αναγνώριση της εργατικής τάξης ως πολιτικού πρωταγωνιστή και τη δημιουργία κράτους πρόνοιας. Η Αργεντινή είναι σήμερα μία από τις λιγότερο άνισες χώρες της Λατινικής Αμερικής (δεύτερη έως πέμπτη, ανάλογα με τον δείκτη). Έχει επίσης συγκριτικά ψηλό δείκτες ανθρώπινης ανάπτυξης. Παρά την κρίση, βρίσκεται στην 46η θέση στην παγκόσμια κατάταξη του HDI διορθωμένου ως προς την ανισότητα και στη δεύτερη θέση στη Λατινική Αμερική αμέσως μετά τη Χιλή.

Οι δείκτες αυτοί αντικατοπτρίζουν το καλά οργανωμένο δημόσιο σύστημα υγείας και εκπαίδευσης, το κρατικά επιδοτούμενο σύστημα μεταφορών και ενέργειας, τα προγράμματα κατοικίας και τις πλείστες κοινωνικές παροχές. Δεν αποτελεί έκπληξη το ότι το περονιστικό κόμμα κέρδισε τέσσερις από τις πέντε εκλογικές αναμετρήσεις μεταξύ 2003 και 2023.

Από την άλλη πλευρά, η Αργεντινή μαστίζεται τα τελευταία χρόνια από τον πληθωρισμό που πλησιάζει το 150% το 2023. 40% του πληθυσμού ζει πλέον κάτω από το όριο της φτώχειας. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της διαρκούς απώλειας της αγοραστικής δύναμης λόγω πληθωρισμού στην τετραετία του μετριοπαθούς περονιστή Αλμπέρτο Φερνάντες που μόλις ολοκληρώθηκε. Καίτοι οι κρατικές επιδοτήσεις και οι δομές του κράτους πρόνοιας στηρίζουν το λαϊκό εισόδημα, η απελπισία των Αργεντινών οδήγησε στη θριαμβευτική εκλογή ενός αουτσάιντερ χωρίς πολιτική εμπειρία που υπόσχεται μια θαυματουργή θεραπεία.

Ο Μιλέι ανέλαβε τα καθήκοντά του στις 10 Δεκεμβρίου, τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές. Δεν γνωρίζουμε τι θα κάνει στην τετραετία και ίσως να μην καταφέρει καν να την ολοκληρώσει. Το κυβερνητικό του πρόγραμμα είναι τελείως αόριστο. Στην εναρκτήρια ομιλία του, επέκρινε “τις φτωχοποιητικές ιδέες του κολεκτιβισμού”, εξύμνησε την ελευθερία και υποσχέθηκε καταστολή του εγκλήματος. Αλλά δεν είπε κάτι συγκεκριμένο. Από τα όσα συζητήθηκαν στην προεκλογική περίοδο προκύπτουν τρεις βασικές προτάσεις.

1. Κατάργηση της Κεντρικής Τράπεζας και του εθνικού νομίσματος με δολαριοποίηση της οικονομίας. Πώς μπορεί να επιβιώσει μια χώρα 45 εκατομμυρίων κατοίκων χωρίς Κεντρική Τράπεζα; Μια χώρα που εγκαταλείπει το  νόμισμά της παραιτείται από το βασικό μέσο προσαρμογής στις οικονομικές συγκυρίες. Πιστεύει κανείς ότι οι αποφάσεις για νομισματική ισοτιμία στις ΗΠΑ θα εξυπηρετούν πάντα τα συμφέροντα της Αργεντινής;

Η Αργεντινή είναι η χώρα με το μεγαλύτερο χρέος προς το ΔΝΤ (40 δις ευρώ) και βρίσκεται ουσιαστικά σε παύση πληρωμών. Δεν υπάρχει τρόπος να προμηθευτεί συνάλλαγμα που να επιτρέπει τη δολαριοποίηση της οικονομίας. Στην εναρκτήρια ομιλία του, ο Μιλέι είπε ότι έρχονται δύο χρόνια στασιμοπληθωρισμού. Προανήγγειλε ιλιγγιώδη αύξηση τιμών, πτώση της παραγωγής, περισσότερη ανεργία και περισσότερη φτώχεια. Αν αυτό είναι το φάρμακο για τον καλπάζοντα πληθωρισμό και την εξαθλίωση, ο ασθενής δεν φαίνεται να έχει ελπίδες επιβίωσης.

2. Το δεύτερο μέτρο είναι η συρρίκνωση του κρατικού τομέα και των κοινωνικών δαπανών. Στην εναρκτήρια ομιλία του, ο Μιλέι είπε ότι οι δημόσιες δαπάνες του 2024 θα περικοπούν κατά 25 δις ευρώ που αντιστοιχούν σε 5% του ΑΕΠ. Αλλά το μόνο συγκεκριμένο μέτρο που πρότεινε ήταν να μειωθεί στο μισό ο αριθμός των υπουργείων. Στη λαϊκή φαντασία, η κατάργηση ενός υπουργείου σημαίνει απόλυση προσωπικού, πώληση εξοπλισμού και τοποθέτηση της πινακίδας “ενοικιάζεται”. Στην πραγματικότητα όμως, οι καταργήσεις υπουργείων απλώς μεταφέρουν αρμοδιότητες και προσωπικό σε άλλες υπηρεσίες.

Πιο αποτελεσματικές ενδέχεται να είναι οι ιδιωτικοποιήσεις. Βασικός στόχος του Μιλέι είναι η εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου YPF. Η εταιρεία είχε πουληθεί στην ισπανική Repsol και λόγω έλλειψης επενδύσεων επανεθνικοποιήθηκε το 2012. Στη λίστα βρίσκονται επίσης οι κρατικές εταιρείες Trenes Argentinos και Aerolineas Argentinas. Το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Conicet απειλείται με κλείσιμο. Υπάρχουν επίσης σχέδια για δραστικές περικοπές στις κρατικές επιδοτήσεις στις μεταφορές, στην ενέργεια και στα τρόφιμα.

3. Το τρίτο μέτρο είναι η απορρύθμιση. Ο Μιλέι υπόσχεται ότι θα καταργήσει τους ελέγχους και περιορισμούς στην οικονομία και θα ελαστικοποιήσει την εργατική νομοθεσία. Είναι εύκολα τα πύρινα λόγια υπέρ της ελεύθερης αγοράς και τα αναθέματα για το αναποτελεσματικό και διεφθαρμένο κράτος. Θα μπορέσουν όμως τα προεκλογικά συνθήματα να μετατραπούν σε νόμους και πράξη; Δεν φαίνεται πολύ πιθανό και μάλιστα σε μια χώρα με παράδοση κοινωνικών αγώνων που οδήγησαν στην πτώση κυβερνήσεων.

Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι ο Πρόεδρος της Αργεντινής δεν μπορεί να νομοθετήσει χωρίς τη συμφωνία της Βουλής και της Γερουσίας. Και σε αντίθεση με το προεδρικό σύστημα των ΗΠΑ στην Αργεντινή υπάρχει κοινοβουλευτικός πολυκομματισμός. Το κόμμα του Μιλέι έχει 10% των εδρών στη Γερουσία και 15% στη Βουλή. Είναι ο Πρόεδρος με τη μικρότερη κοινοβουλευτική στήριξη στα σαράντα χρόνια που πέρασαν από την πτώση της δικτατορίας. Αυτό σημαίνει ότι θα δυσκολευτεί πολύ να επιβάλει τη νεοφιλελεύθερη ατζέντα του. Είναι αναγκασμένος να συμμαχήσει με την παραδοσιακή δεξιά που εκπροσωπεί ο πρώην πρόεδρος Μάκρι, ο οποίος στη θητεία του (2015-2019) δεν αμφισβήτησε ριζικά το κοινωνικό κράτος και τον δημόσιο τομέα.

Σε ένα προεδρικό σύστημα με πολυκομματισμό, ο Πρόεδρος είναι αναγκασμένος να διαπραγματεύεται το ζητήσει κάθε σημαντικό νομοσχέδιο με παροχή πολιτικών ανταλλαγμάτων. Είναι δε γνωστό ότι τα πολυκομματικά Κοινοβούλια τείνουν σε «κεντρώες» συναινέσεις και βέβαια έχουν ως «όπλο» το impeachment του Προέδρου που αντιστέκεται σε πλειοψηφικές θέσεις.

Προτείνοντας άμεση ρήξη σε στυλ ταγκό με δράμα και πάθος, ο «τρελάρας Μιλέι» (el loco) ποζάρει με ένα αλυσοπρίονο στο χέρι και υπόσχεται ότι θα διαλύσει το κοινωνικό κράτος. Τα όσα λέει δείχνουν έλλειψη οικονομικής και πολιτικής συναίσθησης που φτάνει όντως στα όρια της τρέλας. Σε λίγους μήνες θα μάθουμε τι συμβαίνει όταν αντί για πρόγραμμα μεταρρύθμισης έχουμε κραυγές και θεατρινισμούς.