ΞΕΝΙΑ, Η ΘΡΥΛΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΟΣΜΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Χαράλαμπος Σφαέλλος, Άρης Κωνσταντινίδης: Οι πρωτεργάτες.
Ιωάννης Τριανταφυλλίδης, Γιώργος Νικολετόπουλος, Φίλιππος Βώκος, Κωνσταντίνος Σταμάτης, Διονύσιος Ζήβας, Αικατερίνη Διαλεισμά: Οι συνεργάτες.

Όποιος χαρακτηρισμός και αν αποδοθεί σε αυτούς τους κορυφαίους Έλληνες αρχιτέκτονες, που θα υμνεί τα έργα και τις ημέρες, την συμβολή τους στην απαρχή του ελληνικού τουρισμού, αλλά κυρίως το αποτύπωμα τους στην αρχιτεκτονική που σημάδεψε την εθνική μας ξενοδοχία, θα είναι ίσως λίγος.

Οραματιστές, καλλιτέχνες, τεχνοκράτες, άνθρωποι με ευαισθησίες, με βλέμμα στο μέλλον, με αγάπη για τη φύση, το περιβάλλον, την ιστορία και την παράδοση, αλλά πάνω από όλα για τον άνθρωπο. Τον ντόπιο και τον ξένο. Πως αλλιώς να δικαιολογήσει κανείς το γεγονός ότι 70 χρόνια πριν σχεδίαζαν και έχτισαν τα εμβληματικά Ξενία σε όλη τη χώρα, τους χώρους που υποδέχτηκαν με αξιώσεις για ολόκληρες δεκαετίες, εγχώριους και διεθνείς τουρίστες και έβαλαν την Ελλάδα στον παγκόσμιο χάρτη του τουρισμού. Η πορεία όλων αυτών των ανθρώπων, απέδειξε την προφανή αξία τους. Τα αρχιτεκτονήματα τους, τα ξενοδοχεία Ξενία, σχεδόν 50 στον αριθμό, τοποθετημένα στα ομορφότερα σημεία όλης της χώρας, δημιούργησαν σχολή. Διδάσκονταν και συνεχίζουν να διδάσκονται στα ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, αποτελούν αντικείμενα μελετών και διατριβών ακόμη και σήμερα. Ενέπνεαν και εμπνέουν.

Η θρυλική ιστορία των ξενοδοχείων Ξενία είναι γνωστή, όπως και η παρακμή τους, που οδήγησε σε κλεισίματα, πωλήσεις, αλλαγές χρήσης, ακόμη και κατεδαφίσεις και ευτυχώς και κάποιες ανακαινήσεις και επαναλειτουργίες. Η ιστορία όμως που γράφτηκε στο χαρτί, τα αρχιτεκτονικά σχέδια αυτών των ξενοδοχείων, δεν αλλάζει, δεν αλλοιώνεται.

Στο Magazine μίλησε ο κ. Παναγιώτης Τσακόπουλος, Αρχιτέκτων-μηχανικός και ιστορικός της αρχιτεκτονικής. Και μίλησε με θαυμασμό και αγάπη. Μίλησε ακόμη ο Αρχιτέκτονας κ. Κωνσταντίνος Κυδωνιάτης, νεώτερης γενιάς που γνώρισε τα Ξενία από τις διακοπές των παιδικών του χρόνων.

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ ΞΕΝΙΑ

Παναγιώτης Τσακόπουλος: «Τα Ξενία αποτελούν ιδιαίτερα δημοφιλή παραδείγματα του ελληνικού μεταπολεμικού μοντερνισμού και η ενασχόληση με την ιστορία και την αρχιτεκτονική τους, αλλά και με το ζήτημα της διάσωσής τους είναι όλο και πυκνότερη τα τελευταία χρόνια, κάτι που αρχίζει να συμβαίνει και με την ιστορία και την αρχιτεκτονική της αθηναϊκής μεταπολεμικής πολυκατοικίας. Πέρα λοιπόν από μια αρκετά εκτεταμένη βιβλιογραφία για το θέμα σε ειδικευμένες εκδόσεις, μπορεί κανείς να αναζητήσει και πλήθος άρθρων και δημοσιεύσεων στις σελίδες του διαδικτύου. Θα περιορισθώ να θυμίσω εδώ κάποια πολύ βασικά σημεία της ιστορίας των Ξενία.

Αποτελούν καρπό της νέας πολιτικής για τον τουρισμό που εγκαινίασαν οι ελληνικές κυβερνήσεις μετά τον πόλεμο και της δημιουργίας το 1950 του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού. Η Τεχνική Υπηρεσία του νεοσύστατου οργανισμού στελεχώθηκε με μερικούς από τους πιο αξιόλογους αρχιτέκτονες της εποχής, κάτω από τη διεύθυνση αρχικά του Χαράλαμπου Σφαέλλου (1950-1958) και στη συνέχεια του Άρη Κωνσταντινίδη (προϊστάμενου της Υπηρεσίας Μελετών μεταξύ 1957-1967).

Στο πλαίσιο της λειτουργίας της εκπονήθηκαν μελέτες και υλοποιήθηκε ένας πολύ μεγάλος αριθμός ξενοδοχείων, μοτέλ, τουριστικών περιπτέρων και τουριστικών εγκαταστάσεων σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας που αποτέλεσαν τοπόσημα και αρχιτεκτονικά σύμβολα, πριν εγκαταλειφθούν και απαξιωθούν κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν».

ΠΟΣΟ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΙΝΑΙ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΞΕΝΙΑ

Παναγιώτης Τσακόπουλος: «Οι αρχιτεκτονικές τάσεις, ιδιαίτερα των δημόσιων κτιρίων, ακολουθούν συνήθως ένα γενικότερο πολιτικό-οικονομικό και κοινωνικό πλαίσιο. Ο κρατικός Ε.Ο.Τ., μέρος των πραγματοποιήσεων του οποίου χρηματοδοτήθηκε από το σχέδιο Μάρσαλ, υιοθέτησε, μέσω της Τεχνικής του Υπηρεσίας, μια αρχιτεκτονική αντίληψη νεωτερική και προσανατολισμένη στην προώθηση προς μια διεθνή πελατεία μιας νέας εικόνας της χώρας, τεχνολογικά και αισθητικά εκσυγχρονισμένης και κοινωνικά «ανέμελης» και αισιόδοξης, λίγο μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου και την κατοχύρωση της πολιτικής της ένταξης στην αμερικανική σφαίρα επιρροής.

Ένα παράλληλο νεωτερικό αρχιτεκτονικό δίκτυο υπήρξε την ίδια εποχή το δίκτυο των υποκαταστημάτων της, επίσης κρατικής, Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος σε όλη τη χώρα, σχεδιασμένων από την Υπηρεσία Μελετών της και νέους μοντερνιστές αρχιτέκτονες, κάτω από την καθοδήγηση του Κωνσταντίνου Δεκαβάλλα. Αναμφισβήτητα, η επιλογή του Σφαέλλου, αρχικά, και στη συνέχεια του Άρη Κωνσταντινίδη ως επικεφαλής της Τεχνικής Υπηρεσίας του Ε.Ο.Τ. χάρισε στην ελληνική δημόσια αρχιτεκτονική την ευκαιρία υλοποίησης μιας σειράς εξαιρετικών έργων, που την τοποθέτησαν ισότιμα στον χάρτη της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα.

Απόδειξη είναι και ο μεγάλος αριθμός δημοσιεύσεων των Ξενία του Άρη Κωνσταντινίδη στα διεθνή αρχιτεκτονικά περιοδικά και τις ειδικευμένες εκδόσεις της εποχής».

ΟΙ ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΑΠΟ ΑΛΛΕΣ ΧΩΡΕΣ ΚΑΙ ΞΕΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

Παναγιώτης Τσακόπουλος: «Η ιστορία του διεθνούς μοντερνισμού είναι μια ιστορία επιρροών. Οι μελέτες των Ξενία υιοθετούν κοινές λειτουργικές αρχές, όμως διαφοροποιούνται ως προς τη σύνθεση και την αρχιτεκτονική τους έκφραση με βάση την εκπαίδευση και την επαγγελματική εμπειρία των αρχιτεκτόνων τους, αλλά και το περιρρέον ιδεολογικό κλίμα και τις διεθνείς αρχιτεκτονικές προσεγγίσεις.

Για παράδειγμα, ο Χαράλαμπος Σφαέλλος (1914-2004) που διεύθυνε την Τεχνική Υπηρεσία του Ε.Ο.Τ. κατά την περίοδο 1950-1958 μεταφέρει την εμπειρία του από τις σπουδές του στο Παρίσι σε συνθέσεις που κάποτε παραπέμπουν στην αρχιτεκτονική των γαλλικών μεσογειακών θερέτρων αμέσως μετά τον πόλεμο (Ξενία Αργοστολίου, 1955, Ξενία Θάσου, 1955), ενώ είναι επιρρεπής στην ισχυρή ανάμειξη στις όψεις στοιχείων της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των τόπων για τους οποίους σχεδιάζει (π.χ. στα Ξενία της Καστοριάς, 1952-53, ή της Τσαγκαράδας, 1956-57).

Οι νεότεροι αρχιτέκτονες φέρουν κυρίως την εμπειρία των σπουδών τους στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Αθήνας, τη διεθνιστική φονξιοναλιστική εκπαίδευση του Κώστα Κιτσίκη, τη μεθοδική διδασκαλία της οικοδομικής από τον Κυπριανό Μπίρη, την ποιητική ευαισθησία του Πικιώνη, την ευρύτητα των αισθητικών προσεγγίσεων του Μιχελή, επηρεάζονται όμως ταυτόχρονα από τις σύγχρονες διεθνείς πραγματοποιήσεις μέσα από τις σελίδες των αρχιτεκτονικών βιβλίων και των περιοδικών που φθάνουν και στην Αθήνα.»

Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΆΡΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ ΚΑΙ Η ΟΜΑΔΑ ΤΟΥ

Παναγιώτης Τσακόπουλος: «Ο Άρης Κωνσταντινίδης ακολουθεί με συνέπεια, και στην περίπτωση των ξενοδοχειακών συγκροτημάτων που σχεδιάζει, την προσωπική του έρευνα πάνω στις τυπολογικές αρχές της κατασκευής και την επεξεργασία ενός ασκητικού, σχεδόν ιδεατού, αυτόχθονος μοντερνισμού. Είναι από εκείνους που διαμορφώνουν πρωτογενώς τη διεθνή αρχιτεκτονική πρωτοπορία της εποχής τους και συνεπώς θα τολμούσα να πω ότι δεν υπόκειται σε επιρροές αλλά επηρεάζει ο ίδιος τους νεότερους αρχιτέκτονες.

Ωστόσο, παρά την ακράδαντη πίστη του στην αξία του προσωπικού του έργου (ή ακριβώς γι’ αυτό), είναι γενικά παραδεκτό ότι άφησε στους συνεργάτες του απόλυτη ελευθερία στην επεξεργασία των δικών τους συγκροτημάτων και δεν θέλησε να παραγάγει μέσω αυτών «αντίγραφα» της δικής του αρχιτεκτονικής. Έτσι, νεότεροι αρχιτέκτονες, ο Ιωάννης Τριανταφυλλίδης (Ξενία Ναυπλίου, 1958), η Καίτη Διαλεισμά (Ξενία Ανδρίτσαινας, 1959), ο Φίλιππος Βώκος (Ξενία Σπετσών, 1960), ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς (Ξενία Σίφνου, 1961) ή ο Γιώργος Νικολετόπουλος αναπτύσσουν ο καθένας τη δική του προσωπικότητα, επηρεαζόμενοι κυρίως από το «διεθνές στυλ», με μια σαφή ωστόσο διάθεση τοπικής ερμηνείας του».

ΤΑ ΞΕΝΙΑ ΕΦΕΡΑΝ ΝΕΑ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΖΩΗ

Παναγιώτης Τσακόπουλος: «Τα ξενοδοχεία Ξενία Πιστεύω ότι εντάχθηκαν αντιστικτικά, στους τόπους που δημιουργήθηκαν, με τη δυναμική της μοντέρνας αρχιτεκτονικής τους, επιλέγοντας μια διαλεκτική σχέση με το περιβάλλον τους μέσω της μορφής και των υλικών τους, και προτείνοντας ταυτόχρονα υπαίθριες διαμορφώσεις που δεν ανακαλούσαν παραδοσιακές μνήμες αλλά πρότειναν μια νέα αντίληψη της υπαίθριας ζωής.

Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΩΝ ΞΕΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Παναγιώτης Τσακόπουλος: «Οι τυπολογικές και συνθετικές αρχές που επεξεργάσθηκαν οι αρχιτέκτονες του Ε.Ο.Τ. αποτέλεσαν το βασικό πρότυπο για την ξενοδοχειακή αρχιτεκτονική στην Ελλάδα μέχρι και τη δεκαετία του 1970, ίσως και αργότερα, ακόμη δηλαδή και όταν οι αισθητικές κατευθύνσεις της αρχιτεκτονικής των ξενοδοχείων απομακρύνθηκαν από την εικονογραφία του αμερικανικής έμπνευσης μεταπολεμικού «διεθνούς στυλ» και προσανατολίσθηκαν προς μια περισσότερο γλυπτική χρήση του ανεπίχριστου σκυροδέματος στις όψεις και τους εσωτερικούς χώρους».

ΤΟ ΠΙΟ ΞΕΝΙΑ ΞΕΧΩΡΙΖΩ

Παναγιώτης Τσακόπουλος: «Θεωρώ γοητευτική την αρχιτεκτονική πολλών από τα Ξενία, τόσο εκείνων της δεκαετίας του 1950, όσο και των μεταγενέστερων της δεκαετίας του 1960, όμως ξεχωρίζω ανάμεσά τους τα Ξενία της Καλαμπάκας και της Μυκόνου, δυο αντιδιαμετρικές συνθετικά, αλλά εξ ίσου ιδιοφυείς αρχιτεκτονικές δημιουργίες του Άρη Κωνσταντινίδη».

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΥΔΩΝΙΑΤΗΣ: Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΑΦΗ

Κωνσταντίνος Κυδωνιάτης: «Η πρώτη μου επαφή με τα ξενοδοχεία Ξενία ήταν τη δεκαετία του 70’ και 80’ κατά την περίοδο οικογενειακών διακοπών σε πολλά από αυτά. Χαρακτηριστικά θυμάμαι τις επανειλημμένες επισκέψεις στο ξενοδοχείο των Δελφών, του Πόρου, της Μυκόνου, της Τσαγκαράδας, του Ναυπλίου, της Σκιάθου και της Καλαμπάκας. Αργότερα, κατά τη διάρκεια των σπουδών μου στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στο τμήμα Αρχιτεκτόνων, είχα την ευκαιρία μέσω της διδασκαλίας και των διαλέξεων από τους καθηγητές μας, να γίνουν αναφορές σε πολλά από αυτά ως παραδείγματα άρτιας αρχιτεκτονικής στον ξενοδοχειακό τομέα».

ΛΑΜΠΡΗ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Κωνσταντίνος Κυδωνιάτης: «Τα Ξενία κατά πλειοψηφία υπήρξαν και υπάρχουν ακόμα και σήμερα ως παραδείγματα λαμπρής και πρωτοπόρου αρχιτεκτονικής που εκπλήρωσαν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο την περίοδο εκείνη τις απαιτήσεις διαμονής και φιλοξενίας των επισκεπτών τους. Για πολλούς από εμάς αποτελούν ακόμα και σήμερα πηγή έμπνευσης και μελέτης. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν για την εποχή πολλές φορές πρωτοποριακά παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχε τόσο μεγάλη γνώση, εμπειρία και ανταπόκριση αυτών στη διάρκεια του χρόνου».

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΜΠΕΥΣΗ

Κωνσταντίνος Κυδωνιάτης: «Είναι δεδομένο ότι πολλά από αυτά τα ξενοδοχεία αποτελούν πηγή έμπνευσης και αφετηρία σκέψης και προβληματισμού για τα νέα και σύγχρονα καταλύματα που σχεδιάζουμε και κατασκευάζουμε τα τελευταία χρόνια. Τα δεδομένα και οι συνθήκες έχουν αλλάξει και οι απαιτήσεις τόσο των ιδιοκτητών αλλά και των πελατών είναι πολύ διαφορετικές από το παρελθόν με αποτέλεσμα πολλές φορές ο σχεδιασμός να είναι πολύ πιο πολύπλοκος».

ΤΑ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΜΕΝΑ ΞΕΝΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

Κωνσταντίνος Κυδωνιάτης: «Για να κρίνει κανείς τη δουλειά και το τελικό αποτέλεσμα σε τέτοιου είδους επεμβάσεις θα έπρεπε να γνωρίζει όλα τα δεδομένα και να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός στις κρίσεις του. Από αυτά που έχω δει είτε από επισκέψεις μου σε ξενοδοχεία που έχουν γίνει επεμβάσεις είτε από φωτογραφικό υλικό σε άλλα θα έλεγα ότι το αποτέλεσμα δεν είναι το καλύτερο δυνατό.

Από τα ξενοδοχεία Ξενία μου αρέσει περισσότερο αυτό των Δελφών, σχεδιασμένο από τον δάσκαλο Δημήτρη Πικιώνη, ήταν αυτό που μου είχε κάνει ιδιαίτερη εντύπωση από πολύ μικρή ηλικία, λόγω του καθαρού σχεδιασμού και της ξεκάθαρης εργονομίας του. Η απλότητα των μορφών αλλά και η χρήση των υλικών ήταν σε πλήρη αρμονία, ενώ οι χώροι που είχαν δημιουργηθεί για την κοινή χρήση των επισκεπτών σου δημιουργούσαν μια οικία αίσθηση».