H ρήτρα διαφυγής για την άμυνα και η αναζήτηση χώρου για κοινωνικές παροχές

Στην τελική ευθεία μπαίνουν οι διαβουλεύσεις μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ για τη ρήτρα ευελιξίας σε σχέση με τις αμυντικές δαπάνες, κάτι που για την ελληνική κυβέρνηση έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς μπαίνει σε μια τροχιά αναζήτησης των προϋποθέσεων για το στήισμο “οικονομικών αναχωμάτων” έναντι του κύματος δυσαρέσκειας, που αντιμετωπίζει ένεκα των Τεμπών.

Έτσι, μέχρι τον Ιούνιο αναμένεται να υπάρξουν τα πρώτα αποτελέσματα για το πώς τα κράτη μέλη θα μπορούν να προχωρούν σε αύξηση των αμυντικών δαπανών χωρίς να παραβιάζονται οι αυστηροί κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, ενώ οι τελικές αποφάσεις εκτιμάται ότι θα ληφθούν μέσα στο καλοκαίρι. Ουσιαστικά, αναμένεται να καθοριστεί το ύψος των κονδυλίων που θα απελευθερωθούν προς αμυντική χρήση αλλά και το τι θα γίνει ανά χώρα. Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι η ρήτρα ευελιξίας, με βάση τα μέχρι τώρα ισχύοντα, θα αξιοποιηθεί μόνο προς αμυντική χρήση. Δηλαδή, οι επιπλέον δαπάνες δεν θα μετρούν στο έλλειμμα, εφόσον αφορούν αγορές εξοπλιστικών. Με το πέρας, βέβαια, της ισχύος της ρήτρας ευελιξίας, καθώς θα είναι τετραετής, (2025-2028 με ενδεχόμενο, βέβαια, παράτασης αν ζητηθεί από την Κομισιόν), το κράτος μέλος θα πρέπει να έχει τους αναγκαίους πόρους για συντηρήσεις κτλ.

Η ρήτρα βέβαια δημιουργεί ένα δημοσιονομικό χώρο, ωστόσο οι όποιες επιπλέον δαπάνες για την άμυνα, προφανώς, αποστερούν πόρους από άλλες δράσεις, π.χ, κοινωνικές, ενώ παράλληλα θα μετρούν στο χρέος, εφόσον γίνονται με δανεικά. Είναι προφανές, λοιπόν, ότι βασικός “πυλώνας” για την αύξηση συνολικά δαπανών, είτε αμυντικών, είτε άλλων είναι η υγιής δημοσιονομική εικόνα και τα σταθερά έσοδα.

Βέβαια, κάποια κράτη μέλη θεωρούν ότι πρέπει το πλαίσιο δημοσιονομικής ευελιξίας θα πρέπει να λάβει υπόψη μέριμνες και για τις κοινωνικές παροχές, ωστόσο, με τα μέχρι τώρα “σημάδια” κάτι τέτοιο εκτιμάται ότι είναι δύσκολο να γίνει μια και η βασική στόχευση είναι η ενίσχυση της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ απέναντι στις διεθνείς προκλήσεις.

Το RearmEU

Να σημειωθεί ότι το πρόγραμμα επανεξοπλισμού της Ευρώπη (RearmEU), όπως περιγράφεται στο κείμενο της Επιτροπής, θα έχει ως στρατηγικούς στόχους την αναβάθμιση της αμυντικής ετοιμότητας όλων των χωρών της Ε.Ε. και την χρηματοδότηση για την παραγωγή και την έρευνα στην Ευρωπαϊκή Αμυντική Βιομηχανία. Η προσπάθεια θα χρηματοδοτηθεί με ένα σύνολο πόρων ύψους 800 δισ. ευρώ. Εκτός από τα 150 δισ. ευρώ που θα είναι το πρώτο κεφάλαιο για το νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, τα υπόλοιπα 650 δισ. ευρώ θα προκύψουν από την αύξηση των αμυντικών δαπανών στην οποία θα προχωρήσουν τα κράτη μέλη τα επόμενα τέσσερα χρόνια, ενώ παράλληλα θα ενεργοποιηθεί και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) σε ό,τι αφορά τη δανειοδότηση για επενδύσεις άμυνας.

Επίσης βάση για τον υπολογισμό της αύξησης των δαπανών οι οποίες θα εξαιρούνται από το έλλειμμα, θα είναι οι αμυντικές δαπάνες που είχαν κάνει τα κράτη μέλη το 2021, δηλαδή τον χρόνο πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το όριο αύξησης των αμυντικών δαπανών το οποίο δεν θα υπολογίζεται στο έλλειμμα θα είναι το 1,5% του ΑΕΠ για κάθε κράτος μέλος. Η αύξηση των αμυντικών δαπανών πάνω αυτό το όριο δεν θα υπόκειται στην ρήτρα διαφυγής και θα υπακούει στους υφιστάμενους δημοσιονομικούς κανόνες.

Διευκρινίζεται μάλιστα ότι λόγω της ειδικής φύσης των αμυντικών δαπανών στη ρήτρα διαφυγής, οι αμυντικές δαπάνες θα υπολογίζονται κατά την υπογραφή ενός συμβολαίου προμήθειας αμυντικού υλικού και όχι κατά την μεταγενέστερη παραλαβή και πληρωμή του υλικού από το κράτος μέλος. Οι κανόνες που θέλουν το κάθε κράτος μέλος με χρέος πάνω από 60% να μειώνει το χρέος κατά τουλάχιστον 1% του ΑΕΠ και το έλλειμμά του κατ’ ανώτερο στο 3% του ΑΕΠ συνεχίζουν να ισχύουν.

Αυτό σημαίνει ότι τα πέντε κράτη μέλη που έχουν μπει στη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος θα πρέπει να συνεχίσουν να μειώνουν τις υπόλοιπες δαπάνες, πλην των αμυντικών για να πετύχουν τη μείωση του ελλείμματος κάτω από το 3%. Μάλιστα τονίζεται ότι κάθε κράτος μέλος το οποίο προχωρά σε αύξηση των αμυντικών του δαπανών θα πρέπει παράλληλα να διασφαλίσει με αλλαγές στον προϋπολογισμό του ότι δεν θα ξεπερνά τους όρους που θέτουν οι δημοσιονομικοί κανόνες οι οποίοι συμφωνήθηκαν στο τέλος τους 2023.

«Λευκής Βίβλος»

‘Ηδη, η Κομισιόν, με τη σχετική «Λευκής Βίβλο», έχει δώσει τις σχετικές κατευθύνσεις. Όπως αναφέρεται η νέα ρήτρα διαφυγής επιτρέπει στα κράτη τη δυνατότητα να επενδύσουν έως και 1,5% του ΑΕΠ τους ετησίως σε άμυνα, χωρίς να υπολογίζονται οι δαπάνες αυτές στο έλλειμμα.

Οδηγίες, πάντως, για το πώς θα λειτουργήσει ο νέος μηχανισμός έχει ήδη δώσει η Κομισιόν με μια αναλυτική παρουσίαση της ρήτρας, αλλά και με συγκεκριμένα παραδείγματα εφαρμογής.

Αναλυτικά:

Τι είναι η εθνική ρήτρα διαφυγής;

Η εθνική ρήτρα διαφυγής είναι ένας μηχανισμός που επιτρέπει στα κράτη μέλη να αυξήσουν τις δημόσιες δαπάνες σε κρίσιμες περιόδους, χωρίς να παραβιάζουν τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ. Σε αυτή την περίπτωση, η ρήτρα ενεργοποιείται αποκλειστικά για αμυντικές δαπάνες. Αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις μπορούν να διαθέσουν περισσότερα χρήματα για την ενίσχυση των στρατιωτικών τους δυνατοτήτων, χωρίς να υπολογίζονται αυτές οι δαπάνες στον καθορισμένο δημοσιονομικό τους στόχο. Η πρωτοβουλία αυτή εντάσσεται στην ευρύτερη προσπάθεια της ΕΕ να αυξήσει την αυτονομία της στον τομέα της άμυνας και να μειώσει την εξάρτησή της από τρίτες χώρες.

Πώς θα εφαρμοστεί η νέα ρήτρα διαφυγής;

Για να επωφεληθούν από τη νέα ρύθμιση, τα κράτη μέλη πρέπει να ακολουθήσουν μια συγκεκριμένη διαδικασία:

1. Υποβολή αιτήματος: Κάθε χώρα που επιθυμεί να ενεργοποιήσει τη ρήτρα πρέπει να υποβάλει αίτημα μέχρι το τέλος Απριλίου 2025.

2. Αξιολόγηση από την Κομισιόν: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάσει τα αιτήματα και θα διατυπώσει συστάσεις τον Ιούνιο 2025.

3 Έγκριση από το Συμβούλιο της ΕΕ: Το Συμβούλιο θα λάβει την τελική απόφαση τον Ιούλιο 2025.

4.Διάρκεια εφαρμογής: Η ρήτρα θα ισχύσει για τέσσερα χρόνια (2025-2028).

5. Έλεγχος και αναπροσαρμογή: Μετά το 2028, η ΕΕ θα αξιολογήσει αν απαιτείται παράταση της ρήτρας.

Πόσο μπορούν να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες τα κράτη μέλη;

*Το ανώτατο όριο της δημοσιονομικής ευελιξίας για κάθε κράτος μέλος είναι 1,5% του ΑΕΠ ετησίως.

*Οι επιπλέον δαπάνες θα υπολογίζονται σε σύγκριση με το 2021 – το έτος πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

*Οι χώρες που έχουν ήδη αυξήσει τις αμυντικές τους δαπάνες μετά το 2021, θα μπορούν να υπολογίζουν αυτήν την αύξηση ως μέρος της ρήτρας.

Παράδειγμα:

Αν μια χώρα έχει ΑΕΠ 200 δισ. ευρώ, μπορεί να αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες έως 3 δισ. ευρώ τον χρόνο χωρίς να θεωρείται ότι παραβιάζει τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ.

Τι περιλαμβάνεται στις αμυντικές δαπάνες;

Η ευελιξία αφορά τόσο τις επενδύσεις όσο και τις τρέχουσες δαπάνες που σχετίζονται με την άμυνα. Συγκεκριμένα, καλύπτονται:

– Αγορές στρατιωτικού εξοπλισμού (πλοία, αεροσκάφη, άρματα μάχης, όπλα, συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας).

– Κατασκευή και αναβάθμιση στρατιωτικών υποδομών (στρατιωτικές βάσεις, αποθήκες όπλων, δίκτυα επικοινωνιών).

– Πρόσληψη και εκπαίδευση στρατιωτικού προσωπικού (στρατιώτες, αξιωματικοί, κυβερνοάμυνα).

– Έρευνα και ανάπτυξη στον τομέα της άμυνας (νέα τεχνολογία, τεχνητή νοημοσύνη, drones).

Προϋπόθεση: Τα κράτη μέλη καλούνται να προμηθεύονται εξοπλισμό από ευρωπαϊκές εταιρείες ώστε να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.

Τι συμβαίνει μετά το 2028;

– Μετά τη λήξη της ρήτρας διαφυγής, τα κράτη θα πρέπει να συνεχίσουν τη χρηματοδότηση των αμυντικών τους δαπανών μέσα από τον ετήσιο προϋπολογισμό τους.

– Αν υπάρχουν παραγγελίες στρατιωτικού εξοπλισμού που έχουν υπογραφεί πριν το 2028, αλλά παραδίδονται μετά, θα μπορούν να καλυφθούν από τη ρήτρα, εφόσον παραμένουν εντός του ορίου του 1,5% του ΑΕΠ.

– Η ΕΕ θα επανεξετάσει την κατάσταση και ενδέχεται να παρατείνει την ευελιξία αν οι γεωπολιτικές συνθήκες το απαιτούν.

Πώς επηρεάζει αυτή η απόφαση την Ευρώπη;

– Περισσότερη χρηματοδότηση για την άμυνα χωρίς τον κίνδυνο κυρώσεων για υπέρβαση του ελλείμματος.

-Ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, καθώς τα κράτη μέλη καλούνται να προμηθεύονται εξοπλισμό από ευρωπαϊκές εταιρείες.

-Αυξημένη στρατιωτική ετοιμότητα, καθώς οι χώρες θα επενδύσουν σε προσωπικό και νέα τεχνολογία.

-Προκλήσεις για άλλους τομείς πολιτικής, αφού η αύξηση των αμυντικών δαπανών μπορεί να περιορίσει τη χρηματοδότηση για κοινωνικές πολιτικές ή την πράσινη μετάβαση.

Παράδειγμα 1: Η Ελλάδα επενδύει σε αντιαεροπορικά συστήματα

Σημερινή κατάσταση: Η Ελλάδα διαθέτει ήδη υψηλές αμυντικές δαπάνες, κυρίως λόγω της γεωπολιτικής της θέσης. Με την αύξηση των εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο, αποφασίζει να ενισχύσει την αεράμυνά της.

Πώς εφαρμόζεται η ρήτρα:

Το 2025, η ελληνική κυβέρνηση αποφασίζει να προμηθευτεί ένα νέο αντιαεροπορικό σύστημα κόστους 2 δισ. ευρώ.

Το ΑΕΠ της χώρας είναι 240 δισ. ευρώ, άρα το ανώτατο όριο της ρήτρας είναι 3,6 δισ. ευρώ (1,5% του ΑΕΠ).

Η αγορά του συστήματος γίνεται εντός του ορίου, οπότε δεν θεωρείται υπέρβαση του προϋπολογισμού και δεν οδηγεί σε δημοσιονομικές κυρώσεις από την ΕΕ.

Παράδειγμα 2: Η Γερμανία αυξάνει την παραγωγή πυρομαχικών μέσω ευρωπαϊκών εταιρειών

Σημερινή κατάσταση: Η Γερμανία έχει δεσμευτεί να αυξήσει τον αμυντικό της προϋπολογισμό, αλλά ταυτόχρονα θέλει να ενισχύσει τη δική της βιομηχανία.

Πώς εφαρμόζεται η ρήτρα:

Το 2026, η Γερμανία επενδύει 5 δισ. ευρώ για την παραγωγή σύγχρονων πυρομαχικών και drones μέσω γερμανικών και ευρωπαϊκών εταιρειών.

Το ΑΕΠ της Γερμανίας είναι 4,4 τρισ. ευρώ, άρα η ρήτρα της επιτρέπει έως 66 δισ. ευρώ ετησίως.

Η αύξηση αυτή θεωρείται συμβατή με τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ εφόσον οι επενδύσεις γίνονται σε ευρωπαϊκές εταιρείες.

Παράδειγμα 3: Η Πολωνία υπογράφει συμφωνίες για νέα μαχητικά αεροσκάφη

Σημερινή κατάσταση: Η Πολωνία είναι στην πρώτη γραμμή της στρατιωτικής ενίσχυσης της Ανατολικής Ευρώπης, αυξάνοντας διαρκώς τις δαπάνες της για την άμυνα.

Πώς εφαρμόζεται η ρήτρα:

Το 2027, η Πολωνία υπογράφει συμβόλαιο αξίας 10 δισ. ευρώ για την προμήθεια νέων μαχητικών αεροσκαφών.

Η παράδοση των αεροσκαφών γίνεται σταδιακά, μερικά μετά το 2028.

Σύμφωνα με τη ρήτρα, αν το συμβόλαιο υπογράφηκε πριν από το 2028, τότε η παράδοση μπορεί να καλυφθεί από τον μηχανισμό, ακόμη κι αν γίνει μετά τη λήξη της ρήτρας.