To “κενό πολιτικής ΦΠΑ”: Στο μικροσκόπιο οι εκπτώσεις – Τα απόνερα σε ακρίβεια και έσοδα

“Κλειδί” για την επίτευξη των δημοσιονομικών στόχων είναι η απόδοση του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ), που, βέβαια, ένεκα και της ακρίβειας “φουσκώνει” ως προς την απόδοσή του.

Είναι χαρακτηριστικό ότι με βάση την τελευταία ανάλυση (31 Ιανουαρίου 2025, Τεύχος 526) της Eurobank, “7 ΗΜΕΡΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ, Δημοσιονομικές Εξελίξεις 2024 & Προϋπολογισμός 2025: Στόχοι, Δεδομένα και Προβλέψεις”, τα συνολικά έσοδα από ΦΠΑ έφτασαν τα €26,35 δισ., καταγράφοντας αύξηση κατά €1,03 δισ. (4.1%) σε σχέση με τον αντίστοιχο στόχο για το 12-μηνο 2024. Όπως σημειώνεται, ο ΦΠΑ προϊόντων και υπηρεσιών εκτός καπνικών προϊόντων και πετρελαιοειδών και παραγώγων, ήταν στα €23,50 δισ., αυξημένος κατά €1,04 δισ. (1,0%) έναντι του αντίστοιχου στόχου του 12-μηνου 2024.

Ωστόσο, παρά τις επιδόσεις αυτές, με βάση και τα όσα έχει αναφέρει τόσο ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Κωστής Χατζηδάκης, όσο και ο Διοικητής της ΑΑΔΕ Γιώργος Πιτσιλής, το κενό συμμόρφωσης ΦΠΑ παραμένει σημαντικό και θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ώστε να φτάσει στο μέσο επίπεδο της ΕΕ.

Να σημειωθεί ότι ο λόγος εσόδων ΦΠΑ προς ΑΕΠ ανέρχεται στο 7,2% του ΑΕΠ της ΕΕ και στο 15,7% των συνολικών κρατικών εσόδων το 2023. Tα έσοδα από ΦΠΑ το 2023 αντιστοιχούν σε 62,0% των συνολικών έμμεσων φόρων (69,0% στην ΕΕ27) και 31,9% των συνολικών φορολογικών εσόδων (27,3% στην ΕΕ27).

Με βάση, δε, τα όσα αναφέρει το ΙΟΒΕ στην Τριμηνιαία Έκθεση για την Ελληνική Οικονομία | Τεύχος 4ο/2024, το κενό στην Ελλάδα είναι σημαντικά υψηλότερο από το κενό στον Ευρωπαϊκό μέσο όρο. Σημειώνεται, ωστόσο, σημαντική πρόοδος διαχρονικά με το κενό να μειώνεται από 25,4% το 2018 (2ο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ) σε 13,7% το 2022 (5ο υψηλότερο ποσοστό στην ΕΕ), έτος με τα πλέον διαθέσιμα δεδομένα. Η μείωση στην ΕΕ-27 την ίδια περίοδο είναι μικρότερη, από 11,2% το 2018 σε 7% το 2022.

Αξίζει να σημειωθεί ότι “το κενό συμμόρφωσης ΦΠΑ ορίζεται ως η διαφορά μεταξύ των εσόδων που θα εισπράττονταν υπό πλήρη συμμόρφωση όλων των φορολογούμενων και των πραγματικών εσόδων που εισπράττονται από τις αρχές. Το κενό περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα απώλειας εσόδων, όπως τη νόμιμη εκμετάλλευση νομικών παραθύρων στα φορολογικά συστήματα καθώς και την οργανωμένη φοροδιαφυγή μεγάλης κλίμακας. Η μη συμμόρφωση μπορεί επίσης να είναι ακούσια, ως αποτέλεσμα διοικητικών σφαλμάτων, παραλείψεων, μη δόλιων χρεοκοπιών και άλλων παραγόντων. Οι εκτιμήσεις του κενού συμμόρφωσης ΦΠΑ συχνά χρησιμοποιούνται ως δείκτες αποτελεσματικότητας της είσπραξης του ΦΠΑ. Η απώλεια εσόδων από τον ΦΠΑ έχει αρνητικό αντίκτυπο στο δημοσιονομικό ισοζύγιο και περιορίζει τη δυνατότητα για κρατικές δαπάνες για δημόσια αγαθά και υπηρεσίες όπως σχολεία, νοσοκομεία και εθνική άμυνα. Η βελτίωση στη συμμόρφωση ΦΠΑ διευρύνει τη φορολογική βάση, επιμερίζοντας δικαιότερα το φορολογικό βάρος, και επίσης προάγει τον υγιή ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρήσεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, παρακολουθεί και καταγράφει σε ετήσια βάση την αποτελεσματικότητα είσπραξης του ΦΠΑ ανά χώρα στην ΕΕ.”

Το “κενό πολιτικής ΦΠΑ”

Όπως, πάντως, συγκεκριμένα, αναφέρεται από το ΙΟΒΕ, σημαντικό ρόλο στο “κενό συμμόρφωσης” σε σχέση με το ΦΠΑ παίζει το λεγόμενο “κενό πολιτικής ΦΠΑ”.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το Ινστιτούτο στην τελευταία τριμηνιαία έκθεσή του, σε ειδικό κεφάλαιο, “μια άλλη σημαντική πηγή απώλειας εσόδων ΦΠΑ είναι οι αποφάσεις πολιτικής που περιορίζουν τη φορολογική βάση ή μειώνουν το οφειλόμενο ποσό ΦΠΑ για ορισμένα τμήματα της φορολογικής βάσης. Αυτές οι πολιτικές συνήθως αποσκοπούν στην παροχή κινήτρων στους φορολογούμενους σε βάρος των εσόδων ΦΠΑ. Μπορεί επίσης να είναι το αποτέλεσμα δυσκολιών στην επιβολή πληρωμών σε ορισμένους φορολογούμενους ή σε συγκεκριμένους τύπους αγαθών και υπηρεσιών. Το κενό πολιτικής ΦΠΑ είναι μια εκτίμηση των εσόδων ΦΠΑ που χάνονται λόγω της εφαρμογής μειωμένων συντελεστών και απαλλαγών ΦΠΑ, σε σύγκριση με έναν ενιαίο συντελεστή ΦΠΑ.”

Έτσι, το κενό πολιτικής ΦΠΑ για την Ελλάδα ( δηλαδή  το ποσοστό των θεωρητικά μέγιστων εσόδων, δηλαδή των εσόδων που θα εισέπραττε η κυβέρνηση εάν εφάρμοζε έναν ενιαίο συντελεστή ΦΠΑ αντί να επιβάλλει κατά τμήματα μειωμένους συντελεστές ή να παρέχει απαλλαγές), είναι  υψηλότερο από το κενό στην Ευρωπαϊκή διάμεσο. Σημειώνεται ότι η διάμεσος είναι η μεσαία τιμή εάν διαταχθούν οι χώρες σε αύξουσα σειρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2018 έως το 2022.

Μάλιστα, το κενό έχει μεγεθυνθεί από το 2018 και έπειτα στην Ελλάδα χωρίς να έχει συμβεί κάτι ανάλογο στην ΕΕ-27, αυξάνοντας έτσι την απόκλιση. Το 2021 και το 2022 η Ελλάδα είχε το τρίτο υψηλότερο κενό πολιτικής ΦΠΑ μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ

Συμπερασματικά, με βάση το ΙΟΒΕ, η Ελλάδα υστερεί σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη στην είσπραξη εσόδων από ΦΠΑ, τόσο λόγω της έλλειψης συμμόρφωσης όσο και λόγω της εφαρμογής πολιτικών που μειώνουν τα πραγματικά έσοδα σε σχέση με τα δυνητικά.

Στο σκέλος της συμμόρφωσης έχει σημειωθεί, ωστόσο, σημαντική πρόοδος, με το κενό να μειώνεται κατά 46,1% (11,7 ποσοστιαίες μονάδες) το 2022 σε σχέση με το 2018, αμβλύνοντας τον άδικο επιμερισμό του φορολογικού βάρους και τον αθέμιτο ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρήσεων. Σε αυτή τη βελτίωση, έχει συνεισφέρει η επέκταση των ηλεκτρονικών πληρωμών (ΙΟΒΕ 2024, «Ηλεκτρονικές πληρωμές στην Ελλάδα μετά την περίοδο της πανδημίας») και του ηλεκτρονικού εμπορίου, με τις διαδικτυακές πωλήσεις να αυξάνονται από 3,8% το 2018 σε 6,9% το 2022 των πωλήσεων των επιχειρήσεων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2024, «VAT gap in the EU – 2024 report»), την ίδια περίοδο.

Η σχετική αύξηση των ηλεκτρονικών πωλήσεων μειώνει τις συναλλαγές με μετρητά και βελτιώνει τη συμμόρφωση στην πληρωμή ΦΠΑ μέσω καλύτερου ελέγχου. Παρά την πρόοδο, καθώς υπάρχει σημαντικό περιθώριο, κρίνεται σκόπιμο να ληφθούν περαιτέρω μέτρα πολιτικής, στην κατεύθυνση της τόνωσης των ηλεκτρονικών πληρωμών σε στοχευμένες συναλλαγές και της αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών από τη φορολογική διοίκηση που θα μειώσουν ακόμα περισσότερο το κενό συμμόρφωσης στην Ελλάδα.

Στο κενό πολιτικής, αντίθετα, η απόκλιση σε σχέση με τη διάμεσο στην ΕΕ δεν είναι μεγάλη, αν και έχει αυξηθεί πρόσφατα. Σε αυτή την εξέλιξη έπαιξε ρόλο και η ενεργειακή κρίση που οδήγησε στη λήψη μέτρων στήριξης από την ελληνική κυβέρνηση που περιλάμβαναν σχετικές φοροαπαλλαγές.

Το “σήμα” του ΔΝΤ

Την ίδια ώρα, “σήμα” για το “κενό πολιτικής ΦΠΑ, έδωσε την εβδομάδα που πέρασε το ΔΝΤ στο πλαίσιο του κειμένου συμπερασμάτων του μετά την επίσκεψη της αντιπροσωπείας του στην Ελλάδα.

Συγκεκριμένα, στην έκθεση για την αξιολόγηση της ελληνικής οικονομίας (Άρθρο 4), το Ταμείο χαρακτηρίζει “αναποτελεσματικές φορολογικές δαπάνες” τις απαλλαγές που ισχύουν σήμερα σε συγκεκριμένα αγαθά και υπηρεσίες, υποστηρίζοντας ότι θα πρέπει να καταργηθούν σταδιακά.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του προϋπολογισμού 75 κατηγορίες αγαθών και υπηρεσιών εξαιρούνται από την επιβολή ΦΠΑ με το όφελος για τους καταναλωτές, τους επαγγελματίες και τις επιχειρήσεις να φθάνει συνολικά τα 968 εκατ. ευρώ. Από αυτά τα μεγαλύτερο αποτύπωμα έχουν οι εξαιρέσεις, ύψους 479,6 εκ. ευρώ στον κλάδο ιδιωτικής εκπαίδευσης.

Υπενθυμίζεται ότι από την 1η Ιανουαρίου 2024 μονιμοποιήθηκαν οι μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ που είχαν εφαρμοστεί την περίοδο της πανδημίας και αφορούν μειώσεις αφορούν μεταφορές, γυμναστήρια, σχολές χορού, κινηματογράφους, καθώς και αγαθά που σχετίζονται με τη δημόσια υγεία, με το δημοσιονομικό κόστος να ανέρχεται σε 305 εκατ. ευρώ ετησίως.

Βέβαια, εάν “καλυφθεί” το “κενό πολτικής” και μειωθούν οι φορλογικές δαπάνες, όπως αναφέρει η εισήγηση του ΔΝΤ, θα σημάνει τέλος σε εκπτώσεις κτλ και άλλες φορολογικές διευκολύνσεις. Κάτι που βέβαια  ανοίγει τον δρόμο για νέες αυξήσεις τιμών στην αγορά, αλλά και νέες επιβαρύνσεις σε επιχειρήσεις, επαγγελματίες και καταναλωτές. Βέβαια θα “γεμίσει” περαιτέρω τον κρατικό κουμπαρά, επιτρέποντας στοχευμένα μέτρα πολιτικής, κάτι που γενικά είναι “προτιμητέο” από θεσμούς και αναλυτές, από ένα “σύστημα” εκπτώσεων, που επιφέρει διοικητικό κόστος, λειτουργεί ως “κερκόπορτα” φοροδιαφυγής και ως “πληγή” για το κρατικό ταμείο.

Η λίστα εκπτώσεων

Αναλυτικότερα με βάση τη λίστα οι βασικότερες απαλλαγές από το ΦΠΑ αφορούν:

1. Παροχή ταχυδρομικών υπηρεσιών
2. Δραστηριότητες των εθνικών δικτύων Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης
3. Πώληση εφημερίδων και περιοδικών
4. Πώληση Ακινήτου
5. Παρεχόμενες υπηρεσίες σε επισκέπτες μουσείων, μνημείων, αρχαιολογικών και άλλων παρόμοιων χώρων, καθώς και η οργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, εκθέσεων και διαλέξεων.
6. Παροχή υπηρεσιών νοσοκομειακής και ιατρικής περίθαλψης και διάγνωσης, οι στενά συνδεόμενες με αυτές παραδόσεις αγαθών και παροχές υπηρεσιών, που ενεργούνται από οργανισμούς δημοσίου δικαίου καθώς και οι υπηρεσίες που παρέχονται στις εγκαταστάσεις θεραπευτικών λουτρών και ιαματικών πηγών.
7. Οι παροχές ιατρικής περίθαλψης, οι οποίες πραγματοποιούνται στο πλαίσιο της άσκησης ιατρικών επαγγελμάτων, οι παροχές υπηρεσιών από ψυχολόγους, μαίες, νοσοκόμους, φυσικοθεραπευτές, λογοθεραπευτές και εργοθεραπευτές, η παροχή υπηρεσιών από οδοντοτεχνίτες, καθώς και η παράδοση ειδών οδοντικής προσθετικής που ενεργείται από τους οδοντογιατρούς και τους οδοντοτεχνίτες,
8. Παράδοση ανθρώπινων οργάνων, ανθρώπινου αίματος και ανθρώπινου γάλακτος,
9. Παροχή υπηρεσιών από σωματεία ή ενώσεις προσώπων προς τα μέλη τους , τα οποία μέλη ασκούν δραστηριότητα απαλλασσόμενη από το φόρο ή μη υποκείμενη στο φόρο, εφόσον οι υπηρεσίες αυτές είναι άμεσα αναγκαίες για την άσκηση της δραστηριότητας αυτής και παρέχονται έναντι συνεισφοράς στα κοινά έξοδα,
10. Παροχή υπηρεσιών και η παράδοση αγαθών που συνδέονται στενά με την κοινωνική πρόνοια και ασφάλιση, καθώς και την προστασία των παιδιών και των νέων, που πραγματοποιούνται από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, ή άλλους οργανισμούς ή ιδρύματα, αναγνωρισμένα από το κράτος,
11. Μεταφορά ασθενών ή τραυματιών με οχήματα ειδικά κατασκευασμένα ή διαρρυθμισμένα για το σκοπό αυτόν
12. Παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης γενικά και οι στενά συνδεόμενες με αυτή παραδόσεις αγαθών και παροχές υπηρεσιών, που παρέχονται από δημόσια εκπαιδευτήρια ή από άλλα πρόσωπα αναγνωρισμένα από την, κατά περίπτωση, αρμόδια αρχή και η παράδοση ιδιαίτερων μαθημάτων όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης,
13. Παροχή υπηρεσιών που συνδέεται στενά με τον αθλητισμό ή τη σωματική αγωγή, από νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα σε πρόσωπα που ασχολούνται με τον αθλητισμό ή τη σωματική αγωγή
14. Παροχή υπηρεσιών και η στενά συνδεόμενη με αυτές παράδοση αγαθών προς τα μέλη τους, έναντι καταβολής συνδρομής, από μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα νομικά πρόσωπα και οργανισμούς, που επιδιώκουν στα πλαίσια του συλλογικού τους συμφέροντος σκοπούς πολιτικούς, συνδικαλιστικούς, θρησκευτικούς, φιλοσοφικούς, φιλανθρωπικούς ή εθνικούς εφόσον δεν οδηγούν σε στρέβλωση των όρων του ανταγωνισμού,
15. Παροχή υπηρεσιών πολιτιστικής ή μορφωτικής φύσης και η στενά συνδεόμενη με αυτές παράδοση αγαθών, από νομικά πρόσωπα ή άλλους οργανισμούς ή ιδρύματα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, τα οποία λειτουργούν νόμιμα και έχουν σκοπούς πολιτιστικούς ή μορφωτικούς, εφόσον δεν οδηγούν σε στρέβλωση των όρων του ανταγωνισμού.
16. Διάθεση προσωπικού από νομικά πρόσωπα θρησκευτικού ή φιλοσοφικού χαρακτήρα, για τις δραστηριότητες με σκοπό την πνευματική αρωγή και ανάπτυξη,
17. Παροχή υπηρεσιών και παράδοση αγαθών από πρόσωπα με την ευκαιρία εκδηλώσεων που οργανώνονται από αυτά για την οικονομική τους ενίσχυση, και οι οποίες οργανώνονται προς αποκλειστικό όφελός τους, με τον όρο ότι η απαλλαγή των εκδηλώσεων δεν υπερβαίνει τις τέσσερις κατ’ έτος
18. Οι ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές εργασίες, καθώς και οι συναφείς με αυτές εργασίες που παρέχονται από ασφαλειομεσίτες και ασφαλιστικούς πράκτορες, συμπεριλαμβανομένων και των υπηρεσιών οδικής βοήθειας έναντι συνδρομής, που παρέχονται από ασφαλιστικές επιχειρήσεις, καθώς και από φυσικά πρόσωπα ή νομικά πρόσωπα παροχής οδικής βοήθειας,
19. Εργασίες, στις οποίες περιλαμβάνεται και η διαπραγμάτευση, που αφορούν συνάλλαγμα, χαρτονομίσματα και νομίσματα, τα οποία αποτελούν νόμιμα μέσα πληρωμής, με εξαίρεση τα νομίσματα και χαρτονομίσματα για συλλογές,
20. Εργασίες, στις οποίες περιλαμβάνεται και η διαπραγμάτευση και αφορούν μετοχές ανώνυμων εταιρειών, μερίδια, ομολογίες και λοιπούς τίτλους, με εξαίρεση τους τίτλους παραστατικούς εμπορευμάτων,
21. Διαχείριση των ΟΣΕΚΑ και των λοιπών οργανισμών συλλογικών επενδύσεων που αποσκοπούν στη συλλογή επενδυτικών κεφαλαίων από το ευρύ κοινό,
22. Η χορήγηση και η διαπραγμάτευση πιστώσεων, καθώς και η διαχείριση τους από το πρόσωπο που τις χορηγεί,
23. Ανάληψη υποχρεώσεων, προσωπικών ή χρηματικών εγγυήσεων και λοιπών ασφαλειών, η διαπραγμάτευση για την ανάληψη των εργασιών αυτών και η διαχείριση εγγυήσεων πιστώσεων, που ενεργείται από το πρόσωπο που τις χορηγεί,
24. Εργασίες, στις οποίες περιλαμβάνεται και η διαπραγμάτευση, που αφορούν καταθέσεις, τρεχούμενους λογαριασμούς, πληρωμές, μεταφορές καταθέσεων και εμβάσματα, απαιτήσεις, πιστωτικούς τίτλους, επιταγές και λοιπά αξιόγραφα, με εξαίρεση την είσπραξη απαιτήσεων τρίτων, καθώς και τις εργασίες που αφορούν την πρακτορεία επιχειρηματικών απαιτήσεων που ενεργείται από τις επιχειρήσεις που ασχολούνται με τις εργασίες αυτές,
25. Μισθώσεις ακινήτων
26. Τα κρατικά λαχεία και τα τυχερά παίγνια και στοιχήματα που διεξάγονται από τις εταιρίες Ο.Π.Α.Π. Α.Ε. και Ο.Δ.Ι.Ε. Α.Ε., καθώς και τα τυχερά παίγνια που διεξάγονται με παιγνιομηχανήματα ή μέσω διαδικτύου
27. Παράδοση στην ονομαστική τους αξία γραμματοσήμων που βρίσκονται σε κυκλοφορία, κινητού επισήματος και λοιπών ενσήμων, καθώς και ταινιών ή ενσήμων ασφαλιστικών οργανισμών και λοιπών παρόμοιων αξιών, εκτός από αυτήν που προορίζεται για συλλογές,
28. Παράδοση ακινήτων σε δικαιούχους απαλλαγής από το φόρο μεταβίβασης κατά την απόκτηση πρώτης κατοικίας, καθώς και η παραχώρηση του δικαιώματος αποκλειστικής χρήσης επί κοινόκτητων κύριων, βοηθητικών ή ειδικών χώρων κτισμάτων ή επί κοινόκτητου τμήματος οικοπέδου που συνίσταται υπέρ των ανωτέρω ακινήτων
29. Παράδοση αγαθών, των οποίων η εισαγωγή απαλλάσσεται από το φόρο προστιθέμενης αξίας.