Το νέο οπλοστάσιο κατά της διαφθοράς

της Σοφίας Σπίγγου

Σύμφωνα με πληροφορίες του «Εθνους», η ΓΕΓΚΑΔ βρίσκεται σε συζητήσεις με τη Στεφανί Ζιμπό, τη whistleblower που αποκάλυψε τις παράνομες πρακτικές της Τράπεζας UBS, προκειμένου μέσα από τη δική της εμπειρία να βοηθήσει στην προσπάθεια βελτίωσης του υπάρχοντος νομικού πλαισίου.

Τα πέντε νέα «όπλα» στη φαρέτρα της κυβέρνησης που θα χρησιμοποιηθούν άμεσα στον «πόλεμο» κατά της διαφθοράς αποκαλύπτει το «Εθνος». Πρόκειται για ισάριθμα νομοσχέδια που θα ριχθούν άμεσα στη «μάχη» και στοχεύουν να λύσουν ποινικές υποθέσεις με χαρακτηριστικά «γόρδιων δεσμών», όπως της Novartis και της UBS. Η Γενική Γραμματεία για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς (ΓΕΓΚΑΔ) σε άμεση συνεργασία με τα συναρμόδια υπουργεία πρόκειται σε σύντομο χρονικό διάστημα να ρίξει στη «μάχη» νέα νομοσχέδια αλλά και βελτιώσει ήδη υπάρχουσες διατάξεις, συνεχίζοντας την προσπάθεια για την πάταξη της διαφθοράς στη χώρα, ζήτημα που έχει αποτελέσει «σημαία» της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ.

Ενα από τα δυνατότερα εργαλεία είναι η επεξεργασία του νομοσχεδίου για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, των αποκαλούμενων «whistleblowers», ανθρώπων που κρίνονται ιδιαιτέρως σημαντικοί και θα μπορούσαν να «φωτίσουν» σκάνδαλα στη χώρα μας, όπως αυτό της Novartis. Η ενίσχυση του συγκεκριμένου νομοθετικού πλαισίου αποτελεί πρωτεύοντα στόχο τόσο για τον γενικό γραμματέα για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς, Κώστα Χρήστου, όσο και για τον αρμόδιο αναπληρωτή υπουργό Δικαιοσύνης, Δημήτρη Παπαγγελόπουλο.

Μέχρι και το 2014 δεν υπήρχε η έννοια του «μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος» στη νομοθεσία της χώρας και η οποιαδήποτε προστασία ενός πληροφοριοδότη-καταγγέλλοντος θα έπρεπε να αναζητηθεί σε μια πληθώρα διάσπαρτων και γενικών διατάξεων, όπως για παράδειγμα οι διατάξεις περί μη καταχρηστικής απόλυσης, που σε καμία περίπτωση δεν παρείχαν ένα πλαίσιο προστασίας αλλά και ενθάρρυνσης προκειμένου να καταγγέλλονται καταχρηστικές πρακτικές, πράξεις διαφθοράς, αλλά και λοιπές μορφές σοβαρής εγκληματικότητας που πέφτουν στην αντίληψη ενός υπαλλήλου μέσα στο εργασιακό περιβάλλον του.

1. Με τον νόμο 4254/2014 εισήχθη για πρώτη φορά η προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος και ορίστηκαν κάποιες εγγυήσεις, με σκοπό την ενθάρρυνση της υπεύθυνης παροχής πληροφοριών στις αρμόδιες Αρχές. Ωστόσο η υπάρχουσα νομοθεσία δεν είναι ούτε επαρκής ούτε αποτελεσματική, καθώς εφαρμόζεται μόνο για αδικήματα διαφθοράς, ενώ δεν συμπεριλαμβάνει την προστασία των φυσικών προσώπων που εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα και προβαίνουν σε παροχή πληροφοριών. «Στόχος είναι να επεκταθεί το καθεστώς προστασίας και στα άτομα που παρέχουν πληροφορίες για άλλες υποθέσεις σοβαρής εγκληματικότητας, όπως λ.χ. είναι η φοροδιαφυγή, η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή τα εγκλήματα κατά του περιβάλλοντος, και να διασφαλιστούν η σαφήνεια και η ενιαία εφαρμογή ενός θεσμικού πλαισίου για το whistleblowing στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, έτσι ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την προστασία από διακρίσεις ή πειθαρχική δίωξη των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα» εξηγεί στο «Εθνος» αρμόδια πηγή.

Στις 21 Αυγούστου 2017 συστάθηκε νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την ενίσχυση του νομοθετικού πλαισίου, για τη δημιουργία του οποίου έχει παρασχεθεί ήδη τεχνική βοήθεια από τον ΟΟΣΑ. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Εθνους», η ΓΕΓΚΑΔ βρίσκεται σε συζητήσεις με τη Στεφανί Ζιμπό, τη whistleblower που αποκάλυψε τις παράνομες πρακτικές της Τράπεζας UBS, προκειμένου μέσα από τηδική της εμπειρία να βοηθήσει στην προσπάθεια βελτίωσης του υπάρχοντος νομικού πλαισίου.

Αυστηρά πρόστιμα σε εταιρείες και θέσπιση ποινικής ευθύνης τους

2. Στο «οπλοστάσιο» της κυβέρνησης αναμένεται να προστεθεί η αυστηριοποίηση προστίμων για εταιρείες που εμπλέκονται σε οικονομικά σκάνδαλα. Πρόκειται για τροποποίηση του ν. 3691/2008 και του άρθρου 51 με στόχο τη σημαντική αύξηση των διοικητικών προστίμων για πράξεις διαφθοράς, προκειμένου αυτό να αποτελέσει αποτρεπτικό παράγοντα για τυχόν ατασθαλίες. «Στην Αμερική τα πρόστιμα που επιβάλλονται είναι τεράστια. Ουσιαστικά μεταφράζεις την ποινή στη μόνη γλώσσα που καταλαβαίνει μια επιχείρηση, που δεν είναι άλλη από το οικονομικό κόστος» περιγράφει η ίδια πηγή. Αξίζει να σημειωθεί ότι στα σχέδια υπάρχει και η επεξεργασία νομοσχεδίου στο μέλλον που θα θεσπίσει την ποινική ευθύνη ενός νομικού προσώπου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Ελλάδα αποτελεί η περίπτωση της Siemens, όπου ως βασικό επιχείρημα για τα όσα συνέβησαν στο σκάνδαλο με τα «μαύρα ταμεία» της έφερε μπροστά τα «κακά» στελέχη.

3. Σε προχωρημένο στάδιο βρίσκεται και η ίδρυση νέας δομής υπό τον εισαγγελέα Οικονομικού Εγκλήματος, με αποστολή τη διενέργεια ερευνών προκαταρκτικής εξέτασης ή προανάκρισης για την εξακρίβωση τέλεσης μείζονος ποινικής απαξίας φορολογικών και άλλων συναφών οικονομικών εγκλημάτων, που βλάπτουν σοβαρά τα συμφέροντα του ελληνικού Δημοσίου και της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Η νέα δομή θα υπάγεται στο υπουργείο Οικονομικών και θα ασχολείται με το ποινικό σκέλος των μεγάλων υποθέσεων φοροδιαφυγής, με το διοικητικό (σ.σ.: επιβολή προστίμων και εισπραξιμότητα) να παραμένει υπό τον έλεγχο της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων. Σκοπός του σχεδίου νόμου είναι το «ξεμπλοκάρισμα» και ο καλύτερος έλεγχος των υποθέσεων από τους αρμόδιους εισαγγελείς, οι οποίοι σήμερα δίνουν, για παράδειγμα, μια παραγγελία για έλεγχο χωρίς να ξέρουν ποιος τη διενεργεί.

4. Κοινό χαρακτηριστικό των γνωστότερων σκανδάλων διαφθοράς είναι η δέσμευση της περιουσίας των εμπλεκομένων, η οποία όμως παραμένει ανεκμετάλλευτη από το Δημόσιο. Τα νομοθετήματα, που επεξεργάζεται ήδη σχετική ομάδα εργασίας, αφορούν στην αναβάθμιση του πλαισίου λειτουργίας του Γραφείου Ανάκτησης Περιουσιακού Οφέλους, αλλά και στη δημιουργία Γραφείου Διαχείρισης Περιουσιακού Οφέλους, με στόχο μεταξύ άλλων τη δημιουργία ενός Εθνικού Μητρώου, όπου θα καταχωρίζονται οι πράξεις δέσμευσης, δήμευσης ή κατάσχεσης, αλλά και τον γρηγορότερο καταλογισμό και είσπραξη.Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυσλειτουργίας που υπάρχει σήμερα είναι το ακίνητο στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, ιδιοκτησίας της συζύγου του πρώην υπουργού Ακη Τσοχατζόπουλου, αλλά και ακίνητα του σχεδιαστή Λάκη Γαβαλά που παραμένουν ανεκμετάλλευτα, αφού είναι δεσμευμένα από διαφορετικές Αρχές και υπηρεσίες. Αυτήν τη στιγμή τουλάχιστον εννέα διαφορετικές Αρχές, μεταξύ των οποίων ΣΔΟΕ, ΚΕΑΟ, Οικονομική Αστυνομία, Αρχή για το ξέπλυμα μαύρου χρήματος, δύνανται να δεσμεύσουν ακίνητα και λογαριασμούς, με αποτέλεσμα την αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων και την έλλειψη ενιαίας βάσης δεδομένων (Μητρώο), όπου θα καταχωρίζονται οι πράξεις δέσμευσης.

5. Το Εθνικό Γραφείο Ανάκτησης Περιουσίας, που λειτουργεί από τον Δεκέμβριο του 2010 στην Ειδική Γραμματεία του ΣΔΟΕ, εστιάζει μόνο στον εντοπισμό προϊόντων και περιουσιακών στοιχείων που προέρχονται από διασυνοριακές εγκληματικές δραστηριότητες. Το νομοθέτημα, που βρίσκεται υπό επεξεργασία, στοχεύει στην καταγραφή όλων των αιτημάτων για δέσμευση περιουσιακών στοιχείων και στη δυνατότητα έρευνας από το συγκεκριμένο Γραφείο. Επιπλέον, στόχος είναι η δημιουργία Εθνικού Μητρώου και η υποχρεωτική κοινοποίηση της δέσμευσης της όποιας Αρχής στο Γραφείο Ανάκτησης, προκειμένου να αποφευχθούν οι διπλοδεσμεύσεις.

Το επόμενο βήμα είναι η δημιουργία φορέα που θα μπορεί να προβεί στην «εκμετάλλευση» των υπό δέσμευση περιουσιακών στοιχείων, για να μη χάνουν την εμπορική αξία τους για όσο χρονικό διάστημα παραμένει η δέσμευση. Αυτό που εξετάζεται, δηλαδή, είναι η νομοθέτηση της δημιουργίας Γραφείου Διαχείρισης Περιουσιακού Οφέλους (Asset Management Office), η αξιοποίηση της περιουσίας που δεσμεύεται, αλλά και ταυτόχρονο «μπλόκο» στο κέρδος των εμπλεκομένων σε υπό εξέταση υποθέσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας υπόθεσης είναι η περίπτωση του φυγόδικου Χρήστου Καραβέλα, που φερόταν να ενοικίαζε τις δεσμευμένες από το Δημόσιο βίλες του σε νησί των Κυκλάδων. Ωστόσο, η δημιουργία ενός τέτοιου Γραφείου Διαχείρισης απαιτεί λόγω πολυπλοκότητας του ζητήματος εξαιρετική μελέτη, γι’ αυτόν τον λόγο βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο.