Έρχεται επανάσταση στην εργασία: Η σύνδεση της Microsoft, της Νέας Ζηλανδίας και της Σουηδίας με την ψυχολογία

Θα είχε πραγματικά τεράστιο ενδιαφέρον να μπορούσαμε να… αναστήσουμε για μερικές, έστω, ημέρες τον Καρλ Μαρξ. Ο τεράστιος Γερμανός διανοούμενος που αφιέρωσε τη ζωή του κυρίως στη μελέτη της οικονομίας και της εργασίας μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα, αυτό του κομμουνισμού, πήγε την παγκόσμια σκέψη εκατομμύρια βήματα μπροστά έστω και αν οι θεωρίες του δεν βρήκαν την απόλυτη εφαρμογή και έθεσε προβληματισμούς που μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα απλά δεν υπήρχαν.

Σίγουρα όμως ακόμα και ο Μαρξ δεν θα μπορούσε να προβλέψει τις συνθήκες της εποχής της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης ούτε και την πρόοδο της πληροφορικής που έχει αλλάξει άρδην τις ζωές όλων μας. Υπό αυτήν την έννοια, η άποψη του… αναστημένου Μαρξ για το σύγχρονο τρόπο με τον οποίο πρέπει να οργανωθεί η εργασία και οι πρακτικές με τις οποίες θα την υπηρετήσει η τεχνολογία προς όφελος των εργαζόμενων θα ήταν μία σπουδαία πρόκληση για τον ίδιο.

Επειδή όμως ο Μαρξ πέθανε ήδη από το 1883, πριν καν δει τα οράματά του να παίρνουν σάρκα και οστά (όσο πήραν τέλος πάντων), η σκυτάλη περνά στους ανθρώπους της σύγχρονης εποχής που αναζητούν εκείνες τις μεθόδους με τις οποίες θα καταστήσουν την εργασία λιγότερο κουραστική και περισσότερο παραγωγική, έστω και υπό καπιταλιστικές συνθήκες. Γίνεται; Και όμως γίνεται, αφού έχουμε πλέον στη διάθεσή μας μια σειρά από πρακτικές εφαρμογές τις οποίες και θα αναλύσουμε για να καταδείξουμε ότι κάτι έχει αρχίσει και κινείται στο θέμα της διαφορετικής οργάνωσης της εργασίας.

Το ιαπωνικό και ιδιαίτερα ενθαρρυντικό παράδειγμα

Στα γραφεία της Microsoft στην Ιαπωνία το ενδιαφέρον εργασιακό πείραμα διοργανώθηκε με ιδιαίτερα προσεκτικό τρόπο. Αφορούσε περίπου 2300 εργαζόμενους (τεράστιο νούμερο) και προέβλεπε τετραήμερη εργασία ανά εβδομάδα για κάτι περισσότερο από ένα μήνα. Πέντε Παρασκευές οι εργαζόμενοι δεν θα πήγαιναν καθόλου στο γραφείο, γεγονός που σημαίνει ότι είχαν στη διάθεσή τους πέντε συνεχόμενα τριήμερα.

Τα αποτελέσματα εξέπληξαν ακόμα και τους πιο αισιόδοξους. Η παραγωγικότητα αυξήθηκε κατά 40% (!) κάνοντας τους ιθύνοντες της εταιρίας να τρίβουν τα χέρια τους από ικανοποίηση. Δεν ήταν όμως μόνο η αύξηση της παραγωγικότητας που ενθουσίασε αλλά και μία σειρά άλλοι δείκτες.

Η κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος από την εταιρία περιορίστηκε κατά 23% και αυτό είναι ένα επίτευγμα που “ακουμπά” και τις σύγχρονες οικολογικές ανησυχίες. Επίσης, έντονο ήταν το αποτύπωμα του μέτρου στα χαρτιά που εκτυπώθηκαν από τους εκτυπωτές της εταιρίας αφού “μετρήθηκαν” κατά 59% λιγότερα. Τουτέστιν, μέσα στο μήνα Αύγουστο η Microsoft Ιαπωνίας είχε αρκετά λιγότερα λειτουργικά έξοδα, πλήρωσε λιγότερα χρήματα για να παραμείνει ανοιχτή και παράλληλα είδε την παραγωγικότητά της να εκτοξεύεται.

Το μέτρο, όπως ήταν λογικό και επόμενο, άρεσε ιδιαίτερα στους εργαζόμενους. Μετά τη συμπλήρωση των σχετικών ερωτηματολογίων, διαπιστώθηκε ότι το 92% των εργαζόμενων βρήκε ιδιαίτερα θετικό το μέτρο της τετραήμερης απασχόλησης (το οποίο σημειωτέον ΔΕΝ συνεπάγεται μείωση μισθών, οι οποίοι διατηρήθηκαν στα ίδια ακριβώς επίπεδα).

Επίσης, το γεγονός ότι το πείραμα διεξήχθη σε μία χώρα όπως η Ιαπωνία στην οποία υπάρχει μία παράδοση εργασιομανίας έχει τη δική του ξεχωριστή σημασία. Αποδείχθηκε, δηλαδή, στην πράξη ότι ακόμα και οι πιο αφοσιωμένοι εργαζόμενοι επιθυμούν περισσότερο ελεύθερο χρόνο και είναι διατεθειμένοι να δουλέψουν πιο πολύ στο χρονικό διάστημα που τους δίνεται για να τον αποκτήσουν.

Ωστόσο, η Microsoft ξεκαθάρισε με ανακοίνωσή της ότι το πρόγραμμα που εφαρμόστηκε ήταν πιλοτικού χαρακτήρα (δεν έχει, δηλαδή, μόνιμα χαρακτηριστικά) και ότι φυσικά δεν δεσμεύει και τα τμήματά της στις υπόλοιπες χώρες του κόσμου.

Το σουηδικό εγχείρημα και οι αντίθετες απόψεις

Πριν από περίπου δύο χρόνια στη Σουηδία επιχειρήθηκε ανάλογο πείραμα το οποίο είχε όμως αρκετά διαφορετικά χαρακτηριστικά. Εφαρμόστηκε στον τομέα των υπηρεσιών και συγκεκριμένα σε γηροκομείο του Γκέτεμποργκ και αφορούσε περίπου 70 νοσοκόμες που εργάζονταν εκεί.

Ο χρόνος εφαρμογής του πειράματος ήταν κατά πολύ μεγαλύτερος σε σχέση με αυτόν της Ιαπωνίας (σχεδόν δύο χρόνια, 23 μήνες για την ακρίβεια) και αφορούμε μειωμένο ημερήσιο ωράριο. Συγκεκριμένα, οι νοσοκόμες δούλευαν έξι ώρες κάθε μέρα επί πενθήμερο, δηλαδή 30 ώρες την εβδομάδα. Το πρόγραμμα, και αυτό έχει τη σημασία του, χρηματοδοτήθηκε από το δήμο του Γκέτεμποργκ και στοίχισε περίπου 1,2 εκατομμύρια ευρώ.

Τα αποτελέσματα και εδώ μπορούν να χαρακτηριστούν ως εξαιρετικά. Οι εργαζόμενες νοσοκόμες ήταν ενθουσιασμένες καθώς για δύο χρόνια είχαν πολύ περισσότερο ελεύθερο χρόνο τον οποίο αφιέρωναν κυρίως στην οικογένειά τους. Εκτός αυτού όμως, είχαν και πολύ καλύτερη απόδοση στην εργασία τους.

Οι ερευνητές, που μελετούσαν την εφαρμογή του προγράμματος, διαπίστωσαν ότι κατά τη διάρκεια της ισχύς του, οι νοσοκόμες διοργάνωσαν 85% περισσότερες εκδηλώσεις για τους ηλικιωμένους τρόφιμους του Γηροκομείου ενώ, όπως συμπέραναν οι ίδιες, “είχαμε σαφώς περισσότερη ενέργεια αλλά και δημιουργικότητα στη δουλειά μας”.

Υπήρξαν, όμως και ερωτηματικά. Κατ’ αρχήν, οι συντηρητικοί-μέλη του δημοτικού συμβουλίου του Γκέτεμποργκ, διαμαρτυρήθηκαν και ζήτησαν τη διακοπή του προγράμματος. Χαρακτηριστικά τόνισαν ότι δεν είναι δυνατόν οι Σουηδοί φορολογούμενοι να επιδοτούν με τα χρήματά τους ένα πρότζεκτ το οποίο δεν είναι οικονομικά βιώσιμο. Η απαίτησή τους όμως δεν έγινε δεκτή και το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε κανονικά.

Ακόμα όμως και εκπρόσωποι του αριστερού κόμματος στο δημοτικό συμβούλιο παραδέχθηκαν ότι το εν λόγω πρόγραμμα δεν είναι δυνατόν να εφαρμοστεί σε όλες τις επιχειρήσεις του δήμου καθώς “κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ ακριβό”.

Είναι επίσης χρήσιμο να αναφέρουμε ότι η εφαρμογή του 6ώρου προκάλεσε κενά τα οποία καλύφθηκαν με 17 νέες προσλήψεις. Προφανώς, σε διαφορετική περίπτωση, αυτό δεν θα άρεσε σε μία ιδιωτική εταιρία που θα καλούνταν να προσλάβει έξτρα προσωπικό με δικά της έξοδα. Ωστόσο, το πείραμα βρήκε μιμητές και σε άλλους δήμους της Σουηδίας της οποίας άλλωστε η παράδοση στο κοινωνικό κράτος είναι γνωστή δεκαετίες τώρα.

Στην ίδια χώρα όμως υπήρξαν και αρνητικά παραδείγματα. Ιδιωτική εταιρία στο Γκέτεμποργκ αποφάσισε να εφαρμόσει, πιλοτικά εννοείται, το εξάωρο στην εβδομαδιαία απασχόληση του προσωπικού.

Ρεπορτάζ του BBC για το τετραήμερο

Μετά από ένα μήνα εφαρμογής, το συμπέρασμα ήταν ότι το προσωπικό ήταν πολύ περισσότερο αγχωμένο καθώς είχε ως αποστολή να “βγάλει” την ίδια ποσότητα δουλειάς σε δύο ώρες λιγότερες. Αυτό αύξησε τα ποσοστά της πίεσης ενώ πολλοί υπάλληλοι τόνισαν ότι άρχισαν να παίρνουν δουλειά στο σπίτι έτσι ώστε να είναι τυπικοί με τους στόχους που τους είχαν τεθεί.

Ισως, όπως παρατηρήθηκε σχετικά, το εξάωρο να ταιριάζει περισσότερο σε οργανισμούς όπως τα νοσοκομεία στους οποίους ο εργαζόμενος κάνει τη δουλειά του και εν συνεχεία αποχωρεί χωρίς να χρειάζεται να “κουβαλά” τη δουλειά στο σπίτι.

Ωστόσο, το εγχείρημα στην ιαπωνική Microsoft δύο χρόνια αργότερα έδειξε το εντελώς αντίθετο. Ο,τι, δηλαδή, ακόμα και σε εταιρίες που έχουν μεγάλες απαιτήσεις από τους εργαζόμενούς τους και λειτουργούν καθαρά με όρους αγοράς, το μειωμένο ωράριο εργασίας μπορεί όχι απλά να δουλέψει αλλά να βελτιώσει όλους τους δείκτες, ακόμα και αυτούς του κέρδους!

Τι λέει η ψυχολογία, τι αναφέρουν οι μελέτες

Οι εταιρίες και κάθε ενδιαφερόμενος έχουν πλέον στη διάθεσή τους πολλές και διαφορετικές μελέτες που έχουν αναλύσει ενδελεχώς το θέμα της παραγωγικότητας των εργαζόμενων και τη σχέση που μπορεί να έχει αυτή με τις ώρες απασχόλησης.

Σχεδόν όλες κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα αν και άρχισαν από διαφορετικές αφετηρίες. Ηδη από το 1975 η ψυχολογία είχε εντοπίσει τον όρο του flow, ο οποίος, σε ελεύθερη μετάφραση, αντιστοιχεί σ’ αυτό που στα ελληνικά θα ονομάζαμε απόλυτη συγκέντρωση, ίσως και οίστρο. Δεν έχει, σύμφωνα με τις μελέτες, σημασία πόση ώρα δουλεύει συνολικά κανείς αλλά πόσο συγκεντρωμένος είναι στη δουλειά του και για πόση ώρα εργάζεται χωρίς να επηρεάζεται από εξωγενείς παράγοντες.

Η λέξη flow, η κατάσταση flow μάλλον, είναι το κλειδί, ιδίως αν μιλάμε για δουλειές που απαιτούν δημιουργικά προσόντα. Εχει αποδειχθεί ότι η εν λόγω κατάσταση εξασφαλίζει όχι μόνο την επιτυχία αλλά εν τέλει μειώνει και τις ώρες εργασίας. Ομως, στο σύγχρονο κόσμο, όπως παρατηρεί το Harvard Business Review, οι εταιρίες αποτυγχάνουν να εξασφαλίζουν στους εργαζομένους τους συνθήκες που να προάγουν την κατάσταση flow. Και αποτυγχάνουν με πάταγο.

Τα νούμερα είναι αμείλικτα. Εχει υπολογιστεί ότι οι εργαζόμενοι καταναλώνουν σχεδόν έξι ώρες ημερησίως στο να στέλνουν ή να απαντούν σε εταιρικά e-mail. Εχει επίσης εξακριβωθεί ότι μέσα στη διάρκεια της ημέρας οι εργαζόμενοι τσεκάρουν το e-mail τους 74 φορές ενώ ακουμπούν το smart phone τους 2617 φορές την ημέρα. Για ποια συγκέντρωση μπορεί να μιλήσει κανείς κάτω από αυτές τις συνθήκες;

Είναι, λοιπόν, σαφές ότι αυτό που αναζητείται είναι ώρες… αυτοσυγκέντρωσης και πραγματικής ενασχόλησης. Οπως τόνισε και ένας ειδικός περί του θέματος, οι έξι ώρες πραγματικής αυτοσυγκέντρωσης είναι-εννοείται- πολύ προτιμότερες από τις οκτώ ώρες κατά τη διάρκεια των οποίων ο εργαζόμενος δεν μπορεί να συγκεντρωθεί στην κυρίως δουλειά ασχολούμενος με δευτερεύουσες εταιρικές εργασίες.

Υπάρχουν, κοντολογίς, ερωτήματα κατά πόσο το παραδοσιακό οκτάωρο (το οποίο θεσμοθετήθηκε πριν από δύο, σχεδόν, αιώνες και αφορούσε κατά κύριο λόγο εργασία σε βάρδιες στη βιομηχανία) μπορεί να δουλέψει και να αποδειχθεί, στις σύγχρονες συνθήκες, αποτελεσματικό. Τα νούμερα πάντως δείχνουν, μέχρι στιγμής, το αντίθετο.

Η επανάσταση κυοφορείται στη Νέα Ζηλανδία

Mέσα στο 2018 στην εταιρία “Perpetual Guardian” που εδρεύει στη Νέα Ζηλανδία (ασχολείται με τη διαχείριση περιουσιών) δοκιμάστηκε πιλοτικά η τετραήμερη εργασία. Τα αποτελέσματα ήταν άκρως εντυπωσιακά. Τόσο εντυπωσιακά που οι ιδιοκτήτες της εταιρίας, ο Αντριου Μπαρνς και η Σάρλοτ Λόκχαρτ, ίδρυσαν έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό, τον 4 day week μέσω του οποίου προσπαθούν να πείσουν όλο τον υπόλοιπο κόσμο ότι καλό θα ήταν το τετραήμερο να υιοθετηθεί ως η εργασιακή συνήθεια της νέας, ψηφιακής εποχής.

Εξασφάλισαν, μάλιστα, συνεργασία με το ερευνητικό κέντρο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης στη Νέα Ζηλανδία για να δώσουν ένα ξεχωριστό επιστημονικό κύρος στον οργανισμό τους. Την ίδια ώρα ο Μπαρνς έγραψε και βιβλίο, το “Τhe 4 day week”, στο οποίο αναλύει το σκεπτικό του και παρουσιάζει λεπτομέρειες του επιτυχημένου πειράματος που εφάρμοσε στη δική του εταιρία.

Ουσιαστικά ο Μπαρνς και η Λόκχαρτ προτείνουν ένα τελείως διαφορετικό μοντέλο, εξαιρετικά προοδευτικό που προάγει την ποιότητα της εργασίας αντί για την ποσότητα. Κατά τη γνώμη τους, με την καθολική εφαρμογή του μοντέλου θα έχουν όφελος τόσο οι εργοδότες που θα δουν την παραγωγικότητα να αυξάνεται αλλά και οι εργαζόμενοι που θα έχουν αποδεδειγμένα περισσότερο ελεύθερο χρόνο για ξεκούραση και δραστηριότητες.

Μερικές από τις συμβουλές που δίνει ο 4 day week στους εργοδότες που θέλουν να τολμήσουν είναι οι ακόλουθες:

Δώστε στους εργαζόμενους σας αρκετό χρόνο έτσι ώστε να σκεφτούν διαφορετικά και ενθαρρύνετέ τους να αποκτήσουν τα δικά τους μέτρα παραγωγικότητας.

Καθιερώστε σαφείς προσωπικούς και ομαδικούς στόχους αλλά και επιδιώξεις.

Ξεκαθαρίστε ότι στόχος του προγράμματος δεν είναι απλά να βελτιώσει τα πράγματα εντός της επιχείρησης αλλά και σε ότι αφορά τις γενικότερες κοινωνικές υποχρεώσεις.

Από διάλεξη του Μπαρνς

Αντί επιλόγου…

Η νέα εποχή είναι ήδη εδώ για την εργασία και οι προκλήσεις για το παρόν και το μέλλον είναι τεράστιες καθώς είναι φανερό ότι χρειάζονται δραστικές αλλαγές. Το έθεσε εξαιρετικά ο CEO της εταιρίας Collective Cambus Στιβ Γκλαβέσκι γράφοντας στο Harvard Business Review.

“Οι οργανισμοί δαπανούν πολύ μεγάλα ποσά για τον ψηφιακό μετασχηματισμό τους αλλά θα μπορούσαν να αποκομίσουν ένα άμεσο και πιο ανταποδοτικό πλεονέκτημα αλλάζοντας απλά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν σε σχέση με αυτό που είχαν συνηθίσει. Για μερικά πράγματα αξίζει πραγματικά να αγωνιστούμε. Αξίζει τον κόπο να διασφαλίσουμε ότι οι άνθρωποι θα κάνουν καλύτερα τη δουλειά τους και παράλληλα θα ζουν καλύτερα.

Με την καθιέρωση μίας πιο σύντομης εργάσιμης ημέρας θέτετε τις βάσεις όχι μόνο για βελτιωμένη παραγωγικότητα και καλύτερα αποτελέσματα αλλά για λιγότερο αγχωμένους και με πιο ισχυρό κίνητρο εργαζόμενους. Σε τελική ανάλυση εξασφαλίζετε περισσότερο χρόνο για όλα αυτά τα πράγματα που υπάρχουν εκτός του γραφείου, αλλιώς γνωστά ως ζωή”.