Είναι οικονομικά “αναλφάβητοι” οι Έλληνες;

Η ελλιπής γνώση βασικών οικονομικών αρχών και η αδυναμία εφαρμογής τους στην καθημερινή ζωή είναι ένας παράγων που ενισχύει τις ανισότητες. Αυτό καταδεικνύει έρευνα του ΟΟΣΑ για τον “οικονομικό αλφαβητισμό”, που έχει ήδη αναρτηθεί στον ιστότοπο του Οργανισμού και παρουσιάστηκε στην Αθήνα, σε εκδήλωση, την εβδομάδα που πέρασε.

Γνώση και ανισότητες

Να σημειωθεί ότι με βάση τα στοιχεία της έρευνας του ΟΟΣΑ για την επάρκεια γνώσεων και την οικονομική συμπεριφορά στην Ελλάδα, η οικονομική ανισότητα εντείνεται από την έλλειψη οικονομικής γνώσης.

Ειδικότερα, όσοι έχουν χαμηλότερα εισοδήματα, με χαμηλότερο μορφωτικό υπόβαθρο, οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι συγκαταλέγονται στις ομάδες πληθυσμού που σημειώνουν τη χαμηλότερη βαθμολογία. Ενώ λιγότεροι από τους μισούς απάντησαν σωστά στην ερώτηση σχετικά με τη διαχείριση κινδύνων.

Τι διασφαλίζει η γνώση;

Άλλωστε, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός επιτρέπει στα άτομα να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα προσωπικά τους χρηματοοικονομικά. Επίσης, ενισχύει τις απαιτούμενες δεξιότητες ώστε οι πολίτες να είναι σε θέση να δημιουργούν και να τηρούν έναν προϋπολογισμό, να παρακολουθούν τα έξοδά τους, να θέτουν χρηματοοικονομικούς στόχους και να αποδίδουν προτεραιότητα στις δαπάνες τους. Αυτό βοηθά τα άτομα να αποφύγουν τα περιττά χρέη, να μειώσουν το χρηματοοικονομικό άγχος και να εργαστούν για την επίτευξη των χρηματοοικονομικών τους στόχων.

Αντίθετα, δε, η έλλειψη χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μπορεί να κάνει τα άτομα ευάλωτα σε οικονομικές απάτες, ληστρικούς δανεισμούς ή άλλες χρηματοοικονομικές παγίδες. Με ένα υψηλό επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, τα άτομα μπορούν να αναγνωρίσουν καλύτερα και να αποφύγουν τις απάτες, να κατανοήσουν τους κινδύνους που σχετίζονται με ορισμένα χρηματοοικονομικά προϊόντα και να λάβουν πιο συνετές αποφάσεις για τα χρήματά τους.

Επιπλέον, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός βοηθά τα άτομα να σχεδιάζουν για το μέλλον, κατανοώντας έννοιες όπως ο συνταξιοδοτικός σχεδιασμός, η ασφάλιση και ο προγραμματισμός της ακίνητης περιουσίας τους. Τους δίνει τη δυνατότητα να λαμβάνουν τις κατάλληλες μακροπρόθεσμες χρηματοοικονομικές αποφάσεις, όπως η αποταμίευση για τη συνταξιοδότηση, η δημιουργία κεφαλαίου έκτακτης ανάγκης και η προστασία των περιουσιακών τους στοιχείων. Έχοντας κατανοήσει σωστά τις παραπάνω έννοιες, τα άτομα μπορούν έπειτα να εργαστούν για την επίτευξη της μακροπρόθεσμης χρηματοοικονομικής τους ασφάλειας και σταθερότητας.

Η διεθνής εικόνα

Βέβαια, το φαινόμενο του “οικονομικού αναλφαβητισμού” δεν είναι αμιγώς ελληνικό, αφού σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ, μόλις το 34% των ενηλίκων από τουλάχιστον 39 χώρες διεθνώς κατέχει ένα καλό επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού, με βαθμολογία άνω των 70 στις 100 μονάδες, ενώ το ποσοστό αυτό στη χώρα μας ανέρχεται στο 32%.   Αναλυτικά, οι Έλληνες βαθμολογούνται λίγο πάνω από 60/100 σε ό,τι αφορά τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό, βάσει τριών κριτηρίων: της γνώσης, της συμπεριφοράς και της στάσης απέναντι στα χρηματοοικονομικά.

Στην πρώτη κατηγορία, που αφορά κατά κύριο λόγο ορολογίες, το σκορ ανέρχεται στο 23/35. Στη δεύτερη, που περιλαμβάνει ερωτήσεις όπως εάν ο κόσμος αποταμιεύει, κάνει προϋπολογισμό, πληρώνει εγκαίρως λογαριασμούς κλπ, οι Έλληνες παίρνουν στο 28/45. Τέλος, στην τρίτη κατηγορία που αξιολογεί εάν ζει κανείς “στη στιγμή” ή προτιμά να αποταμιεύει για το μέλλον, η βαθμολογία ανέρχεται στα 11/20.

Αναλυτικά, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ:

• Μόλις το 62% των ενηλίκων απάντησε σωστά στην ερώτηση σχετικά με την επίδραση του πληθωρισμού στην αγοραστική δύναμη
• Μόλις το 21% των ενηλίκων συγκρίνει διαφορετικές προσφορές όταν επιλέγει χρηματοοικονομικά προϊόντα και υπηρεσίες.
• Μόλις το 44% κατανοεί τι σημαίνει ανατοκισμός.

Επίσης:

1. ως προς την οικονομική συμπεριφορά

• οι Έλληνες ενήλικες βαθμολογούνται με μόλις 62 στα 100
• οι φτωχότερη και με φτωχή μόρφωση βαθμολογούνται χαμηλότερα
• οι ηλικιωμένοι βαθμολογούνται χαμηλότερα από τις πιο νέους
• οι διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών δεν φαίνονται σημαντικές
• μόλις το 21% των ενηλίκων συγκρίνει διαφορετικές προσφορές όταν επιλέγει χρηματοοικονομικά προϊόντα και υπηρεσίες.
• το 83% κάνει σχέδια για τη διαχείριση των εσόδων και εξόδων τους και σχεδόν οι μισοί χρησιμοποιούν τραπεζική εφαρμογή, αλλά μόνο περίπου 30% αποταμιεύει ενεργά και ούτε 3% επενδύει σε χρηματιστήριο, ομόλογα ή επαγγελματικά συνταξιοδοτικά ταμεία.
• περίπου 21% των Ελλήνων αποταμιεύει αλλά… ανεπίσημα, δηλαδή κρατάει μετρητά στο σπίτι ή στο πορτοφόλι του χωρίς καμία απόδοση στα χρήματά του.

2. ως προς την οικονομική στάση:

• οι Έλληνες ενήλικες βαθμολογούνται με 54 στα 100
• περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες πιστεύουν ότι έχουν χρήματα να δαπανήσουν, αλλά το 37% τείνουν να ζουν «για το σήμερα» και μόλις το 29% προτιμά να ξοδεύει χρήματα από το να τα αξιοποιήσει μακροπρόθεσμα
• το 76% έχει λογαριασμό όψεως σε κάποια τράπεζα και το 66% λογαριασμό ταμιευτηρίου, χωρίς απόδοση στα χρήματά του
• Το 95% δηλώνει πως έχει ακούσει για τουλάχιστον πέντε διαφορετικά χρηματοοικονομικά προϊόντα, όμως μόλις το 22% έχει κάποιο μη υποχρεωτικό συνταξιοδοτικό πρόγραμμα
• ακόμη μικρότερο είναι το ποσοστό που κατέχει κάποιο επενδυτικό προϊόν. Μόλις το 8% έχει μετοχές, μόλις 5% έχει ανοιχτό επενδυτικό λογαριασμό, το 2% έχει αμοιβαίο κεφάλαιο και ούτε 1% κατέχει κρατικά ομόλογα ή έντοκα γραμμάτια του ελληνικού δημοσίου.

Ψηφιακές τεχνολογίες

Σε σχέση, δε, με την ασφαλή χρήση οικονομικών υπηρεσιών και ψηφιακών τεχνολογιών, με βάση την έρευνα:

• λιγότερο από 20% των Ελλήνων γνωρίζει ότι για να θεωρείται έγκυρο ένα ψηφιακό συμβόλαιο δεν απαιτείται η χειρόγραφη υπογραφή
• μόλις το ένα τρίτο γνωρίζει ότι τα κρυπτονομίσματα δεν έχουν την ίδια νομική ισχύ με κανονικά νομίσματα και χαρτονομίσματα.
• μόλις το 22% ελέγχει το αν ένα πάροχος χρηματοικονομικών υπηρεσιών είναι αδειοδοτημένος στην Ελλάδα πριν αγοράσει κάποιο επενδυτικό προϊόν
• ο 13% δεν γνωρίζει αν μοιράζεται προσωπικά οικονομικά δεδομένα στο διαδίκτυο.
• σχεδόν το 25% δεν γνωρίζει αν είναι ασφαλές να ψωνίζει διαδικτυακά όταν είναι συνδεδεμένος σε δημόσια δίκτυα Wi-Fi, ή αν πρέπει να προσέχουν την ασφάλεια ενός ηλεκτρονικού καταστήματος πριν ψωνίσει.
• οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, όσοι βρίσκονται σε χαμηλότερη εισοδηματική κατηγορία και έχουν χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης, εμφανίζουν και χαμηλότερα επίπεδα ψηφιακής οικονομικής γνώσεως

3.”Αναλφάβητοι”  επιχειρηματίες

Επίσης, με βάση τον ΟΟΣΑ, οι ιδιοκτήτες μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην έρευνα αγνοούν πλήρως βασικά επιχειρηματικά θέματα. Αν και στις γενικές ερωτήσεις είχαν κάπως καλύτερο σκορ από τον γενικό πληθυσμό, στα επιχειρηματικά ζητήματα ανακύπτουν σημαντικά κενά.

• Το 40% των συμμετεχόντων δεν γνώριζε τι είναι το μέρισμα
• Το 28% δεν γνώριζε το πώς επηρεάζει η διάρκεια ενός δανείου τις μηνιαίες δόσεις και τους τόκους
• Αν και το 90% ανέφερε πως συγκρίνει το κόστος διαφορετικών πηγών χρηματοδότησης, μόλις 47% ανέφερε πως εξέτασε διαφορετικές επιλογές παρόχων πριν καταλήξει στο πιο πρόσφατο δάνειο που πήρε.

Τι μπορεί να γίνει

Στο φόντο αυτό ο ΟΟΣΑ καταθέτει και προτάσεις για 7 στόχους στην Στρατηγική που θα έπρεπε να ακολουθήσει η χώρα μας. Οι στόχοι αυτοί είναι:

1. αποφυγή της υπερχρέωσης ενθαρρύνοντας τη σωστή διαχείριση χρημάτων και προωθώντας τις συνήθειες αποταμίευσης και υπεύθυνης χρήσης των δανείων

2. περισσότερες γνώσεις και δεξιότητες για πιο αποτελεσματικές αποφάσεις σχετικά με τη συνταξιοδότηση και την διαχείριση/μετριασμό των κινδύνων.

3. προώθηση της ασφαλούς χρήσης των ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών.

4. προώθηση της ενημερωμένης συμμετοχής στις κεφαλαιαγορές.

5. προώθηση της φορολογικής συμμόρφωσης.

6. πρόληψη του τζόγου, ιδίως μεταξύ των νεότερων γενεών και,

7. μεγαλύτερη υποστήριξη δράσεων για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό.

Το μήνυμα της πολιτείας

“Ορισμένα τμήματα της κοινωνίας δεν είναι εξοικειωμένα με τις συχνά πολύπλοκες εξελίξεις στην οικονομία και τους χρηματοοικονομικούς όρους. Γι’ αυτό και πρέπει να εστιάσουμε, μέσω της κατάρτισης και της εκπαίδευσης, προκειμένου οι πολίτες να αποκτήσουν κάποιες βασικές γνώσεις και να παίρνουν τις αντίστοιχες αποφάσεις. Η οικονομική εξοικείωση αφορά τους μαθητές, τους φοιτητές, τους συμπολίτες μας με χαμηλά εισοδήματα, τους μικροεπιχειρηματίες, τους ηλικιωμένους, τους πάντες”.

Αυτό σημείωσε, από την πλευρά του, ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Κωστής Χατζηδάκης, κατά την ομιλία του στην εκδήλωση αυτή της περασμένης εβδομάδας, για την παρουσίαση της “Εθνικής Στρατηγικής για την Χρηματοοικονομική Εκπαίδευση”, που διοργάνωσε η Γενική Γραμματεία Χρηματοπιστωτικού Τομέα και Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους σε συνεργασία με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Όπως ανέφερε ο Υπουργός, η διάδοση της χρηματοοικονομικής γνώσης δεν είναι προσπάθεια μόνο της ελληνικής κυβέρνησης. Είναι προσπάθεια πολλών και διαφορετικών κυβερνήσεων στην Ευρώπη και διεθνώς. “Είναι ενδεικτικό ότι σήμερα 24 κράτη μέλη της ΕΕ και 80 παγκοσμίως έχουν υιοθετήσει συντονισμένες κινήσεις και στρατηγικές προσεγγίσεις για την χρηματοοικονομική εξοικείωση”, πρόσθεσε.

Εξήγησε δε πως στην Ελλάδα αυτό επιβάλλεται από τουλάχιστον δύο παράγοντες. “Πρώτον, ο κόσμος γίνεται πιο περίπλοκος, η εξέλιξη των τεχνολογιών, η παγκοσμιοποίηση κάνει και τη διαχείριση της οικονομίας σχετικά πιο πολύπλοκη τόσο κεντρικά όσο και από τον ίδιο τον πολίτη σε σχέση με το νοικοκυριό του, τις αποφάσεις της καθημερινότητας, τις προοπτικές της οικογένειάς του. Δεύτερον, στην εκπαίδευση στη χώρα μας διαχρονικά δεν δίνουμε έμφαση σε μαθήματα για την οικονομία, παρά μόνο στο τέλος και για όσους είναι να πάνε να σπουδάσουν οικονομικά, όχι για τους υπόλοιπους. Αλλά οι υπόλοιποι έχουν να πάρουν μια σειρά από αποφάσεις στη ζωή τους, στην καθημερινότητα, αλλά και σε σχέση με το πού πορεύεται η χώρα χωρίς να κατανοούν ορισμένα βασικά μεγέθη και βασικούς όρους. Για παράδειγμα, σήμερα υπάρχει μια πληθώρα δανειακών και επενδυτικών προϊόντων που προσφέρονται από τις τράπεζες και την αγορά εν γένει. Όλα αυτά τα προϊόντα έχουν και τα σχετικά ρίσκα. Πόσο εξοικειωμένος είναι ο μικροεπενδυτής για να χειριστεί τα συγκεκριμένα προϊόντα και την επίπτωση που θα έχουν στην τσέπη του;”.

Παραπέμποντας στον ΟΟΣΑ, μιλώντας σε ειδική εκδήλωση, ήδη από τον περασμένο Νοέμβριο, στο πλαίσιο του 4ου Συνεδρίου του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας, είχε τονίσει ότι “ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός βασίζεται στο συνδυασμό γνώσεων, δεξιοτήτων, συμπεριφοράς και νοοτροπίας που πρέπει να διαθέτει ένα άτομο προκειμένου να μπορεί να λαμβάνει αποτελεσματικές οικονομικές αποφάσεις για τη διατήρηση της μακροπρόθεσμης οικονομικής ευημερίας του.

Η έλλειψη των ανωτέρω, δηλαδή ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός, μπορεί να εμποδίσει τα άτομα να διαχειριστούν σωστά τα οικονομικά τους, με τελικά αρνητικές συνέπειες, όπως είναι ο υπερβολικός δανεισμός και ο χρηματοοικονομικός αποκλεισμός. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, τα χρηματοοικονομικά εγγράμματα άτομα είναι λιγότερο ευάλωτα στην εκμετάλλευση ή εξαπάτηση, λιγότερο επιρρεπή σε υπερβολικό δανεισμό, πιο αποτελεσματικά στον προγραμματισμό συνταξιοδότησης, συμμετέχουν πιο συχνά στις χρηματοπιστωτικές αγορές, και χρησιμοποιούν περισσότερο τη χρηματοοικονομική τεχνολογία.

Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι καθοριστικός παράγοντας για τη χρηματοοικονομική ένταξη, η οποία με τη σειρά της μπορεί να συμβάλει στη μείωση της εισοδηματικής ανισότητας και στην ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.  Ωστόσο, αρκετές μελέτες δείχνουν ότι πολλοί άνθρωποι δεν έχουν επαρκείς βασικές οικονομικές γνώσεις όσον αφορά π.χ. τον υπολογισμό ή την κατανόηση των επιτοκίων, την κατανόηση της έννοιας του πληθωρισμού και της διαφοροποίησης του κινδύνου.”

Όπως, είχε τονίσει ο κ. Στουρνάρας, “τα αποτελέσματα ερευνών του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι λιγότερο από το ήμισυ του ενήλικου πληθυσμού στις χώρες της G20 είναι χρηματοοικονομικά εγγράμματα άτομα, με το πρόβλημα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού να είναι πολύ πιο έντονο στις γυναίκες και στους νέους, όπως φαίνεται και από άλλες αντίστοιχες μελέτες ανά τον κόσμο. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Έρευνα Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού της Standard & Poor’s, το 2014 στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), κατά μέσο όρο το 52% των ενηλίκων ήταν χρηματοοικονομικά εγγράμματοι, με τα υψηλότερα ποσοστά να καταγράφονται στη Βόρεια Ευρώπη και τα χαμηλότερα στο Νότο. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 45%.”

Και η υποδιοικητής της ΤτΕ κ. Χριστίνα Παπακωνσταντίνου, μιλώντας στην εκδήλωση της περασμένης εβδομάδας, τόνισε, στο πλαίσιο παρουσίασης της νέας Στρατηγικής για οικονομικό εγγραμματισμό από το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, ότι “στο σημερινό περιβάλλον των ραγδαίων αλλαγών και της διάχυτης αβεβαιότητας παγκοσμίως, η χρηματοοικονομική εκπαίδευση είναι αναγκαίο εφόδιο και έχει αναδειχθεί σε θεμελιώδη δεξιότητα για όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης”.

Εθνική στρατηγική

Για το λόγο αυτό είναι σημαντικό, όπως τονίστηκε. τα συναρμόδια Υπουργεία Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Εργασίας και Παιδείας να συνεργαστούν και να κινηθούν ορθολογικά, ώστε αυτή η στρατηγική να έχει αντανάκλαση στο Ταμείο Ανάκαμψης, στα προγράμματα κατάρτισης και τα εκπαιδευτικά προγράμματα. “Είναι ένα θέμα που δεν εντοπίζεται πρώτη φορά, αλλά πρέπει να επιδιώξουμε για πρώτη φορά να το αντιμετωπίσουμε και όχι να μείνουμε σε ευχολόγια. Με αφετηρία τη σημερινή ημερίδα να δούμε τι θα κάνουμε, έτσι ώστε το ζήτημα της χρηματοοικονομικής ενημέρωσης να μην είναι απλώς ένα αντικείμενο παρατήρησης και διαπιστώσεων. Πώς συγκεκριμένα θα αξιοποιήσουμε κονδύλια και ποια κονδύλια από το Ταμείο Ανάκαμψης; Πότε θα αλλάξουν τα σχολικά προγράμματα; Τι θα κάνουμε στο πλαίσιο της κατάρτισης εργαζομένων και ανέργων, έτσι ώστε μέσα στα προγράμματα κατάρτισης, να υπάρχουν και τέτοιου είδους πληροφορίες;”, υπογράμμισε ο κ. Χατζηδάκης.

Ο Υπουργός σημείωσε, επίσης, πως πρέπει “να δεσμευτούμε σε επίπεδο κυβερνητικό να κάνουμε μια μόνιμη επιτροπή με συγκεκριμένους στόχους και συγκριμένα χρονοδιαγράμματα, για να μην είμαστε στο επίπεδο των ευχών, προκειμένου όποτε ξανασυζητήσουμε σε αυτό το επίπεδο το θέμα να έχουμε και αντίστοιχα αποτελέσματα. Και δεσμεύομαι να πάμε ένα βήμα παρακάτω”.

Τέλος, ο κ. Χατζηδάκης ευχαρίστησε την DG-REFORM για την υποστήριξη, τον ΟΟΣΑ για την εξαιρετική δουλειά που έκανε, την Γενική Γραμματέα, Θεώνη Αλαμπάση, που συντόνισε το έργο και όλους όσους ενεπλάκησαν στην επιτυχή υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής.