Άσυλο στα Πανεπιστήμια: Το χρονικό μέχρι την κατάργηση, οι τέσσερις άρσεις και οι κόντρες στη Βουλή

Το τέλος του ασύλου στις ακαδημαϊκές σχολές ήταν μια εκ των βασικών προγραμματικών δεσμεύσεων του Κυριάκου Μητσοτάκη.

Το πρώτο νομοσχέδιο της νέας κυβέρνησης κατατέθηκε στις 23 Ιουλίου, αμέσως μετά τις προγραμματικές και την ψήφο εμπιστοσύνης και περιελάμβανε και την τροποποίηση των διατάξεων που αφορούν το πανεπιστημιακό άσυλο.

Σύμφωνα με το σχέδιο της κυβέρνησης, που υπερψηφίστηκε στη Βουλή, υπάρχει διάταξη με βάση την οποία θα μπορεί να επεμβαίνουν οι αρχές αυτεπαγγέλτως για κάθε αξιόποινη πράξη.

Ο ίδιος ο πρωθυπουργός είχε δεσμευθεί για το μέτρο στις προεκλογικές του ομιλίες και συνεντεύξεις.

Συγκεκριμένα, στις 3 Ιουλίου, στη συνέντευξή του στον Alpha, ο Κυριάκος Μητσοτάκης έλεγε:

“Το άσυλο θα καταργηθεί με τον πρώτο νόμο μας. Αποτελεί δέσμευσή μου αδιαπραγμάτευτη. θα επιστρέψουμε στο καθεστώς που ίσχυε το 2011. Τα πανεπιστήμια έχουν γίνει σε μεγάλο βαθμό κέντρα ανομίας και καταφύγια μπαχαλάκηδων. Η κατάσταση είναι επιεικώς απαράδεκτη. Το αίτημα για κατάργηση του ασύλου είναι απολύτως ώριμο στην κοινωνία. Δεν αφορά το άσυλο διακίνησης ιδεών. Οικονομικό Πανεπιστήμιο. Εχετε δει την κατάσταση. Ερχεται η αστυνομία καταδιώκει έμπορο. Με την κατάργηση του ασύλου θα μπορεί να τον συλλαμβάνει. Υπάρχουν χώροι υπό κατάληψη που είναι εργαστήρια κατασκευής μολότοφ. θεωρείτε λογικό να συνεχίζεται αυτή η κατάσταση; Δεν θα χρειαστεί να γίνει πολλές φορές από τη στιγμή που θα εφαρμοστεί ο νόμος. Ποιοι κάνουν τις καταλήψεις ; Δεν την αντιλαμβάνομαι αυτή την έννοια. Αυτοί που ενδιαφέρονται να κάνουν τέτοιες κινήσεις δεν είναι η μεγάλη πλειοψηφία των φοιτητών”.

Η κόντρα στη Βουλή

Την Πέμπτη και εντός της Ολομέλειας, οι δύο πολιτικοί αρχηγοί διασταύρωσαν τα ξίφη τους με αφορμή τόσο το Πανεπιστημιακό άσυλο.

Ανεβαίνοντας στο βήμα της Βουλής, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, αναφερόμενος ειδικά στο πανεπιστημιακό άσυλο, υπογράμμισε: “Τα πανεπιστήμια ανοίγουν, δεν συμβιβάζονται πλέον με την ασχήμια και τη μετριότητα”.

Φέρνοντας το παράδειγμα ενός φοιτητή, είπε ότι αυτός θα δει τη γραμματεία να είναι κλειστή γιατί οι υπάλληλοι φοβήθηκαν, το εργαστήριο να έχει βάλει λουκέτο, οι τοίχοι να είναι βρόμικοι και με γκράφιτι και μαθήματα να αναβάλλονται λόγω καταλήψεων αιθουσών από ποικιλώνυμες οργανώσεις και μολότοφ στα υπόγεια.

Μπορεί να πάρει πτυχίο, συνέχισε ο Πρωθυπουργός, αλλά θα έχει συμβιβαστεί με μια πραγματικότητα. “Αν πάει για μεταπτυχιακό, τότε θα δει ότι όλα λειτουργούν και θα αντιληφθεί ότι ο περιθωριακός είναι εξαίρεση στο εξωτερικό. Η σύγκριση θα είναι συντριπτική γιατί η αταξία του ελληνικού δημόσιου πανεπιστημίου το πήγε τελικά πίσω. Δεν είναι ανάγκη τα παιδιά μας να βιώνουν μια πολυετή αυταπάτη για να διαπιστώνουν πως όλα είναι αλλιώς”, είπε.

Στη συνέχεια, διεμήνυσε πως “δεν είναι καταδικασμένα τα ελληνικά πανεπιστήμια και η Ελλάδα μπορεί να σπουδάζει καλύτερα τα παιδιά της. Θέλουμε τα ΑΕΙ να γίνουν κυψέλες προβληματισμού και στέκια δημιουργίας δίχως φόβο” για να προσθέσει ότι “σήμερα πρέπει να μιλάμε για την αποκατάσταση του ασύλου με τη ρύθμιση που προωθεί η κυβέρνηση”.

“Δεν μπορούν να γίνονται αποδεκτές πρακτικές μαφιόζων και πολιτικών μπράβων”, τόνισε από το βήμα της Βουλής ο κ. Μητσοτάκης και πρόσθεσε:

“Δεν θέλουμε αστυνόμους στα πανεπιστήμια αλλά να διώξουμε τους κουκουλοφόρους που αστυνομεύουν τους φοιτητές. Όσοι φορούν στολή και εθνόσημο είναι όργανα της Δημοκρατίας και λογοδοτούν σε αυτή”, είπε απευθυνόμενος στους βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ και υπογράμμισε πως όσοι φοράνε κουκούλες υπηρετούν σκοτεινά συμφέροντα.

Συνέχισε, δε, επικρίνοντας τον ΣΥΡΙΖΑ για “ανοχή στην παραβατικότητα”. “Επί δικών σας ημερών (σ.σ. του ΣΥΡΙΖΑ) παραδόθηκε η δημόσια ζωή σε αυτούς που έκαιγαν” είπε ο κ. Μητσοτάκης και πρόσθεσε πως ο ΣΥΡΙΖΑ “εκπροσωπεί την οπισθοδρόμηση, ενώ εμείς διεκδικούμε με πείσμα την πραγματική πρόοδο”.

Δριμεία κριτική στην κυβέρνηση για το ζήτημα του πανεπιστημιακού ασύλου, άσκησε ο Αλέξης Τσίπρας από το βήμα της Βουλής επί του διυπουργικού νομοσχεδίου, κατηγορώντας την κυβέρνηση για “ιδεολογική εμμονή”.

“Η ιδεολογική εμμονή σας αφορά το ίδιο το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο και ό,τι αυτό συμβολίζει κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά στην πατρίδα μας”, τόνισε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ και πρόσθεσε: “Η εμμονή σας εκκινεί αφενός από την εγγενή αποστροφή σας απέναντι στο δημόσιο και την μεροληψία σας υπέρ των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Και αφετέρου από την αποστροφή σας σε ό,τι διαχρονικά συμβολίζει σε επίπεδο πολιτικό και ιδεολογικό το δημόσιο πανεπιστήμιο στη χώρα μας”.

Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης επέκρινε, επίσης, την κυβέρνηση για “υπερδεξιά ιδεολογία” και πρόσθεσε ότι οι πιο ακραίοι εκφραστές, ο κ. Βορίδης και ο κ. Γεωργιάδης, έχουν μιλήσει ευθέως για την ανάγκη να σταματήσει η ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς στον τόπο. Άρα και με ό,τι συμβολίζει ή αναπαράγει διαχρονικά και ιστορικά την ηγεμονία αυτή και κατ’ εσάς και με το Δημόσιο πανεπιστήμιο”.

Σημείωσε, επίσης, ότι αποκρύπτεται πως στο νόμο που ισχύει σήμερα “προβλέπεται ρητά ότι η Αστυνομία επεμβαίνει όταν διαπράττεται κακούργημα ή πράξεις κατά της ζωής μέσα στους πανεπιστημιακούς χώρους” και τόνισε: “Μέσα από αυτή την ιδεολογική εμμονή σας ενέχει ο κίνδυνος να μετατραπούν μεγάλες πανεπιστημιακές σχολές σε εστίες έντασης”.

Στη συνέχεια, ο κ. Τσίπρας κατηγόρησε τη ΝΔ ότι διατηρεί την ίδια στάση απέναντι στην παιδεία διαχρονικά που στοχεύει στη “σταδιακή ιδιωτικοποίηση των λειτουργιών του δημοσίου πανεπιστημίου, υποβάθμιση της μέριμνας, απαξίωση της έρευνας, αύξηση του κόστους φοίτησης, κατάργηση του άρθρου 16 και φυσικά κατάργηση του ασύλου. Αυτό είναι το μεγάλο σας όραμα για την τριτοβάθμια εκπαίδευση”.

Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης αναφέρθηκε και στην απόφαση της κατάργησης της ίδρυσης της Νομικής Σχολής της Πάτρας που ελήφθη από το υπουργείο Παιδείας, αναρωτήθηκε αν η απόφαση είναι πολιτική και σημείωσε ότι “θα οδηγήσει κι άλλους νέους μας στο εξωτερικό”.

Κατηγόρησε ακόμη την κυβέρνηση ότι δεν έχει σχέδιο σε ό,τι αφορά την έρευνα και πρόσθεσε ότι η μεταφορά της έρευνας από το Υπουργείο Παιδείας στο Υπουργείο Ανάπτυξης την “ακρωτηριάζει” και την “αποδυναμώνει”.

Πότε θεσμοθετήθηκε το άσυλο στα Πανεπιστήμια

Στην Ελλάδα κατοχυρώθηκε συνταγματικά με τον πρώτο νόμο-πλαίσιο (Ν.1268) για τα πανεπιστήμια το 1982. 

Ως συζήτηση άνοιξε μετά την εισβολή των τανκς στο Πολυτεχνείο το 1973.

Ως θεσμός στοχεύει στην εξυπηρέτηση τριών συνταγματικών σκοπών: “της ακαδημαϊκής ελευθερίας”, “της ελεύθερης επιστημονικής αναζήτησης” και “της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών”.

Το πανεπιστημιακό άσυλο αναγνωρίζεται για την κατοχύρωση των ακαδημαϊκών ελευθεριών και για την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση και την εργασία όλων ανεξαιρέτως των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας των ιδρυμάτων και των εργαζομένων σε αυτά, έναντι οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει. Καλύπτει όλους τους χώρους του ιδρύματος στους οποίους γίνεται εκπαίδευση και έρευνα.

Οι χώροι αυτοί καθορίζονται με απόφαση και ευθύνη της Συγκλήτου για τα Πανεπιστήμια.

Με το ισχύον Σύνταγμα της χώρας (ν. 4485/2017, άρθρο 3 § 2), επιτρέπεται η επέμβαση δημόσιας δύναμης στους χώρους των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων αυτεπάγγελτα μονο σε περιπτώσεις κακουργημάτων, εγκλημάτων κατά της ζωής και ύστερα από απόφαση του Πρυτανικού Συμβουλίου σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση αρμόδιου οργάνου του Ιδρύματος και με την παρουσία εκπροσώπου της δικαστικής αρχής.

Μέχρι τώρα, η μη επιτρεπόμενη αυτεπάγγελτη επέμβαση της αστυνομίας στην περίπτωση πλημμελημάτων (των ελαφρότερων εγκλημάτων) αφορά στο επ’ αυτοφώρω έγκλημα, δηλαδή διώκεται και τιμωρείται αλλά η αστυνομία χρειάζεται την άδεια του Πρυτανικού Συμβουλίου για να εισέλθει ελεύθερα στο Πανεπιστήμιο.

Αρμόδιο όργανο για την προσωρινή άρση του ασύλου και δότης άδειας επέμβασης δημόσιας δύναμης είναι το Πρυτανικό Συμβούλιο για τα Πανεπιστήμια και το Συμβούλιο για τα ΤΕΙ, με δικαίωμα ψήφου όλων των μελών τους. Οι παραβάτες του ακαδημαϊκού ασύλου τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον 6 μηνών.

Σχετικά με το Πρυτανικό Συμβούλιο, ο νόμος του 2017 ρύθμιζε τη δυνατότητά του να λάβει απόφαση χαλαρότερα από τον νόμο του 1982, εφόσον ο τελευταίος απαιτούσε ομοφωνία για τη λήψη απόφασης, ενώ ο νέος νόμος απαιτεί πλειοψηφία.

Το 2007, έγιναν αλλαγές με τον νόμο Γιαννάκου. Τότε είχαμε μερικό “ψαλίδισμα”.

Αρχικά, παραλήφθηκε η αναφορά στην ελεύθερη διακίνηση ιδεών εντός του ασύλου και αντικαταστάθηκε από “την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση, την εργασία των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας, έναντι οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει”.

Στην ουσία, έδωσε τη δυνατότητα στο κράτος, τις πανεπιστημιακές αρχές κ.ά. να χαρακτηρίσουν τη φοιτητική κατάληψη ή οποιαδήποτε κινητοποίηση στα πανεπιστήμια – κατάλυση του ασύλου, εφόσον “παραβιάζεται το δικαίωμα στην εργασία μερίδας εργαζομένων στο ίδρυμα”.

Ακόμη, “συρρικνώθηκε” και χωροταξικά μόνο στους χώρους που διεξάγεται έρευνα και εκπαιδευτική διαδικασία.

Με τον “νόμο Διαμαντοπούλου” (άρθρο 3, παρ./ 2 ν.4009/2011) διατυπώνεται πως “στις αξιόποινες πράξεις που τελούνται εντός των χώρων των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων εφαρμόζεται η κοινή νομοθεσία”. Η διάταξη αυτή διατηρήθηκε και με τον νόμο του 2017.

Πάντοτε όμως, ήταν στη διάθεση των πρυτανικών αρχών να καλέσουν ή όχι τις αστυνομικές δυνάμεις για αξιόποινα ή μη γεγονότα, είτε από μέλη της κοινότητας είτε όχι.

Ιστορικά έχουμε την καθιέρωση του πανεπιστημιακού ασύλου με τη σύσταση του πρώτου πανεπιστημίου, το 1088 στην Μπολόνια της Ιταλίας.

Η πρώτη διατύπωση για το άσυλο περιλαμβάνεται στο κείμενο Authentica habita που έγινε νόμος το 1155 και αποτελεί το ιδρυτικό κείμενο για το πανεπιστήμιο του μεσαίωνα.

Οι τέσσερις φορές που έγινε άρση

Άρση είχαμε τέσσερις φορές από το ’82 και μετά.

Τον Νοέμβριο του ’85 μετά τη δολοφονία του Μιχάλη Καλτεζά από τον αστυνομικό Αθανάσιο Μελίστα, όταν η επιτροπή ασύλου επί πρυτανείας Μιχάλη Σταθόπουλου αποφάσισε να σπάσει την κατάληψη στο Χημείο Αθηνών.

Επί πρυτανείας Μαρκάτου το άσυλο στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο άρθηκε δύο φορές, το 1991 και το 1995, την πρώτη έπειτα από πυρκαγιά στο κτίριο της πρυτανείας του ιδρύματος, η οποία πιθανότατα προήλθε από δακρυγόνο βλήμα των ΜΑΤ, και τη δεύτερη λόγω εκτεταμένων επεισοδίων που σημειώθηκαν στον ευρύτερο χώρο του Πολυτεχνείου και ακολούθησαν δεκάδες συλλήψεις.

Τελευταία φορά ήταν το 2002 ενόψει της άτυπης συνόδου των υπουργών Άμυνας της ΕΕ η οποία θα λάμβανε χώρα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στο Ρέθυμνο. Συγκεκριμένα, εντοπίστηκε χασισοφυτεία σε δασώδη έκταση που ανήκε στο ίδρυμα, με αποτέλεσμα να δοθεί άδεια στην αστυνομία να ξεριζώσει τα δενδρύλλια.