“Η παιδεία ως μετάληψη αγιότητας” ή υπονομεύοντας τα θεμέλια του πανεπιστημίου

Με έκπληξη, λύπη αλλά και αγανάκτηση διάβασα την προσφώνησή σας κατά τον εορτασμό των Τριών Ιεραρχών, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στις 30 Ιανουαρίου 2025.

Ιδίως τα αποσπάσματα αυτά:

«Η προσπάθειά των Τριών Ιεραρχών να συνδυάσουν τις ελληνικές σπουδές με τη χριστιανική πίστη οδήγησε σε μια υπέρβαση: δεν υιοθέτησαν τις αρχές της κατά κόσμον ζωής των Ελλήνων αλλά αξιοποίησαν τον ορθό λόγο ως εργαλείο που υποτάσσεται στις επιταγές του θείου λόγου. Με αυτόν τον τρόπο πέτυχαν την ενσωμάτωση του Ελληνισμού στην Ορθόδοξη πίστη, θέτοντας τις βάσεις για το ελληνοχριστιανικό ιδεώδες που συνεχίζει να εμπνέει τον πολιτισμό μας έως σήμερα.

Η διδασκαλία των Τριών Ιεραρχών εξακολουθεί να μας καθοδηγεί σε θέματα ουσίας της Παιδείας και από το φωτεινό τους παράδειγμα εμπνέεται σήμερα το πρώτο και μεγαλύτερο Πανεπιστήμιο της χώρας, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, ως ο κατεξοχήν κορυφαίος θεσμός της Δημόσιας Εκπαίδευσης.

Έχοντας ως αφετηρία τη ρήση του τού Ιωάννου τού Χρυσοστόμου που ορίζει την Παιδεία ως “μετάληψη αγιότητος”, αναγνωρίζουμε τη βαθιά σημασία της εκπαίδευσης ως τη βάση της πνευματικής και κοινωνικής εξέλιξης, διαμορφώνοντας το μέλλον με σταθερά βήματα προόδου».

Το 2025! Όχι το 1936, την εποχή της λάμψης του «Γ΄ Ελληνικού Πολιτισμού», ούτε 1952, όταν το Σύνταγμα έκανε λόγο για τον «ελληνοχριστιανικό πολιτισμό», ούτε το 1967 του «Πατρίς-Θρησκεία-Οικογένεια».

Νιώθω λοιπόν την ανάγκη να επισημάνω τα πολύ αυτονόητα:

• Το να αναφέρεται σήμερα ένας επιστήμονας «στον ορθό λόγο ως εργαλείο που υποτάσσεται στις επιταγές του θείου λόγου» είναι αδιανόητο. Είναι σαν να βρισκόμαστε προ του Διαφωτισμού.
• Η δήλωση ότι η «διδασκαλία των Τριών Ιεραρχών εξακολουθεί να μας καθοδηγεί», και μάλιστα όχι γενικά και αφηρημένα, αλλά «σε θέματα ουσίας της Παιδείας» και να ορίζουμε την Παιδεία ως «μετάληψη αγιότητας» είναι πρωτοφανής. Όχι για λόγους άποψης, ιδεολογίας ή «γούστου», αλλά επειδή ακυρώνει τις καταστατικές αρχές του πανεπιστημίου, του ορθού λόγου, της επιστήμης και της ελεύθερης έρευνας.
• Το να υμνεί ένας πρύτανης το «ελληνοχριστιανικό ιδεώδες», μια έννοια ιστορικά τόσο φορτισμένη χωρίς να νιώθει την ανάγκη να διαχωρίσει τη θέση του από την χρήση του «ιδεώδους» αυτού στο παρελθόν είναι πολιτικά απαράδεκτο, για να πω το ελάχιστο.
• Το να λέγονται όλα αυτά από τον επί κεφαλής του μεγαλύτερου ΑΕΙ της χώρας, υπό την ιδιότητα αυτή και μάλιστα πανηγυρικά, εντός του χώρου του πανεπιστημίου είναι επίσης απαράδεκτο, ακόμη κι αν ο ίδιος πολιτικά εκφράζεται μέσω αυτών των θέσεων. Ούτε με τους φίλους σας μιλάγατε ούτε γράψατε απλώς ένα άρθρο σε εφημερίδα. Εκφράζετε το ΕΚΠΑ.

Θα σας καλούσα λοιπόν να διορθώσετε αυτή την αισχύνη, αλλά και να κάνετε τα δέοντα ούτως ώστε οι αδράνειες που οδήγησαν εσάς ή τον λογογράφο σας σε αυτό το «ατόπημα» να εκλείψουν. Αναγνωρίστε ότι σφάλλατε. Δεν είναι δυνατό να μιλάμε έτσι, ιδίως όταν θεσμικά βρισκόμαστε στην κορυφή των γραμμάτων και των επιστημών της χώρας. Ακόμη κι αν τα πιστεύουμε. Αυτό προφανώς είναι δικό σας θέμα και προφανώς δικαίωμα εκάστου. Όμως ως πρύτανης εκφράζετε έναν θεσμό. Όχι (μόνο) τον εαυτό σας.

Κάθε θέση εξουσίας είναι πρωτίστως θέση ευθύνης. Η ευθύνη του λόγου είναι σύστοιχη της εξουσίας του φορέα που ομιλεί. Και ύψιστη πολιτειακή ευθύνη αυτής της εξουσίας δεν είναι απλώς να αποφεύγει να μιλάει αστόχαστα, αλλά και να μη δημιουργεί συνειρμούς με τις χειρότερες στιγμές του ελληνικού 20ού αιώνα. Αναφέρομαι, συνάδελφε, στις εποχές εκείνες που οι πρόγονοι ημών και υμών, πρυτανικές αρχές των πανεπιστημίων, συνεργάζονταν αγαστά με την εκτελεστική εξουσία των εκάστοτε βιαστών της δημοκρατίας. Ακόμη κι αν δεν θυμάστε διότι είστε νέος άνθρωπος, κάτι θα έχετε ακούσει, είμαι σίγουρος.

Δεν μπορούμε να μιλάμε έτσι, κύριε συνάδελφε. Εκτιθέμεθα και εμείς και τα πανεπιστήμιά μας. Εκθέτουμε και τους ανθρώπους που μας ακούνε στις πιο επικίνδυνες και ολοκληρωτικές πεποιθήσεις που καραδοκούν να διαλύσουν τη δυνατότητα να διαφωνούμε ελεύθερα και συντεταγμένα ως και σήμερα.

Με τιμή

Δημήτρης Χριστόπουλος, καθηγητής, πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας Παντείου Πανεπιστημίου.