Η αλληλεγγύη δεν έχει πεθάνει: Πώς οι εργαζόμενοι μπορούν να επιβάλλουν προοδευτική αλλαγή

* Το άρθρο του καθηγητή οργάνωσης μελέτης στο UTS Business School του Σίδνεϊ, Carl Rhodesis, δημοσιεύτηκε στο Aeon. Τo Αeon, είναι διαδικτυακό περιοδικό, που θέτει μεγάλα ερωτήματα, αναζητώντας φρέσκες απαντήσεις και μια νέα οπτική στην κοινωνική πραγματικότητα, την επιστήμη, τη φιλοσοφία και τον πολιτισμό. Το NEWS 24/7 αναδημοσιεύει κάθε εβδομάδα μια ιστορία για όσους λατρεύουν την πρωτότυπη σκέψη πάνω σε παλιά και νέα ζητήματα.

Τον Νοέμβριο του 2018, 20.000 υπάλληλοι της Google σε όλο τον κόσμο έκαναν στάση εργασίας. Διαμαρτύρονταν για το ότι ο εργοδότης τους δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει τη σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο εργασίας. Λιγότερο από ένα χρόνο αργότερα, οι περισσότεροι από τους πρωτεργάτες της στάσης εργασίας έφυγαν από την Google κατηγορώντας την εταιρία για αντίποινα και εκφοβισμό.

Όλα έφτασαν στο αποκορύφωμα όταν οι New York Times ανέφεραν τον Οκτώβριο του 2018 ότι αντί η Google να ασχοληθεί με τα πραγματικά προβλήματα, όταν οι άνδρες στις κορυφαίες θέσεις κατηγορήθηκαν με αξιόπιστους ισχυρισμούς για ανάρμοστη σεξουαλική συμπεριφορά, πληρώθηκαν εκατομμύρια για να μείνουν σιωπηλοί. Σε αυτό προστέθηκαν κατηγορίες για ρατσισμό, μισθολογική ανισότητα και κακή μεταχείριση των εξωτερικών συνεργατών.

“Σήκω πάνω! Αντιστάσου!” φώναζαν οι διαδηλωτές. “Έι, έι, η παρενόχληση στον χώρο της τεχνολογίας πρέπει να φύγει!” απαίτησαν. Αυτή ήταν μια τολμηρή και εμφανής μορφή ακτιβισμού των εργαζομένων που δεν θα αρκείτο σε τίποτα άλλο παρά στη δικαιοσύνη στο χώρο εργασίας.

Όχι μόνο ήταν υψηλού προφίλ αλλά, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, λειτούργησε. Οι ηγέτες της Google ζήτησαν συγγνώμη, όπως θα περιμένατε. Πιο πρακτικά, τον Φεβρουάριο τερμάτισαν μια πολιτική αναγκαστικής διαιτησίας που σήμαινε ότι οι εργαζόμενοι που είχαν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση δεν μπορούσαν να μηνύσουν την εταιρία.

Αυτό που συνέβη στην Google είναι μια σαφής περίπτωση για το τι μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι για να επιδιώξουν τη δικαιοσύνη στην εργασία. Αντί να αγνοήσουν τα γεγονότα ή να ασχοληθούν με ιδιωτικά παράπονα, 20.000 άτομα – το 1/5 του εργατικού δυναμικού πλήρους απασχόλησης της Google – αποφάσισαν να μιλήσουν και να κάνουν κάτι γι’ αυτό.

Αυτή ήταν μια οργανωμένη πολιτική στρατηγική για αλλαγή με ηθικά κίνητρα και προσφέρει μια πολύτιμη υπόθεση για το τι μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι για να κάνουν τους οργανισμούς πιο δίκαιους. Υπάρχουν τουλάχιστον πέντε μαθήματα που μπορούμε να πάρουμε.

Το πρώτο είναι ότι η ανάληψη δράσης δεν είναι μάταιη. Οι ακτιβιστές της Google έδειξαν ότι η καθιέρωση μιας πιο δίκαιης οργάνωσης έρχεται από την ενεργητική καταπολέμηση της αδικίας. Αυτό δεν είναι κάτι βολικό.

Ενώ πολλοί οργανισμοί ως θέμα ορθοδοξίας βραβεύουν τόσο τον διαχειριστικό έλεγχο όσο και τη συναίνεση, η δικαιοσύνη απαιτεί την καταπολέμηση αυτού του ελέγχου μέσω διαφωνίας. Η διαφωνία, ως στρατηγική για τη δικαιοσύνη, αμφισβητεί αυτήν τη διαχειριστική προσέγγιση στις σχέσεις εργαζομένου – διευθυντή.

Από μία άποψη, μόνο αυτοί που είναι στην εξουσία μπορούν να κάνουν τις πραγματικές αλλαγές που βελτιώνουν τη δικαιοσύνη στο χώρο εργασίας. Από μια πιο σημαντική άποψη, μέσω της αποτελεσματικής διαφωνίας μπορούν να αναγκαστούν να το πράξουν. Αυτός ο δρόμος για μεταρρυθμίσεις ήταν από καιρό η διαδρομή των σημαντικότερων αιτημάτων για δικαιοσύνη – για τον καθορισμό του κατώτατου μισθού, τη δημιουργία 8ώρου, τη νομοθεσία για την ίση αμοιβή των γυναικών και πολλά άλλα.

Για πολλούς ανθρώπους, η διαφωνία είναι κάτι δυσάρεστο. Μόνο όταν η αίσθηση της ηθικής αγανάκτησης φτάσει σε ένα σημείο καμπής, οι άνθρωποι θα αναλάβουν δράση. Αυτό οδηγεί στο δεύτερο μάθημα: η δικαιοσύνη προέρχεται από συντονισμένες πράξεις αλληλεγγύης, τόσο με άλλους υπαλλήλους όσο και γενικότερα με την κοινωνία.

Ιστορικά, η οργάνωση της εργασίας μέσω των συνδικαλιστικών οργανώσεων παρείχε το όχημα για συλλογική δράση. Η σταθερή μείωση της συμμετοχής σε συνδικάτα σε μεγάλες χώρες του ΟΟΣΑ από τη δεκαετία του 1960 και του ’70 δεν προμηνύει καλό για τη δικαιοσύνη.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η αλληλεγγύη έχει πεθάνει. Οι υπάλληλοι της Google έχουν δείξει ότι: ενώ η στάση εργασίας είχε αναγνωρίσιμους ηγέτες, υποστηρίχθηκε από υπαλλήλους σε όλο τον κόσμο. Οι υπάλληλοι της Google από τη Σιγκαπούρη ως το Σαν Φρανσίσκο, από το Τόκιο ως το Τορόντο και όχι μόνο, συμμετείχαν ενεργά σε μια συλλογική δράση για δικαιοσύνη.

Το τρίτο μάθημα είναι ότι η επιδίωξη της δικαιοσύνης στην εργασία υπερβαίνει την αναζήτηση δικαιοσύνης για το άτομο. Αν και δεν είναι δυνατόν να γνωρίζουμε πόσοι από τους διαδηλωτές της Google είχαν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στη δουλειά, είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι η πλειονότητα αυτών που έκαναν στάση εργασίας την έκαναν επειδή υποστήριζαν τους συναδέλφους τους ως συμμάχους.

Η επιδίωξη της δικαιοσύνης στο χώρο εργασίας δεν αφορά μόνο τα άτομα που έχουν υποστεί κακομεταχείριση, κακοποίηση ή χειρισμό. Η δικαιοσύνη δεν είναι μόνο δικαιοσύνη για μένα. Αποτελεί την καρδιά μιας κοινότητας. Αυτό που η κοινότητα είναι συλλογικά έτοιμη να δεχτεί ως δίκαιο και άδικο καθορίζει τον ηθικό της χαρακτήρα.

Το τέταρτο μάθημα είναι ότι, για να επιδιώξουμε τη δικαιοσύνη στους οργανισμούς, πρέπει να ξεπεράσουμε ένα δύσκολο παράδοξο. Ο αγώνας για τη δικαιοσύνη στο χώρο εργασίας απαιτεί από τους ανθρώπους να ενδιαφέρονται πραγματικά για τις οργανώσεις τους και τους συναδέλφους τους να επιμένουν προσπαθώντας να κάνουν κάτι γι’ αυτό.

Αλλά η αδικία εμφανίζεται πολύ συχνά σε έναν εταιρικό κόσμο ζούγκλα, στον οποίο οι άνθρωποι πιστεύουν ότι πρέπει να ανταγωνιστούν μεταξύ τους σε ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος για να προχωρήσουν. Σε τέτοια περιβάλλοντα, όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν ή γίνονται μάρτυρες αδικίας, μπορούν απλώς να αποσύρουν κάθε μορφή ενδιαφέροντος και ταύτισης με τον οργανισμό. Όταν συμβεί αυτό, η αυτοσυντήρηση λαμβάνει υπόψιν της οποιονδήποτε άλλον.

Όταν η αδικία οδηγεί σε κυνισμό και εγωισμό, η κοινοτική δύναμη που μπορεί να οδηγήσει σε θετική αλλαγή μειώνεται. Αυτό που χρειάζεται είναι οι άνθρωποι να νοιάζονται αρκετά για τους συναδέλφους τους και οι οργανώσεις τους να δουν και να μιλήσουν για το συλλογικό καλό, παρόλο που η ίδια η αδικία μπορεί να δελεάσει τους ανθρώπους να κάνουν ακριβώς το αντίθετο.

Το πέμπτο και τελευταίο μάθημα είναι ότι η επιδίωξη δικαιοσύνης μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνη και δεν πρέπει να την αντιμετωπίζουμε επιπόλαια. Στην περίπτωση της Google, επτά άτομα οργάνωσαν την στάση εργασίας. Λιγότερο από ένα χρόνο αργότερα, μόνο τρεις από αυτούς εξακολουθούσαν να εργάζονται για την Google.

Οι διοργανωτές της στάσης εργασίας ισχυρίστηκαν ότι αντιμετώπισαν άμεσα αντίποινα από τους διευθυντές τους και από το τμήμα ανθρώπινου δυναμικού της εταιρίας. Αναφέρθηκαν επίσης απειλές υποβιβασμού και αλλαγής αρμοδιοτήτων. Άλλοι υπάλληλοι δήλωσαν ότι φοβούνταν την ανταπόδοση εάν ανέφεραν προβλήματα στο χώρο εργασίας.

Εν τω μεταξύ, η Google προσπάθησε ενεργά να αποτρέψει την πολιτικοποίηση του εργατικού της δυναμικού, ανακοινώνοντας έναν κανόνα που λέει: “η διαταραχή της εργάσιμης ημέρας για μια έντονη συζήτηση για την πολιτική ή την πιο πρόσφατη είδηση δεν [βοηθά στην οικοδόμηση κοινότητας]”.

Δεν θα μπορούσαν να κάνουν περισσότερο λάθος. Εάν μια ισχυρή κοινότητα είναι μια δίκαιη κοινότητα, τότε η προθυμία να ασχοληθεί με την πολιτική είναι απαραίτητη. Οι ακτιβιστές υπάλληλοι της Google αναμφίβολα το γνωρίζουν καλά αυτό.

Η Google απέτυχε να αναγνωρίσει ότι οι πολιτικές ενέργειες των υπαλλήλων της αφορούσαν ακριβώς τη δημιουργία κοινότητας. Η από κοινού έκκληση για έναν δίκαιο χώρο εργασίας αντικατοπτρίζει μια βασική ανθρώπινη επιθυμία να ενδιαφέρεσαι για τους άλλους με αμοιβαία υποστηρικτικό τρόπο. Οι στρατηγικές διαχείρισης ελέγχου που εμποδίζουν τη διαφωνία λειτουργούν ενάντια στην ανάπτυξη κοινών συμφερόντων και κοινών αξιών.

Εν ολίγοις, αν αυτό που θέλουμε είναι ένας δίκαιος χώρος εργασίας, δεν είναι πιθανό να επιτευχθεί από μια καλοπροαίρετη διοικητική ελίτ. Αντιθέτως, και συχνά ενάντια σε όλες τις πιθανότητες, οι άνθρωποι πρέπει να συμμετάσχουν ως αλληλέγγυοι σύμμαχοι και να υπερασπιστούν αυτό που είναι σωστό και δίκαιο.