Πλημμύρες: Σε δημοσιονομικές "συμπληγάδες" η χώρα

Από τις υποσχέσεις των Βρυξελλών στο “ξεσκόνισμα” των εθνικών πόρων το ζήτημα της κάλυψης των νέων μεγάλων αναγκών αποτελεί ένα δύσκολο "σταυρόλεξο" για το οικονομικό επιτελείο.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΞΑΚΗΣ
13 Σεπτεμβρίου 2023 07:52

Τη “χρυσή” τομή ανάμεσα στην ανάγκη επαρκούς στήριξης των πλημμυροπαθών και των πυροπαθών, αλλά και την παραμονή σε δημοσιονομική τροχιά, με τήρηση των δημοσιονομικών στόχων καλείται να βρει η κυβέρνηση στο φόντο της “απέραντης λίμνης” στο Θεσσαλικό κάμπου αλλά και του μαύρου τοπίου στη Δαδιά, στη Φθιώτιδα, στη Ρόδο αλλά και στις άλλες περιοχές, που επλήγησαν από τα φυσικά φαινόμενα.

Τα κόστη

Βέβαια, ο τελικός λογαριασμός θα συμπληρωθεί τις επόμενες μέρες καθώς θα αποτραβηχτούν τα νερά και θα μπορεί να γίνει επιθεώρηση των ζημιών σε υποδομές, καλλιέργειες, κατοικίες, ωστόσο, είναι κοινή η εκτίμηση, συγκριτικά και με τα δεδομένα των “πληγών” του Ιανού, ότι ο τελικός λογαριασμός της πλήρους ανάταξης, μόνο για τη Θεσσαλία, θα υπερβεί κατά πολύ το 1- 1,5 δισεκ., επίπεδο, όπου κινήθηκε η “ζημιά” της πλημμύρας στην Καρδίτσα το 2020. Κι αυτό έρχεται στη μεγάλη “ζημιά” στη Δαδιά, που πολλοί την ανεβάζουν στο 1 δισεκ. όσο δηλαδή και το αποθεματικό του τρέχοντος προϋπολογισμού για έκτακτες ανάγκες.

Ηδη, κάποιες πρώτες ανεπίσημες αναφορές κυβερνητικών στελεχών κάνουν λόγο για κόστος από τις καταστροφές που ξεπερνά τα 2,5 δισεκ. Την ίδια ώρα, σε περισσότερο από 6 δισ. ευρώ που ισοδυναμούν μέχρι και με το 4% – 5% του ΑΕΠ υπολογίζει ο Σύνδεσμος Εξαγωγέων Ελλάδος (ΣΕΒΕ) τις ζημιές από τις πρόσφατες πυρκαγιές στον Εβρο και τις καταστροφικές πλημμύρες στη Θεσσαλία.

Είναι χαρακτηριστικό ότι σε αρθρογραφία του στο news247.gr, ο πρώην υπουργός Οικονομίας Γιώργος Σταθάκης σημειώνει ότι είναι απαραίτητη η “δέσμευση 10-15 δις για τη διαχείριση των αποζημιώσεων, των μελετών, των σχεδίων και των έργων”, ώστε σε “5 χρόνια να έχει ολοκληρωθεί το πρώτο μεγάλο εγχείρημα ενός Περιφερειακού Σχεδίου που οι μελλοντικές γενιές θα χρησιμοποιούν ως παράδειγμα και οι τωρινές θα μπορούν να επαναλάβουν σε άλλες περιοχές. Μιας αλλαγής, μιας τομής και μιας ρήξης με την «κακοδαιμονία» της πολιτείας, του κράτους, των θεσμών και το αναπόφευκτο της υπαρκτής κλιματικής κρίσης.”

Όπως τονίζει “η προέλευση και ο συνδυασμός εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων είναι ένα θέμα που απαιτεί συζήτηση, αλλά η αναγκαιότητα προέχει. Αλλιώς θα δαπανηθούν τα ίδια λεφτά σε αποζημιώσεις και αποκαταστάσεις αφήνοντας πάλι έκθετη την περιφέρεια” συμπληρώνει ο πρώην υπουργός τονίζοντας ότι “στόχος σε κατάρτιση ενός Μακροχρόνιου Σχεδίου για τη Θεσσαλία, όπως γίνεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και σε και πολιτείες των ΗΠΑ την επαύριο μιας μεγάλης φυσικής καταστροφής”.

Δεν είναι τυχαίο, ότι σε συζητήσεις πολλά κυβερνητικά στελέχη αλλά και παράγοντες της αγοράς, εκφράζουν έντονο προβληματισμό για τις αλυσιδωτές επιπτώσεις στην οικονομία από τα όσα συνέβησαν, τόσο με τις πλημμύρες, όσο και με τις πυρκαγιές. Εστιάζουν, ειδικά, στη ζημιά που υπέστη η φυτική παραγωγή, το ζωικό κεφάλαιο και παραγωγικές μονάδες στον Θεσσαλικό κάμπο που αποτελεί βασικό κινητήρα της ανάπτυξης καθώς η συμμετοχή στο ΑΕΠ φτάνει στο 5,2% του ΑΕΠ. Επίσης, στο 20% είναι η συνεισφορά του πρωτογενούς τομέα της Θεσσαλίας στο ΑΕΠ, που ξεπερνά, με “στενούς’ όρους το 4%.

Ζητούμενο οι πόροι

Στο φόντο αυτό, ένα άμεσο σχέδιο για το συνολικό ανασχεδιασμό του παραγωγικού μοντέλου με προώθηση παρεμβάσεων στα μέτωπα των έργων προστασίας από πλημμύρες, χρήσεων γής, πολεοδομικών ανατάξεων και ενίσχυσης των υποδομών, αλλά και αποκατάστασης π.χ. της αγροτικής οδοποιίας, σε άμεσο χρόνο, ώστε να σωθεί ό,τι σώζεται, προβάλλει “εκ των ων ουκ άνευ”. Όμως, αυτό έρχεται σε μια περίοδο που η χώρα, ναι μεν καταγράφει σημαντικές υπερβάσεις στόχων για το πρωτογενές πλεόνασμα, ωστόσο εισέρχεται σε μια διαδικασία δημοσιονομικού μαζέματος, λόγω των κοινοτικών κανόνων.

Σε “μέγγενη” λόγω κανόνων

Σημειώνεται ότι με βάση τις προτάσεις για αναθεώρηση του Συμφώνου Σταθερότητας είναι ξεκάθαρο, ότι προτάσσεται η υιοθέτηση μιας σφιχτής διαχείρισης στα έσοδα και τις δαπάνες, ώστε να διασφαλιστεί η δημοσιονομική ισορροπία και η επίτευξη υψηλών πλεονασμάτων στους κρατικούς προϋπολογισμούς .

Να σημειωθεί, ότι ακόμη, πάντως, κι αν οι συζητήσεις για το νέο Σύμφωνο Σταθερότητας δεν ολοκληρωθούν, μέχρι το φθινόπωρο, είναι ανοιχτό, όπως αναφέρουν πηγές των Βρυξελλών, το 2024 να μην είναι ένα μεταβατικό έτος αλλά να ισχύουν οι δημοσιονομικοί κανόνες του παρελθόντος.

Έτσι, με βάση το Μεσοπρόθεσμο 2023-2026, που κατατέθηκε τον Απρίλιο στην Κομισιόν, ο στόχος για το πρωτογενές πλεόνασμα αναθεωρήθηκε στο 1,1% του ΑΕΠ για το 2023 από 0,7% του ΑΕΠ που ήταν η εκτίμηση στον προϋπολογισμό για να ανέβει στο 2,1% του ΑΕΠ για το 2024, στο 2,3% το 2025 και στο 2,5% το 2026.

Επίσης, με βάση, την πρόταση που έχει καταθέσει η Κομισιόν προβλέπεται ένα αυστηρό πλαίσιο για την πορεία αύξησης των δαπανών για χώρες με υψηλό δείκτη χρέους. Δηλαδή, τονίζεται ότι η ετήσια αύξηση των δημοσίων δαπανών δεν θα ξεπερνά το 2,6%, πράγμα που σημαίνει ότι στη χώρα μας θα κινείται αυστηρά στα 2,6-2,7 δισ. ευρώ στο θέμα των παροχών καθώς το συνολικό ύψος των πρωτογενών δαπανών αγγίζει τα 106 δις. ευρώ, πράγμα που μειώνει τον διασκελισμό για αυξημένες φοροελαφρύνσεις.

Βέβαια, δίνεται δυνατότητα για νέες παρεμβάσεις, εφόσον υπάρχουν αντίστοιχες αλλαγές στο μείγμα των φόρων, ενώ προβλέπεται η άρση οριζόντων κανόνων για τα κράτη – μέλη και η θέσπιση διμερών συμφωνιών μεταξύ Βρυξελλών και κρατών – μελών, έτσι ώστε οι προϋπολογισμοί να οδηγούν σε καθοδική τροχιά το χρέος τους. Αν οι δείκτες υποδηλώνουν βιωσιμότητα του χρέους μακροπρόθεσμα, τότε τα κράτη θα έχουν μεγαλύτερη ευελιξία στην άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής, δηλαδή για μειώσεις φόρων, κοινωνικές ενισχύσεις κ.α.

Εξαίρεση δαπανών από έλλειμμα

Όπως, πάντως, σημειώνει ο Δημήτρης Λιάκος, “θα πρέπει να μπει στον προβληματισμό που θα αναπτυχθεί και στις επισημάνσεις που θα θέσει η χώρα κατά τις διαπραγματεύσεις για το νέο Σύμφωνο “η μη υιοθέτηση του «χρυσού κανόνα» της εξαίρεσης δημόσιων επενδύσεων για την κλιματική αλλαγή, την παιδεία, την ασφάλεια κ.α.”

Ωστόσο, πέρα από την κατάληξη της όλης συζήτησης για το Νέο σύμφωνο, έχει σημασία, ειδικά στη δεδομένη συγκυρία, όπου οι δαπάνες θα “φουσκώσουν” λόγω καταστροφών, η αναφορά του οίκου DBRS στην έκθεση για την αναβάθμιση της οικονομίας,ότι η σημαντική βελτίωση, όσον αφορά το δημοσιονομικό αποτέλεσμα και το χρέος ενισχύεται από την ισχυρή δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης στην εφαρμογή μίας συνετής δημοσιονομικής πολιτικής που ωθεί το αξιόχρεο ανοδικά. Όπερ σημαίνει ότι ο “κορσές” στις δαπάνες, παρά τις καταστροφές, θα είναι στενός, ώστε η χώρα να συνεχίσει σε ρότα αποδεκτή από τους οίκους αξιολόγησης. Πώς όμως θα γίνει κάτι τέτοιο εφικτό,σε περίοδο κλιματικής κρίσης; Κι αυτό όταν την Παρασκευή αναμένεται και η αξιολόγηση από τον αμερικανικό οίκο Moody’s.

Νέος προϋπολογισμός

Υπό τη πίεση της αύξησης των κονδυλίων για τις αποζημιώσεις νοικοκυριών και επιχειρήσεων από τις πλημμύρες και τις πυρκαγιές το υπουργείο Οικονομικών προχωρά στη κατάθεση στη Βουλή συμπληρωματικού προϋπολογισμού που θα προβλέπει έξτρα δαπάνες έως και 700 εκατ. ευρώ. Εκεί η κυβέρνηση, πέρα από μέτρα, όπως π.χ. παράταση πέραν του 6μήνου της αναστολής φορολογικών- ασφαλιστικών υποχρεώσεων, πρόβλεψη ειδικών ρυθμίσεων οφειλών, “πάγωμα” υποχρεώσεων, επιταγών κτλ, θα αποτυπώσει τα πρώτα μέτρα στήριξης αλλά την πρώτη φάση από το άκρως κοστοβόρο έργο ανάταξης της περιοχής.

Το “εθνικό” βάρος

Πάντως με δεδομένους τους περιορισμούς που υπάρχουν σε σχέση με κοινοτικές χρηματοδοτήσεις και παρά τις υποσχέσεις της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen, ο Προϋπολογισμός θα κληθεί να σηκώσει το μεγαλύτερο βάρος για την αποκατάσταση των ζημιών από φυσικές καταστροφές.Το ζήτημα, μάλιστα, είναι ότι το Υπ. Οικονομικών, δεν μπορεί να ανοίξει τους “κρουνούς” καθώς, ναι μεν φέτος, υπάρχει δημοσιονομικό απόθεμα, αλλά για του χρόνου, θα πρέπει να είναι άκρως προσεκτικό, καθώς, βέβαια, και τα επόμενα έτη θα απαιτηθούν σημαντικά ποσά.

Πάντως η κυβέρνηση είναι αποφασισμένη να μην “πειράξει” τη δημοσιονομική στοχοθεσία. Ήδη, πάντως, σύμφωνα με στελέχη του οικονομικού επιτελείου τα μέτρα για την επούλωση των πληγών από τη κακοκαιρία Daniel δε θα “δοκιμάσουν” τον πρωταρχικό στόχο – δέσμευση για πρωτογενές πλεόνασμα στη περιοχή του 0,7% του ΑΕΠ. Βέβαια, μέχρι τώρα, με βάση και τις αποδόσεις των φόρων αλλά και το Μεσοπρόθεσμο υπήρχε μια αισιοδοξία για επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος στης τάξης του 1,1% του ΑΕΠ. Για τον επόμενο χρόνο, βέβαια, που ο πήχης πάει πάνω από το 2%, τα πράγματα δυσκολεύουν.

Πάλι το “μαξιλάρι”

Άλλη μια πιθανή πηγή για κάλυψη των δαπανών, θα μπορούσε να είναι και το “μαξιλάρι” των 38 δισεκ. που έχτισε η προηγούμενη κυβέρνηση (ΣΣ με υπουργό Οικονομικών τον νυν υποψήφιο πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ Ευκλ. Τσακαλώτο) και συντήρησε με επιμέλεια η επόμενη της Ν.Δ. Πλέον, με την ανάκτηση της επενδυτικής βαθμίδας, η μείωση των αναγκών διακράτησης πόρων στο εν λόγω “μαξιλάρι” ή εξοικονόμηση άλλων χρημάτων από τη μείωση εκδόσεων εντόκων, όπως έχουν αναφέρει αρμόδιοι παράγοντες, μπορεί να δίνει μια σχετική λύση για τον “αναγκαίο κουμπαρά” για την αντιμετώπισης των τεράστιων αναγκών.

Η Ευρώπη και οι εναλλακτικές πηγές

Στο πλαίσιο αυτό αναζητούνται με πλησμονή οι Ευρωπαίκοί πόροι και όχι τα δάνεια, που δεν επιφέρουν δημοσιονομικές επιβαρύνσεις. Με βάση και όσα καταγράφηκαν στη συνάντηση του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο Στρασβούργο με την πρόεδρο της Κομισιόν αναμένεται να ξεκινήσει μια εντατική προσπάθεια με μια ομάδα εργασίας για να ξεπεραστούν τα όποια προβλήματα, που πάντα προκύπτουν με τους αυστηρούς κανόνες των Βρυξελλών. Έτσι, τις επόμενες 20 ημέρες αναμένεται να κλείσει η όλη εκτίμηση για το μέγεθος των ζημιών, που άφησε πίσω του ο Daniel και στη συνέχει, η ομάδα εργασίας- με επικεφαλής τον υφυπουργό ΥΠΕΘΟ Θάνο Πετραλιά- θα “τρέξει” το σχεδιασμό με τα προτεινόμενα έργα και δράσεις, τα οποία είναι αναγκαία προϋπόθεση για να αντιμετωπιστούν και οι όποιες ενστάσεις από τις Βρυξέλλες. Με βάση, δε, τις πρώτες πληροφορίες, ο στόχος είναι η ενίσχυση των επιχειρήσεων και η αποκατάσταση και τη δημιουργία κρίσιμων υποδομών στις πληγείσες περιοχές.

Με βάση, δε, τις ανακοινώσεις, αναμένεται μια ανακατεύθυνση πόρων από το Ταμείο Αλληλεγγύης, που θα είναι έως 400 εκατ. ευρώ το οποίο όμως δεν θα δοθεί εφάπαξ αλλά σε δόσεις που θα αναλογούν στο ύψος της ζημιάς.

Τα υπόλοιπα χρηματοδοτικά εργαλεία είναι:

– Κονδύλια του ΕΣΠΑ 2014-2020 ύψους 250 εκατ. ευρώ που δεν θα μπορούσαν να απορροφηθούν για άλλους σκοπούς και θα διατεθούν έως τις 31/12/2023.
– Νέα αναθεώρηση του Ταμείου Ανάκαμψης με συμπερίληψη έργων ύψους 500 εκατ. ευρώ προς αποκατάσταση υποδομών
– Επιλέξιμα έργα 1,5 δις. ευρώ από το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027 που θα διατεθούν τα αμέσως επόμενα έτη.

Πάντως το υψηλό κόστος των ζημιών από τη κακοκαιρία επηρεάζει και το κυβερνητικό σχέδιο για πρόσθετες παροχές. Όλα πλέον τίθενται σε νέα βάση και αναμένεται το νέο πλαίσιο με τις εξαγγελίες του πρωθυπουργού το Σάββατο από το βήμα της ΔΕΘ.