Κόντρα στον νεοφιλελευθερισμό: Η Ισπανία βάζει τάξη στις εργασιακές σχέσεις και καταργεί τα μπλοκάκια

Για την ισπανική κυβέρνηση και ιδιαίτερα την υπουργό Εργασίας Γιολάντα Ντίαθ η επαναφορά της χώρας σε εργασιακή κανονικότητα μέσα από τη ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων με σύγχρονο και προοδευτικό τρόπο συνιστούσε προτεραιότητα. Λίγοι πίστευαν ότι μπορούσε να καταφέρει. Ωστόσο, εδώ και λίγα 24ώρα ο νέος νόμος που ρυθμίζει τις σχέσεις εργασίας στην ισπανική επικράτεια είναι πραγματικότητα και συνιστά, σύμφωνα με τους ειδικούς, τομή, τόσο για τη χώρα όσο και την Ευρώπη.

Μετά από δεκαετίες νεοφιλελεύθερης επέλασης, σπάει ο κανόνας της ΤΙΝΑ (There Is No Alternative), γκρεμίζονται οι διαδικασίες της επισφάλειας και οι εργαζόμενοι αποκτούν και πάλι διευρυμένα δικαιώματα που ταιριάζουν στις απαιτήσεις του 21ου αιώνα και προσαρμόζονται στο σύγχρονο τρόπο ζωής. Παράλληλα, μαζί με τη γενναία αύξηση του κατώτατου μισθού (συνολικά 31% τα τελευταία χρόνια) ενισχύονται και τα εισοδήματα των Ισπανών εργαζόμενων.

Η πρώην πρόεδρος του ΟΑΕΔ, Μαρία Καραμεσίνη ανέλαβε το δύσκολο έργο να αναλύσει για τους αναγνώστες του NEWS 24/7 τις κυριότερες πτυχές και τις σημαντικότερες προβλέψεις του νέου ισπανικού νόμου, ο οποίος φυσικά βρίσκεται σε πλήρη αντιδιαστολή με τον τρόπο που νομοθετεί για την εργασία η ελληνική κυβέρνηση τα τελευταία 2,5 χρόνια.

Πώς αξιολογείτε τον νέο εργασιακό νόμο στην Ισπανία;

Ο νέος νόμος της κυβέρνησης σοσιαλιστών-Ποδέμος αποτελεί σταθμό, σημείο καμπής για τις εργασιακές σχέσεις στην Ισπανία. Κι αυτό διότι επιδιώκει να αντιστρέψει μια μακροχρόνια τάση 40 ετών διαρκούς απορρύθμισης της ισπανικής αγοράς εργασίας, η οποία κορυφώθηκε την περίοδο 2010-2012 και έχει οδηγήσει σε ακραία επισφάλεια τους εργαζόμενους της χώρας.

Ποια ήταν η κατάσταση στην ισπανική αγορά εργασίας; Γιατί χρειάστηκε να νομοθετήσει σε προοδευτικό άξονα η κυβέρνηση;

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η Ισπανία ήταν η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που υιοθέτησε το μοντέλο της επισφαλούς εργασίας, ήδη από τη δεκαετία του 1980, κατά τη διάρκεια της οποίας, με συνεχείς νομοθετικές παρεμβάσεις των κυβερνήσεων του σοσιαλιστή Φελίπε Γκονθάλεθ, δόθηκε στους εργοδότες πλήρης ελευθερία χρήσης των συμβάσεων ορισμένου χρόνου, καταργώντας τους ισχύοντες περιορισμούς. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, το 40% των μισθωτών της χώρας εργαζόταν με σύμβαση ορισμένου χρόνου, πράγμα αδιανόητο για τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, ενώ, την ίδια στιγμή, το ποσοστό ανεργίας είχε φτάσει στο 24% και στους νέους στο 45%. Συνοπτικά, η Ισπανία είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα στην οποία κυριολεκτικά πήρε σάρκα και οστά η έννοια του πρεκαριάτου, εφόσον για πάρα πολύ μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού, κυρίως αλλά όχι μόνο για τους νέους, οι περίοδοι ανεργίας και προσωρινής εργασίας διαρκώς εναλλάσσονταν.

Τις δεκαετίες του 1990 και 2000 σημειώθηκαν περαιτέρω κρατικές παρεμβάσεις, πάντα προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης απελευθέρωσης της χρήσης των ελαστικών μορφών απασχόλησης, θεσμοθετήθηκαν οι εταιρείες προσωρινής εργασίας – δανεισμού προσωπικού, αναπτύχθηκαν οι συμβάσεις έργου και ανεξάρτητων υπηρεσιών, τα γνωστά μας μπλοκάκια κ.ο.κ. Η κρίση του 2008 έστρεψε τις πρωτοβουλίες απορρύθμισης της αγοράς εργασίας σε άλλη κατεύθυνση. Την τριετία 2010-2012, οι νόμοι των κυβερνήσεων Θαπατέρο και Ραχόι περιόρισαν δραστικά την προστασία των μισθωτών από τις απολύσεις, ενώ ο νόμος Ραχόι του 2012 όρισε ότι οι επιχειρησιακές συμβάσεις υπερτερούν των κλαδικών ως προς τον καθορισμό των μισθών και κατάργησε τη μετενέργεια των τελευταίων μετά τη λήξη τους.

Το παραπάνω θεσμικό πλαίσιο διατηρήθηκε μέχρι και σήμερα, μέχρι δηλαδή να ψηφιστεί ο νέος εργασιακός νόμος από την ισπανική βουλή. Ο νέος νόμος των Σάντσεθ-Ντίαθ επιδιώκει να αντιστρέψει την τάση απορρύθμισης των πολλών τελευταίων δεκαετιών και χρόνων, εδραιώνοντας νέα δικαιώματα για τους εργαζόμενους. Σημειωτέον ότι, το 2021, το 27% των μισθωτών στην Ισπανία εργάζονταν με σύμβαση ορισμένου χρόνου, ενώ το 1/3 των νέων συμβάσεων εργασίας που συνάπτονταν στην επικράτεια αφορούσαν χρονικό διάστημα μικρότερο της μίας εβδομάδας, για να γλιτώνουν οι εργοδότες την αποζημίωση του Σαββατοκύριακου!

Τι αλλάζει τώρα με το νόμο Σάντσεθ-Ντίαθ;

Πρώτα από όλα ο νόμος επανέφερε την υπερίσχυση των κλαδικών συμβάσεων έναντι των επιχειρησιακών ως προς τον καθορισμό των μισθών, σε περίπτωση μεταξύ τους συρροής και ευνοϊκότερης ρύθμισης από την κλαδική. Ακόμα, έκανε αόριστης διάρκειας τη μετενέργεια των κλαδικών συλλογικών συμβάσεων, εξέλιξη που σημαίνει ότι όταν ολοκληρωθεί η διάρκεια μίας κλαδικής σύμβασης και εφόσον δεν ανανεωθεί παρατείνεται η ισχύς της επ’ αόριστο. Δεν υπάρχει, άρα, απώλεια δικαιωμάτων από τη στιγμή που λήγει μία σύμβαση. Να αναφέρουμε εδώ ότι τα ισπανικά συνδικάτα παραμένουν δυνατά, άρα οι κλαδικές συλλογικές διαπραγματεύσεις θα αναζωογονηθούν. Το 73% των μισθωτών στην Ισπανία καλύπτονται από συλλογικές συμβάσεις εργασίας, ενώ στην Ελλάδα περίπου 15%.

Η επισφάλεια στην εργασία πώς ακριβώς αντιμετωπίζεται;

Με το νέο νόμο κάποιος εργοδότης θα μπορεί πλέον να συνάπτει συμβάσεις ορισμένου χρόνου μόνο για αντικειμενικούς λόγους που οφείλει να δικαιολογεί με βάση προβλέψιμες ή απρόβλεπτες αυξήσεις της παραγωγής ή την ανάγκη αναπλήρωσης εργαζόμενου ο οποίος πρόκειται να επιστρέψει στη θέση του. Οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου θα έχουν πλέον μέγιστη διάρκεια τριών ή έξι μηνών, με δυνατότητα ανανέωσης για άλλους έξι μήνες σε περίπτωση που προβλέπεται από τη συλλογική κλαδική σύμβαση, ενώ οι εργαζόμενοι με συμβάσεις ορισμένου χρόνου που έχουν απασχοληθεί συνολικά 18 μήνες, όχι απαραίτητα συνεχόμενα, σε διάστημα 24 μηνών, υπογράφουν αυτόματα σύμβαση αορίστου χρόνου.

Ακόμα, η εποχική δραστηριότητα της επιχείρησης θα πρέπει να δηλώνεται στους εκπροσώπους των εργαζομένων στο τέλος του κάθε έτους. Η εποχική εργασία έτσι μπαίνει στον προγραμματισμό της επιχείρησης και στη διαβούλευση με το προσωπικό. Εισάγεται επίσης η «ασυνεχής σύμβαση αορίστου χρόνου» που έχει να κάνει με την εποχική εργασία η οποία επαναλαμβάνεται σε τομείς και κλάδους όπου οι εργαζόμενοι επαναπροσλαμβάνονται ή αφορά εργαζόμενους σε επιχειρήσεις προσωρινής εργασίας.

Οι επιχειρήσεις με εποχική δραστηριότητα προσλαμβάνουν εργαζόμενους που δεσμεύονται να επαναπροσλάβουν. Από εκεί και πέρα, καταργήθηκαν οι συμβάσεις έργου και παροχής ανεξάρτητων υπηρεσιών, τα μπλοκάκια όπως τα ξέρουμε στην Ελλάδα, ενώ όλοι οι εργολάβοι υποχρεούνται να τηρούν τους όρους των κλαδικών συμβάσεων εργασίας που ισχύουν στην επιχείρηση που προσφέρουν εργασία. Τέλος, ο νόμος προβλέπει μία ενιαία σύμβαση μαθητείας και πρακτικής άσκησης διάρκειας 3 έως 24 μηνών, η οποία βάζει τάξη στο σχετικό χάος που υπήρχε προηγουμένως.

Πώς θα καταφέρει η ισπανική κυβέρνηση να διασφαλίσει ότι ο νόμος αυτός θα εφαρμοστεί στην πράξη από τις ισπανικές επιχειρήσεις, από το ισπανικό κεφάλαιο;

Το νομοθέτημα είναι προϊόν εννεάμηνων διαπραγματεύσεων μεταξύ των μεγάλων συνδικάτων της Ισπανίας και των εργοδοτικών οργανώσεων της χώρας. Στην αρχή από τη συμφωνία προέκυψε το βασιλικό διάταγμα της 28ης Δεκεμβρίου του 2021, το οποίο κυρώθηκε από τη ισπανική βουλή ως νόμος για να έχει μεγαλύτερη ισχύ. Ταυτόχρονα, με τον εν λόγω νόμο ενισχύεται η επιθεώρηση εργασίας.

Συμφωνείτε ότι έπαιξε σαφή ρόλο η πολιτική βούληση της κυβέρνησης να νομοθετήσει κατ’ αυτόν τον τρόπο;

Σαφώς και έπαιξε ρόλο. Καταρχήν η μεταρρύθμιση των εργασιακών σχέσεων αποτελούσε προαπαιτούμενο της εκταμίευσης της πρώτης δόσης της Ισπανίας από το Ταμείο Ανάκαμψης και η κυβέρνηση άσκησε πίεση σε εργοδοτικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις. Ως προς το περιεχόμενο, οι Unidas Podemos, ώθησαν και στήριξαν τις μεγάλες συνδικαλιστικές οργανώσεις CCOO και UGT, που κατάφεραν να οδηγήσουν τους εργοδότες σε συγκεκριμένες παραχωρήσεις και στη συμφωνία της 28ης Δεκεμβρίου. Στη συνέχεια η φιλοσοσιαλιστική UGT άσκησε μεγάλη πίεση στον Σάντσεθ προκειμένου να πεισθεί για την ανάγκη η συμφωνία να κυρωθεί με νόμο, που έχει μεγαλύτερη ισχύ από το βασιλικό διάταγμα.

Η έκβαση αποτελεί νίκη της Αριστεράς και των συνδικάτων. Και είναι νίκη-σταθμός, γιατί είναι ένα πρώτο βήμα αντιστροφής της κατάστασης εργασιακής επισφάλειας που είχε δημιουργηθεί στην ισπανική αγορά εργασίας τα τελευταία 40 χρόνια.