Τηλεργασία και νομικό πλαίσιο: Ανήκετε κι εσείς στο 30% όσων εργάζονται στον ελεύθερο χρόνο τους;

Στη διάρκεια της επιδημικής κρίσης, η τηλεργασία αποτέλεσε λύση ανάγκης και βιωσιμότητας των εταιρειών, ενώ συμμάχησε με τον ψηφιακό κόσμο, προσφέροντας εργαλεία και ευκαιρίες για εργοδότη και εργαζόμενο.

Την ίδια ώρα, όμως, το συγκεκριμένο καθεστώς εργασίας, από τη φύση και την ψηφιακή του υπόσταση, εκτός από ευέλικτο και βιώσιμο για τον εργοδότη, αποδείχτηκε και ευάλωτο για τον εργαζόμενο. Επί της ουσίας, ανέδειξε, αλλά και ενέτεινε, το φαινόμενο των υψηλών εργασιακών απαιτήσεων, των ακατάστατων ωραρίων και της νοοτροπίας που καλλιεργήθηκε καλώντας, αν όχι απαιτώντας, τον εργαζόμενο να είναι διαρκώς “online”, έτοιμος να ανταποκριθεί σε τηλεφωνικές κλήσεις, τηλεδιασκέψεις και μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός διευκόλυνε την εφαρμογή της τηλεργασίας και την ομαλότητα αυτού του καθεστώτος, ωστόσο, διεύρυνε τα ωράρια των εργαζομένων και περιόρισε τον ελεύθερο χρόνο, μακριά από κάθε ψηφιακή συσκευή. Δεδομένων και των κοινωνικών συνθηκών που δημιουργήθηκαν από την πανδημία (lockdown, κλειστοί χώροι διασκέδασης, εστίασης, πολιτισμού) στη συνείδηση και το -άτυπο- εργασιακό πλαίσιο εργοδοτών-εργαζομένων κανονικοποιήθηκε η διαρκής επαγρύπνηση και η άμεση απάντηση σε κάθε “κλήση”.

Κάπως έτσι, το 2020, μαζί με τη διαχείριση της πανδημίας, τις νέες μεθόδους στον τρόπο και τα εργαλεία της εργασίας προσέθεσε και μεγαλύτερο, εργασιακό, μα κυρίως ψυχικό βάρος στον εργαζόμενο. Ο ελεύθερος χρόνος του περιορίστηκε, οι στιγμές με τα αγαπημένα του πρόσωπα διακόπτονταν συστηματικά, τα ενδιαφέροντα, η ξεκούραση, η ψυχική αποφόρτιση καλουπώθηκαν, όπως εν τέλει και ένα ευρύ, σημαντικό κομμάτι της προσωπικής του ζωής.

Θέλετε στατιστικές αποδείξεις;

Έρευνα του Eurofound που έγινε τον περασμένο Ιούλιο, αποφάνθηκε πως οι μισοί από τους ερωτηθέντες ακολούθησαν το καθεστώς τηλεργασίας, έστω και εν μέρει, ενώ το ένα τρίτο εργάζονταν αποκλειστικά από το σπίτι. Η αύξηση της τηλεργασίας κατά 30% έφερε και την αύξηση των προαναφερθέντων φαινομένων. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, όσοι εργάζονται τακτικά από το σπίτι τους έχουν περισσότερες από τις διπλάσιες πιθανότητες να ξεπερνούν το ανώτατο όριο των 48 ωρών εργασίας την εβδομάδα, σε σύγκριση με όσους εργάζονται στις εγκαταστάσεις του εργοδότη τους. Σχεδόν το 30% όσων εργάζονται από το σπίτι αναφέρουν ότι δουλεύουν στον ελεύθερο χρόνο τους είτε καθημερινά είτε πολλές φορές την εβδομάδα, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για όσους εργάζονται στο γραφείο κινείται σε επίπεδα κάτω του 5%.

Το δικαίωμα στην αποσύνδεση και ο ρόλος του Ευρωκοινοβουλίου

Η τηλεργασία βέβαια δεν ήρθε για να επιτελέσει τον ρόλο του “φιλοξενούμενου” στον εργασιακό τομέα. Ήρθε με σκοπό να εγκατασταθεί, όπως αποδεικνύεται από την πρόθεση (ή την απόφαση) αρκετών εταιρειών να τη διατηρήσουν και να την μονιμοποιήσουν και μετά το τέλος της πανδημίας, έστω και συμπληρωματικά ή κυκλικά.

Οι κίνδυνοι που ελλοχεύει είχαν ενεργοποιήσει από τον περασμένο χειμώνα την ευαισθησία και τη δράση της επιτροπής Απασχόλησης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο, βλέποντας αυτό το καθεστώς να εγκαθίσταται αρμονικά με τον ψηφιακό μετασχηματισμό, έκρουσε τα καμπανάκια και κίνησε τις διαδικασίες για να προωθήσει ένα πλαίσιο που θα προστατεύει τον εργαζόμενο. Στόχος και μότο αυτής της πρωτοβουλίας, με εισηγητή και μπροστάρη της νομοθετικής πρότασης τον Ευρωβουλευτή από τη Μάλτα Alex Agius Saliba (Ομάδα της Προοδευτικής Συμμαχίας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών) είναι πως ο εργαζόμενος θα πρέπει να έχει το “Δικαίωμα στην Αποσύνδεση”.

Τι σημαίνει αυτό;

Η δυνατότητα να “κατεβάζει τον διακόπτη” -κυριολεκτικά και μεταφορικά- εκτός ωραρίου, χωρίς να υποχρεώνεται, έστω και έμμεσα, να συμμετέχει σε τηελδιασκέψεις, να απαντά σε e-mails ή κλήσεις. Πράγμα που, σύμφωνα με την εν λόγω έκθεση της σχετικής επιτροπής και του εν λόγω ευρωβουλευτή, πρέπει να αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα και σε καμία περίπτωση να μην επιφέρει επιπτώσεις ή να δημιουργεί αρνητική εικόνα που ενδεχομένως θα τον φέρει σε δυσμενή και επισφαλή θέση.

Την περασμένη Πέμπτη, λοιπόν, μετά από σχετική ψηφοφορία εντός του ΕΚ, το 70% των Ευρωβουλευτών (με 472 ψήφους υπέρ, 126 κατά και 83 αποχές) ενέκρινε νομοθετική πρωτοβουλία που προτείνει στην Κομισιόν να λάβει τα σχετικά μέτρα. Για την ακρίβεια, καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει τη θέσπιση ενός νομικού πλαισίου που θα παρέχει αυτό το δικαίωμα (για αποσύνδεση) σε όλους τους εργαζομένους των κρατών-μελών της ΕΕ, προστατεύοντας το αναφαίρετο δικαίωμά τους να απέχουν από την εργασία τους “όταν δεν δουλεύουν”.

Το πρόκριμα της συγκεκριμένης πρότασης προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τέθηκε με γνώμονα να εξαλειφθεί η εργασιακή κουλτούρα της “διαρκούς παρουσίας και μόνιμης επιφυλακής” που προκαλεί αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης, άγχους και επαγγελματικής εξουθένωσης, ώστε να υπάρχει ισορροπία μεταξύ της επαγγελματικής και προσωπικής ζωής των εργαζομένων.

Έτσι, το ΕΚ ζητά από την ΕΕ να κατοχυρωθεί ρητά στο ευρωπαϊκό δίκαιο το “δικαίωμα για αποσύνδεση”, επιτρέποντας στους εργαζόμενους να απέχουν από τα εργασιακά τους καθήκοντα όταν το ωράριό τους θα έχει παρέλθει και να προβλέπει την αποζημίωσή του σε περίπτωση που ο εργοδότης πράξει το αντίθετο. Παράλληλα, να ρυθμιστούν όλες οι προϋποθέσεις της εξ αποστάσεως εργασίας και η οριοθέτηση των ελάχιστων προαπαιτούμενων όσον αφορά στη χρήση των ψηφιακών εργαλείων εκτός ωραρίου, ανάλογα με τη φύση της εργασίας και, κατ’ εξαίρεση, σε έκτακτες περιπτώσεις ανωτέρας βίας.

“Ο εργαζόμενος δεν μπορεί να είναι ρομπότ”

Μία μέρα πριν από την ψηφοφορία στην Ευρωβουλή, πραγματοποιήθηκε τηλεδιάσκεψη υπό τον Alex Agius Saliba, με τον Ευρωβουλευτή της ομάδας S&D να ενημερώνει δημοσιογράφους από όλη την Ευρώπη για το συγκεκριμένο ζήτημα “ζωτικής σημασίας”, όπως το χαρακτήρισε και να δέχεται ερωτήσεις σχετικά με το κατά πόσο είναι εφικτή η εφαρμογή ενός τέτοιου πλαισίου στα κράτη-μέλη. Να σημειωθεί βέβαια, πως ήδη υπάρχουν ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γαλλία, που έχουν θέσει προς συζήτηση ή και εφαρμογή σχετική ρύθμιση, σε ένα πλαίσιο όμως που παραμένει αχανές και επί της ουσίας ανεφάρμοστο.

Ο Ευρωβουλευτής Agius Saliba, αφού ξεκαθάρισε πως οι εργοδότες θα πρέπει να σέβονται τον ελεύθερο χρόνο των εργαζομένων, στάθηκε στον σημαντικό ρόλο των κοινωνικών εταίρων και της συνεργασίας τους με τις κυβερνήσεις για τη θεσμοθέτηση κανόνων που θα επιβάλλουν στις εταιρείες να ευθυγραμμίζονται με τη νομοθεσία και να μην λειτουργούν ανεξέλεγκτα σε βάρος του εργατικού τους δυναμικού.

Μάλιστα, χαρακτήρισε “χρυσή” ευκαιρία τη συγκυρία για μία προσπάθεια στην οποία “εργάζομαι από τότε που εκλέχθηκα”. Βέβαια, παραδέχτηκε και ο ίδιος, κατόπιν και σχετικών ερωτήσεων πως “οι διαφορετικές θέσεις εργασίας περιλαμβάνουν πολλές διαφορετικές πραγματικότητες και δεν είναι δυνατόν να εκπονηθεί μια νομοθεσία που να εξυπηρετεί όλους”. Πράγμα λογικό για επαγγέλματα που δεν έχουν σταθερό ωράριο και που η φύση τους χρήζει ειδικών συλλογικών συμβάσεων που “θα είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες των επαγγελμάτων”.

“Δεν μπορούμε να αφήσουμε στην μοίρα τους εκατομμύρια εργαζόμενους στην Ευρώπη που έχουν εξαντληθεί λόγω της πίεσης να είναι συνεχώς συνδεδεμένοι και τα υπερβολικά εκτεταμένα ωράρια. Τώρα είναι η ώρα να σταθούμε στο πλάι τους και να τους δώσουμε αυτό που αξίζουν: το δικαίωμα στην αποσύνδεση. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την ψυχική και σωματική μας υγεία. Τα δικαιώματα των εργαζομένων θα πρέπει να συμβαδίζουν με τα δεδομένα της ψηφιακής εποχής”, δήλωσε μετά το τέλος της ψηφοφορίας ο Ευρωβουλευτής από τη Μάλτα, ξεκαθαρίζοντας πως ο εργαζόμενος “δεν μπορεί να είναι ρομπότ”.

Η μπάλα στο γήπεδο της Κομισιόν

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε μεν την νομοθετική πρωτοβουλία, η οποία ωστόσο περνά στα χέρια και τον έλεγχο της Κομισιόν που καλείται να αποφασίσει να θα προωθήσει τη συγκεκριμένη οδηγία.

Αυτό κατέστησε σαφές και ο k. Saliba, τονίζοντας πως πλέον η ευθύνη βαραίνει την ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και εναπόκειται στον Ευρωπαίο επίτροπο για την απασχόληση και τα κοινωνικά δικαιώματα, Νίκολας Σμιτ: “Η έκκλησή μας τώρα απευθύνεται στην επιτροπή, ώστε ο Επίτροπος Schmit να αναλάβει δράση το συντομότερο δυνατό προκειμένου να ξεκινήσουν οι συζητήσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και να διασφαλιστεί η εφαρμογή του δικαιώματος της αποσύνδεσης”.

Το αν και κατά πόσο η ίδια η Κομισιόν θα θελήσει να “σπάσει” αυγά, να “συνετίσει” μεγαλοεπιχειρήσεις και να κατευθύνει τα κράτη-μέλη διαφορετικών πολιτικοοικονομικών καθεστώτων προς αυτό το αξίωμα, είναι μία διαφορετική ιστορία. Μέχρι στιγμής πάντως, δεν υπάρχει επίσημη ή ανεπίσημη αντίδραση από την Επιτροπή στο ψήφισμα του ΕΚ, στις τάξεις της οποίας η μέχρι στιγμής οδηγία για “αποσύνδεση” των εργαζομένων της εκτός ωραρίου προτείνεται προφορικά και εφαρμόζεται επιφανειακά.