ΧΩΡΙΣ ΡΕΥΜΑ Η ΑΘΗΝΑ ΓΙΑ ΔΥΟ ΜΗΝΕΣ – ΜΙΑ ΑΛΗΘΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Μπήκαμε στην πρόβα της παράστασης «Εγώ δεν είμαι ο Μάνθος Μανδηλάκης» που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο θέατρο Άλφα, από τις 16 Μαΐου σε σκηνοθεσία Βίλιας Χατζοπούλου και σας μεταφέρουμε τις εντυπώσεις μας.
Το 1929 η Αθήνα βυθίστηκε στο σκοτάδι εξαιτίας της απεργίας των εργαζομένων στο φωταέριο Αθηνών που κράτησε δύο ολόκληρους μήνες. Κύριο αίτημά τους ήταν η χορήγηση 13ου μισθού.
Η κυβέρνηση ανέθεσε στην αστυνομία την περιφρούρηση του εργοστασίου φωταερίου και επιστράτευσε στην θέση των εργαζομένων ναύτες, καθώς εκείνοι γνώριζαν να χειρίζονται τον γαιάνθρακα. Τελικά οι ναύτες κατάφεραν με αρκετή δυσκολία να πετύχουν την διανομή φωταερίου μόνο σε ορισμένες βιομηχανίες της πρωτεύουσας. Η απεργία στέφθηκε με απόλυτη αποτυχία. Ήταν όμως μία αρχή. Τραγική ειρωνία; Στην υπόλοιπη Ευρώπη ο κοινωνικός αυτός αγώνας για τον 13ο μισθό ήταν επιτυχής.
Με φόντο αυτή την άγνωστη σε πολλούς απεργία, η Βίλια Χατζοπούλου έγραψε το έργο «Εγώ δεν είμαι ο Μάνθος Μανδηλάκης», που βασίζεται στο διήγημα «Αίμα στην πόλη μαζί με φως», και τώρα παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο θέατρο Άλφα, από τις 16 Μαΐου, κάθε Δευτέρα και Τρίτη, για 6 μόνο παραστάσεις.
Πρόκειται για ένα έργο που φέρνει στο φως έναν άγνωστο κοινωνικό αγώνα που έθεσε, όμως τις βάσεις για μία κατάκτηση – τον 13ο μισθό- που μέχρι πριν την οικονομική κρίση λογιζόταν δεδομένη από όλους -ωστόσο τα τελευταία χρόνια αυτός ο επιπλέον μισθός τέθηκε πολύ συχνά υπό αμφισβήτηση κι εξακολουθεί να τίθεται.
Πήγα στις πρόβες της παράστασης που σκηνοθετεί η Βίλια Χατζοπούλου με τρομερή περιέργεια. Ήθελα να δω πώς ένας τέτοιος αγώνας παίρνει σάρκα κι οστά και γίνεται παράσταση μέσα από την προδοσία δύο φανταστικών ηρώων, του Μάνθου Μανδηλάκη και του Εμμανουήλ Στέφου, που το χτύπημα της μεγάλης ιστορίας τούς βρίσκει απροετοίμαστους και τους αναγκάζει να πάρουν θέση. Μία ιστορία παλιά, λοιπόν, που, ωστόσο, κάνει το σήμερα διαυγέστερο. Γιατί ως γνωστόν η ιστορία επαναλαμβάνεται. Και οι αγώνες και οι ήρωες κάνουν κύκλους…
Με έκπληξη διαπίστωσα πως στο έργο περιστρέφεται γύρω από ένα ανδρικό τρίγωνο. Δύο παρόντες και ένας απών. Και πέντε γυναίκες ομοιόμορφα ντυμένες που σαν μία γροθιά σε αυτό το έργο γίνονται ο Μάνθος Μανδηλάκης και ο Εμμανουήλ Στέφος. Εκείνοι έζησαν την ιστορία, αυτές τη διάλεξαν και διεκδίκησαν έναν δικό τους τρόπο να την ξαναζωντανέψουν. Φορώντας τα παπούτσια των δύο ανδρών ακολουθούν τα βήματά τους, τούς κουβαλούν πάνω τους, αγκαλιάζουν τις αγωνίες και τα διλήμματά τους, τους δικαιώνουν.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
1929. Η μεγάλη απεργία στο εργοστάσιο Φωταερίου βρίσκεται σε εξέλιξη. Η Αθήνα βυθίζεται στο σκοτάδι από άκρη σε άκρη. Δύο άντρες, Ο Μάνθος Μανδηλάκης και ο Εμμανουήλ Στέφος θα αναμετρηθούν με την προδοσία. Ένας τρίτος άντρας, ο Αναγνωστόπουλος, θα τους ακολουθήσει θέτοντας το δίκαιο, ως μοναδική αλήθεια. Η διαφορά των τριών είναι πως όλοι έχουν την αίσθηση του δικαίου, ο καθένας όμως το αντιλαμβάνεται από διαφορετική πλευρά. Ο Αναγνωστόπουλος είναι η ηγετική φιγούρα που προσπαθεί να αλλάξει τα πάντα και στο τέλος εμφανίζεται ως Από μηχανής Θεός. Συμβολίζει το ουτοπικό, το ρομαντικό.
Τους άλλους δύο μας περιγράφει ιδιαίτερα γλαφυρά ο Ηλίας Βαλάσης: “Ο Μανδηλάκης είναι φοβερά καπάτσος, σκληροτράχηλος από τα γεννοφάσκια του. Πατά καλά στα πόδια του, το μυαλό του κόβει. Και ενώ μένει πίσω και δε συμφωνεί με την απεργία, δε δέχεται να είναι προδότης ούτε για μια μέρα. Έχει μέσα του έντονη την αίσθηση του δικαίου. Αλλά κοιτά τον εαυτό του και φεύγει. Πηγαίνει στη Μάρθα, την κοπέλα που αγαπά στο χωριό του στη Νάξο.
Και οι δύο ήρωες είναι ηθικοί μέσα στην ανηθικότητά τους.
Ο μικρός, ο Στέφος, είναι ο αδύναμος χαρακτήρας. Είναι αυτός που ενδύεται τον Μανδηλάκη μέσω της κουβέρτας του. Η διαφορετικότητα των δύο αντρών είναι αυτή που τους ενώνει. Ο ένας αισθάνεται πως έτσι προσφέρει δίκιο, ο άλλος “βρίσκει” τον άνθρωπο που θα τον υποστηρίξει εν αγνοία του. Κάνει την υπέρβαση γιατί τον απασχολεί περισσότερο να βολέψει τις αδελφές του. Τον νοιάζει πολύ η οικογένειά του.
Και οι δύο είναι ηθικοί μέσα στην ανηθικότητά τους. Εκτός από την ανάσα που έρχεται, τον Αναγνωστόπουλο”.
Ένα ψωμί και μία κουβέρτα
Αυτά είναι τα δύο μοναδικά σκηνικά αντικείμενα της παράστασης που αποτελούν και τα δύο σύμβολα επιβίωσης. Το ψωμί, ωστόσο, το βεβηλώνουν. Το κόβουν και το πετούν κάτω. Δεν το τρώει κανείς. Αυτή η φτώχεια, είναι νηστικοί κι απλήρωτοι. Με το ψωμί πεταγμένο. Η κουβέρτα είναι το βασικό στοιχείο μεταμόρφωσης της προδοσίας. Και οι δύο ήρωες περνούν από την κουβέρτα. Ο ένας για να διαφύγει από την ντροπή και ο άλλος για να ξεφύγει από την ντροπή και να δραπετεύσει. Δύο εκρηκτικά διπολικά σχεδόν βλέμματα στη ζωή και στην αντίληψή της.
“Το βασικό δίλημμα των ηρώων αφορά την ανάγκη τους να επιβιώσουν. Θεωρούν δίκαια τα αιτήματα της απεργίας, ωστόσο δε μπορούν να τα στηρίξουν. Το αύριο τους ζητά, μένουν απλήρωτοι, πείνασαν πάλι, και οι δυνατοί δε δίνουν δώρα. Δίνουν περισσότερα στον αγώνα από όσα αντέχουν να δώσουν. Αυτό οδηγεί σε δραματικές συγκρούσεις, προδοσία, τιμωρία. Η λύση του δράματος είναι σκληρή, όσο σκληρά είναι και τα μέταλλα και τα κάρβουνα που χρησιμοποιούν για να δώσουν φως στην Αθήνα και να την απαλλάξουν απ’ το σκοτάδι”, μου λέει η Βίλια Χατζοπούλου.
Το έργο έχει μία ιδιαίτερη δυναμική. Ο λόγος του είναι κοφτερά αφηγηματικός. Και σε παρασύρει μέσα στις ηθικές των ηρώων. Η φωνή των πέντε γυναικών βγάζει προς τα έξω την εσωτερικότητα και τις μύχιες σκέψεις των δύο ανδρών, όπως εκείνοι δε μπόρεσαν ποτέ να τις εκφράσουν. “Ο λόγος τους, γεμάτος καθαρότητα και τρυφερότητα, φωτίζει τον πόνο, την απόγνωση, την αδυναμία αλλά και τα όνειρά των ηρώων, που η εποχή τους δεν τους επέτρεψε να φανερώσουν”, αναφέρουν οι γυναίκες της θεατρικής ομάδας.
Τελικά αξίζει να πεθάνεις για ένα όνειρο και ας είναι η φωτιά του να σε κάψει;
Αυτός είναι ο στίχος του τραγουδιού που μου έρχεται στο νου όταν το “πέρασμα” τελειώνει και οι ηθοποιοί υποκλίνονται.
Και ο Ηλίας Βαλάσης συμφωνεί και σχολιάζει: “Πρέπει να αξίζει πολύ για να καείς. Εκείνοι οι αγώνες τότε βάφτηκαν με αίμα. Κάποιοι πείνασαν, κάποιοι πάγωσαν και κάποιοι έχουν έναν μισθό παραπάνω. Αυτό εμείς το παίρνουμε δεδομένο και δεν το εξετάζουμε… Αυτό είναι το γαμώτο. Δε μας νοιάζει πως κάποια πράγματα έγιναν κεκτημένα μας, Η κοινωνία μας πάσχει πολύ σε αυτό”, λέει ο Ηλίας Βαλάσης, “άλλά τα όνειρα πρέπει να τα κυνηγάμε. Και εμείς οι Έλληνες ονειρευόμαστε, αλλά δεν κυνηγάμε τα όνειρά μας. Γινόμαστε Μανδηλάκης, πηγαίνουμε στη Νάξο ή τυλιγόμαστε με την κουβέρτα του άλλου και υποκρινόμαστε κάτι άλλο”.
Συντελεστές παράστασης: Κείμενο – Σκηνοθεσία : Βίλια Χατζοπούλου/ Ηθοποιοί: Ηλίας Βαλάσης, Κατερίνα Γεωργιάδου, Δώρα Γιαννακοπούλου, Μαρία Καλαμποκιά, Αγγελική Μπούρα , Ασημένη Τούντα, Αντρέας Τσιλιβαράκος /Σκηνικά – Κοστούμια : Χαρά Κονταξάκη /Φωτισμοί: Χριστόφορος Κώνστας- Βίλια Χατζοπούλου/Βοηθός σκηνοθέτη: Ευγενία Σταμούλη/Μακιγιάζ : Γιούλη Λιτσαρδάκη
