Έκθεση Πισσαρίδη: Οι προτάσεις για το φορολογικό και η δημιουργική ασάφεια

Η ανάγκη μείωσης της φορολογικής επιβάρυνσης της μισθωτής εργασίας, είναι το κέντρο βάρους στην έκθεση της επιτροπής Πισσαρίδη όσον αφορά στις αλλαγές που θα πρέπει να γίνουν στο φορολογικό σύστημα, οι οποίες όμως σε βασικά σημεία είναι ασαφείς και σε κάποια επιμέρους αντικρουόμενες.

Η μόνη σαφής πρόταση που γίνεται για την μείωση του φορολογικού βάρους στην μισθωτή εργασία είναι η θέσπιση κινήτρων για αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, ώστε να συλληφθεί μέρος από την φοροδιαφυγή στο ΦΠΑ που ξεπερνά το 33% δηλαδή το 1 στα τρία ευρώ, που έπρεπε να εισπράττει το κράτος. Με τις επιπλέον εισπράξεις από έμμεσους φόρους θα υπάρξει και ο δημοσιονομικούς χώρος για μείωση της επιβάρυνσης της εργασίας.

Επιπλέν, αναφέρει και κάτι ασαφές για “σχετική μεταφορά του φορολογικού βάρους από την εργασία στην κατανάλωση” χωρίς όμως να προτείνει ξεκάθαρα μια αύξηση έμμεσων φόρων. Σίγουρα πάντως δεν θεωρεί προτεραιότητα και τη μείωση τους.

Σημειώνει ακόμα ότι μεσοπρόθεσμα, η δυνατότητα μείωσης των συνολικών φορολογικών βαρών, θα εξαρτηθεί αφενός από την πορεία των δημόσιων δαπανών και αφετέρου από τους στόχους για πρωτογενή δημοσιονομικά πλεονάσματα ενόψει της εξυπηρέτησης του δημοσίου χρέους, όπως αυτοί θα συμφωνηθούν με τους πιστωτές.

Στις πιο καθαρές προτάσεις της η επιτροπή ζητά τα αυτονόητα, όπως η απλοποίηση του φορολογικού συστήματος, η πάταξη του λαθρεμπορίου, η θέσπιση κινήτρων για επενδύσεις. Στα ειδικότερα, ζητά κίνητρα για επενδύσεις στο χρηματιστήριο, ειδικούς περιβαλλοντικούς φόρους καθώς και την φορολόγηση όλων των εισοδημάτων σε μια βασική κλίμακα.

Οι παρατηρήσεις

Η πρόταση για τις αλλαγές στο φορολογικό πεδίο ξεκινά από τέσσερες σωστές μεν αλλά γνωστές παρατηρήσεις οι οποίες στο κείμενο που δόθηκε στην δημοσιότητα, αποτυπώνονται μάλλον… περιγραφικά.

• Η πρώτη είναι ότι η σχέση άμεσων και έμμεσων φόρων γέρνει υπερβολικά υπέρ των άδικων, οριζόντιων έμμεσων φόρων οι οποίοι φτάνουν το 17,9% του ΑΕΠ έναντι 9,9% στον Ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ τα άμεσα έσοδα φτάνονται το 10,2% του ΑΕΠ έναντι 13,3% του ΑΕΠ στον μέσο όρο της ΕΕ .
• Η δεύτερη είναι ότι η ελληνική οικονομία μαστίζεται από παραοικονομία, μεγάλο αριθμό αυτοαπασχολούμενων, χαμηλή παραγωγικότητα και προστιθέμενη αξία, υψηλή εξάρτηση από την κατανάλωση, μικρό ποσοστό οικονομικά ενεργού πληθυσμού, υψηλή ανεργία και υψηλό ποσοστό αδήλωτης εργασίας.
• Η τρίτη είναι ότι υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για υψηλή φοροδιαφυγή σε έμμεσους και άμεσους φόρους, η οποία αποδίδεται όμως στην πολυπλοκότητα του φορολογικού συστήματος, παρά τις προσπάθειες απλοποίησης, ενώ σημειώνεται ότι και η εμπιστοσύνη των πολιτών στο φορολογικό σύστημα και στη διοίκηση παραμένει χαμηλή.
• Η τέταρτη και ίσως πιο σημαντική παρατήρηση η οποία επιβεβαιώνεται κάθε χρόνο από το σχετικό στατιστικό του ΟΟΣΑ είναι ότι η Ελλάδα διατηρεί από τα υψηλότερα ποσοστά φορολογίας στην εργασία. Τονίζεται συγκεκριμένα ότι ο οριακός συντελεστής είναι ιδιαίτερα υψηλός και εμφανίζει πολύ έντονη προοδευτικότητα ήδη από μεσαία εισοδήματα. Η επιβάρυνση είναι υψηλότερη για τη μισθωτή εργασία από τη μη μισθωτή εργασία. Σε ένα διάγραμμα που έκανε η ομάδα της έκθεσης επιβεβαιώνεται ότι η φορολογική επιβάρυνση μαζί με τις ασφαλιστικές εισφορές είναι περίπου 24,5% υψηλότερη στους μισθωτούς από ότι στους μη μισθωτούς στα εισοδήματα έως 20.000. Η διαφορά μειώνεται στα 13,9% στα εισοδήματα ως 30.000 στο 11,9% στα εισοδήματα έως 50.000 ευρώ στην συνέχεια αυξάνεται για τα εισοδήματα ως 70.000 ευρώ για να συγκλίνει με μια φορολογική επιβάρυνση που φτάνει το 53% για τα εισοδήματα από 100.000 και πάνω δηλαδή για ένα πολύ μικρό εργαζομένων και των δύο κατηγοριών. Με άλλα λόγια καταλήγει στην γνωστή ρήση ότι οι μισθωτοί είναι τα γνωστά υποζύγια των φορολογικών και ασφαλιστικών εισφορών.

Τι αλλαγές προτείνονται

Παρά όμως τις σωστές αν και γνωστές από παλιά παρατηρήσεις, οι 8 προτάσεις αλλαγής πολιτικής στα κρίσιμα σημεία είναι μάλλον ασαφείς διφορούμενες και κάποιες φορές… αντικρουόμενες

1. Αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών και των εισπράξεων ΦΠΑ. Σε ό,τι αφορά την υψηλή φορολογία της εργασίας, η μόνη σαφής πρόταση που κάνει η επιτροπή είναι να αυξηθούν οι ηλεκτρονικές συναλλαγές, ώστε να μειωθεί η απώλεια σε έσοδα ΦΠΑ και με αυτούς τους επιπλέον φόρους να υπάρχει δημοσιονομικός χώρος για τη μείωση της φορολογίας της εργασίας των μισθωτών. Χρησιμοποιεί το χαμηλό ποσοστό ηλεκτρονικών συναλλαγών στην Ελλάδα (4η χαμηλότερη στην ΕΕ με 18,4%, έναντι 36,7% κατά μέσο όρο στην ΕΕ το 2018, με βάση στοιχεία από την ΕΚΤ). Ωστόσο δεν αναφέρεται στο βασικό πρόβλημα που αποτρέπει τις ηλεκτρονικές συναλλαγές που είναι οι τραπεζικές χρεώσεις οι οποίες είναι από τις υψηλότερες εντός της ΕΕ αλλά και τους υψηλούς συντελεστές ΦΠΑ οι οποίοι οδηγούν τους καταναλωτές στις συναλλαγές, χωρίς απόδειξη αυξάνοντας την παραοικονομία.

Το μόνο αντίδοτο που δίνει η επιτροπή είναι η θέσπιση κινήτρων ειδικά για συναλλαγές σε τομείς και υπηρεσίες που ενοχοποιούνται για φοροδιαφυγή, δηλαδή γιατρούς, δικηγόρους, μηχανικούς λογιστές κτλ . Ωστόσο πέρσι η ΑΑΔΕ δήλωσε αδυναμία να μπορεί να διαχειριστεί ένα τέτοιο σύστημα ειδικών κινήτρων. Παρόλα αυτά η έκθεση μιλά για «ανάγκη για αλλαγή της σύνθεσης των εσόδων και της δομής των φόρων, ώστε να αμβλυνθούν οι στρεβλώσεις που υποβιβάζουν τις προοπτικές ανάπτυξης της οικονομίας» τονίζοντας ότι απόλυτη προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην ελάφρυνση του βάρους στη μισθωτή εργασία». Τι προτείνει λοιπόν η επιτροπή;

Αρχικά προτείνει να αναβληθεί η μείωση των έμμεσων φόρων που έχει στοπ πρόγραμμα της η Κυβέρνηση. Τονίζει συγκεκριμένα ότι με δεδομένη την ανάγκη μείωσης της επιβάρυνσης στη μισθωτή εργασία, «ενδεχόμενη μείωση των φόρων στην κατανάλωση (και ειδικότερα στον ΦΠΑ και στην περιουσία), δεν κρίνεται ως εξίσου σημαντική προτεραιότητα», με άλλα λόγια η μείωση των συντελεστών ΦΠΑ μπορεί να περιμένει.

Μάλιστα αφήνει να εννοηθεί ότι θα μπορούσε να δει και μια αύξηση των έμμεσων φόρων. Συγκεκριμένα σημειώνει «σχετική μετατόπιση του (σ.σ. φορολογικού) βάρους από την εργασία στην κατανάλωση ( δηλ τους έμμεσους φόρους ) θα πρέπει επίσης να συνδυαστεί με συστηματική ενίσχυση της υποστήριξης των αδύναμων νοικοκυριών με κατάλληλα επιδόματα στη χαμηλόμισθη εργασία όπως και μέσω ενός ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος».

Σε ό,τι αφορά την πηγή του προβλήματος για την επιβάρυνση των μισθωτών, αρκείται στο να χαρακτηρίσει «στρέβλωση» το γεγονός ότι «υπερβολικά μεγάλο μέρος της εργασίας αφορά αυτοαπασχόληση, άτυπους τομείς της οικονομίας και εργασία με χαμηλά δηλωμένα εισοδήματα που εξαιρούνται από τη φορολογία, ενώ η επιβάρυνση από φόρους και εισφορές για εισοδήματα πάνω από τα χαμηλότερα είναι εξαιρετικά υψηλή».

2. Κατάργηση του συμπληρωματικού ΕΝΦΙΑ . Η πρόταση της επιτροπής για τον Ενιαίο Φόρο Ιδιοκτητών Ακινήτων περιορίζεται στο να καταργηθεί ο συμπληρωματικός ΕΝΦΙΑ για τις ακίνητες περιουσίες πάνω από τα 250 .000 ευρώ για να τονωθεί το Real Estate. Δεν προτείνει πηγές από τις οποίες θα ισοσκελιστεί το ποσό των περίπου 630 εκ. ευρώ που εισπράττεται κάθε χρόνο από τον συμπληρωματικό ΕΝΦΙΑ. Κατά τα λοιπά προτείνει την μεταφορά του εσόδου από τον ΕΝΦΙΑ στην τοπική αυτοδιοίκηση (με ανάλογη περικοπή των ΚΑΠ) και μια ανεξάρτητη αρχή, που θα προσαρμόζει σε τακτά χρονικά διαστήματα τις αντικειμενικές αξίες των ακινήτων στις εμπορικές.

3. Περιβαλλοντικοί φόροι. Η επιτροπή προτείνει την εξέταση της δυνατότητας επιβολής περιβαλλοντικών φόρων σε εισαγωγές (carbon border tax) από χώρες οι οποίες δεν έχουν θεσπίσει κατάλληλα περιβαλλοντικά μέτρα, στο πλαίσιο της διαδικασίας λήψης σχετικών αποφάσεων σε επίπεδο ΕΕ. Ουσιαστικά ζητά να επιβληθούν πρόσθετοι φόροι σε εισαγωγές από χώρες εκτός της ΕΕ όπως η ΗΠΑ και η Κίνα οι οποίες ως γνωστό απέχουν από την υπογραφή κάθε διεθνούς συνθήκης για την προστασία του περιβάλλοντος.

4. Όλα τα εισοδήματα με μια κλίμακα. Η επιτροπή προτείνει κατά το δυνατό εξομοίωση και ενιαία φορολογική μεταχείριση των εισοδημάτων από διαφορετικές πηγές, ώστε να μην καταστρατηγείται και η έννοια της προοδευτικότητας της φορολογικής κλίμακας. Δεν διευκρινίζει όμως αν προτείνει την κατάργηση της αυτοτελούς φορολόγησης μόνο από τα ενοίκια ή ζητά να φορολογούνται με την κλίμακα και τα μερίσματα η αυτοτελής φορολόγηση των οποίων μειώθηκε στο 5% από 10% στις αρχές του χρόνου των κερδών από μετοχές των τόκων των καταθέσεων και ομολόγων επενδύσεων σε παράγωγα προϊόντα και των δικαιωμάτων επι μετοχών (stock options).

5. Κίνητρα για επενδύσεις σε μετοχές. Την ίδια ώρα που ζητά την φορολόγηση με την κλίμακα όλων των εισοδημάτων από διαφορετικές πηγές η επιτροπή προτείνει «Ενίσχυση αποταμίευσης νοικοκυριών με κίνητρα για μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επενδύσεις μέσω της ελληνικής κεφαλαιαγοράς και ειδικών επενδύσεων».

6. Αλλαγές στην φορολογία επιχειρήσεων. Σε ό,τι αφορά τη φορολογία επιχειρήσεων γίνονται οι πιο σαφείς από τις προτάσεις της επιτροπής Συγκεκριμένα προτείνεται:

• Συγκράτηση της φορολογικής επιβάρυνσης του ενεργειακού κόστους για τη βιομηχανία (μέσω φόρων, τελών και ρυθμιζόμενων χρεώσεων) σε επίπεδα συγκρίσιμα με άλλες χώρες της ΕΕ
• Ευνοϊκότερη φορολογική μεταχείριση των επενδύσεων των επιχειρήσεων σε μηχανολογικό εξοπλισμό, με μεταβολή του σημερινού συστήματος δεκαετούς φορολογικής απόσβεσης, ενδεικτικά με επιταχυνόμενες αποσβέσεις εντός τριετίας . Επι χρόνια οι επιχειρήσεις του χώρου ζητούν τις υπεραποσβέσεις σε επενδύσεις που είχαν
• Άρση αντικινήτρων για τη μεγέθυνση μικρομεσαίων επιχειρήσεων εντός της χώρας
• Σταθερό φορολογικό πλαίσιο για τις επιχειρήσεις. Δεκαετής ρήτρα μη επιδείνωσης του φορολογικού πλαισίου για νέες επενδύσεις. Εισαγωγή διαδικασίας για προκαταβολική διευθέτηση φορολογικών ζητημάτων (advance tax ruling) μέσω μοναδικού σημείου επαφής στη φορολογική Αρχή για νέες επιχειρήσεις και επενδύσεις.

7. Απλοποίηση νομοθεσίας. Η επιτροπή ζητά να εξετάζεται συνεχή προσπάθεια απλοποίησης του φορολογικού συστήματος, με τη θέσπιση ειδικού θεσμού (στο πρότυπο του Office for Tax Simplification του Ηνωμένου Βασίλειου). Ωστόσο ο ποταμός των φορολογικών νομοσχεδίων και των εκατομμυρίων εκτελεστικών εγκυκλίων συνεχίζεται απρόσκοπτα, κλείνει πια 199 χρόνια και κάθε προσπάθεια απλοποίησης με ειδικές επιτροπές έχει καταλήξει σε ακόμη περισσότερη γραφειοκρατία.

8. Καταπολέμηση λαθρεμπορίου. Τέλος, προτείνονται και από την έκθεση Πισσαρίδη αυστηρότερα και εντατικότερα μέτρα ελέγχου για τον περιορισμό της λαθραίας διακίνησης καυσίμων και καπνικών προϊόντων, με εξασφάλιση του κατάλληλου εξοπλισμού και τεχνογνωσίας. Είναι ένα θέμα που όλες ανεξαιρέτως οι Κυβερνήσεις τις τελευταίες δεκαετίες έχουν δεσμευτεί αλλά το μόνο που έκαναν ήταν κάποιοι νόμοι οι οποίοι εφαρμόστηκαν μόνο κατά ένα μέρος.

“Η Έκθεση Πισσαρίδη, είναι ένα Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία που έχει εκπονηθεί από επιτροπή με επικεφαλής τον Νομπελίστα οικονομολόγο, Χριστόφορο Πισσαρίδη. Η Έκθεση Πισσαρίδη για μια αναπτυξιακή μελέτη η οποία έχει ως στόχο θα θέσει ένα πλαίσιο προτάσεων και ύστερα από εκτενή συζήτηση μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων και των κοινωνικών εταίρων, να αποτελέσει το πλαίσιο πολιτικής για τα επόμενα χρόνια. Ο Χριστόφορος Πισσαρίδης είναι νομπελίστας οικονομολόγος και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και διδάσκει στο London School of Economics. Δείτε όλο το κείμενο της έκθεσης Πισσαρίδη σε pdf”.