Στουρνάρας: Κορυφαίο πρόβλημα το δημογραφικό – Προτάσεις πολιτικής

Η ομιλία του Γιάννη Στουρνάρα στα «Επιχειρηματικά Βραβεία Χρήμα 2024» χωρίστηκε σε τρία βασικά σημεία. Στην πρόοδο που έχει σημειώσει η ελληνική οικονομία, στις προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει τα επόμενα χρόνια και στις προτάσεις που καταθέτει ο ίδιος ώστε να διατηρηθεί η ομαλή πορεία της.  Ως πρώτες προτεραιότητες ο κ. Στουρνάρας έθεσε τη διαφύλαξη της δημοσιονομικής αξιοπιστίας και σταθερότητας και αφετέρου την ταχύτερη υλοποίηση των απαιτούμενων επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων που προβλέπονται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0». Σε αυτό το πλαίσιο είπε πως πρέπει να διατηρηθούν κεκτημένα όπως η πολιτική σταθερότητα, η δημοσιονομική ευθύνη, η χρηματοπιστωτική σταθερότητα, η αύξηση των επενδύσεων και η συνέχιση των μεταρρυθμίσεων.

Ο κ. Στουρνάρας στάθηκε ιδιαίτερα στο δημογραφικό, το οποίο χαρακτήρισε ως κορυφαίο πρόβλημα και πρότεινε μία σειρά από μεταρρυθμίσεις ώστε να τονωθεί η αγορά εργασίας και να καλυφθούν οι ανάγκες των επιχειρήσεων και να ενισχυθεί η παραγωγικότητα της ελληνικής οικονομίας.

“Η δημογραφική γήρανση αναμένεται να συρρικνώσει το ποσοστό του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας. Αυτό απαιτεί την υιοθέτηση ενεργητικών πολιτικών και προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης στην αγορά εργασίας που θα έχουν ως στόχο την αύξηση της συμμετοχής των γυναικών και των νέων στο εργατικό δυναμικό, τον περιορισμό του αριθμού των μακροχρόνια ανέργων και την επανένταξη στο εργατικό δυναμικό όσων έχουν αποθαρρυνθεί. Παράλληλα όμως, απαιτούνται και στοχευμένες πολιτικές όσον αφορά την ένταξη των μεταναστών και την προσέλκυση ξένων εργαζομένων για να αντιμετωπιστούν οι ήδη παρατηρούμενες ελλείψεις στον αγροτικό τομέα και στους κλάδους που σχετίζονται με τον τουρισμό και τις κατασκευές.

Δεδομένων των περιορισμών που θέτουν οι δημογραφικές εξελίξεις, απαιτείται η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας προκειμένου να διατηρηθεί η αναπτυξιακή δυναμική. Η παραγωγικότητα της εργασίας ακολούθησε αυξητική τάση κατά την πορεία ένταξης της χώρας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση έως και την περίοδο πριν το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008-2009. Έπειτα, κινήθηκε καθοδικά λόγω της κρίσης χρέους, φθάνοντας στο κατώτατο επίπεδό της το 2020, ενώ τα τελευταία χρόνια ανέκαμψε, επανερχόμενη σε πορεία σύγκλισης με τα μέσα ευρωπαϊκά επίπεδα. Παρ’ όλα αυτά, η απόσταση που πρέπει να καλυφθεί  όσον αφορά την παραγωγικότητα της εργασίας είναι μεγάλη, και θα απαιτήσει μακρόχρονη προσπάθεια. Λαμβάνοντας υπόψη το επενδυτικό κενό της ελληνικής οικονομίας, η αύξηση των επενδύσεων αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την ενίσχυση της παραγωγικότητας της εργασίας και την επιτάχυνση των ρυθμών μεγέθυνσης. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει την πλήρη απορρόφηση και παραγωγική αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) καθώς και του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου της ΕΕ 2021-2027” τόνισε ο κ. Στουρνάρας.

Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί, όπως προτείνει και η έκθεση Draghi, στην ενίσχυση της βιομηχανίας αλλά και στην καινοτομία.  Επίσης προτείνει μεταρρυθμίσεις σε μερικά ακόμα κρίσιμα ζητήματα, όπως είναι η πολυνομία και η κακονομία, οι καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης, το ασαφές χωροταξικό πλαίσιο, η ελλιπής διασύνδεση εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας, οι ελλείψεις σε υποδομές, το υψηλό κόστος ηλεκτρικής ενέργειας, η σχετικά υψηλή φορολογική επιβάρυνση του εισοδήματος από εργασία οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού και η ανεπαρκής πρόσβαση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) σε τραπεζική χρηματοδότηση.

“Ζωτικής σημασίας για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη είναι επίσης η αντιμετώπιση άλλων ζητημάτων που εμποδίζουν την αποτελεσματική κατανομή των πόρων. Τέτοια ζητήματα είναι η πολυνομία και η κακονομία, οι καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης, το ασαφές χωροταξικό πλαίσιο, η ελλιπής διασύνδεση εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας, οι ελλείψεις σε υποδομές, το υψηλό κόστος ηλεκτρικής ενέργειας, η σχετικά υψηλή φορολογική επιβάρυνση του εισοδήματος από εργασία οι ελλείψεις εργατικού δυναμικού και η ανεπαρκής πρόσβαση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) σε τραπεζική χρηματοδότηση. Αυτά πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω καλύτερης διακυβέρνησης και θεσμικών μεταρρυθμίσεων. Η βελτίωση του νομοθετικού και ρυθμιστικού πλαισίου και η διασφάλιση διαφανών και δίκαιων πρακτικών της αγοράς μπορούν να δημιουργήσουν ένα πιο δυναμικό και παραγωγικό οικονομικό τοπίο. Βασική προϋπόθεση όμως είναι η διαφοροποίηση των πηγών χρηματοδότησης με διεύρυνση των μικροπιστώσεων και πρόσβαση σε εναλλακτικές μορφές χρηματοδότησης μέσω των κεφαλαιαγορών για την κάλυψη των επενδυτικών αναγκών των ΜΜΕ, ιδίως των νεοφυών και καινοτόμων, που δεν διαθέτουν εμπράγματες εξασφαλίσεις για τη λήψη τραπεζικών δανείων” σημείωσε ο Διοικητής της ΤτΕ.

Προκλήσεις

Ο κ. Στουρνάρας εστίασε και σε μια σειρά προκλήσεων. Όπως είπε: “Παρά την αναμφίβολα θετική πορεία της οικονομίας έως τώρα και τις ευνοϊκές προοπτικές που διαγράφονται για το μέλλον, δεν υπάρχει περιθώριο εφησυχασμού. Η προσπάθεια οικονομικής ανάκαμψης από τη δεκαετή κρίση χρέους πρέπει να συνεχιστεί. Η προσπάθεια σύγκλισης με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, η οποία έχει ξεκινήσει τα τελευταία πέντε χρόνια, απαιτεί ακόμη ισχυρότερους ρυθμούς ανάπτυξης.

Επιπλέον, η εξωτερική ζήτηση εκ μέρους των κυριότερων εμπορικών εταίρων παραμένει υποτονική. Το γεγονός αυτό αντανακλάται στην υποχώρηση των εξαγωγών αγαθών και εν μέρει στην επιδείνωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.

Παράλληλα, η ελληνική οικονομία ενδέχεται να αντιμετωπίσει πρόσθετους κλυδωνισμούς από την ενίσχυση του εμπορικού προστατευτισμού στις ΗΠΑ. Παρότι οι άμεσες επιπτώσεις για την Ελλάδα από μια πιθανή επιβολή δασμών στις εξαγωγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένονται περιορισμένες εξαιτίας του μικρού βαθμού εξαγωγικής της έκθεσης στις ΗΠΑ, εκτιμάται ότι θα υπάρξουν έμμεσες αρνητικές συνέπειες βραχυχρόνια. Η εξωτερική ζήτηση ελληνικών  αγαθών και υπηρεσιών θα μειωθεί, καθώς συναρτάται άμεσα από το ρυθμό ανάπτυξης των εμπορικών της εταίρων στην Ευρώπη που είναι ευάλωτος σε ένα γενικευμένο εμπορικό πόλεμο με τις ΗΠΑ. Η αναμενόμενη επιβράδυνση της ευρωπαϊκής οικονομίας, καθώς και η αύξηση της αβεβαιότητας και η συνακόλουθη χειροτέρευση των διεθνών χρηματοπιστωτικών συνθηκών, ενδέχεται να κάμψουν τις ελληνικές εξαγωγές και τις επενδύσεις, αναστέλλοντας προσωρινά την αναπτυξιακή δυναμική της ελληνικής οικονομίας.

Επίσης, αρκετές εγχώριες διαρθρωτικές αδυναμίες, κάποιες από τις οποίες προϋπήρχαν της κρίσης χρέους, παραμένουν. Για παράδειγμα, η έλλειψη ανταγωνισμού σε αρκετούς κλάδους της οικονομίας, η οποία επιτείνει το παρατηρούμενο και διεθνώς πρόβλημα της ακρίβειας, το υψηλό δημόσιο χρέος, το μεγάλο επενδυτικό κενό, η χαμηλή αποταμίευση, η χαμηλή διαρθρωτική ανταγωνιστικότητα που επιδεινώνει το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, καθώς και το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής των γυναικών και των νέων στο εργατικό δυναμικό και η γήρανση του πληθυσμού, που συμβάλλουν στη στενότητα της αγοράς εργασίας διαχρονικά, αποτελούν παράγοντες που περιορίζουν την αναπτυξιακή δυναμική της οικονομίας.

Σε αυτές τις εγχώριες αδυναμίες έρχονται να προστεθούν και παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η ένταση των γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων, ο γεωοικονομικός κατακερματισμός και η αναβίωση της τάσης προς τον εμπορικό προστατευτισμό, η κλιματική κρίση, η ενεργειακή ασφάλεια, η μετάβαση προς μια βιώσιμη και κυκλική οικονομία, καθώς και η επέλαση των νέων ψηφιακών τεχνολογιών και ειδικότερα της τεχνητής νοημοσύνης.”

Κλειδί η παραγωγικότητα

“Εν κατακλείδι, η αύξηση της συνολικής παραγωγικότητας μέσω των μεταρρυθμίσεων και της καινοτομίας, μαζί με την αύξηση των επενδύσεων και του ποσοστού συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό, είναι καθοριστικής σημασίας για την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και τη σύγκλιση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ προς τα μέσα ευρωπαϊκά επίπεδα. Με υψηλότερη παραγωγικότητα, προκλήσεις όπως το υψηλό δημόσιο χρέος, το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και οι πιέσεις στη συνταξιοδοτική δαπάνη και στις δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης λόγω της δημογραφικής γήρανσης γίνονται πολύ πιο διαχειρίσιμες. Επίσης διευκολύνεται η υλοποίηση αυξημένων επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες, σε έργα μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, αλλά και σε έργα που προωθούν την πράσινη μετάβαση.

Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί ότι πλέον το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον στο οποίο λειτουργούμε διαφέρει αισθητά σε σχέση με μερικά χρόνια πριν. Πολεμικές συγκρούσεις, γεωπολιτικές εντάσεις, εμπορικός πόλεμος, γεωπολιτικός κατακερματισμός και έντονος οικονομικός ανταγωνισμός, ακόμη και μεταξύ εταίρων και συμμάχων, συνθέτουν ορισμένες από τις προκλήσεις που θα πρέπει διαχειριστεί η Ελλάδα, αλλά και οι ευρωπαϊκές χώρες. Η Ευρώπη συνολικά αντιμετωπίζει προκλήσεις, οι οποίες είναι τεχνολογικές, περιβαλλοντικές, ενεργειακές καθώς και σε θέματα ασφάλειας. Παρά την προσήλωση που πρέπει να επιδείξουμε ως χώρα στην υλοποίηση των απαιτούμενων μεταρρυθμίσεων, η απάντηση σε αυτά τα προβλήματα και τις παγκόσμιες τάσεις δεν μπορεί να προέλθει από καθεμία χώρα μεμονωμένα. Αντίθετα, χρειάζεται κοινή προσέγγιση, σύμπλευση και συνεργασία με βάση τις προτάσεις της πρόσφατης έκθεσης Letta για την αναγκαιότητα ολοκλήρωσης της Ενιαίας Αγοράς και της έκθεσης Draghi για το μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας. Βασική προϋπόθεση για να αντιμετωπιστεί το κενό καινοτομίας, παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας και να κατοχυρωθεί η κυριαρχία, ασφάλεια και ανθεκτικότητα της Ευρώπης είναι ο συντονισμός και η κοινή δράση των Ευρωπαίων εταίρων, αξιοποιώντας και την επιτυχημένη εμπειρία του ευρωπαϊκού μέσου ανάκαμψης NextGenerationEU. Ακόμη περισσότερο τώρα, που η Ευρώπη απειλείται με έναν γενικευμένο εμπορικό πόλεμο, που δεν στηρίζεται στην κοινή λογική και στη μεγιστοποίηση της οικονομικής ευημερίας.

Ζούμε σε ένα διεθνές περιβάλλον πολύ πιο αβέβαιο από πριν. Εδώ, στην Ελλάδα, ξεπεράσαμε, με μεγάλες θυσίες του ελληνικού λαού αλλά και με μεγάλη οικονομική βοήθεια εκ μέρους των εταίρων μας, αυτών με τους οποίους μοιραζόμαστε το ίδιο νόμισμα, το ευρώ, μια εξαιρετικά σοβαρή δημοσιονομική και χρηματοπιστωτική κρίση. Η οικονομική βοήθεια που μας παρασχέθηκε ήταν η μεγαλύτερη βοήθεια που έχει δοθεί ποτέ σε μια χώρα ως ποσοστό του ΑΕΠ. Αυτή η βοήθεια εξασφαλίζει την βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους και συμβάλλει σε θετικές οικονομικές επιδόσεις, αυτές που περιέγραψα στην αρχή της ομιλίας μου, και στην οικονομική μας ευημερία. Υπό μια βασική προϋπόθεση όμως: ότι θα διατηρήσουμε ως κόρη οφθαλμού τα κάτωθι δημόσια αγαθά, που είναι ήδη κεκτημένα. Πολιτική σταθερότητα, δημοσιονομική ευθύνη, χρηματοπιστωτική σταθερότητα, αύξηση των επενδύσεων, μεταρρυθμίσεις” ανέφερε ο κ. Στουρνάρας.