Πανεπιστήμια: Τι σημαίνει μη κερδοσκοπικά και τι κερδοσκοπικά – Πώς λειτουργούν

Θέμα ημερών είναι να εισαχθεί προς ψήφιση στην Ολομέλεια του Κοινοβουλίου το νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας για τα μη κρατικά Πανεπιστήμια.

Το τελικό σχέδιο κατατέθηκε στις αρχές της εβδομάδας στην Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής προς συζήτηση, ενώ το τελικό κείμενο θα εισαχθεί στην Ολομέλεια στις 7 Μαρτίου και θα ψηφιστεί την επομένη, 8 Μαρτίου. Την ίδια ημέρα, προγραμματίζεται να μιλήσει και ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης.

Ο τίτλος του νομοθετήματος είναι “Ενίσχυση του Δημόσιου Πανεπιστημίου – Πλαίσιο λειτουργίας μη κερδοσκοπικών παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων”, έχει εγκριθεί από το υπουργικό Συμβούλιο από τον Ιανουάριο και οι διατάξεις του έχουν παρουσιαστεί από τον υπουργό Παιδείας, Κυριάκο Πιερρακάκη, για να ακολουθήσει και να ολοκληρωθεί η δεκαήμερη διαβούλευση επί του πολυνομοσχεδίου.

Η πλέον βασική του διάταξη προβλέπει την “Εγκατάσταση και λειτουργία Νομικών Προσώπων Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης” στην Ελλάδα, δηλαδή παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.

Πρόκειται δηλαδή για μη κρατικά και μη κερδοσκοπικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, στα οποία, όπως είχε εξηγήσει ο Υπουργός Παιδείας κατά την παρουσίαση του νομοσχεδίου, οι υποψήφιοι θα μπαίνουν μέσα από τη διαδικασία των Πανελλαδικών εξετάσεων, πιάνοντας την ελάχιστη βάση εισαγωγής του πεδίου και όχι του τμήματος.

Παράλληλα, ο κ. Πιερρακάκης είχε γνωστοποιήσει πως οι αιτήσεις φοιτητών θα γίνονται δεκτές από τον Σεπτέμβριο του 2025, υπογραμμίζοντας τις εν εξελίξει συζητήσεις με γνωστά ξένα πανεπιστήμια τα οποία έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον. Τέλος, επισήμανε πως η ίδρυσή τους θα γίνει κατόπιν έγκρισης από την Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης και τη γνώμη του Εθνικού Οργανισμού Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού, ενώ, όπως είπε, οι τίτλοι σπουδών θα σφραγίζονται από το υπουργείο Παιδείας και δεν θα χρειάζεται αναγνώριση από το ΔΟΑΤΑΠ.

Τι σημαίνει Μη κερδοσκοπικά Πανεπιστήμια – Ποια η διαφορά με τα κερδοσκοπικά

Για να γίνει κατανοητή η φύση, η δομή και η λειτουργία και τα ευρύτερα χαρακτηριστικά των μη κρατικών-μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων, θα πρέπει να προηγηθεί η γενικότερη κατηγοριοποίηση των πανεπιστημίων στο σύνολό τους.

Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: Στα δημόσια-κρατικά και στα ιδιωτικά-μη κρατικά. Τα τελευταία, με τη σειρά τους, υποκατηγοριουπούνται ως εξής: Στα κερδοσκοπικά (for-profit) και στα μη κερδοσκοπικά (nonprofit).

Ποια είναι, λοιπόν, η βασική τους διαφοροποίηση;

Τα κερδοσκοπικά ιδρύματα, είναι ιδιωτικά ιδρύματα που ανήκουν σε ιδιώτες ή ιδιωτικούς φορείς-οργανισμούς, δηλαδή ιδιοκτήτες ή μετόχους και λειτουργούν ως ιδιωτικές επιχειρήσεις, με την έννοια της επιχείρησης και της αυτόνομης οικονομικής δραστηριότητας που αυτή ασκεί να εξηγεί εν πολλοίς και τον χαρακτήρα τους. Είναι δηλαδή ιδρύματα που λειτουργούν με κριτήρια ιδιωτικής επιχείρησης, με επιδίωξη το κέρδος και με προγράμματα σπουδών που καθορίζονται από τη διοίκηση του πανεπιστημίου.

Η διοίκησή τους πιθανότατα ακολουθεί το συμβατικό ιδιωτικό μοντέλο, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει τη συνήθη δομή μίας επιχείρησης, δηλαδή Διευθύνοντα Σύμβουλο, Πρόεδρο, Αντιπρόεδρο, Διοικητικό Συμβούλιο και άλλα διοικητικά στελέχη.

Ως προς τη χρηματοδότησή τους, αυτή κυρίως πηγάζει από τα δίδακτρα των φοιτητών, τις ιδιωτικές επενδύσεις και άλλες πηγές κερδοσκοπικής φύσης, με την ιδιοκτησία να λαμβάνει έσοδα και τους μετόχους μερίσματα, όπως δηλαδή και σε μία επιχείρηση.

Οι διαφορές των μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων

Σε αντίθεση με τα κερδοσκοπικά, τα (μη κρατικά) μη κερδοσκοπικά ιδρύματα διαφοροποιούνται ως προς τον χαρακτήρα, τη διοίκηση, την χρηματοδότηση, αλλά και την αξιοποίησή της.

Από τα πιο έγκριτα και φημισμένα μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι το Πανεπιστήμιο της California και του Michigan, αλλά και τα ανεξάρτητα (μη κρατικά) ιδρύματα, όπως το Harvard, το MIT, το Stanford και το Yale, που επίσης έχουν μη κερδοσκοπικά χαρακτήρα, δηλαδή δεν ανήκουν σε ιδιοκτήτες, ούτε υπάρχουν μέτοχοι.

Ως προς το μοντέλο διοίκησης και διακυβέρνησης, η ανώτατη αρχή αποτελείται από ένα εθελοντικό, μη αμειβόμενο Συμβούλιο Επιτρόπων στο οποίο αναφέρεται ο επικεφαλής του οργανισμού. Τα μέλη του Συμβουλίου δεν είναι μέτοχοι και δεν λαμβάνουν καμία οικονομική αποζημίωση από τον οργανισμό. Αντιθέτως, οι Επίτροποι στηρίζουν την εκπαιδευτική δραστηριότητα του ιδρύματος με ετήσιες δωρεές.

Είναι ενδεικτικό πως τα μη κερδοσκοπικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού περιγράφονται συνήθως ως “ανεξάρτητα” παρά ως “ιδιωτικά” (βλ. Harvard), διαχωρισμός που έγκειται στον σκοπό λειτουργίας τους. Αυτός, λοιπόν, δεν είναι η παραγωγή οικονομικού κέρδους υπέρ ενός ατόμου ή μίας ομάδας, αλλά η επιδίωξη μίας εκπαιδευτικής αποστολής υπέρ της ευρύτερης κοινωνίας. Επιδιώκουν δηλαδή έναν υπέρτερο σκοπό, ο οποίος προσιδιάζει με αυτόν των ελληνικών κρατικών πανεπιστημίων και όχι με τον κερδοσκοπικό χαρακτήρα των ιδιωτικών εκπαιδευτικών οργανισμών.

Πώς χρηματοδοτούνται και πού διοχευτεύουν τα έσοδά τους

Όσον αφορά στη χρηματοδότηση των μη κερδοσκοπικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, η ειδοποιός διαφορά με τα κερδοσκοπικής φύσης μη κρατικά ιδρύματα εντοπίζεται, τόσο στον τρόπο χρηματοδότησης, μα ακόμα περισσότερο στην αξιοποίηση των εσόδων τους.

Τα λειτουργικά έσοδα των μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων προέρχονται από τα δίδακτρα, τη σίτιση και τη στέγαση, τις ερευνητικές επιχορηγήσεις και άλλες πηγές, όπως κατανομή κληροδοτήματος και δωρεές, ενώ όλα τα έσοδα, όπως και γενικότερα τα περιουσιακά τους στοιχεία αξιοποιούνται και προορίζονται αποκλειστικά για τον εκπαιδευτικό σκοπό που επιτελούν. Διοχετεύονται δηλαδή στη διδασκαλία, στην έρευνα και ανάπτυξη, στην προσφορά (κοινωνικών και άλλων) υπηρεσιών, αλλά και στην αναβάθμιση των εγκαταστάσεων.

Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί, ένα σημαντικό ποσοστό του λειτουργικού προϋπολογισμού τους διατίθεται για υποτροφίες σε φοιτητές.

Τέλος, δεδομένου ότι τα έσοδα από τα δίδακτρα και τις λοιπές ανάγκες φοίτησης, συνήθως δεν καλύπτουν το 100% των λειτουργικών δαπανών του οργανισμού, το κενό δεν καλύπτεται από έσοδα που καταβάλλουν οι φοιτητές, αλλά από τρίτα έσοδα, όπως διανομή κληροδοτήματος και ετήσιες δωρεές. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι κανένας φοιτητής δεν αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου το κόστος της εκπαίδευσης που του παρέχεται. Σε περίπτωση, μάλιστα, που τα ετήσια λειτουργικά έσοδα υπερβαίνουν τις λειτουργικές δαπάνες, το υπερβαίνον ποσό παραμένει στο ίδρυμα (για παράδειγμα προστίθενται στο κληροδότημα) προς ενίσχυση της ίδιας της εκπαιδευτικής δραστηριότητας.