Το υπουργείο Παιδείας ξέχασε τον όρο “λαθρομετανάστης” στην Ιστορία Κοινωνικών Επιστημών της Γ’ Λυκείου

Η Ιστορία Κοινωνικών Επιστημών εισήχθη φέτος στη διδασκαλία της Τρίτης Λυκείου μετά από απόφαση Κουράκη.

Όπως δήλωσε ο ίδιος στη Βουλή, η απόφαση αιτιολογείται στη βάση του ότι κρίνεται απαραίτητο για τους μαθητές της τελευταίας τάξης του Λυκείου έχουν επαφή με τις κοινωνικές επιστήμες.

“Κι αυτό, γιατί σε μια κοινωνία που αντιμετωπίζει προκλήσεις σε οικονομικό και πολιτισμικό επίπεδο, θεωρούμε ότι η προσθήκη του μαθήματος θα συμβάλλει στην καλλιέργεια κριτικής σκέψης και θα δώσει ευκαιρίες και ερεθίσματα προβληματισμού στους νέους και νέες, λίγους μήνες πριν την απόκτηση του δικαιώματος της ψήφου”, είχε πει ο κ. Κουράκης στη Βουλή, τον περασμένο Μάιο.

Το πρόβλημα είναι πως το βιβλίο του μαθήματος είναι γραμμένο το 1999, και από τότε δεν έχει επικαιροποιηθεί, ενώ επανήλθε κακήν κακώς. Στο σύγγραμμα εντοπίζεται ο όρος “λαθρομετανάστης”, κάτι που εύλογα έχει προκαλέσει τις αντιδράσεις γονέων και μαθητών.

Χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τις σελίδες 197, 200 και 201:

Εμείς, επικοινωνήσαμε με τον Άκη Κατσούλα, πρόεδρο του Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων. Ο ίδιος μας λέει ότι πράγματι υπάρχει ανάγκη επικαιροποίησης του βιβλίου σε ορισμένα σημεία και πως πρέπει να εκδοθεί σχετική οδηγία από το υπουργείο Παιδείας ως προς τη διδασκαλία του.

Προσθέτει δε, ότι το βιβλίο συνολικά έχει προοδευτικό πρόσημο και πως στέκεται σωστά ως προς την αντιμετώπιση και τη διδασκαλία του μεταναστευτικού και του προσφυγικού ζητήματος. Αποδίδει μάλιστα τον όρο “λαθρομετανάστης” σε κακή απόδοση αγγλικής ορολογίας.

“Η αναφορά “λαθρομετανάστης” στο εν λόγω βιβλίο, είναι σε εντελώς άλλη κατεύθυνση σε σχέση με τον όρο που είναι προσβλητικός, ρατσιστικός και ξενοφοβικός. Και τα βιογραφικά των συγγραφέων αλλά και το συνολικότερο περιεχόμενο του βιβλίου αποδεικνύουν πως έχουν μια πολύ προοδευτική αντιμετώπιση για το θέμα της μετανάστευσης”, λέει ο κ. Κατσούλας στο NEWS 247, και προσθέτει: 

“Σκεφτείτε πως το βιβλίο αυτό γράφτηκε το 1999. Ο όρος του “λαθραίου” μετανάστη ήταν στην ουσία κακή μετάφραση από ξένους αντίστοιχους όρους. Δεν χρησιμοποιείται με τη σημερινή σημασία που έχει ξενοφοβικό και ρατσιστικό χαρακτήρα. Σήμερα η λέξη χρησιμοποιείται από ρατσιστικές και ξενοφοβικές ομάδες και οργανώσεις αλλά και από πολιτικούς και ανεξάρτητους επιστήμονες, οι οποίοι δεν κατανοούν το πόσο υποτιμητικό είναι για κάποιους ανθρώπους να τους αποκαλεί κανείς “λαθραίους”.

Η αλήθεια είναι πως υπάρχει εδώ μια αδυναμία. Το βιβλίο βγήκε εκτάκτως τον Ιούνιο ενώ είναι του ’99. Αν κανείς το διαβάσει όπως σας είπα από την αρχή μέχρι το τέλος, θα καταλάβει πως έχει ένα προοδευτικό πρόσημο, θα περίμενε κανείς να γίνεται θετική κριτική, αλλά όντως για τον συγκεκριμένο όρο, υπάρχει πράγματι θέμα. Θα πρέπει να σταλεί από το υπουργείο μια οδηγία, έτσι ώστε οι καθηγητές που διδάσκουν το βιβλίο να αποφεύγουν τους όρους αυτούς”.

Στη συνέχεια, ο πρόεδρος των του Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων παρατηρεί πως το προσφυγικό δράμα που ζούμε στη χώρα, εντείνει την ανάγκη επικαιροποίησης των όρων, ενώ υπογραμμίζει τις κινήσεις αλληλεγγύης ως προς τους πρόσφυγες

“Στην ουσία, ξαναλέω, προέρχεται από μια κακή μετάφραση από τα αγγλικά, για να αποδοθεί η παράνομη μετανάστευση όσων εισέρχονται στη χώρα χωρίς χαρτιά. Δεν μιλάμε για τους πρόσφυγες και τους οικονομικούς μετανάστες. Τη δεκαετία του ’90 άνοιξαν φυλακές από την Αλβανία και άλλα κράτη του πρώην Ανατολικού μπλοκ και πολλοί προσπάθησαν παράνομα να διαφύγουν στο εξωτερικό. Αυτοί χαρακτηρίζονται ως “λαθρομετανάστες” στο βιβλίο, σε μια απόδοση που δεν ανταποκρίνεται όμως στο σήμερα. Ήταν άτομα με ποινικά αδικήματα κάποιοι, που ήθελαν να διαφύγουν για να μην έχουν συνέπειες στη χώρα τους.

Είναι αναγκαίο πλέον, να επικαιροποιηθεί το βιβλίο ως προς τον όρο αυτό, ειδικά τώρα που ζούμε αυτό το κορυφαίο ανθρωπιστικό δράμα των προσφύγων που εντείνεται όλο και περισσότερο.

Είναι άνθρωποι που ψάχνουν για καλύτερες μέρες στην Ευρώπη. Έρχονται από κοινωνίες σε πόλεμο, σε δικτατορικά καθεστώτα. Η Ευρώπη δεν είναι η Γη της Επαγγελίας, δεν το πιστεύουν αυτό, αλλά θεωρούν πως θα είναι καλύτερα από εκεί που ήταν πριν. Μέσα από αυτή την υπόθεση δυστυχώς κάποιοι προσπαθούν να βγάλουν κέρδη, δουλέμποροι, διακινητές κλπ. Από την άλλη βέβαια, έχει αναπτυχθεί ένα πολύ μεγάλο κίνημα αλληλεγγύης στη χώρα μας, και αυτό πρέπει να το προβάλλουν τα ΜΜΕ πολύ περισσότερο. Ορισμένες από αυτές τις ενέργειες, λόγω της απουσίας της κρατικής μηχανής, είναι συγκινητικές.

Άνθρωποι προσφέρουν τα σπίτια τους, τρόφιμα, προσφέρουν από το εισόδημα τους. Στις σημερινές συνθήκες, τώρα που το κύμα των προσφύγων όλο και μεγαλώνει, θα πρέπει να υπάρξει συνολική λύση από τον ΟΗΕ με δεσμευτικές αποφάσεις για όλα τα κράτη. Αυτή η ανάγκη, επιτάσσει και την επικαιροποίηση του όρου στο βιβλίο, το οποίο επαναλαμβάνω έχει μια πολύ προοδευτική γραφή που συνάδει με την εν γένει προοδευτική αντιμετώπιση που πρέπει να υπάρχει για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Αν διαβάσετε το βιβλίο θα το καταλάβετε αυτό. Οι συγγραφείς έχουν προοδευτική αντίληψη, ξεκάθαρα”.

“Σωστές οι αντιδράσεις, αλλά μιλάμε για ένα από τα καλύτερα βιβλία που έχουμε”

“Σωστά επισημαίνεται σαν παρατήρηση η ύπαρξη των λέξεων από γονείς και μαθητές και θα πρέπει σίγουρα να υπάρξει οδηγία από το υπουργείο Παιδείας. Ο όρος παράνομος μετανάστης είναι δόκιμος, ο όρος “λαθρομετανάστης” είναι προσβλητικός για τους ανθρώπους που έρχονται στην Ελλάδα”, τονίζει ο κ. Κατσούλας.

“Η Ιστορία Κοινωνικών Επιστημών της Γ’ Λυκείου, είναι από τα καλύτερα συγγράμματα που έχουμε αυτή τη στιγμή στην εκπαίδευση. Το θέμα της ανεργίας και των προσφύγων αναδεικνύεται πολύ σωστά. Παρότι γράφτηκε πριν από 16 χρόνια, αναφέρει πως οι εμφύλιοι πόλεμοι και οι συρράξεις, θα οδηγήσουν κύματα μεταναστών προς την Ευρώπη, κάτι που γίνεται εν τέλει. Σε κάποια κομμάτια πρέπει να έχουμε επικαιροποίηση”, καταλήγει.

Ανατρέχοντας στις αποφάσεις του υπ. Παιδείας, εντοπίσαμε πως για το μάθημα έχει εκδοθεί η παρακάτω οδηγία για τα κεφάλαια διδασκαλίας:

Στην παράγραφο: “5.2 Φαινόμενα κοινωνικού κατακερματισμού που απαιτούν σύνθετη επιστημονική προσέγγιση”, εντοπίσαμε και τις αναφορές στον όρο “λαθρομετανάστες” και “λαθρομεταναστών”, για τους οποίους και έχουν αντιδράσει γονείς και μαθητές.

Κοινώς, η τοποθέτηση περί περαιτέρω οδηγιών και επικαιροποίησης, κρίνεται απολύτως λογική. Το ίδιο λογικές είναι και οι διαμαρτυρίες, ακόμα και αν οι προθέσεις των συγγραφέων ήταν αγαστές, τον καιρό που έγραφαν το βιβλίο. Δεκαέξι χρόνια πριν διδαχθεί ξανά.

Περί “λαθρομετανάστευσης”

Σχετικά με τον όρο, παραθέτουμε τη γνωμάτευση του δικηγόρου, Βασίλη Σωτηρόπουλου, όπως δημοσιεύεται στον ιστότοπο του:

“Ολοένα και συχνότερα ακούμε να χρησιμοποιείται, επί τούτου, ο όρος “λαθρομετανάστες”. Δεν πρόκειται για ουδέτερη, αλλά αντιθέτως για  αρνητικά φορτισμένη λέξη, καθώς συνδέει εξ ορισμού μια ιδιότητα με την τέλεση παράνομων πράξεων. Το ερώτημα είναι κατά πόσο αυτός ο όρος είναι ακριβής νομικά. Για το φιλολογικό μέρος μπορείτε να επισκεφθείτε ένα κείμενο με έρευνα του Νίκου Σαραντάκου ( εδώ).

Το κεντρικό νομοθέτημα για την μετανάστευση είναι ο Ν.3386/2005 (“Για την είσοδο, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική Επικράτεια”, ο οποίος έχει τροποποιηθεί αρκετές φορές). Σε αυτόν τον νόμο ορίζονται συγκεκριμένα ποινικά αδικήματα, δηλαδή πράξεις που σύμφωνα με την μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας είναι παράνομες και τιμωρούνται:

α) “Παράνομη είσοδος και έξοδος από τη Χώρα” (άρθρο 83).

β) Απαγόρευση παροχής υπηρεσιών από δημ. υπαλλήλους σε υπηκόους τρίτων χωρών χωρίς χαρτιά (άρθρο 84).

γ) Απαγορεύσεις σε συμβολαιογράφους (άρθρο 85)

δ) Απαγορεύσεις σε εργοδότες και εργαζόμενους υπηκόους τρίτων χωρών (άρθρο 86).

ε) Απαγορεύσεις σε λοιπούς ιδιώτες (άρθρο 87).

στ) Απαγορεύσεις για μεταφορείς (άρθρο 88).

Σε καμία από αυτές τις ποινικές διατάξεις γίνεται χρήση των όρων “λαθρομετανάστης”, ή “λαθρομετανάστευση”. Επομένως η επιλογή του ποινικού νομοθέτη είναι να μην χρησιμοποιηθεί η συγκεκριμένη ορολογία.

Μόνο σε ένα άρθρο περιλαμβάνεται ο όρος “λαθρομετανάστες” στον μεταναστευτικό νόμο, σε άλλο κεφάλαιο, πέραν των ποινικών κυρώσεων: στο άρθρο 76, το οποίο έχει τίτλο “Προϋποθέσεις και διαδικασία διοικητικής απέλασης”. Στην πρώτη παράγραφο του άρθρου προβλέπεται ότι η διοικητική απέλαση αλλοδαπού επιτρέπεται εφόσον έχει καταδικαστεί τελεσίδικα σε ποινή στερητική της ελευθερίας για μια σειρά απαριθμούμενων αδικημάτων, μεταξύ των οποίων και για “την προώθηση λαθρομεταναστών στο εσωτερικό της Χώρας”. Σε αυτή τη διάταξη διοικητικού δικαίου έχει εμφιλοχωρήσει λοιπόν ο όρος αυτός, αλλά μόνο κατα παραπεμπτική λειτουργία: χρησιμοποιείται για να παραπέμψει στην εφαρμογή των ποινικών διατάξεων που αφορούν τα παραπάνω ποινικά αδικήματα ή και σε άλλα αδικήματα που αφορούν ποινικοποιημένες μορφές πράξεων στο πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής της Χώρας.

Ο όρος “λαθρομετανάστευση” έχει χρησιμοποιηθεί σε κάποια προνομοθετικά κείμενα (αιτιολογικές εκθέσεις), κυρίως σε τμήματα που αναφέρονται στην μεταναστευτική πολιτική. Περιέχεται στην ελληνική μετάφραση της -αλήστου μνήμης- Συνθήκης για το Σύνταγμα της Ευρώπης (2004), αλλά και στον Τελωνειακό Κώδικα του 2002, κατά το άρθρο 3 του οποίου η Τελωνειακή Υπηρεσία είναι αρμόδια για ελέγχους προσώπων και πραγμάτων για μια σειρά  από τομείς, ανάμεσα στους οποίους αναφέρεται και η “λαθρομετανάστευση”.  Ωστόσο, ο ίδιος κώδικας, όσον αφορά τον όρο “λαθρεμπορία” περιέχει έναν σαφή και εξαντλητικό κατάλογο πράξεων που εμπίπτουν σε αυτή την έννοια (στο άρθρο 155). Στο Ν.3204/2003 (άρθρο 44) υπάρχει επίσης μια αναφορά, ότι θεωρούνται νόμιμες κάποιες συμβάσεις που υπέγραψε το Κέντρο Ελέγχου Ειδικών Λοιμώξεων για την αντιμετώπιση περιπτώσεων “βιοτρομοκρατίας και πρόληψης επιδημιών σχετιζόμενων με την λαθρομετανάστευση”. Και πάλι δηλαδή η χρήση του όρου είναι παραπεμπτική και όχι εισηγητική.

Δηλαδή η νομοθεσία, παρόλο που περιέχει περιστασιακά τον όρο, όταν έρχεται η ώρα να ορίσει το συγκεκριμένο περιεχόμενο ποινικών αδικημάτων που σχετίζονται με την μετανάστευση, αποφεύγει την χρήση του. Επομένως, οι όροι “λαθρομετανάστης” και “λαθρομετανάστευση” δεν είναι σαφείς νομικά. Αντιλαμβανόμαστε ότι παραπέμπει σε κάποια παρανομία, αλλά ο νόμος σιωπά ως προς το πώς ορίζεται η συγκεκριμένη παρανομία.

Έτσι, η χρήση του όρου “λαθρομετανάστες” στο δημόσιο λόγο, θεωρώ ότι προσβάλλει το τεκμήριο της αθωότητας αλλά και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια των προσώπων, στα οποία αναφέρεται. Γιατί τους αποδίδει αυτομάτως την ιδιότητα του παρανόμου, χωρίς να προβλέπεται τέτοια ιδιότητα και, πολύ περισσότερο, χωρίς βέβαια να υπάρχει σχετική δικαστική απόφαση που να κηρύσσει τα πρόσωπα ένοχα. Έτσι πρόκειται τελικά για έναν όρο όχι μόνο τεχνικά ασαφή, αλλά, ανάλογα και με το πλαίσιο της χρήσης του, μπορεί να αποτελέσει και προσβολή της προσωπικότητας του άλλου, ως μια περίπτωση εξύβρισης”.

(Φωτογραφία: sooc.gr)

Ολόκληρο το βιβλίο της Ιστορίας Κοινωνικών Επιστημών, μπορείτε να το διαβάσετε εδώ