Η υψηλή φορολόγηση του “αμαρτωλού” καπνίσματος δεν αποδίδει

Η φορολογία της «αμαρτίας» ωστόσο δεν φαίνεται να έχει περιορίσει τη χρήση βλαβερών ουσιών, και ως εκ τούτου θεωρείται ως ένα προσχηματικό «εργαλείο» εκ μέρους των κρατικών στρατηγικών για την προστασία της δημόσιας υγείας.

Στο πλαίσιο του 5^th Επιστημονικού Συνεδρίου για την Μείωση της Βλάβης από τον Καπνό που πραγματοποιήθηκε 22-23 Σεπτεμβρίου στην Αθήνα, συζητήθηκε αναλυτικά η τεράστια βλάβη που προκαλεί το κάπνισμα τόσο στην υγεία και τις κοινωνίες όσο και στην οικονομία και παρουσιάστηκαν επιστημονικά στοιχεία, μελέτες και απόψεις.

Σε ειδική συνεδρία με τίτλο «Η αξία της Οικονομίας της Υγείας για την αξιολόγηση της μείωσης της βλάβης από τον καπνό» εξετάστηκαν οι ισχύουσες πολιτικές με τους επιστήμονες να καταλήγουν πως υπάρχει μια ουσιαστική αντίφαση και «σύγκρουση συμφερόντων» στην επιλογή επιβολής υψηλής φορολογίας εκ μέρους των κρατών. Από δημοσιονομική άποψη, περισσότεροι καπνιστές σημαίνουν υψηλότερα φορολογικά έσοδα. Μάλιστα από τα παραδείγματα που παρουσιάστηκαν (π.χ. Πολωνία) το κόστος για περίθαλψη ασθενειών που σχετίζονται με το κάπνισμα υπολείπεται των φορολογικών εσόδων που συγκεντρώνονται από τα καπνικά προϊόντα.

Η προσέγγιση ωστόσο αυτή μοιάζει κοντόφθαλμη και μακροπρόθεσμα τραγικά επιζήμια όπως παρατήρησαν οι συμμετέχοντες επιστήμονες. Συντονιστής της συζήτησης ήταν ο καθηγητής Andrzej Fal, πρόεδρος της Society of Public Health της Πολωνίας και ομιλητές ο Emanuele Bracco, αναπληρωτής καθηγητής Οικονομικών του πανεπιστημίου της Βερόνα της Ιταλίας, ο οικονομολόγος Yikai Wang, από το πανεπιστήμιο του Έσσεξ της Βρετανίας και ο οικονομολόγος Arkadi Sharkov, σύμβουλος στο χώρο της υγείας στη Βουλγαρία.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν από τους επιστήμονες στον 20ο αιώνα το κάπνισμα προκάλεσε πάνω από 100 εκατ. πρόωρους θανάτους και αν διατηρηθεί η σημερινή τάση, τότε τον 21ο αιώνα θα ευθύνεται για 1 δις πρόωρους θανάτους. Το κόστος των μεταδιδόμενων νοσημάτων είναι δυσθεώρητο με αυτό του καρκίνου να αγγίζει 895,2 δις. δολάρια και των καρδιακών παθήσεων τα 753,2 δις δολάρια, όταν το κόστος από το Aids υπολογίζεται σε 193,3 δις δολάρια.

Είναι δε χαρακτηριστικό πως το κόστος από το κάπνισμα φθάνει το 2,4% του ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ένωση και γενικά το 2,2% στις χώρες με υψηλό εισόδημα. Σε μια εποχή επαπειλούμενης ύφεσης και εν πάσει περιπτώσει επιβράδυνσης της ανάπτυξης ακόμη και για ισχυρές οικονομίες το παραπάνω ποσοστό επί του ΑΕΠ εξαιτίας του καπνίσματος μοιάζει εξωφρενικό.

Αποδεικνύεται κατά τους επιστήμονες πως η τιμωριτική αντίληψη των κρατών προς τους καπνιστές (στις περισσότερες ευρωπαικές οικονομίες η φορολογία του καπνού και των τσιγάρων αποτελεί από το 50% έως το 80% της τελικής τιμής πώλησης) αφενός δεν αποδίδει και αφετέρου δεν δίνει διέξοδο στους πολίτες. Σύμφωνα με διάφορες τοποθετήσεις στο πλαίσιο του συνεδρίου, αμφισβητείται η πρακτική του «μονοδρόμου», ιδίως σήμερα όπου η τεχνολογία έχει δημιουργήσει λιγότερο βλαπτικά προϊόντα καπνού όπως εκείνα που θερμαίνονται ή όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα.

Ο καθηγητής Fal υπογράμμισε ότι όλα τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ξεκάθαρα ότι το έμμεσο κόστος από το κάπνισμα είναι πολύ μεγαλύτερο από το άμεσο κόστος. Συνεπώς, χρειάζεται ένα νέο πολιτικό σκεπτικό για τη μείωση του έμμεσου κόστους και μετατόπιση από την αντίληψη της υψηλής κερδοφορίας. Ο ίδιος ανάφερε πως στις ΗΠΑ όπου έχει παρατηρηθεί σημαντική μείωση των θανάτων λόγω των αυστηρών μέτρων κατά του καπνίσματος, τα στοιχεία δείχνουν ότι η μείωση αυτή επιτεύχθηκε μετά από 20 χρόνια. Συνεπώς, χρειάζονται τουλάχιστον 2 δεκαετίες για να αποδειχθούν στην πράξη τα υγειονομικά οφέλη από την υιοθέτηση νέων προϊόντων καπνού, που υπόσχονται μείωση της βλάβης.

Από την πλευρά του ο καθηγητής Emanuele Bracco σημείωσε ότι πράγματι υπάρχει μείζον πρόβλημα για τους πολιτικούς διεθνώς. Αν ληφθούν πολιτικές ώστε οι καπνιστές να στραφούν σε λιγότερα επιβλαβή προϊόντα, τότε θα υπάρξει κατακόρυφη πτώση των κρατικών εσόδων, ενώ τα οικονομικά οφέλη από τη μείωση της βλάβης θα γίνουν ορατά για τον κρατικό προϋπολογισμό μετά από τουλάχιστον μία δεκαετία. Σημείωσε ωστόσο ότι υπάρχουν κυβερνήσεις, που αρχίζουν να αναγνωρίζουν τα οφέλη από νέα, καινοτόμα καπνικά προϊόντα και κάνουν παρεμβάσεις στη φορολογική τους πολιτική. Στην Ιταλία για παράδειγμα η φορολόγηση των νέων προϊόντων έχει αυξηθεί για να μην υπάρξει πρόβλημα στα κρατικά έσοδα, αλλά όχι στα επίπεδα των τσιγάρων, δημιουργώντας έτσι μια ισορροπία στα έσοδα, αλλά και κίνητρο για τους καπνιστές, ώστε να πραγματοποιήσουν τη μετάβαση σε πιο ασφαλή προϊόντα.

Ο Ιταλός οικονομολόγος ανέφερε ότι η διαφοροποίηση της φορολόγησης ανάλογα με την επικινδυνότητα έχει εφαρμοστεί με επιτυχία και σε άλλες αγορές ή τομείς, όπως αυτή των οινοπνευματωδών ποτών, αλλά και της εκπομπής μονοξειδίου του άνθρακα και της χρήσης ζάχαρης, πριμοδοτώντας κατ’αντιστοιχία τις καθαρότερες μορφές ενέργειας και των λιγότερο βλαπτικών γλυκαντικών.

Ο καθηγητής Yikai Wang σημείωσε ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να μειώσουν τη φορολόγηση στα νέα προϊόντα, που είναι λιγότερο βλαβερά στην υγεία και μπορούν να την αυξήσουν αντίστοιχα στα πιο επιβλαβή, ώστε να διατηρήσουν τα φορολογικά έσοδα σταθερά. Έτσι, εμπράκτως μπορούν να στρέψουν τη ζήτηση από τα πιο επιβλαβή στα λιγότερο επιβλαβή, χωρίς να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στα δημόσια οικονομικά.

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Arkadi Sharkov υπογράμμισε ότι η ζήτηση στην αγορά καπνού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό με την τιμολόγηση των προϊόντων. Έτσι, όταν αυξάνονται οι τιμές (π.χ. λόγω αύξησης των φόρων) οι καταναλωτές συνήθως στρέφονται σε φθηνότερα προϊόντα. Συνεπώς, τόνισε ότι μία ορθολογική πολιτική μείωσης της βλάβης πρέπει να έχει ως στόχο τα νέα εναλλακτικά προϊόντα καπνού να είναι φθηνότερα από τα κοινά τσιγάρα. Διαφορετικά, οι καταναλωτές θα στραφούν σε φθηνότερα τσιγάρα, τα οποία μπορεί να είναι πιο επικίνδυνα για την υγεία.