ΜΗΠΩΣ Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΕΙΝΑΙ ΛΥΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΕΠΤΥΓΜΕΝΟ ΚΟΣΜΟ;

Η Ευρώπη, η Βόρεια Αμερική, η Ιαπωνία γερνάνε. Ραγδαία. Αναπόδραστα. Σύντομα και η Κίνα, γιατί επέλεξε για δεκαετίες την «πολιτική του ενός παιδιού». Μπορεί οι χώρες του Βίζενγκραντ να κλείνουν τα σύνορά τους, μπορεί η ακροδεξιά να καλπάζει εκλογικά και ιδεολογικά, ωστόσο επουδενί οι λύσεις σε αυτό το πρόβλημα δεν βρίσκονται στο κλείσιμο, στο αντιμεταναστευτικό μένος ή στην επιστροφή σε μια ανεύρετη –υποτιθέμενα πατριωτική και με πινελιές μισογυνισμού– αύξηση των γεννήσεων από τον ντόπιο πληθυσμό. 

Άλλωστε είναι εντελώς αδύνατο. Ακόμα κι αν υποθέταμε πως τα κίνητρα θα πλήθαιναν και μονομιάς οι άνθρωποι στον ανεπτυγμένο κόσμο θα άρχιζαν να γεννούν τρία και τέσσερα παιδιά, το δημογραφικό πρόβλημα είναι τέτοιο που τα αποτελέσματά του θα μας πλήξουν σίγουρα τα επόμενα τριάντα με σαράντα χρόνια. Ωστόσο, η μείωση του ρυθμού αύξησης πληθυσμού φαντάζει έτσι κι αλλιώς σαν μοίρα∙ ο αναπόδραστος περιορισμός του σε όλη την Γη προβλέπεται από τα σενάρια όλων των δημογραφικών μοντέλων, και υπάρχουν λόγοι. Η γήρανση είναι η κυρίαρχη δημογραφική τάση του 21ου αιώνα τονίζει και το ΔΝΤ. 

Πώς συνδέεται όμως το εδώ και χρόνια διαπιστωμένο δημογραφικό πρόβλημα, ιδιαίτερα του ανεπτυγμένου κόσμου, με την μετανάστευση; Γιατί όσοι από τους πολίτες ή τους πολιτικούς αντιτίθενται στα μεταναστευτικά ρεύματα βάζουν ταφόπλακα στα ασφαλιστικά συστήματα και το κοινωνικό κράτος των χωρών τους; Τι πρέπει να γίνει –και μάλιστα γρήγορα– έτσι ώστε να εξασφαλιστούν ροές ειδικευμένων και ανειδίκευτων εργαζόμενων από την Αφρική και την Ασία και πώς αυτό σταδιακά μπορεί να εξασφαλίσει την ευημερία περισσότερων ανθρώπων σε όλον τον κόσμο; 

Η συνέχιση των μεταναστευτικών ροών, όρος κοινωνικής & οικονομικής ανάπτυξης 

Ο πρόεδρος του ισχυρότερου οικονομικού think tank της Γερμανίας, Clemens Fuest, σε συνέντευξή του στο Βήμα και την Μαρία Βασιλείου δήλωνε πως «η Ευρώπη έχει γρήγορα αυξανόμενο πληθυσμό που γηράσκει και εργατικό δυναμικό που μειώνεται. Αυτό θα είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια». 

Ο Volker Türk, ύπατος αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, στις 19 Ιουλίου 2023, κατά την διάρκεια μιας συνεδρίας ερωτήσεων και απαντήσεων στο Δημαρχείο των Βρυξελλών, σε μια αποστροφή του λόγου του είπε ακόμα πιο απλά: «Οι περισσότεροι από το νοσηλευτικό προσωπικό στο νοσοκομείο που πηγαίνουν οι γονείς μου στη Γερμανία είναι μεταναστευτικής καταγωγής. Οι περισσότεροι άνθρωποι που εργάζονται στον τομέα της προσωπικής φροντίδας προέρχονται από την μετανάστευση και δεν είναι αρκετοί, σε αυτόν τον τομέα όπως και σε άλλους. Στην Ευρώπη, θα πρέπει να επιστρέψουμε στον ορθολογισμό: Πρέπει να εξετάσουμε τα δημογραφικά στοιχεία όπως ακριβώς είναι και να συνειδητοποιήσουμε ότι είναι προς το συμφέρον μας να κάνουμε μια συζήτηση για την μετανάστευση και να αναγνωρίσουμε ότι δεν πρόκειται να διασφαλίσουμε την δική μας επιβίωση χωρίς αυτήν».

Τι πάθανε αυτοί οι τόσο θεσμικοί παράγοντες και ορίζουν πως οι μετανάστες θα σώσουν τον κόσμο; Έγιναν δικαιωματιστές, αριστεροί ή αναρχοχαρούμενοι; Τίποτα από όλα αυτά δυστυχώς, εντούτοις βλέπουν το παγόβουνο να έρχεται και προσπαθούν να μανουβράρουν τους βαρυκίνητους τιτανικούς που κουμαντάρουν. 

Το παγόβουνο

Εξαιρετικά πρώιμα, από το 2005, σε έρευνα του οικονομολόγου Károly Lóránt, διαπιστωνόταν πως η Ευρώπη μπόρεσε να διατηρήσει τον αριθμό του πληθυσμού της μόνο με την βοήθεια της μετανάστευσης. Μαθαίνουμε επίσης πως από τώρα το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης του αριθμού των πολιτών των ΗΠΑ προέρχεται από τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς και από το 2042 όλη η πληθυσμιακή ανάπτυξη της χώρας αυτής θα προέρχεται αποκλειστικά από τους μετανάστες. Με άλλα λόγια, εδώ και δεκαετίες ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους διατήρησης προνομίων που απολαμβάνουμε ακόμα –πρόσβαση σε δωρεάν υγεία, παιδεία, ασφάλιση, πληρωμή συντάξεων και πολλά άλλα– είναι η «μεταναστευτική εισβολή». Κι αυτή πρέπει να επιταθεί σύντομα και να συνεχίζει αυξανόμενη, γιατί είναι εντελώς απαραίτητο οικονομικά, εργασιακά, αναπτυξιακά. 

Μα γιατί; Πριν λίγο καιρό ο γενικός διευθυντής του υπουργείου Εργασίας, Κωνσταντίνος Αγραπιδάς, απάντησε γράφοντας πως ο αριθμός των εργαζόμενων στην ΕΕ θα μειώνεται κατά ένα εκατομμύριο το χρόνο για τα επόμενα δέκα χρόνια λόγω των αρνητικών δημογραφικών τάσεων που επηρεάζουν αρνητικά την αγορά εργασίας. Ο Andrew Selee, από την άλλη μεριά του Ατλαντικού, πρόεδρος του Migration Policy Institute, ενός παγκόσμιου think tank που προωθεί φιλελεύθερες μεταναστευτικές πολιτικές, έγραφε πρόσφατα στην Wall Street Journal πως είναι τουλάχιστον οκτώ έως και δέκα εκατομμύρια οι θέσεις εργασίας που παραμένουν κενές στις ΗΠΑ κάθε μήνα το 2023. 

Τα οικονομικά αλλά και επιχειρηματικά δεδομένα πιστοποιούν του λόγου το ασφαλές. Μπορεί να σκεφτεί κανείς, για παράδειγμα, πως μέχρι το τέλος του 2022, το μέσο ποσοστό κενών θέσεων στην ΕΕ είχε φτάσει σε ιστορικό υψηλό περίπου 3%, σύμφωνα με έρευνα του Eurofound. Σε αυτό το δεδομένο το ένα τρίτο των εργοδοτών της ΕΕ απαντάνε πως τα συγκεκριμένα κενά περιορίζουν την ικανότητά τους να παράγουν και να παρέχουν υπηρεσίες. Και δεν είναι μόνο αυτό. Μια εκτενής νέα έκθεση της Korn Ferry, μιας μεγάλης εταιρίας παροχής συμβουλών, διαπιστώνει ότι έως το 2030 περισσότερες από 85 εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα μπορούσαν να μείνουν εκκρεμείς, επειδή δεν υπάρχουν αρκετοί ειδικευμένοι άνθρωποι για να τις αναλάβουν. Αν δεν αναστραφεί αυτή η τάση, το 2030 αυτή η έλλειψη ταλέντων θα οδηγήσει σε απώλεια ετήσιων εσόδων που εκτιμώνται σε 8,5 τρισεκατομμύρια δολάρια.

Ωστόσο, δεν είναι μόνο η εξιδεικευμένη εργασία που χρειάζεται ενίσχυση, αλλά και η ανειδίκευτη, που συχνά περνάει κάτω από τα ραντάρ των κυβερνήσεων. Ο Ola Henrikson, περιφερειακός διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, τόνισε πρόσφατα πως «ενώ το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης στην Ευρώπη αφορά την “επιλεκτική μετανάστευση” ατόμων υψηλής ειδίκευσης, δεν είναι σαφές ότι η αγορά χρειάζεται μόνο διδακτορικά». Και συνέχιζε τονίζοντας πως «η ΕΕ το γνωρίζει αυτό και προσπαθεί να προσαρμόσει τους κανονισμούς της για να προσελκύσει επαγγελματίες υγείας και “προσωπικής φροντίδας”, προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες υποστήριξης των ηλικιωμένων».

Μερικές αλήθειες ενάντια στα πολλά ψέματα

Μια πρώτη αλήθεια είναι αυτή που αναφέρει ο Wouter Zwysen, ερευνητής στο Ευρωπαϊκό Συνδικαλιστικό Ινστιτούτο, ένα ανεξάρτητο κέντρο έρευνας και κατάρτισης της Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Συνδικάτων. Σε άρθρο του τονίζει πως το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη δεξιοτήτων όσο, κυρίως, οι μικρές αμοιβές. Από την άλλη, όλα τα δεδομένα τείνουν να δείχνουν πως η άτυπη αγορά εργασίας δεν περιορίζεται μόνο, λόγου χάρη, στις γεωργικές εργασίες αλλά επεκτείνεται στη μεταποίηση, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, τις υπηρεσίες παράδοσης (delivery), τα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία.

Άτυπη, μαύρη εργασία από ανθρώπους χωρίς χαρτιά και χαμηλοί μισθοί δεν βοηθούν τις κοινωνίες των ανεπτυγμένων χωρών, ίσα ίσα. Η ξενοφοβία και ιδιαίτερα η ισλαμοφοβία είναι η ακροδεξιά απάντηση. Μόνο που δεν είναι απάντηση, αλλά τρόπος να μεγαλώσεις το πρόβλημα. Έτσι κι αλλιώς, οι υπερβολές τους δεν στέκουν ακόμα και στατιστικά. Για παράδειγμα, όπως αναφέρουν τα Ηνωμένα Έθνη, την 1η Ιανουαρίου 2022 υπήρχαν 38 εκατομμύρια άνθρωποι γεννημένοι εκτός ΕΕ ή μόλις το 8,5% του πληθυσμού. Δεν το λες και τεράστιο. Παγκοσμίως μάλιστα το ποσοστό είναι ακόμα μικρότερο, στο 3,5%. 

Αν μιλήσουμε σοβαρά, γνωρίζουμε τις λύσεις. Ήδη η Γερμανία νομοθετεί ακόμα πιο επιτρεπτικά για να δεχτεί περισσότερους εξιδεικευμένους μετανάστες. Η Κίνα διεισδύει στην αφρικανική ήπειρο με το σινο-αφρικανικό εμπόριο να ξεπερνά τα 200 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Αν αυτές όμως είναι οι λύσεις χωρών που ιμπεριαλιστικά προσπαθούν να απαντήσουν στα συγκαιρινά και μελλοντικά οικονομικά τους προβλήματα, τότε οι κοινωνίες των ανεπτυγμένων χωρών μπορούν να διεκδικήσουν πολλά – πολλά περισσότερα από όσα φαντάζονται ως τώρα. 

Μεγαλύτερη επένδυση οι άνθρωποι και οι αμοιβές τους

Ας σκεφτούμε για λίγο δυο απλά στατιστικά δεδομένα. Το πρώτο είναι πως σε παγκόσμιο επίπεδο το ανθρώπινο κεφάλαιο –άνθρωποι, εργασία, γνώση– θα αξίζει έως και 1,2 τετράκις εκατομμύρια δολάρια τα επόμενα πέντε χρόνια. Αντίθετα, το φυσικό κεφάλαιο –εμπορεύματα, ακίνητα, τεχνολογία– θα εκτιμάται σε 521 τρισεκατομμύρια δολάρια. Το ανθρώπινο ταλέντο και η ευφυΐα είναι 2,33 φορές πιο πολύτιμα από οτιδήποτε άλλο μαζί. Το δεύτερο δεδομένο είναι πως το ανθρώπινο κεφάλαιο είναι επίσης ο μεγαλύτερος δημιουργός αξίας που υπάρχει. Σύμφωνα με την οικονομική ανάλυση Korn Ferry για κάθε 1 δολάριο που επενδύεται σε ανθρώπινο κεφάλαιο προστίθενται 11,39 δολάρια στο ΑΕΠ. 

Χρειάζεται όμως να κάνουμε πολλά περισσότερα για να καταφέρουμε να αυξήσουμε τους μισθούς και να μειώσουμε την άτυπη εργασία. Στον ύστερο καπιταλισμό τίποτα δεν χαρίζεται, γι’ αυτό πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά την τεράστια παγκόσμια αποσυνδικαλιστικοποίηση που δεν επιτρέπει διεκδικήσεις καλύτερων συνθηκών ζωής και εργασίας για όλους και όλες.

Αξίζει τον κόπο να επενδύσουμε σε εμάς, στον άνθρωπο, στους ειδικευμένους και ανειδίκευτους εργαζόμενους, σε μετανάστες και ντόπιους που θα πληρώνουν ασφαλιστικές εισφορές, που θα τυγχάνουν καλύψεων και καλών μισθών. «Το μόνο που κάνει καλά ο ρατσισμός είναι να ρίχνει τα μεροκάματα όλων», όπως έλεγε ένα παλιό αναρχικό σύνθημα και είχε δίκιο. Είναι προϋπόθεση της ευημερίας μας η εργασία των μεταναστών και πρέπει να χρηματοδοτήσουμε αδρά τις εξειδικεύσεις τους για να τα πάμε κι εμείς καλύτερα αλλά και εκείνοι. Ήδη, ακόμα κι έτσι, κουτσουρεμένα, ρατσιστικά, με τόσα εμπόδια, οι πολίτες με καταγωγή εκτός ανεπτυγμένων χωρών βοηθούν πολύ τις πατρίδες τους. Το 2022 εμβάσματα σε χώρες με χαμηλά ή μεσαία εισοδήματα εκτιμάται ότι έχουν αυξηθεί κατά 8 τοις εκατό σε σύγκριση με το 2021 και έφτασαν τα 647 δισεκατομμύρια δολάρια, συνεχίζοντας να ξεπερνούν σε όγκο τις Άμεσες Ξένες Επενδύσεις και την επίσημη αναπτυξιακή βοήθεια σε αυτές τις χώρες.

Χρειάζεται όμως να κάνουμε πολλά περισσότερα για να καταφέρουμε να αυξήσουμε τους μισθούς και να μειώσουμε την άτυπη εργασία. Στον ύστερο καπιταλισμό τίποτα δεν χαρίζεται, γι’ αυτό πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά την τεράστια παγκόσμια αποσυνδικαλιστικοποίηση που δεν επιτρέπει διεκδικήσεις καλύτερων συνθηκών ζωής και εργασίας για όλους και όλες. O Διεθνής Οργανισμός Εργασίας εκτιμά ότι τα συνδικάτα παγκοσμίως αντιπροσωπεύουν 251 εκατομμύρια εργαζόμενους στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα. Αν υπολογίσουμε πως το παγκόσμιο εργατικό δυναμικό το 2023 ήταν περίπου 3,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι, τότε μόνο το 8,2% αυτών ήταν μέλη κάποιου συνδικάτου, οργανισμών που, ακόμα κι έτσι, παραμένουν οι μεγαλύτερες εθελοντικές οργανώσεις παγκοσμίως. 

Είναι διαπιστωμένο από όλες τις έρευνες πεδίου πως οι εργαζόμενοι, ντόπιοι και μετανάστες, που διεκδικούν μέσω των συλλογικοτήτων τους απολαμβάνουν καλύτερους μισθούς, ενδυναμώνονται, δημιουργούν συμπεριληπτικές, καλύτερες κοινωνίες. Ο κοινωνιολόγος Νίκος Παναγιωτόπουλος και η ομάδα του διαπίστωναν το 2022 πως «η ένταξη στις βασικές μορφές της κοινωνικής ζωής, η ισχυρή αυτονομία της πρακτικής ζωής, η αίσθηση μιας βαθιά θεμελιωμένης διανεμητικής δικαιοσύνης και η ενεργός και αλληλέγγυα συμμετοχή στα κοινά αποτελούν […] τους βασικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην ευτυχία και την ευζωία καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής των κοινωνικών υποκειμένων». Ας το πάρουμε στα σοβαρά.