Τα παιδιά μας έμπαιναν για τηλεκπαίδευση και η CISCO στη ζωή μας

«Είμαστε έτοιμοι: ξεκινά η εξ αποστάσεως εκπαίδευση Στηρίζουμε την εκπαιδευτική κοινότητα με καινοτόμα εργαλεία».

Αυτές είναι οι εισαγωγικές φράσεις της ανακοίνωσης που εξέδωσε το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων στις 13 Μαρτίου 2020. Ήταν η ημέρα που ουσιαστικά «κλείσαμε» πέρυσι (μετά από 10 μέρες ξεκίνησε το πρώτο lockdown) κι επισημοποιήθηκε η έναρξη της εποχής της τηλεκπαίδευσης για εκατοντάδες χιλιάδες ελληνικές οικογένειες. Πιο συγκεκριμένα, για 1.5 εκατομμύριο φυσικά πρόσωπα – μαθητές και καθηγητές όλων των βαθμίδων της δημόσιας εκπαίδευσης.

Προς το τέλος της ίδιας ανακοίνωσης διαβάζουμε για τις «τρεις ψηφιακές πλατφόρμες που παρέχονται δωρεάν προς το Υπουργείο και τους εποπτευόμενους φορείς του από τις εταιρείες CISCO, Google και Microsoft, τις οποίες το Υπουργείο ευχαριστεί θερμά για την ευγενική αυτή παροχή τους».

Η “δωρεάν” παροχή της Cisco δεν ήταν δωρεάν

Στο ρεπορτάζ που δημοσίευσε χθες το NEWS 24/7 αποκαλύπτεται ότι στην περίπτωση της Cisco η παροχή μπορεί να ήταν «ευγενική» αλλά δεν ήταν δωρέαν, αφού τελικά καταβλήθηκε αντίτιμο 2 εκατομμυρίων ευρώ για την αγορά αδειών Cisco Webex for Education (στην πραγματικότητα η Cisco πληρώθηκε μέσω φορέα του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης για υπηρεσίες που προσφερε στο Υπουργείο Παιδείας).

Κι επιπλέον, απέκτησε πρόσβαση στα προσωπικά μεταδεδομένα πολύ περισσότερων από 1.5 εκατομμύριο ελλήνων πολιτών που τέθηκαν στη διάθεση της Cisco να τα κάνει ότι θέλει για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα.  

Πέρα από τεχνικές λεπτομέρειες που βγάζουν μάτι κι εγείρουν ερωτηματικά (η αποδοχή της δωρεάς έγινε προσωπικά από την Υπουργό Νίκη Κεραμέως χωρίς να διαβιβαστεί ως όφειλε στη υπηρεσία και χωρίς να αναρτηθεί στη «Διαύγεια»), ας δούμε τι σημαίνει πρακτικά για την καθημερινότητα μιας ελληνικής οικογένειας αυτή η σύμβαση που μοιάζει περισσότερο με ιδιωτικό συμφωνητικό κι όχι με δωρεά προς το ελληνικό δημόσιο…

Ας πάρουμε για παράδειγμα μια ελληνική οικογένεια με ένα παιδί που φοιτεί σε δημόσιο δημοτικό σχολείο. Πριν από έναν χρόνο, με το κλείσιμο των σχολείων στο πρώτο κύμα της πανδημίας, έλαβε μια ειδοποίηση να φτιάξει account στην πλατφόρμα Cisco Webex προκειμένου το παιδί να μπορεί να παρακολουθεί τα μαθήματα από το σπίτι. Οι λόγοι που προτιμήθηκε αυτή η πλατφόρμα οπως ότι π.χ. θα μπορούσε να «σηκώσει» τη μεγάλη πίεση στο σύστημα δεν είναι πειστικοί – τόσο αυτή η πλατφόρμα όσο και οι υπόλοιπες (Zoom, Microsoft Teams, Google Meets κτλ.) που έχουν γίνει πια μέρος κάθε εργασιακής πρακτικής σε όλον τον πλανήτη και «σηκώνουν» καθημερινά και ταυτόχρονα πολύ περισσότερο φορτο από το σύνολο των εμπλεκομένων στην ελληνική εκπαιδευτική διαδικασία.

Με το που έφτιαξε λογαριασμό όμως το παιδί στο Webex για να παρακολουθήσει Γλώσσα-Μαθηματικά-Φυσική και Ιστορία, παραχώρησε βάσει της σύμβασης στη Cisco κάτι πολύ σημαντικότερο από το όνομα, το επίθετό ή την ηλικία του. Παραχώρησε τα δύο βασικότερα στοιχεία των metadata, των περίφημων «μεταδεδομένων» που είναι το πιο σκληρό νόμισμα της ψηφιακής εποχής μας: α) την MAC address, τον σειριακό αριθμό που συνοδεύει κάθε συσκευή υλικού συνδεδεμένη στο ίντερνετ και β) την IP address, την διεύθυνση διαδικτυακού πρωτοκόλλου. Για να το πούμε απλούστερα, τα δύο αυτά στοιχεία είναι εκείνα που αφήνουν το ίχνος κάθε δραστηριότητάς μας στο ίντερνετ. Είναι εκείνα που μπορούν να αποκαλύψουν, σε όποιον έχει πρόσβαση, τις ιστοσελίδες που προτιμάμε, τον χρόνο που περνάμε σ’ αυτές, τις ηλεκτρονικές μας αγορές, τον χρόνο που τηλεργαζόμαστε, το πόση ώρα είμαστε ενεργοί ή ανενεργοί σε μια σελίδα, υπό προϋποθέσεις ακόμα και το ανά πάσα στιγμή γεωγραφικό μας στίγμα. Μιλάμε για έναν πλούτο δεδομένων που οδηγεί, κάτω από διάφορους συνδυασμούς, σε υπερπολύτιμα συμπεράσματα τον κάτοχό τους.

Τι κέρδισε η Cisco

Στην περίπτωσή μας, μέσω της σύμβασης με το Υπουργείο Παιδείας, η Cisco απέκτησε πρόσβαση μέσω των accounts που έκαναν 1.5 εκατομμύριο μαθητές και καθηγητές σε πολύ περισσότερες συσκευές. Μια εκτίμηση κάνει λόγο για έως και το 80% των συσκευών που λειτουργούν στη χώρα μας. Γιατί, προφανώς, το παιδί του παραδείγματός μας μπηκε να παρακολουθήσει το μαθημά του από το λάπτοπ της μαμάς, ίσως κι από το λαπτοπ του μπαμπά, πολύ πιθανό από τον σταθερό υπολογιστή που υπάρχει στο σπίτι, ίσως από κάποια ταμπλέτα και, σε κάποια έκτακτη περίπτωση, κι από το smartphone των γονιών του. Δεν έχουν τόσες συσκευές όλα τα ελληνικά νοικοκυριά, αλλά δεν είναι και λίγα αυτά που διαθέτουν τις περισσότερες από όσες προαναφέρθηκαν.

Κι επιπλέον τα metadata δεν σταμάτησαν να πηγαίνουν στην Cisco όταν τελείωνε το μάθημα. Αυτό συνεχιζόταν και κατά τη διάρκεια της χρήσης από τους γονείς. Μεταφέροντας κι άλλα προσωπικά δεδομένα, επιτρέποντας την κατασκευή μοτίβων με τα οποία λειτουργεί το σύγχρονο ψηφιακό μάρκετινγκ κάθε είδους. Από εκείνο το ζευγάρι παπούτσια που εμφανίζεται συνέχεια μπροστά σας επειδή το τσεκάρατε σε κάποιο e-shop μέχρι τις ειδήσεις συγκεκριμένων αποχρώσεων από συγκεκριμένα sites που επηρεάζουν συγκεκριμένη πολιτική συμπεριφορά (περίπτωση Cambridge Analytica και Brexit), ως τα περίεργα αιτήματα φιλίας που δέχεστε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης λίγες ώρες/μέρες αφ’ ότου έχετε επισκεφτεί σελίδα με πορνογραφικό περιεχόμενο.

Δεν είναι αυτά τα δεδομένα προϊόν εμπορικής χρήσης αφ’ης στιγμής η Cisco τα αποδέχθηκε μέσα από τις συσκευές με τις οποίες οι έλληνες μαθητές μπήκαν για να παρακολουθήσουν τα μαθήματά τους; Δεν είναι ανεκτίμητης αξίας η γνώση της πληροφορίας για το ποιο πολυκατάστημα προτιμά η οικογένεια και πόσο χρόνο περνά εκεί σε σχέση με άλλες δραστηριότητες; Αυτά τα δεδομένα τέθηκαν στη διάθεση της Cisco, όταν οι γονείς του παιδιού του παραδείγματός μας πήραν το τάμπλετ της τηλεκπαίδευσης μόλις τελείωσε το μάθημα και πήγαν σούπερ μάρκετ αφήνοντας ανοιχτό το GPS συγκεκριμένων εφαρμογών.

Η σύμβαση Υπουργειου Παιδείας και Cisco έχει πολλά σκοτεινά σημεία. Υπάρχει άραγε ένα pattern «δωρεάν δοκιμής» μέσω δωρεάς», το οποίο στη συνέχεια γίνεται «κανονική συνδρομή» με πρόσχημα την πανδημία;

Ίσως είδαμε απλώς την κορυφή του παγόβουνου, καθώς η έρευνα που θα συνεχιστεί τις επόμενες μέρες, θα μας διαφωτίσει περισσότερο για το αν το ελληνικό κράτος λειτουργεί ως broker των προσωπικών δεδομένων των πολιτών του με αντάλλαγμα υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης όπως π.χ. η τηλεκπαίδευση.