Στο μυαλό του δασκάλου: Η σιωπηλή κρίση της εγκεφαλικής υγείας των εκπαιδευτικών

Πίσω από τις πόρτες κάθε σχολικής τάξης, εκτυλίσσεται μια σιωπηλή κρίση. Δάσκαλοι και καθηγητές, οι αφανείς «αρχιτέκτονες» της διαμόρφωσης του μέλλοντος και των ονείρων των παιδιών μας, έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με πρωτοφανή επίπεδα άγχους και εξουθένωσης. Το βάρος ενός συνεχώς αυξανόμενου φόρτου εργασίας, σε συνδυασμό με το συναισθηματικό τίμημα της διαχείρισης των διαφόρων αναγκών των μαθητών, απειλεί την ψυχική και συναισθηματική τους ευεξία· αυτό που οι ειδικοί ορίζουν ως εγκεφαλική υγεία.

Tι είναι η εγκεφαλική υγεία

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η υγεία του εγκεφάλου ορίζεται ως η κατάσταση της εγκεφαλικής λειτουργίας σε όλους τους γνωστικούς, αισθητηριακούς, κοινωνικο-συναισθηματικούς, συμπεριφορικούς και κινητικούς τομείς, ανεξάρτητα από την παρουσία ή την απουσία διαταραχών, και αποτελεί βασικό παράγοντα της ψυχικής και σωματικής υγείας που επιτρέπει στους ανθρώπους να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Με βάση τον παραπάνω ορισμό, η ψυχική υγεία είναι μια διάσταση της υγείας του εγκεφάλου. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η υγεία του εγκεφάλου είναι η «νέα» υγεία της καρδιάς και μπορεί να προσφέρει τα ίδια υψηλά οφέλη όσον αφορά την πρόληψη της άνοιας με τη μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου που είχε η μείωση της συχνότητας των εγκεφαλικών επεισοδίων και των καρδιακών προσβολών τα τελευταία 40 χρόνια.

Ένα από τα πλεονεκτήματα της έννοιας της υγείας του εγκεφάλου είναι ότι μπορεί να συμβάλει στην αποστιγματοποίηση της ψυχικής υγείας για όλους, καθιστώντας ευκολότερο να μιλήσουν γι’ αυτήν με άνεση και να αναζητήσουν βοήθεια αν τη χρειαστούν. Η υγεία του εγκεφάλου μπορεί να προστατευθεί και να προαχθεί σε όλη τη διάρκεια της ζωής με την αντιμετώπιση τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου, όπως η απώλεια ακοής, η σωματική αδράνεια, το κάπνισμα, η κατάθλιψη, η υπέρταση, ο διαβήτης, η τραυματική εγκεφαλική βλάβη, η κοινωνική απομόνωση, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η ατμοσφαιρική ρύπανση, ακόμα και η σχολική εκπαίδευση.

Έρευνες στις Ηνωμένες Πολιτείες σημειώνουν ότι το 50% των ανθρώπων θα βιώσουν πιθανότατα μια κατάσταση υγείας του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Οι καταστάσεις αυτές μπορεί να κυμαίνονται από ήπιες, σύντομες διαταραχές της διάθεσης που υποχωρούν από μόνες τους έως σοβαρές, χρόνιες καταστάσεις υγείας που μπορεί να είναι εξουθενωτικές, ειδικά όταν δεν έχουν διαγνωστεί ή δεν έχουν αντιμετωπιστεί. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι πιο διαδεδομένες καταστάσεις υγείας του εγκεφάλου περιλαμβάνουν πονοκεφάλους τύπου τάσης, ημικρανίες, αγχώδεις ή και καταθλιπτικές διαταραχές.

Προκλήσεις και απαντήσεις για την εγκεφαλική υγεία των εκπαιδευτικών

Στον ταχέως εξελισσόμενο κόσμο που ζούμε, οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν ένα μοναδικό σύνολο προκλήσεων. Για παράδειγμα, είναι επιφορτισμένοι με την ταχεία απόκτηση και εκμάθηση ψηφιακών δεξιοτήτων για τη γενιά που «παίζει στα δάχτυλα» την τεχνολογία. Επίσης, αναμένεται να μαθαίνουν και να προωθούν φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές στις τάξεις τους. Συν τοις άλλοις, τους ζητείται να ανταποκρίνονται συνεχώς με χρήση εξατομικευμένων προσεγγίσεων στις ατομικές ανάγκες των μαθητών τους, διαχειριζόμενοι ταυτόχρονα διαφορετικούς μαθητικούς πληθυσμούς, συμπεριλαμβανομένων προσφυγόπουλων που έχουν βιώσει ανείπωτες δοκιμασίες και τραυματικές εμπειρίες.

Και να μην ξεχνάμε την ασφυκτική γραφειοκρατία, την έλλειψη επαρκών πόρων και διοικητικής υποστήριξης, και φυσικά τις περιβόητες «μαμάδες του Viber». Και για να κάνουμε τα πράγματα ακόμα «χειρότερα», ας προσθέσουμε και την στερεοτυπική και καθόλου κολακευτική απεικόνιση του επαγγέλματος του εκπαιδευτικού από μεγάλη μερίδα της κοινωνίας και των ΜΜΕ, κάτι που μπορεί να επιβαρύνει περισσότερο την συναισθηματική ευημερία τους.

Δεν αποτελεί, λοιπόν, έκπληξη το γεγονός ότι οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται συχνά κάτω από σημαντικό εργασιακό στρες, σημαντικά περισσότερο από πολλά άλλα επαγγέλματα. Αυτό, μάλιστα, επιδεινώθηκε την περίοδο του εγκλεισμού λόγω της πανδημίας COVID-19, κατά τη διάρκεια της οποίας, όπως έδειξαν σχετικές έρευνες στην Ελλάδα και διεθνώς, η ανθεκτικότητα των εκπαιδευτικών μειώθηκε σημαντικά, οδηγώντας σε κλιμάκωση της εξουθένωσης και των απουσιών από τα καθήκοντά τους.

Να τονισθεί ότι την ίδια περίοδο, οι εκπαιδευτικοί αναδείχθηκαν ως η πρώτη γραμμή υποστήριξης για τις οικογένειες που αντιμετώπιζαν προκλήσεις ψυχικής υγείας και συναισθηματικής ευημερίας στο σπίτι. Με άλλα λόγια, η πανδημία COVID-19 υπογράμμισε ότι οι εκπαιδευτικοί δεν είναι απλώς ειδικοί στα αντικείμενά τους, αλλά διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην καλλιέργεια της μακροπρόθεσμης ψυχικής και συναισθηματικής ευεξίας των μαθητών τους, επιβεβαιώνοντας πρωτοποριακές μελέτες που διεξήχθησαν από το Κέντρο Οικονομικών Επιδόσεων (CEP) στο London School of Economics στο Ηνωμένο Βασίλειο οι οποίες απέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί μπορούν να επηρεάσουν την ψυχική υγεία των μαθητών τους εξίσου σημαντικά με τις ακαδημαϊκές επιδόσεις τους.

Ωστόσο, παρά τη σημασία αυτής της σχέσης, στοιχεία από τέσσερις ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, αποκαλύπτουν ένα μεγάλο κενό στην κατάρτιση των εκπαιδευτικών όσον αφορά την εγκεφαλική υγεία. Αποτελέσματα διεθνούς μελέτης που διεξήχθη σε εννέα ευρωπαϊκές χώρες έριξε φως στην επιτακτική ανάγκη για αναμόρφωση του τρόπου κατάρτισης και υποστήριξης των εκπαιδευτικών. Αυτό περιλαμβάνει τόσο την αρχική κατάρτιση όσο και τη συνεχή επαγγελματική ανάπτυξή τους. Η ίδια μελέτη προτείνει επιτακτικά εστίαση στην καλλιέργεια της θετικής ψυχικής τους υγείας και της συναισθηματικής τους ευημερίας, παρέχοντάς τους παράλληλα τα πιο σύγχρονα εργαλεία και πόρους, ώστε να εξοπλίζονται με τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες, λειτουργώντας ως εμπνευσμένα πρότυπα για τους μαθητές τους.

Συγκεκριμένα, η επαγγελματική κατάρτιση στον τομέα των νευροεπιστημών έχει αποδειχθεί ότι αλλάζει τα δεδομένα, αφού ενισχύει την κατανόηση των αντικειμένων τους από καθηγητές όλων των ειδικοτήτων, ενώ παράλληλα ενισχύει την αυτοπεποίθησή τους στη χρήση μαθητοκεντρικών μεθόδων διδασκαλίας. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί έρχονται αντιμέτωποι με νέες προκλήσεις. Πολλές τάξεις υποδέχονται πλέον εκτοπισμένα παιδιά από διάφορες χώρες. Αυτοί οι νεαροί μαθητές έρχονται συχνά με μοναδικές ανάγκες και η κατανόηση της εγκεφαλικής και ψυχικής υγείας είναι ζωτικής σημασίας για την παροχή της υποστήριξης που χρειάζονται.

Τέλος, η προσπάθεια για εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς δίνει την ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς να διερευνήσουν τις περιπλοκές της λειτουργίας του εγκεφάλου και της εγκεφαλικής υγείας. Η γνώση αυτή τους εξοπλίζει ώστε να υποστηρίζουν καλύτερα όλους τους μαθητές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη μάθηση και την καθημερινή ζωή, όπως ψυχιατρικές καταστάσεις ή και νευρολογικής φύσης διαταραχές.

Καθώς ατενίζουμε ένα συναρπαστικό, αλλά ταυτόχρονα γεμάτο προκλήσεις μέλλον, η ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών με τα εργαλεία και τις γνώσεις που χρειάζονται δεν είναι απλώς μια αναγκαιότητα για την προάσπιση της εγκεφαλικής υγείας τους· είναι μια υπόσχεση για ένα πιο φωτεινό και χωρίς αποκλεισμούς εκπαιδευτικό τοπίο για όλους. Για να υλοποιηθεί αυτή η υπόσχεση, απαιτείται ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο κατάρτισης για την υγεία του εγκεφάλου και την ευεξία των εκπαιδευτικών, το οποίο με τη σειρά του αποτελεί βασική προϋπόθεση για την προώθηση της ψυχικής και σωματικής υγείας του σχολικού προσωπικού και, με τον τρόπο αυτό, την ενίσχυση της ολιστικής ευημερίας των μαθητών.

Αναπόσπαστο μέρος αυτού του πλαισίου είναι μια διαδικασία σχεδιασμού χωρίς αποκλεισμούς με τη συμβολή εκπαιδευτικών, παιδαγωγών και ψυχολόγων, επιστημόνων, παιδίατρων, κλινικών ιατρών και παρόχων αρχικής και συνεχιζόμενης επαγγελματικής ανάπτυξης στο πλαίσιο ενεργών κοινοτήτων. Κορυφαία πανεπιστήμια της Ευρώπης, όπως το πανεπιστήμιο της Σορβόννης, σε συνεργασία με το Παγκόσμιο Ινστιτούτο Εγκεφαλικής Υγείας στο Δουβλίνο της Ιρλανδίας, έχουν ήδη ξεκινήσει να εφαρμόζουν με επιτυχία πιλοτικά προγράμματα προς αυτή την κατεύθυνση. Ο δρόμος είναι ανοιχτός.

*Ο Άγγελος Aλεξόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου σπούδασε Διεθνή και Ευρωπαϊκά Οικονομικά στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 2008 ολοκλήρωσε τις διδακτορικές του σπουδές στην Οργανωσιακή Συμπεριφορά και Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού στο Dublin City University της Ιρλανδίας.

Το 2012 ξεκίνησε να εργάζεται στο CERN, το μεγαλύτερο εργαστήριο σωματιδιακής φυσικής στον κόσμο, όπου εντάχθηκε στην Ομάδα Εκπαίδευσης και Επικοινωνίας.

Το 2020 ορίστηκε Πρόεδρος του Τομεακού Επιστημονικού Συμβουλίου Ανθρώπινου Δυναμικού και Αναβάθμισης στο Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας, το ανώτατο συμβουλευτικό όργανο της πολιτείας, υπεύθυνο για τη διαμόρφωση και εφαρμογή της εθνικής στρατηγικής για την έρευνα, την τεχνολογική ανάπτυξη και την καινοτομία.

Ακολουθήστε το News 24/7 στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις