Πόσο θωρακισμένη είναι η ελληνική οικονομία;

Έναν οδικό χάρτη για μια σειρά παρεμβάσεων που θα θωρακίσουν, επί της ουσίας, την ελληνική οικονομία κατέθεσε, μιλώντας στη Γενική Συνέλευση των μετόχων της Τράπεζας της Ελλάδος, ο Διοικητής της, Γιάννης Στουρνάρας, εστιάζοντας παράλληλα, μεταξύ άλλων, σε 12 κινδύνους που υπάρχουν και απειλούν την οικονομία.

Συγκεκριμένα, μπορεί ο κεντρικός τραπεζίτης της χώρας να απέδωσε εύσημα -με διακριτικό πάντα τρόπο, ως οφείλει εκ θέσεως- στην οικονομική πολιτική που ασκείται, ωστόσο δεν παρέλειψε να αναδείξει τις προκλήσεις και τους κινδύνους. Μάλιστα, έκρουσε τον ‘κώδωνα’ του κινδύνου για σειρά θεμάτων, από το “φρένο” στις επενδύσεις λόγω του κόστους χρήματος, τη μεταρρυθμιστική κόπωση, τις αβεβαιότητες στο γεωπολιτικό περιβάλλον, μέχρι τα θέματα ακρίβειας στα τρόφιμα και τη στέγη.

1. Οι θεσμοί

“Παρά τις συνεχείς θετικές αξιολογήσεις της ελληνικής οικονομίας τα τελευταία χρόνια, την αποκατάσταση της δημοσιονομικής ισορροπίας και την εμπέδωση δημοσιονομικής επίγνωσης στους ιθύνοντες χάραξης πολιτικής, δεν υπάρχουν περιθώρια εφησυχασμού. Είναι ακόμη μεγάλη η απόσταση που πρέπει να καλυφθεί για να συγκλίνει η πιστοληπτική διαβάθμιση της Ελλάδος προς το μέσο όρο των χωρών της ευρωζώνης” τόνισε ο κ. Στουρνάρας και έθεσε το “δάκτυλο επί των τύπων των ήλων” στα θεσμικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η χώρα.

“Απαραίτητη προϋπόθεση είναι επίσης η συνέχιση των μεταρρυθμίσεων, ιδίως αυτών που σχετίζονται με τη λειτουργία των θεσμών και την ενίσχυση της διαρθρωτικής ανταγωνιστικότητας της οικονομίας” ανέφερε χαρακτηριστικά ο κ. Στουρνάρας.

2. Γεωπολιτικά ρίσκα

Εξειδικεύοντας τα ρίσκα, τόνισε ότι υπάρχουν καθοδικοί κίνδυνοι για την παγκόσμια οικονομική μεγέθυνση. Πιο συγκεκριμένα, όπως είπε:

α) “Ο κίνδυνος μεγαλύτερης εμμονής των πληθωριστικών πιέσεων παραμένει σημαντικός, εξαιτίας των προβλημάτων στον παγκόσμιο εφοδιασμό αγαθών και πρώτων υλών και της διαμόρφωσης υψηλότερων διεθνών τιμών στα βασικά εμπορεύματα. Ενδεχόμενη επιδείνωση των συνθηκών του διεθνούς εμπορίου και των παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων θα ασκήσει ανοδικές πιέσεις στις διεθνείς τιμές των τροφίμων και των καυσίμων και θα αυξήσει το κόστος των εισαγόμενων ενδιάμεσων και τελικών αγαθών. Προς αυτή την κατεύθυνση θα επιδράσουν παράγοντες όπως η τυχόν κλιμάκωση των γεωπολιτικών εντάσεων στη Μέση Ανατολή και στην Ερυθρά Θάλασσα, από όπου διέρχεται σημαντικό τμήμα του παγκόσμιου εμπορίου, η διακοπή της ναυσιπλοΐας στις διώρυγες του Παναμά και του Σουέζ και η επέκταση των εθελοντικών μειώσεων στην παραγωγή πετρελαίου.

β) Η αναμενόμενη επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας ενδέχεται να είναι περισσότερο απότομη εάν καθυστερήσει η υλοποίηση αξιόπιστων μέτρων αναδιάρθρωσης του υπερχρεωμένου τομέα των ακινήτων. 

γ) Ο ρυθμός της αναγκαίας δημοσιονομικής προσαρμογής σε πολλές μεγάλες οικονομίες θα πρέπει να είναι σταδιακός αλλά αξιόπιστος, ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος μιας πιο βίαιης προσαρμογής με αύξηση των επιτοκίων του δημόσιου χρέους σε περίπτωση απότομων μεταβολών στη διάθεση ανάληψης κινδύνου από τις αγορές.

Παράλληλα, όπως είπε, “τυχόν επιδείνωση των χρηματοπιστωτικών συνθηκών θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στην εγχώρια ζήτηση, τα δημόσια οικονομικά και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα”.

3.Το κλίμα

Επίσης, στο φόντο των όσων αντιμετώπισε η χώρα πρόσφατα, ο κ. Στουρνάρας σημείωσε ότι “ακραία καιρικά φαινόμενα μπορεί να μειώσουν την παραγωγικότητα και να αυξήσουν το δημοσιονομικό κόστος, σε ένα περιβάλλον υψηλών επιπέδων χρέους και επιτοκίων δανεισμού, επιδεινώνοντας τις οικονομικές προοπτικές”.

4. Πληθωρισμός και ακρίβεια

Το θέμα της ακρίβειας παραμένει ως μεγάλη απειλή για την οικονομία με βάση τον Διοικητή. “Η επιμονή των πληθωριστικών πιέσεων και η ενδεχόμενη διατήρηση της αυξητικής πορείας των τιμών κυρίως στα είδη διατροφής και τις δαπάνες στέγασης θα πλήξουν περισσότερο τα νοικοκυριά με χαμηλότερα εισοδήματα, τα οποία δαπανούν σχετικά υψηλότερο ποσοστό του εισοδήματός τους στις συγκεκριμένες ανάγκες. Εντούτοις, αντισταθμιστική αναμένεται να είναι η επίδραση των στοχευμένων μέτρων της κυβέρνησης για τη στήριξη των πιο ευάλωτων νοικοκυριών έναντι των αυξήσεων των τιμών” ανέφερε ο κ. Στουρνάρας.

Επίσης, “περαιτέρω γεωοικονομικός κατακερματισμός θα μπορούσε επίσης να περιορίσει τη διασυνοριακή ροή εμπορευμάτων, προκαλώντας πρόσθετη μεταβλητότητα στις διεθνείς τιμές των εμπορευμάτων και ασθενέστερη της αναμενόμενης ανάκαμψη της εξωτερικής ζήτησης” ανέφερε ο κ. Στουρνάρας, που παράλληλα σημείωσε ότι “μια περιορισμένη αύξηση του μισθολογικού κόστους δεν προβλέπεται να μετακυλιστεί στις τιμές, καθώς θα απορροφηθεί από τα περιθώρια κέρδους των επιχειρήσεων” σημείωσε ο κ. Στουρνάρας που έσπευσε να ασκήσει κριτική στο φαινόμενο των “κερδών απληστίας”.

“Σε ένα μακροοικονομικό περιβάλλον όπου ο υποκείμενος πληθωρισμός παραμένει υψηλός, μεγαλύτερες από τις αναμενόμενες αυξήσεις στους ονομαστικούς μισθούς και μικρότερη συμπίεση των περιθωρίων κέρδους των επιχειρήσεων συνεπάγονται πιο επίμονο πληθωρισμό, ισχυρότερη αντίδραση της νομισματικής πολιτικής και χαμηλότερη ανάπτυξη. Παρ’ όλα αυτά, τα πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι ο κίνδυνος ενός γενικευμένου ανοδικού σπιράλ μισθών-τιμών στην ευρωζώνη παραμένει περιορισμένος” ανέφερε ο κ. Στουρνάρας.

5. Επιτόκια

Επίσης, όπως είπε ο κ Στουρνάρας, “η επί μακρόν συνέχιση της περιοριστικής νομισματικής πολιτικής ασκεί πιέσεις στην οικονομία σε τομείς ιδιαίτερα ευάλωτους στις μεταβολές των επιτοκίων, όπως στον τομέα των κατασκευών και της μεταποίησης που έχουν επηρεαστεί σημαντικά, με αρνητικές συνέπειες για την ανάπτυξη. Όσον αφορά την ελληνική οικονομία, η επίτευξη ικανοποιητικού ρυθμού ανάπτυξης αποτελεί τη σημαντικότερη πρόκληση”.

6. Μεταρρυθμίσεις και πορεία ευρωπαϊκής οικονομίας

“Οι κίνδυνοι που περιβάλλουν την πρόβλεψη για την αύξηση του ΑΕΠ είναι κυρίως καθοδικοί” σύμφωνα με τον κ. Στουρνάρα και αφορούν: α) το ενδεχόμενο περαιτέρω επιβράδυνσης του ρυθμού ανάπτυξης της ευρωπαϊκής οικονομίας, β) την αυξανόμενη αβεβαιότητα λόγω δυσμενών γεωπολιτικών εξελίξεων στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, και τις επιπτώσεις της στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον, γ) την τυχόν καθυστέρηση των δράσεων εφαρμογής των κοινοτικών πόρων από την ΕΕ (πχ του NGEU) και το βραδύτερο ρυθμό απορρόφησης των σχετικών κονδυλίων, δ) την εμφάνιση μεταρρυθμιστικής κόπωσης, με αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα, και ε) τις επιπτώσεις ενδεχόμενων φυσικών καταστροφών που συνδέονται με την κλιματική κρίση. Από την άλλη πλευρά, θετικά στο ρυθμό ανάπτυξης θα μπορούσε να επιδράσει μια ενδεχόμενη καλύτερη από την αναμενόμενη επίδοση του τουρισμού.

7. Καθυστερήσεις στο Ταμείο Ανάκαμψης

Ιδιαίτερη αναφορά έκανε ο κ. Στουρνάρας στο Ταμείο ανάκαμψης όπου, όπως είπε, οι εκταμιεύσεις των επιχορηγήσεων προς τις επιχειρήσεις παρουσιάζουν καθυστερήσεις, αντανακλώντας διοικητικές δυσχέρειες. Σχετικά χαμηλές παραμένουν, σύμφωνα με τον κ. Στουρνάρα, και οι εκταμιεύσεις δανείων, παρότι το ύψος των υπογεγραμμένων συμβάσεων αυξήθηκε σημαντικά. “Έτσι, μετριάζεται το αναπτυξιακό όφελος που αναμένεται να έχει η αξιοποίηση των σχετικών κονδυλίων” τόνισε.

8. Ελλείψεις προσωπικού

Παράλληλα, ένας σημαντικός παράγων που συνδυαζόμενος με τη δημογραφική συρρίκνωση αποτελεί μεγάλη απειλή είναι οι ελλείψεις προσωπικού. “Οι προκλήσεις στην αγορά εργασίας αυξάνονται. Η μείωση του ποσοστού ανεργίας καθιστά πιο δύσκολη την εξεύρεση προσωπικού, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η στενότητα στην αγορά εργασίας, ιδίως στους τομείς των κατασκευών, του τουρισμού, της μεταποίησης και στον πρωτογενή τομέα. Επιπλέον, παρά την αισθητή μείωση της ανεργίας τα τελευταία έτη, αρκετές στρεβλώσεις συνεχίζουν να υφίστανται, καθώς τα ποσοστά ανεργίας των γυναικών, των νέων και των μακροχρόνια ανέργων παραμένουν σημαντικά υψηλότερα του μέσου όρου της ΕΕ. 

Σημειώνεται ότι το φυσικό ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα εκτιμάται κοντά στο 13%, διπλάσιο από ό,τι σε πολλές χώρες της ΕΕ, γεγονός που αποτελεί ένδειξη ύπαρξης σοβαρών στρεβλώσεων και διαρθρωτικών προβλημάτων” ανέφερε.

9. Ανταγωνιστικότητα και έλλειμμα

Σημαντικοί κίνδυνοι, επίσης, παραμένουν με βάση τον κ. Στουρνάρα, στην πορεία βελτίωσης του Ισοζυγίου Τρεχουσών Συναλλαγών. “Βασικότερος παράγοντας ανησυχίας είναι η επιβράδυνση της παγκόσμιας ζήτησης, ιδίως από τους κύριους προορισμούς των ελληνικών αγαθών, η οποία δεν συνηγορεί σε σημαντική βελτίωση των εξαγωγών το 2024”.

 

10. Το χρέος

Ξεκάθαρη είναι η τοποθέτηση του κεντρικού τραπεζίτη για την “εγρήγορση” που πρέπει να υπάρχει για το θέμα βιωσιμότητας του χρέους, που συναρτάται απόλυτα με το ρυθμό ανάπτυξης.

Γι’ αυτό, όπως είπε ο κ. Στουρνάρας, “επιδιώκεται η δημιουργία ικανών αποθεμάτων διαχρονικά, ώστε να υπάρχει δυνατότητα στήριξης της οικονομίας σε περιόδους κρίσης” και προσέθεσε ότι “επιβάλλεται να μπουν φιλόδοξοι στόχοι δημοσιονομικής προσαρμογής, υπό τον όρο της αποφυγής προκυκλικής πολιτικής.

Οι κίνδυνοι για τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους εκτιμάται ότι παραμένουν οριοθετημένοι μεσοπρόθεσμα, υπό την προϋπόθεση της προσήλωσης στην επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων και της αποτελεσματικής αξιοποίησης των ευρωπαϊκών πόρων. Αυτό οφείλεται εν πολλοίς στους ευνοϊκούς όρους αποπληρωμής των υποχρεώσεων προς τον επίσημο τομέα, οι οποίες αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα του συνόλου του χρέους, σε συνδυασμό με την έγκαιρη σύναψη συμβάσεων ανταλλαγής επιτοκίων (swap), οι οποίες έχουν “κλειδώσει” τα ιστορικώς χαμηλά επιτόκια των προηγούμενων ετών” ανέφερε και τόνισε ότι χρειάζεται δημοσιονομική σύνεση ώστε να μην υπονομευθεί η πτωτική τροχιά του δημόσιου χρέους.

“Η επόμενη δεκαετία αποτελεί μοναδικό παράθυρο ευκαιρίας για την ταχεία αποκλιμάκωση του ελληνικού δημόσιου χρέους. Προϋποθέσεις προκειμένου να αξιοποιηθεί αυτό το παράθυρο ευκαιρίας είναι η διαφύλαξη της δημοσιονομικής αξιοπιστίας και η αποτελεσματική αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων. Η ικανοποίηση αυτών των προϋποθέσεων θα διασφαλίσει όχι μόνο τη διατήρηση της επενδυτικής βαθμίδας, αλλά και την περαιτέρω βαθμιαία βελτίωση της πιστοληπτικής διαβάθμισης της χώρας” υπογράμμισε ο κ. Στουρνάρας.

11. Οι τράπεζες

Όσον αφορά τον τραπεζικό τομέα, σύμφωνα με το Διοικητή, η αξιοσημείωτη βελτίωση της ποιότητας ενεργητικού τα τελευταία έτη δεν θα πρέπει να οδηγεί σε εφησυχασμό. Ο δείκτης μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ), παρά τη σημαντική αποκλιμάκωσή του, παραμένει σημαντικά υψηλότερος από το μέσο όρο των τραπεζών της ευρωζώνης.

Παράλληλα, συνολικά το ιδιωτικό χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ παραμένει σε πολύ υψηλά επίπεδα και επηρεάζει αρνητικά τη δυνατότητα νέου δανεισμού και υλοποίησης επενδυτικών δράσεων.

12. Φτώχεια και ανισότητες

Σε σχέση με την πορεία της αντιμετώπισης της φτώχειας και των ανισοτήτων ο κ. Στουρνάρας ανέφερε ότι υπάρχει πρόοδος, ωστόσο απαιτείται εντατικότερη προσπάθεια.

Το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας που βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας ή σε κοινωνικό αποκλεισμό, σύμφωνα με τον αναθεωρημένο ορισμό, μειώθηκε σε 26,3% ή 2,722 εκατ. άτομα, από 28,3% το 2020 και 27,4% το 2019. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ, η Ελλάδα εμφάνιζε το 2021 τον τρίτο υψηλότερο κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού.

Ο μέσος όρος ήταν 21,6% στις χώρες της ΕΕ. Πάντως, οι δείκτες εισοδηματικής ανισότητας στην Ελλάδα εμφάνισαν βελτίωση το 2021, παραμένοντας, όμως, πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ.

Πάντως, με βάση τον κ. Στουρνάρα, μακροπρόθεσμος στόχος πρέπει να παραμείνει ένας αναπροσανατολισμός προς το “κράτος κοινωνικής επένδυσης”, το οποίο θα δημιουργεί προϋποθέσεις για ίσες ευκαιρίες διευκολύνοντας την κοινωνική κινητικότητα, θα προστατεύει τους πολίτες από δυσμενή γεγονότα και θα τους βοηθά να συνδυάσουν επαγγελματική σταδιοδρομία και οικογένεια, και γενικότερα θα συμβάλλει προληπτικά στην αντιμετώπιση της φτώχειας και της εισοδηματικής ανισότητας μέσω επενδύσεων στο ανθρώπινο κεφάλαιο, π.χ. στους τομείς της παιδείας και υγείας.

“Με τον τρόπο αυτό, η κοινωνική πολιτική λειτουργεί ευεργετικά και για την επίτευξη ισχυρών και διατηρήσιμων ρυθμών ανάπτυξης” τόνισε με νόημα ο Διοικητής της ΤτΕ.