Κρίση και η σταθερότητα της αλλαγής

Η «κανονικότητα» στην καθομιλουμένη είναι συνώνυμο του γνωστού και οικείου, της σταθερότητας, ασφάλειας και ηρεμίας. Στην οικονομία όμως, η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική. Είναι συνυφασμένη με λέξεις όπως αλλαγή, εξέλιξη και διαρκείς προκλήσεις. Η διεργασία αυτή φέρνει μακροπρόθεσμα ως αποτέλεσμα θετικές αλλαγές στην ζωή όλων μας. Όμως, η πρόοδος αυτή δεν είναι μονοσήμαντη. Η ξεκάθαρα ανοδική τάση στην οικονομία και κατ’ επέκταση στην ευημερία μας σε βάθος χρόνου, πολλές φορές συνοδεύεται από βραχυπρόθεσμα προβλήματα, ανακατατάξεις, ίσως και απώλειες σε όρους εισοδήματος.

Η σημερινή κατάσταση

Σήμερα και ως αποτέλεσμα της πανδημίας του Covid-19, η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με ξεχασμένα προβλήματα που αναβιώνουν όπως ο πληθωρισμός ή και πρωτόγνωρες καταστάσεις όπως οι σημαντικές ασυνέχειες στην εφοδιαστική αλυσίδα.

Πληθωρισμός

Ο πληθωρισμός είχε -ευτυχώς- ξεχαστεί από τον μέσο πολίτη τα τελευταία 20-25 χρόνια ως κάτι για το οποίο θα έπρεπε να ανησυχεί. Οι εποχές που ζήσαμε από την δεκαετία του 1970 με υψηλό πληθωρισμό της τάξης του 10% ή και 25%, έχουν ξεχαστεί ως πολύ μακρινές. Η ανεξαρτητοποίηση και ο αποκλεισμός του ελέγχου από την κυβέρνηση στην Τράπεζα της Ελλάδος που επιτεύχθηκε την δεκαετία του 1990, έφερε στην Ελλάδα όπως και σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες που έκαναν το ίδιο, την λεγόμενη νομισματική σταθερότητα – εξαφάνισε τον πληθωρισμό ως καθημερινό πρόβλημα του πολίτη αλλά και της οικονομικής πολιτικής. Πριν από την ελληνική κρίση χρέους, ο πληθωρισμός ήταν της τάξης του 2%-4%. Μέσα στην κρίσης και στην αστάθεια και αβεβαιότητα που υπήρξε την 5ετία 2013-2017, φτάσαμε και σε αποπληθωρισμό, αρνητικό, δηλαδή, πληθωρισμό.

Όμως, τους τελευταίους μήνες είδαμε να εμφανίζεται και πάλι το πρόβλημα του πληθωρισμού. Αυτό φυσικά δεν αποτελεί καμία έκπληξη για τους ειδικού. Όλοι οι οικονομολόγοι περιμέναμε ότι θα συμβεί αυτό. Και αυτό, γιατί ο πληθωρισμός αποτελεί μια προβλέψιμη παρενέργεια της επεκτατικής νομισματικής και δημοσιονομικής που εφαρμόστηκε τα τελευταία δύο χρόνια στις χώρες της ΕΕ αλλά και σε άλλες χώρες παγκόσμια για την αντιμετώπιση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας. Προκειμένου να αποφευχθούν άλλες πολύ σημαντικότερες συνέπειες από τα lock-downs, όπως μόνιμη μείωση στο ΑΕΠ και κατά κεφαλή εισόδημα, υψηλότερη ανεργία, κλπ, η μικρή αύξηση στον πληθωρισμό είναι μια αποδεκτή παρενέργεια στο βαθμό που αυτή θα είναι βραχυπρόθεσμη. Φυσικά, δεν αποτελεί μάννα εξ ουρανού και δημιουργία πλούτου από το πουθενά. Ό,τι κερδίζουμε με αυτή την πολιτική, στον μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό -ανάλογα με την στόχευση και πόσο επιτυχημένες επιλογές γίνουν- θα επιστραφεί. Με απλά λόγια, αυτό που κάνει η πολιτική αυτή, παροχές-επιδόματα-επιδοτήσεις με αντάλλαγμα τον πληθωρισμό, είναι μια μετάθεση της συνολικής επίπτωσης της κρίσης. Αντί να την υποστούμε σε 1 έτος με μια σημαντική μείωση του εισοδήματός μας κατά 25%-50%, αυτή διαμοιράζεται στα επόμενα 2-5 χρόνια. Όπως θα έκανε και καθένας/μία από εμάς αν συνέβαινε κάτι αρνητικό με τα οικονομικά του. Θα προσπαθούσε να δανειστεί, για να μετριάσεις τις επιπτώσεις σε κάθε έτος και να διασπείρει το αποτέλεσμα σε βάθος χρόνου ώστε να γίνουν ανεπαίσθητες οι επιπτώσεις.

Η εφοδιαστική αλυσίδα

Από την άλλη πλευρά, τα σοβαρά προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα είναι κάτι πρωτόγνωρο σε όλους μας στην έκταση που συμβαίνουν σήμερα. Δεν φανταζόμασταν ποτέ στο παρελθόν ότι μπορεί το παγκόσμια διαμετακομιστικό σύστημα να αντιμετωπίσει τόσο σοβαρά προβλήματα. Και εκεί, φυσικά, το πρόβλημα έχει να κάνει με τις επιπτώσεις της πανδημίας στην σχέση προσφοράς και ζήτησης που αποτελεί την καρδιά των οικονομικών και κινεί τα πάντα στο οικονομικό σύστημα. Ξεκινήσαμε με μια πρωτοφανή σε περίοδο ειρήνης μείωση της προσφοράς καθώς ένα πολύ σημαντικό μέρος της οικονομικής δραστηριότητας σταμάτησε να λειτουργεί με τα lock-downs. Η προσφορά των κλάδων που συμμετείχαν στα lock-downs μηδενίστηκε δηλαδή, αλλά και συνολικά στην οικονομία μειώθηκε η προσφορά αγαθών και υπηρεσιών. Όταν άρχισαν να ξεπερνιούνται τα προβλήματα και η οικονομία έπρεπε να επιστρέψει στην «κανονικότητα», είδαμε ότι αυτό δεν είναι τόσο εύκολο.

Η οικονομία δεν είναι μια συσκευή, ένα αυτοκίνητο που σβήνουμε την μηχανή και σταματά παραμένοντας σε αδράνεια και όποτε γυρίσουμε το κλειδί ξεκινά και πάλι με τις ίδιες επιδόσεις και με την γνωστή και προβλέψιμη συμπεριφορά όπως και πριν. Ακόμα και το αυτοκίνητο, αν παραμείνει μερικές εβδομάδες ακίνητο θα έχει προβλήματα με την μπαταρία του. Τα εξαρτήματα της οικονομίας χρειάζονται χρόνο για να συγχρονιστούν και να συνεργαστούν και πάλι αρμονικά μεταξύ τους. Το πρόβλημα επιτείνεται όταν κάποια από αυτά τα εξαρτήματα έχουν χαλάσει ή έχουν αντικατασταθεί ή ακόμα χειρότερα εξαφανιστεί. Τότε η επανεκκίνηση είναι αδύνατη και παίρνει χρόνο. Το πόσο καλά θα γίνει επανέναρξη εξαρτάται από τα συστήματα-ανταλλακτικά που επηρεάστηκαν. Αν έχει αντικατασταθεί-εξαφανιστεί το A/C του αυτοκινήτου, ναι μεν θα ζεσταινόμαστε, αλλά θα μπορέσουμε να κινηθούμε με το αυτοκίνητο το ίδιο σχεδόν καλά με πριν. Αν όμως το εξάρτημα που χάλασε, κλάπηκε, εξαφανίστηκε, απαξιώθηκε είναι ζωτικής σημασίας, όπως ένας τροχός, ένα πιστόνι ή το κιβώτιο ταχυτήτων, τότε χρειάζεται χρόνος για την αντικατάσταση.

Σήμερα, βρισκόμαστε σε μία κατάσταση αυξημένης ζήτησης και περιορισμένης προσφοράς. Οι ανάγκες μας και η ζήτηση των σχετικών αγαθών γύρισαν σχεδόν στην κανονικότητα, όμως η προσφορά δεν εκκινήθηκε το ίδιο άμεσα. Αυτό συμβαίνει γιατί οι επιχειρήσεις που αποτελούν το κομμάτι που παρέχει την προσφορά, χρειάζονται μεγαλύτερο βαθμό σιγουριάς, λιγότερο κίνδυνο προκειμένου να ξεκινήσουν την λειτουργία τους στον ίδιο ρυθμό με πριν. Η ζήτηση δηλαδή αλλάζει εύκολα και προς τα πάνω και προς τα κάτω, αλλά η προσφορά χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να ικανοποιήσει την ζήτηση. Χρειάζεται να παρθούν αποφάσεις και να γίνει επενδύσεις πόρων που δεσμεύουν την επιχείρηση πιο μεσοπρόθεσμα. Και είναι λογικό κάθε επιχειρηματίας να είναι φειδωλός και προσεκτικός στην επανεκκίνηση καθώς συνεχίζει η παγκόσμια οικονομία να λειτουργεί περιορισμένη και να επαπειλείται με νέα lock-downs και άλλους περιορισμούς.

Το ενεργειακό κόστος

Σε όλο αυτό το προβληματικό και δυσκίνητο σκηνικό προστίθεται και το πρόβλημα με την ενέργεια. Ένα πρόβλημα αρκετά σύνθετο που έχει να κάνει με την κρίση που περνάμε και την επανέναρξη της οικονομίας αλλά πολύ περισσότερο με διάφορες πολιτικές που έχουν να κάνουν με γεωπολιτικά θέματα που ξεφεύγουν από την οικονομική ανάλυση. Αυτό που μας αφορά είναι οι υψηλές τιμές της ενέργειας που σίγουρα παίζουν αρνητικό ρόλο τόσο στην προσφορά αγαθών όσο και στην ζήτησή τους καθώς το ενεργειακό κόστος αποτελεί σημαντικό ποσοστό του τελικού κόστους παραγωγής σε πολλές παραγωγικές δραστηριότητες.

Τα καταναλωτικά πρότυπα

Τέλος, κάτι που συνήθως παραβλέπεται αλλά αποτελεί έναν πολύ ισχυρό παράγοντα αστάθειας σήμερα, είναι η αλλαγή των «καταναλωτικών προτύπων» όπως τα λέμε εμείς οι οικονομολόγοι. Τι είναι αυτό; Είδαμε στην κρίση ότι πολλοί/ες από εμάς αλλάξαμε τις καταναλωτικές μας συνήθειες. Στην αρχή αυτό έγινε αναγκαστικά. Για παράδειγμα, δεν μπορούσαμε να πάμε σε ένα κλαμπ, καφέ, εστιατόριο για να περάσουμε όμορφα με την παρέα μας. Αναγκαστήκαμε να μείνουμε στο σπίτι, να κάνουμε μια βόλτα στην παραλία, στο πάρκο, να περάσουμε με την παρέα μας χρόνο στο σπίτι. Ανακαλύψαμε ότι πέρα από όλα αυτά που είχαμε συνηθίσει μέχρι τώρα, υπάρχουν και πολλά άλλα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε. Ίσως αγοράσαμε και ένα ποδήλατο για άσκηση καθώς τα γυμναστήρια ήταν κλειστά, κάναμε βάρη και διάδρομο στο σπίτι, παπούτσια για μακρινούς περιπάτους, κλπ. Αυτές ήταν νέες συνήθειες αποτέλεσμα των μέτρων για τον ιό και του κλεισίματος των σχετικών επιχειρήσεων. Όταν έληξε το lockdown, όλοι, και περισσότερο οι σχετικοί με όλες αυτές τις δραστηριότητες επιχειρηματίες, περιμένανε ότι θα γυρίσουμε στην «κανονικότητα». Η πραγματικότητα όμως ήταν πολύ διαφορετική. Είδαμε ότι ένα 20%-40% ή και περισσότερο των πελατών, είτε δεν γύρισαν, είτε μειώσανε αισθητά την κατανάλωσή τους. Από 3-4 εξόδους την εβδομάδα σε εστιατόριο περιοριστήκαμε στις 2 καθώς είδαμε ότι είναι όμορφο και να μαγειρεύουμε μόνοι μας στο σπίτι και να καλούμε την παρέα μας. Μάθαμε περισσότερο να κάνουμε μια βόλτα στην παραλία με καφέ στο χέρι αντί να καθίσουμε σε ένα παραλιακό καφέ. Όλα αυτά αποτελούν την έκφανση αυτού που λέμε αλλαγή στα καταναλωτικά πρότυπα. Μάθαμε να ζούμε και να καταναλώνουμε διαφορετικά και αυτό δύσκολα θα αλλάξει ξανά για να γυρίσει στο πριν. Η συνήθεια είναι πολύ δυνατή και όλο αυτό δημιουργεί σημαντικά προβλήματα μεσοπρόθεσμα – στα επόμενα 2-3 χρόνια δηλαδή.

Θετικές αλλαγές στα εργασιακά

Όλες αυτές οι ανακατατάξεις φαίνεται να επηρεάζουν διεθνώς και τα εργασιακά. Μάλιστα, για πρώτη φορά μετά από πολλές δεκαετίες, βλέπουμε να αυξάνεται η διαπραγματευτική ισχύς των εργαζομένων. Οι συμμετέχοντες στο εργατικό δυναμικό έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια αποδοχής κατάλληλης εργασίας και τρόπου εργασίας όπως και να πετύχουν υψηλότερες αμοιβές. Αυτό είναι αποτέλεσμα από την μία της αναμενόμενης σχετικής μείωσης του εργατικού δυναμικού αλλά και των γενικών ανακατατάξεων που περιγράψαμε παραπάνω στην ζήτηση και την προσφορά, που δημιουργούν άμεσα νέες ανάγκες στις επιχειρήσεις για εργατικό δυναμικό. Έτσι, αυτές είναι δεκτικές σε ευνοϊκές αλλαγές προς όφελος των εργαζομένων, όπως εργασία από το σπίτι, 4ήμερη εργασία για ισορροπία εργασιακής και προσωπικής ζωής, λίγο υψηλότερες αμοιβές, κλπ.

Τι κρύβει το μέλλον;

Έτσι, η «κανονικότητα» είναι η διαρκής αλλαγή. «Τα πάντα ρει», λοιπόν, όπως έλεγε ο Ηράκλειτος. Όσο πιο γρήγορα, οι χώρες, οι επιχειρήσεις, οι καταναλωτές και οι εργαζόμενοι προσαρμοστούν στις νέες απαιτήσεις, τόσο πιο ανώδυνη θα είναι η μετάβαση αυτή.

Στο βαθμό που οι επιπτώσεις του ιού στην παγκόσμια οικονομία περιοριστούν, τα πρόσφατα προβλήματα του πληθωρισμού και της αυξημένης ανεργίας -όπου αυτή παρατηρήθηκε- θα μειωθούν και θα εξαλειφθούν. Η παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα θα συγχρονιστεί στις νέες απαιτήσεις και στα νέα καταναλωτικά πρότυπα και θα αρχίσει να δουλεύει και πάλι απρόσκοπτα κάνοντάς μας να ξεχάσουμε τα τωρινά προβλήματα και αστοχίες. Στην Ε.Ε. φαίνεται ότι ο πληθωρισμός δεν θα αποτελέσει σημαντικό πρόβλημα στην επόμενη 5ετία. Η ανεργία ήδη μειώνεται αισθητά.

*Ο Περικλής Γκόγκας είναι καθηγητής Οικονομικής Ανάλυσης και Διεθνών Οικονομικών στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης

Ακολουθήστε το News247.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις